Doskonale wiesz, że w Polsce nie mamy nieustannie ciepłych i słonecznych dni ani codziennie nie pada śnieg. W naszym kraju występują cztery pory roku, co spowodowane jest czynnikami klimatycznymi. Podczas tej lekcji usystematyzujesz informacje na temat pogody i klimatu w Polsce.

Czynniki klimatyczne

Klimat każdego obszaru na Ziemi, także Polski, kształtuje wiele czynników. Jego właściwości zależą od położenia oraz od cech środowiska terenów sąsiadujących. Do najważniejszych czynników wpływających na klimat Polski należą m.in.:

• ilość energii promieniowania słonecznego docierającej do powierzchni terenu, zależna od szerokości geograficznej – Polska leży w przybliżeniu między 49°N a 55°N, a zatem do terenu kraju dociera umiarkowana ilość energii słonecznej;

• położenie w stosunku do oceanów i lądów – Polska leży w środkowej części Europy, między Oceanem Atlantyckim a Azją; takie położenie wpływa na to, że klimat naszego kraju ma cechy przejściowe między klimatem morskim występującym na zachodzie Europy a klimatem kontynentalnym charakterystycznym dla wschodniej części kontynentu;

• wpływ ciepłych prądów morskich - zachodnie wybrzeża Europy opływają ciepły Prąd Północnoatlantycki i Prąd Norweski stanowiący jego odgałęzienie; dzięki temu klimat zachodniej części Europy jest znacznie cieplejszy i bardziej wilgotny niż innych obszarów położonych w zbliżonych szerokościach geograficznych, co dodatkowo zwiększa różnice klimatyczne między zachodnią i wschodnią częścią Europy;

• położenie nad Morzem Bałtyckim, które podobnie jak Ocean Atlantycki wpływa łagodząco na klimat, choć wpływ ten ma znacznie mniejszy zasięg przestrzenny, ograniczony do kilkudziesięciu kilometrów od brzegu;

• ukształtowanie powierzchni, od którego zależy m.in. rozkład opadów i wartości temperatury powietrza – występujący w Polsce pasowy układ rzeźby terenu (zwłaszcza równoleżnikowy przebieg Karpat i Sudetów stanowiących barierę dla napływu mas powietrza);

• kierunek przemieszczania się mas powietrza uwarunkowany rozmieszczeniem ośrodków barycznych (ruch powietrza następuje od wyżu do niżu) – nad Polskę napływają głównie masy powietrza z zachodu i ze wschodu, udział mas powietrza napływających z południa i północy jest znacznie mniejszy; masy mają różne właściwości, więc pogodapogodapogoda w naszym kraju często się zmienia.

Cechy klimatu

Polska leży w strefie klimatu umiarkowanego przejściowego, pomiędzy klimatem umiarkowanym morskim na zachodzie a klimatem umiarkowanym kontynentalnym na wschodzie. Tylko w wyższych partiach Sudetów i Karpat występuje klimat górski.

O przejściowości klimatuklimatklimatu na obszarze Polski świadczą m.in.:

• napływ mas powietrza polarnego morskiego i polarnego kontynentalnego kształtujących pogodę w ciągu roku,

• duża zmienność pogody w ciągu roku, szczególnie na przełomie jesieni i zimy oraz zimy i wiosny,

• zmienność pogody w kolejnych latach – lata o typowej pogodzie dla klimatu kontynentalnego z mroźną zimą i upalnym latem przeplatają się z latami o pogodzie typowej dla klimatu morskiego, z łagodną zimą i chłodnym deszczowym latem,

• wzrost różnic temperatury między najcieplejszym i najzimniejszym miesiącem w miarę przesuwania się ku wschodowi.

Zróżnicowanie klimatyczne Polski zaznacza się zarówno z zachodu na wschód, wraz ze wzrostem kontynentalizmu klimatu, jak i z północy na południe, w miarę oddalania się od wpływów Bałtyku i wzrostu wysokości bezwzględnych.

Na przemieszczanie się powietrza nad obszarem Polski mają wpływ stałe i sezonowe układy ciśnienia atmosferycznego (układy baryczne), w tym:

• stały Niż Islandzki, aktywniej oddziałujący zimą niż latem;

• stały Wyż Azorski, powodujący napływ powietrza zwrotnikowego morskiego, głównie latem;

• Wyż Grenlandzki, powodujący napływ zimnych, arktycznych mas powietrza w zimie i na wiosnę;

• zmienne układy baryczne nad Azją (Wyż Azjatycki w zimie, Niż Południowoazjatycki w lecie);

• ośrodki wyżowe nad Afryką Północną i Azją Mniejszą, kształtujące pogodę przede wszystkim w lecie i na początku jesieni.

