Ilustracja przedstawia kolorowe zdjęcie fragmentów partytur leżących na drewnianych deskach. Trzy widoczne na fotografii kartki noszą na sobie ślady czasu, są pożółkłe i poszarpane na brzegach. Tytuł lekcji: Klasyczna forma sonatowa.
Ważne daty
1732‑1809 – lata życia Josepha Haydna,
1756‑1791 – lata życia Wolfganga Amadeusza Mozarta,
1770‑1827 – lata życia Ludwiga van Beethovena.
1
Scenariusz lekcji dla nauczyciela:
R3FYDotro6c6c
I. Indywidualna i zespołowa ekspresja muzyczna.
4. W zakresie słuchania i percepcji muzyki. Uczeń:
1) świadomie słucha wybranych dzieł literatury muzycznej (fragmentów lub/i w całości):
a) reprezentatywnych dla kolejnych epok (od średniowiecza do współczesności),
3) rozpoznaje i analizuje utwory muzyczne, określając ich elementy, nastrój i charakter, formułuje wypowiedzi, stosując pojęcia charakterystyczne dla języka muzycznego;
II. Język i funkcje muzyki, myślenie muzyczne, kreacja i twórcze działania.
2. Uczeń odczytuje i zapisuje elementy notacji muzycznej:
4) zna podstawowe oznaczenia: metryczne, agogiczne, dynamiczne i artykulacyjne oraz fermatę;
4. Uczeń wykazuje się znajomością i dokonuje charakterystyki:
3) form muzycznych: budowa okresowa, AB, ABA, ABA1, kanon, rondo, wariacje, pieśń, opera, balet, operetka, musical, koncert, symfonia;
6. Wymienia nazwy epok w dziejach muzyki ((…) barok, klasycyzm (…)) oraz potrafi wskazać kompozytorów reprezentatywnych dla nich.
8. Potrafi uzasadnić własne preferencje muzyczne, argumentując swoje wybory.
III. Kultura muzyczna, narodowe i światowe dziedzictwo kulturowe. Uczeń:
1) zna repertuar kulturalnego człowieka, orientując się w sztandarowych utworach z dziejów historii muzyki i współczesnej kultury muzycznej oraz wartościowej muzyki popularnej.
Nauczysz się
używać właściwej terminologii muzycznej;
opisywać budowę sonaty klasycznej;
opisywać cechy formy sonatowej;
wskazywać różnice między barokiem a klasycyzmem.
Klasycyzm – epoka równowagi
Barok był epoką przepychu i bogactwa, która kojarzy się z budynkami, ociekającymi złotem i ornamentami, a w muzyce z rozbudowanym basso continuoBasso continuobasso continuo i zawiłymi koloraturamiKoloraturakoloraturami. Stopniowo jednak zaczęto z tego rezygnować na rzecz prostoty formy i przekazu, a epokę która zapoczątkowała te zmiany nazwano klasycyzmem. Rozbudowaną barokową polifonięPolifoniapolifonię wypierała muzyka homofonicznaHomofoniahomofoniczna, stopniowo zanikał bas cyfrowanyBas cyfrowanybas cyfrowany, przysłużyło się to do powstania nowych form muzycznych, m.in. sonatySonatasonaty. Ogromną rolę w kształtowaniu epoki mieli trzej kompozytorzy, nazywani Klasykami Wiedeńskimi, byli to: Józef Haydn, Wolfgang Amadeusz Mozart oraz Ludwig van Beethoven.
Cechy baroku i klasycyzmu
RSUipxd6qKFjY1
Klasycy Wiedeńscy
Muzyczną stolicą klasycyzmu był Wiedeń. Na dworze cesarskim najprężniej rozwijała się sztuka, a kompozytorzy nazywani Klasykami Wiedeńskimi, są najbardziej reprezentacyjnymi twórcami tej epoki.
Polecenie 1
Zapoznaj się z sylwetkami Klasyków Wiedeńskich. Wymień cechy muzyki klasycystycznej w zaprezentowanych utworach.
