Kiedy?

Starożytność to najdłuższa z epok kultury. Według części współczesnych nam badaczy trwała aż 4 tysiące lat! Choć są i tacy, którzy skracają ten okres do ok. 1500 lat… Jak to możliwe, że tak różnie określane jest trwanie starożytności? Aby to ustalić, trzeba najpierw porozumieć się w kwestii nazwy epoki. Często nazw antyk i starożytność używa się wymiennie (traktuje jak synonimy). Choć są i tacy badacze, którzy proponują, aby odróżniać te dwa pojęcia. Zastanówmy się więc, co one oznaczają.

REfUhGEfFbIA71

Na monecie widnieje wizerunek ostatniego cesarza rzymskiego – Romulusa Augustusa Na monecie widnieje wizerunek ostatniego cesarza rzymskiego – Romulusa Augustusa Źródło: licencja: CC BY 3.0.

Odróżniamy znaczenie obu pojęć: przyjmujemy, że antyk ma zakres węższy niż starożytność. Nawet jeśli uznamy, że antyk trwał tylko piętnaście wieków, to i tak żadna inna epoka nie była dłuższa. Od umownego końca starożytności do dziś upłynęło mniej więcej 1500 lat, a przecież zdążyło się tu zmieścić niemal dziesięć okresów wyróżnianych w dziejach kultury europejskiej.

Historycy nie podają daty początkującej starożytność. Za umowny rok zakończenia antyku (i starożytności) uznaje się 476 r. n.e. Wtedy upadło cesarstwo rzymskie, a Romulusa Augustusa pozbawiono władzy. Dokonał tego wódz oddziałów barbarzyńskich w służbie cesarstwa, Odoaker. Ironia historii sprawiła, że dzieje Rzymu zaczynają się od mitycznego Romulusa (i Remusa) i na Romulusie – oczywiście innym – się kończą.

Inną datą przyjmowaną przez badaczy za koniec antyku jest 529 r. n.e. Wtedy zamknięto istniejącą od ok. 387 r. p.n.e. Akademię Platona, jedną z najważniejszych instytucji tego okresu. Szkoła założona przez wybitnego myśliciela kształciła w zakresie filozofii, matematyki, retoryki itd.

Gdzie?

Starożytność nie tylko trwa dłużej od antyku, ale ma także większy zasięg terytorialny. Objęła bowiem obszary Bliskiego Wschodu, północnej Afryki i południowej Europy. Wśród krajów i krain tworzących kulturę epoki znajdują się Grecja i Rzym, ale też: Mezopotamia, Fenicja, Egipt, Syria i Palestyna. Ta ostatnia jest kolebką Biblii. Powstawanie świętej księgi judaizmu i chrześcijaństwa należy sytuować w starożytności (oraz antyku). Ponieważ jednak Pismo Święte jest do dziś przede wszystkim zbiorem reguł mających miliony wyznawców, a teksty religijne Egipcjan czy Rzymian współcześnie już nie są tak postrzegane – Biblia zostanie omówiona osobno. Warto, mimo wszystko, pamiętać, że powstawała równolegle z takimi dziełami jak eposy Homera, tragedie Sofoklesa czy ody Horacego. Antyk ograniczymy więc do Grecji i Rzymu, ale pamiętamy przy tym, że kultury tych narodów przejęły osiągnięcia innych ludów.

Teraz możemy uzupełnić podane wcześniej definicje:

Skąd się wzięli Grecy?

Po przeczytaniu fragmentu książki Literatura grecka i rzymska w zarysie odpowiedz na pytania:

Skrótowo przedstawiona historia Greków mogłaby świadczyć o tym, że ich głównym zajęciem była walka. Jednak nie wynalazki w zakresie militariów są dorobkiem antycznych Ateńczyków, Spartan, mieszkańców Myken, Koryntu, Lesbos, Cypru, Krety itd.

Skąd się wzięli Rzymianie?

Rj632mTOgzx6a

Starożytny Rzym Starożytny Rzym Źródło: Krystian Chariza i zespół.

Według legendy w 753 r. p.n.e. założono osadę nazwaną Rzymem (miał to uczynić Romulus). Zamieszkali w niej przedstawiciele plemienia Latynów, które na południe od Alp żyło już od II tysiąclecia p.n.e. Stopniowo Rzym (najpierw jako królestwo, a potem – tzn. od VI w. p.n.e. – jako republika) zaczął zyskiwać coraz ważniejszą pozycję wśród państw basenu Morza Śródziemnego. Szczególnie ważne dla zdobycia dominacji na tych terenach były wojny punickie (216–146 r. p.n.e.) prowadzone z Kartaginą. W I w. p.n.e. (już jako cesarstwo) w efekcie podbojów Rzymianie opanowali cały Półwysep Apeniński, Sycylię, Sardynię, Hiszpanię, Galię, północną Afrykę i Grecję oraz inne obszary. W cesarstwie i jego koloniach mieszkało niemal 50 milionów ludzi!

Choć Rzymianie byli dumni ze swej przewagi militarnej, uznali wielkość kultury hellenistycznej. Wiele z niej zaczerpnęli. Stało się nawet tak, że na zachodzie Europy królowała łacina, a na wschodzie greka. Kultura narodu podbitego okazała się niezwykle atrakcyjna. Doceniono ją więc i przyswajano jej elementy. Było tak również wówczas, gdy Rzym święcił swe największe tryumfy, tzn. w I w. p.n.e. Jeden z najwybitniejszych poetów rzymskich – Horacy – stwierdził, że Grecja „zdobyta orężem, pokonała zwycięzców i zaszczepiła sztukę w wieśniaczym Lacjum”. Wpływy greckie widać także w mitologii.

Rozkwit cesarstwa (I wiek p.n.e./I wiek n.e.) doprowadził – paradoksalnie – do jego upadku. Ogromna przestrzeń okazała się zbyt trudna do obrony. Barbarzyńcy z północy najeżdżali tereny państwa rzymskiego, a idea przyniesiona z Palestyny (chrześcijaństwo) zmieniała spojrzenie na relacje międzyludzkie. Wielkie imperium podzieliło się na dwie części: zachodnią (ze stolicą w Rzymie, zamieszkiwanym przez milion ludzi!) i wschodnią (rządzoną z Konstantynopola). Cesarstwo wschodnie przetrwało do XV wieku, ale zachodnie upadło już w V stuleciu.

Odpowiedz na pytania, korzystając z dotychczas podanych informacji.

Na historię Rzymu – podobnie jak i Grecji – składają się dziesiątki wojen (początkowo przede wszystkim zaczepnych, później obronnych). Jednak Rzymianie mieli też osiągnięcia w innych dziedzinach.