Ich oddziaływanie sprawia, że nad terytorium Polski ścierają się różne masy powietrza o zróżnicowanych właściwościach, wywołujące różne stany pogodowe.

Decydujące znaczenie dla kształtowania pogody w Polsce mają Wyż Azorski i Niż Islandzki, dzięki którym nad teren Polski znad północnej części Oceanu Atlantyckiego docierają wilgotne masy powietrza polarnego morskiego (65% dni w roku), przynoszące wzrost zachmurzenia i opady, powodujące ochłodzenie latem i ocieplenie zimą (odwilże). Nieco rzadziej napływają ze wschodu masy suchego powietrza polarnego kontynentalnego (29% dni w roku), mroźnego zimą i gorącego latem przynoszącego pogodę słoneczną oraz bardzo mroźnego powietrza arktycznego z północy (4% dni w roku) powodującego zmienną pogodę i znaczne ochłodzenia (m.in. przymrozki w maju). Niekiedy z południa docierają masy powietrza zwrotnikowego (2% dni w roku), które latem przynoszą upalną pogodę, a zimą gwałtowny wzrost temperatury i odwilże.

Tabela 1. Masy powietrza napływające nad terytorium Polski i wywoływane przez nie stany pogodowe.

Temperatura powietrza

Sezonowa i przestrzenna zmienność temperatury powietrza w Polsce wynika z szeregu różnych czynników, do których należą: czynniki związane z klimatem – położenie kraju w umiarkowanych szerokościach geograficznych, rodzaj i właściwości napływających mas powietrza – oraz czynniki pozaklimatyczne związane z ukształtowaniem powierzchni, wysokością nad poziomem morza, odległością od Morza Bałtyckiego, położeniem względem Karpat i Sudetów oraz strefy wzniesień pojeziernych i in.

Średnia roczna temperatura powietrza w Polsce wynosi około 8Indeks górny o^oC, przy czym występuje wyraźny jej spadek z zachodu na wschód kraju. Wynika to ze wzrostu kontynentalizmu klimatu w kierunku wschodnim i zaniku łagodzącego klimat wpływu morskich mas powietrza. Najwyższe średnie roczne temperatury powietrza występują na Nizinie Śląskiej w okolicach Wrocławia, Legnicy i Zielonej Góry (ponad 9,5°C) i w zachodniej części Kotliny Sandomierskiej (ponad 8,5°C), najniższe w północno‑wschodniej Polsce w okolicy Suwałk (7°C) i w górach (Śnieżka 1,4°C, Kasprowy Wierch 0,1°C). Dane te są uśrednionymi wartościami dla okresu od 1991 do 2020 roku.

Najcieplejszym obszarem Polski jest Nizina Śląska, która znajduje się pod przeważającym wpływem powietrza morskiego, natomiast najzimniejszym (poza górami) regionem Polski jest Pojezierze Suwalskie, znajdujące się stosunkowo często pod wpływem arktycznych i kontynentalnych mas powietrza. Tam też występuje najwyższa średnia roczna różnica temperatur (pow. 23°C), co jest zjawiskiem typowym dla obszarów będących w zasięgu powietrza kontynentalnego.