Zapoznaj się z sylwetkami Klasyków Wiedeńskich. Wymień cechy muzyki klasycystycznej w zaprezentowanych utworach.
Zapoznaj się z sylwetkami Klasyków Wiedeńskich. Wymień cechy muzyki klasycystycznej w zaprezentowanych utworach.
Zapoznaj się z sylwetkami Klasyków Wiedeńskich, wysłuchaj przykładów muzycznych ich kompozycji. Zapisz emocje, które towarzyszą Ci podczas słuchania oraz wypisz cechy muzyki klasycystycznej w zaprezentowanych utworach.
R1Ov37mFA1K7y
R4zweYc149HGx
R11cBhoSGqwGG
RYF74gU5OUSh7
Rozwój klasycznej formy sonatowej
Wykształcenie się formy sonatowej miało ogromny wpływ na całą muzykę klasycystyczną. Nowy odmiana sonaty zakładała występowanie trzech elementów: ekspozycji, przetworzenia i repryzy. Ekspozycja składa się najczęściej z dwóch kontrastujących ze sobą tematówTemattematów, połączonych łącznikiemŁącznikłącznikiem. Pierwszy temat, nazywany męskim, jest żywiołowy, natomiast drugi, nazywany żeńskim, przyjmuje delikatny, melodyjny charakter. Przetworzenie jest częścią, w której kompozytor modyfikuje tematy znane z ekspozycji. Może zmienić ich rytmRytmrytm, tonacjęTonacjatonację, łączyć fragmenty obu tematów. Twórca rozwija wcześniej prezentowaną myśl muzyczną i przedstawia ją w różnych konfiguracjach. Repryza jest powrotem do tematów znanych z ekspozycji, kończy się kadencjąKadencjakadencją, często poprzedzoną codąCodacodą.
R1OvjjedtPjIH1
Rh9iJI8RCXoYo
Nazwa sonata znana była już w baroku, w którym oznaczała każdą znaną formę instrumentalną. W klasycyzmie zyskała jednak odrębne cechy i budowę. Olbrzymi wpływ na jej rozwój wywarli Klasycy Wiedeńscy, którzy często wyrażali swoje myśli muzyczne właśnie w tej formie. W zależności od składu wykonawczego sonata przyjmowała różne nazwy, przeznaczona na orkiestrę jest symfonią, a krótki utwór przeznaczony dla celów dydaktycznych nazywany jest sonatiną.
Cechy i budowa sonaty
R1Jqnw30PWhSK1
Polecenie 2
Zapoznaj się z informacjami, dotyczącymi Uwertury Egmont i Koncertu fortepianowego d‑moll i odpowiedz na pytanie: jakie cechy charakterystyczne dla epoki klasycyzmu mają te utwory?
Zapoznaj się z informacjami, dotyczącymi Uwertury Egmont i Koncertu fortepianowego d‑moll i odpowiedz na pytanie: jakie cechy charakterystyczne dla epoki klasycyzmu mają te utwory?
Zapoznaj się z informacjami, dotyczącymi Uwertury Egmont i Koncertu fortepianowego d‑moll i odpowiedz na pytanie: jakie cechy charakterystyczne dla epoki klasycyzmu mają te utwory?
Zapoznaj się z nagraniami dźwiękowymi, prezentującymi formę sonatową. Wypisz cechy sonaty, które zawarte są w kompozycjach.