RJvOqmyVn5R7J

Klimatogramy prezentujące roczny przebieg temperatury powietrza i opadów w wybranych stacjach meteorologicznych Polski: Kołobrzegu, Suwałkach, Poznaniu, Warszawie, Białej Podlaskiej, Jeleniej Górze, Zamościu, Zakopanem. Oznaczono średnie temperatury maksymalne, średnie temperatury miesięczne, średnie temperatury minimalne, średnie opady miesięczne. Klimatogram dla Kołobrzegu: średnie temperatury miesięczne wahają się od wartości poniżej 0 na początku roku do ok 17 stopni latem i do ok powyżej 0 stopni w grudniu. Temperatury maksymalne są o kilka stopni większe to temperatur średnich a minimalne o kilka stopni niższe od temperatur średnich. średnie opady najwyższe są latem i osiągają powyżej 75 mm, najniższe przypadają na czas lutego i wynoszą kilkanaście milimetrów. Klimatogram dla Suwałk: średnie temperatury miesięczne wahają się od wartości poniżej -5 stopni Celsjusza na początku roku do ok 17 stopni latem i do ok powyżej 0 stopni w grudniu. Temperatury maksymalne są o kilka stopni większe to temperatur średnich a minimalne o kilka stopni niższe od temperatur średnich. Średnie opady najwyższe są latem i osiągają 75 mm, najniższe przypadają na czas lutego i wynoszą 25 mm. Klimatogram dla Poznania: średnie temperatury miesięczne wahają się od wartości poniżej -2 stopni Celsjusza na początku roku do ok 19 stopni latem i do ok powyżej 0 stopni w grudniu. Temperatury maksymalne są o kilka stopni większe to temperatur średnich a minimalne o kilka stopni niższe od temperatur średnich. Średnie opady najwyższe są latem i osiągają 75 mm, najniższe przypadają na czas marca i wynoszą ok 30 mm. Klimatogram dla Warszawy: średnie temperatury miesięczne wahają się od wartości poniżej -2,5 stopni Celsjusza na początku roku do ok 19 stopni latem i do ok powyżej 0 stopni w grudniu. Temperatury maksymalne są o kilka stopni większe to temperatur średnich a minimalne o kilka stopni niższe od temperatur średnich. Średnie opady najwyższe są latem i osiągają około 85 mm, najniższe przypadają na czas marca i wynoszą ok 35 mm. Klimatogram dla Bielsko Białej: średnie temperatury miesięczne wahają się od wartości około -5 stopni Celsjusza na początku roku do ok 18 stopni latem i do 0 stopni w grudniu. Temperatury maksymalne są o kilka stopni większe to temperatur średnich a minimalne o kilka stopni niższe od temperatur średnich. Średnie opady najwyższe są latem i osiągają około 85 mm, najniższe przypadają na czas marca i wynoszą około 30 mm. Klimatogram dla Jeleniej Góry: średnie temperatury miesięczne wahają się od wartości ok. -3 stopni Celsjusza na początku roku do ok 16 stopni latem i do ok poniżej 0 stopni w grudniu. Temperatury maksymalne są o kilka stopni większe to temperatur średnich a minimalne o kilka stopni niższe od temperatur średnich. Średnie opady najwyższe są latem i osiągają ponad 100 mm, najniższe przypadają na czas stycznia i wynoszą ponad 25 mm. Klimatogram dla Zamościa: średnie temperatury miesięczne wahają się od wartości ok. -5 stopni Celsjusza na początku roku do ok 18 stopni latem i do ok 0 stopni w grudniu. Temperatury maksymalne są o kilka stopni większe to temperatur średnich a minimalne o kilka stopni niższe od temperatur średnich. Średnie opady najwyższe są latem i osiągają ponad 80 mm, najniższe przypadają na czas stycznia i wynoszą 25 mm. Klimatogram dla Zakopanego: średnie temperatury miesięczne wahają się od wartości -5 stopni Celsjusza na początku roku do ok 17 stopni latem i do ok 0 stopni w grudniu. Temperatury maksymalne są o kilka stopni większe to temperatur średnich a minimalne o kilka stopni niższe od temperatur średnich. Średnie opady najwyższe są latem i osiągają ponad 200 mm, najniższe przypadają na czas stycznia i wynoszą ok 45 mm.

Rozkład średnich temperatur powietrza o poszczególnych porach roku jest znacznie zróżnicowany. W zimie najcieplej jest w zachodniej części Polski, a najzimniej w górach oraz w północno‑wschodniej części kraju (okolice Suwałk). Natomiast latem obszar najwyższych wartościach temperatury powietrza leży między pasem pojezierzy a Przedgórzem Sudeckim i Karpatami. W północnej części Pojezierza Mazurskiego i środkowej Pojezierza Pomorskiego temperatura powietrza jest niższa, co jest uwarunkowane większymi różnicami wysokości bezwzględnej na tych obszarach. W strefie pobrzeży zaznacza się latem ochładzający, a zimą ogrzewający wpływ Morza Bałtyckiego. Natomiast na terenach podgórskich i górskich temperatura powietrza maleje wraz z wysokością nad poziomem morza, średnio o 0,6°C na każde 100 m wzniesienia.

RMbKBBrvwM53m

Mapa Polski przedstawiająca średnią roczną temperaturę powietrza zimą w stopniach Celsjusza w latach 1991‑2020. Temperatury oznaczono kolorami, od ciemnoniebieskiego dla najniższych do zielonego w przypadku najwyższych. W lewym dolnym rogu znajduje się legenda w której oznaczono kolorami wartości temperatury. Najciemniejszy odcień niebieskiego odpowiada temperaturom poniżej -5 stopni Celsjusza, jasnozielony odpowiada temperaturom powyżej 1 stopnia Celsjusza. Najcieplejsze obszary Polski zimą w wieloleciu znajdowały się na zachodzie kraju i nad wybrzeżem Bałtyku. Temperatury powyżej zera obejmowały obszar na zachód od Gdańska, Lęborka, Piły, Koła, Wielunia, Częstochowy i Katowic. Reszta kraju cechowała się temperaturą poniżej 0 stopni Celsjusza. Najzimniejsze obszary występowały w górach, zarówno w Sudetach i Karpatach oraz na północnym wschodzie kraju w okolicy Suwałk. Na mapie znajduje się siatka kartograficzna na której opisano wartości południków i równoleżników co jeden stopień. W lewym dolnym rogu znajduje się podziałka liniowa, natomiast u góry mapy, po lewej napis Zima 1991‑2020, w prawym temperatura średnia.

R8RUmUdQ6dncL

Mapa Polski przedstawiająca średnią roczną temperaturę powietrza w stopniach Celsjusza w latach 1991‑2020. Temperatury oznaczono kolorami, od zielonego (4 stopnie) dla najniższych do pomarańczowego (9 stopni) w przypadku najwyższych. Najcieplejsze obszary na terenie Polski występują na zachodzie kraju, izoterma 9 stopni Celsjusza przebiega mniej więcej od wybrzeża Bałtyku do Szczecina następnie kieruje się na południowy wschód w kierunku Piły, Koła, gdzie kieruje się następnie na południe do okolic Katowic, obejmuje obszar Krakowa i doliny WIsły a następnie powraca i w okolicy Bielsko Białej zamyka ten obszar. Cieplejsze obszary występują również w Dolinie Wisły od okolic Warszawy idąc korytem rzeki aż do wysokości Chojnic. Zimniejsze obszary występują na wschód od obszaru sięgającego ponad 9 stopni Celsjusza.Obszary których średnia temperatura od 1991 do 2020 roku wynosi poniżej 8 stopni celsjusza występują Na północnym wschodzie kraju obejmując Kętrzyn Suwałki, Mikołajki oraz Białystok. Jaśniejsza plama występuje również na południe od wybrzeża na wysokości Łeby do Koszalina. Obszary zimniejsze występują również na obszarach Sudetów i Karpat. Mapa pokryta jest siatką kartograficzną na której oznaczono wartości południków i równoleżników co jeden stopień. Z lewym dolnym rogu znajduje się podziałka liniowa, w prawym górnym napis temperatura średnia a w lewym górnym rogu napis rok 1991‑2020. Obok mapy znajduje się legenda objaśniająca znaczenie barw użytych na mapie.

Termiczne pory roku

Na podstawie średnich dobowych temperatur powietrza klimatolodzy wyróżniają w Polsce sześć tzw. termicznych (klimatycznych) pór roku: przedwiośnie, wiosnę, lato, jesień, przedzimie i zimę. Czas trwania poszczególnych pór roku jest zróżnicowany regionalnie. Lato jest najdłuższe na Nizinie Śląskiej, Nizinie Szczecińskiej, Ziemi Lubuskiej i w zachodniej części Kotliny Sandomierskiej. Z kolei zima trwa najdłużej na Pojezierzu Suwalskim. Na wybrzeżu wszystkie pory roku zaczynają się później, co ma związek z bliskością morza. W najwyższych partiach gór zima jest mroźna i długa, a termiczne lato w ogóle nie występuje.

Tabela 2. Klimatyczne pory roku w Polsce.

R1C3q0HaPwxoB

Tabela przedstawiająca informacje o klimatycznych porach roku w Polsce. U góry nagłówek. Klimatyczne pory roku w Polsce. Poniżej tabela ze średnimi dobowymi temperaturami dla pór roku. Przedwiośnie 0°C do 5°C; Wiosna 5°C do 15°C; Lato powyżej 15°C; Jesień 5°C do 15°C; Przedzimie 0°C do 5C; Zima poniżej 0°C. Od wiosny do jesieni trwa okres wegetacyjny.

Tę część roku, kiedy roślinność może się rozwijać, ze względu na dostateczną ilość wilgoci i ciepła nazywamy okresem wegetacyjnym. W klimacie umiarkowanym trwa od ostatnich przymrozków wiosennych do pierwszych przymrozków jesiennych. W Polsce jest to okres ze średnią dobową temperaturą powietrza powyżej 5°C. Długość okresu wegetacyjnego waha się w nizinnej części kraju od zaledwie 190 dni na Mazurach do ponad 220 dni na Dolnym Śląsku i w zachodniej części kraju. W górach jego długość wynosi 100‑150 dni.