R13gnfBPivVfa
R1GTZ4ybF6z2m
Zadania
RWgH9FoVPoVtI
Ćwiczenie 1
RRAAJuDsVyfXc
Ćwiczenie 2
RIQrJT4xYVo4v
Ćwiczenie 3
RO9rtl1IuFmPz
Ćwiczenie 4
Przyporządkuj opis odpowiednim częściom sonaty. CZĘŚĆ 1: Możliwe odpowiedzi: 1. Jest najbardziej reprezentacyjną, przyjmuje szybkie tempo (allegro, presto) jest wariacjami, rondem, lub zachowana jest w formie sonatowej., 2. Posiada tempo adagio i przyjmuje formę wariacji lub ronda., 3. Przyjmuje formę tańca, w zależności od okresu jest to menuet, bądź scherzo., 4. Jest często allegrem sonatowym, ponieważ posiada szybie tempo (allegro). Najczęściej zachowana jest w formie sonatowej lub wariacji. CZĘŚĆ 2: Możliwe odpowiedzi: 1. Jest najbardziej reprezentacyjną, przyjmuje szybkie tempo (allegro, presto) jest wariacjami, rondem, lub zachowana jest w formie sonatowej., 2. Posiada tempo adagio i przyjmuje formę wariacji lub ronda., 3. Przyjmuje formę tańca, w zależności od okresu jest to menuet, bądź scherzo., 4. Jest często allegrem sonatowym, ponieważ posiada szybie tempo (allegro). Najczęściej zachowana jest w formie sonatowej lub wariacji. CZĘŚĆ 3: Możliwe odpowiedzi: 1. Jest najbardziej reprezentacyjną, przyjmuje szybkie tempo (allegro, presto) jest wariacjami, rondem, lub zachowana jest w formie sonatowej., 2. Posiada tempo adagio i przyjmuje formę wariacji lub ronda., 3. Przyjmuje formę tańca, w zależności od okresu jest to menuet, bądź scherzo., 4. Jest często allegrem sonatowym, ponieważ posiada szybie tempo (allegro). Najczęściej zachowana jest w formie sonatowej lub wariacji. CZĘŚĆ 4: Możliwe odpowiedzi: 1. Jest najbardziej reprezentacyjną, przyjmuje szybkie tempo (allegro, presto) jest wariacjami, rondem, lub zachowana jest w formie sonatowej., 2. Posiada tempo adagio i przyjmuje formę wariacji lub ronda., 3. Przyjmuje formę tańca, w zależności od okresu jest to menuet, bądź scherzo., 4. Jest często allegrem sonatowym, ponieważ posiada szybie tempo (allegro). Najczęściej zachowana jest w formie sonatowej lub wariacji.
Przyporządkuj opis odpowiednim częściom sonaty. CZĘŚĆ 1: Możliwe odpowiedzi: 1. Jest najbardziej reprezentacyjną, przyjmuje szybkie tempo (allegro, presto) jest wariacjami, rondem, lub zachowana jest w formie sonatowej., 2. Posiada tempo adagio i przyjmuje formę wariacji lub ronda., 3. Przyjmuje formę tańca, w zależności od okresu jest to menuet, bądź scherzo., 4. Jest często allegrem sonatowym, ponieważ posiada szybie tempo (allegro). Najczęściej zachowana jest w formie sonatowej lub wariacji. CZĘŚĆ 2: Możliwe odpowiedzi: 1. Jest najbardziej reprezentacyjną, przyjmuje szybkie tempo (allegro, presto) jest wariacjami, rondem, lub zachowana jest w formie sonatowej., 2. Posiada tempo adagio i przyjmuje formę wariacji lub ronda., 3. Przyjmuje formę tańca, w zależności od okresu jest to menuet, bądź scherzo., 4. Jest często allegrem sonatowym, ponieważ posiada szybie tempo (allegro). Najczęściej zachowana jest w formie sonatowej lub wariacji. CZĘŚĆ 3: Możliwe odpowiedzi: 1. Jest najbardziej reprezentacyjną, przyjmuje szybkie tempo (allegro, presto) jest wariacjami, rondem, lub zachowana jest w formie sonatowej., 2. Posiada tempo adagio i przyjmuje formę wariacji lub ronda., 3. Przyjmuje formę tańca, w zależności od okresu jest to menuet, bądź scherzo., 4. Jest często allegrem sonatowym, ponieważ posiada szybie tempo (allegro). Najczęściej zachowana jest w formie sonatowej lub wariacji. CZĘŚĆ 4: Możliwe odpowiedzi: 1. Jest najbardziej reprezentacyjną, przyjmuje szybkie tempo (allegro, presto) jest wariacjami, rondem, lub zachowana jest w formie sonatowej., 2. Posiada tempo adagio i przyjmuje formę wariacji lub ronda., 3. Przyjmuje formę tańca, w zależności od okresu jest to menuet, bądź scherzo., 4. Jest często allegrem sonatowym, ponieważ posiada szybie tempo (allegro). Najczęściej zachowana jest w formie sonatowej lub wariacji.
Przyporządkuj opis odpowiednim częściom sonaty.
Posiada tempo adagio i przyjmuje formę wariacji lub ronda., Jest najbardziej reprezentacyjną, przyjmuje szybkie tempo (allegro, presto) jest wariacjami, rondem, lub zachowana jest w formie sonatowej., Jest często allegrem sonatowym, ponieważ posiada szybie tempo (allegro). Najczęściej zachowana jest w formie sonatowej lub wariacji., Przyjmuje formę tańca, w zależności od okresu jest to menuet, bądź scherzo.
CZĘŚĆ 1
CZĘŚĆ 2
CZĘŚĆ 3
CZĘŚĆ 4
RDDsIpMdANL7B
R16oLDjGlQAAy
Ćwiczenie 5
RgVForSKDKAFQ
Ćwiczenie 6
R19iwCkyKGbnT
Ćwiczenie 7
Słownik pojęć
Bas cyfrowany
Bas cyfrowany
inaczej basso continuo.
Basso continuo
Basso continuo
w barokowych utworach instrumentalnych lub instrumentalno‑wokalnych: najniższy basowy głos.
Coda
Coda
zakończenie kompozycji muzycznych, zawierające zwięzłe powtórzenie głównych tematów.
Homofonia
Homofonia
typ budowy wielogłosowych utworów muzycznych, w których tylko jeden głos prowadzi melodię.
Kadencja
Kadencja
1. (z wł. candeza, dosł.: upadek); w sensie klasycznym jest to połączenie akordów, tworzące bardziej lub mniej szeroko rozbudowane zakończenie utworu lub jego części, albo nawet mniejszego fragmentu, np. frazy, okresu (...) 2. nieokreślonej długości odcinek utworu o charakterze wirtuozowskim; wykonuje go solista bez udziału towarzyszących mu instrumentów (...).
Jerzy Habela, Słowniczek muzyczny, PWM, Kraków 2015. s. 85
Koloratura
Koloratura
wirtuozowskie ozdabianie śpiewanej melodii pasażami, trylami, staccatami itp.; też śpiew urozmaicony takimi ozdobnikami lub rodzaj głosu predestynujący do takiego śpiewu.
Łącznik
Łącznik
materiał melodyczny, łączący ze sobą tematy.
Polifonia
Polifonia
muzyka mająca wiele linii melodycznych współbrzmiących ze sobą.
Rytm
Rytm
czynnik regulujący czas trwania dźwięków w utworze muzycznym i wyznaczający ich następstwo w czasie.
Sonata
Sonata
instrumentalny utwór muzyczny, składający się zwykle z trzech lub czterech odrębnych części.
Temat
Temat
materiał melodyczny lub melodyczny i harmoniczny, stanowiący podstawę struktury dzieła muzycznego.
Tonacja
Tonacja
związki harmoniczne i melodyczne w utworze muzycznym, opartym na materiale dźwiękowym określonej gamy.
Biblioteka muzyczna
R1Ov37mFA1K7y
R4zweYc149HGx
R11cBhoSGqwGG
Rh9iJI8RCXoYo
R13gnfBPivVfa
R1GTZ4ybF6z2m
Bibliografia
S. Śledziński, Mała encyklopedia muzyki, PWN, Warszawa 1981