Opady atmosferyczne

Wyraźna przewaga napływu wilgotnych mas powierza polarnego morskiego nie znajduje odzwierciedlenia w przestrzennym rozkładzie wysokości opadów atmosferycznych. Średnia roczna ich suma nie osiąga bowiem najwyższych wartości na zachodzie kraju, ale wykazuje dość znaczną zmienność przestrzenną i czasową, zależną od układu warunków lokalnych.

Średnia roczna suma opadu w Polsce wynosi około 600 mm i wykazuje znaczną zmienność przestrzenną. Małe opady występują w centralnej, równinnej części kraju (zwłaszcza na nizinach Południowowielkopolskiej, Środkowomazowieckiej, Południowopodlaskiej i na Polesiu), pozbawionej większych wzniesień stanowiących barierę dla przemieszczających się mas powietrza i sprzyjających występowaniu opadów. Najmniej opadów otrzymują wschodnia część Wielkopolski i Kujawy, co jest spowodowane ich położeniem w tzw. cieniu opadowymcień opadowy cieniu opadowym Pojezierza Pomorskiego. Roczne sumy opadu nie przekraczają tu 500 mm, a w szczególnie suchych latach wynoszą około 300 mm. Natomiast obszary Pojezierzy Mazurskiego i Pomorskiego otrzymują 600‑700 mm opadów. Jest to związane z zatrzymywaniem wilgotnych mas powietrza polarnego morskiego. Podobna sytuacja występuje w północnej części pasa wyżyn, gdzie roczne sumy opadów sięgają do 700 mm. Północna i zachodnia część Kotliny Sandomierskiej otrzymuje już mniejsze opady (500–600 mm), co z kolei jest spowodowane cieniem opadowym Gór Świętokrzyskich. Najwyższe roczne sumy opadów (800–2 000 mm) występują na obszarach górskich i podgórskich – w Karpatach i Sudetach – co wynika z m.in. przestrzennego układu form rzeźby, ekspozycji stoków oraz wysokości nad poziomem morza.

Średnia roczna suma opadów wykazuje także wyraźne zróżnicowanie w skali roku. Najwyższe opady przypadają na półrocze letnie, osiągając maksimum w miesiącach letnich, zwłaszcza w lipcu. W tym okresie są one średnio 2‑3 razy większe niż w okresach zimowych, a w Karpatach nawet 4 razy większe. 

RwEMiLQslcVSx

Mapa Polski przedstawiająca średnie roczne sumy opadów w milimetrach w latach 1991‑2020 zimą. Wartości oznaczono kolorami, od jasnoniebieskiego dla najniższych (poniżej 80 mm) do fioletowego w przypadku najwyższych (powyżej 280 mm). Najwyższe opady zimą występują w górach. oraz w okolicy Elbląga, równie wysokie są nad wybrzeżem Bałtyku. Najniższe opady występują obszaro w okolicy Wrocławia i Legnicy oraz w dolinie Wisły w okolicy Sandomierza. Reszta obszaru Polski cechuje się opadami których suma osiąga od 100 do 140 mm. Na mapie jest siatka kartograficzna na której oznaczono wartości południków i równoleżników co jeden stopień. W lewym dolnym rogu znajduje się skala liniowa.

RSgFrsDcQhR8s

Mapa Polski przedstawiająca średnie roczne sumy opadów w milimetrach w latach 1991‑2020 wiosną. Wartości oznaczono kolorami, od jasnoniebieskiego dla najniższych (poniżej 120 mm) do fioletowego w przypadku najwyższych (powyżej 400 mm). Wiosną w Polsce suma opadów rozkłada się schodkowo, Najwyższe występują w górach, a następnie pasowo zmniejszają się w kierunku północnym. Występują również 3 obszary o najniższej sumie opadów, są to obszary: na północ od Kalisza, nad wybrzeżem na wysokości Ustki oraz prostokątny obszar którego granice zaczynają się od nabrzeża w okolicy Trójmiasta, następnie granica ta przesuwa się na południe do wysokości Płocka idąc na wschód, a w jego okolicy ponownie idąc w górę, na północ do okolic Elbląga. Na mapie jest siatka kartograficzna na której oznaczono wartości południków i równoleżników co jeden stopień. W lewym dolnym rogu znajduje się skala liniowa oraz skala barw.

R1AcJ18ch7c68

Mapa Polski przedstawiająca średnie roczne sumy opadów w milimetrach w latach 1991‑2020 jesienią. Wartości oznaczono kolorami, od jasnoniebieskiego dla najniższych (poniżej 120 mm) do fioletowego w przypadku najwyższych (powyżej 400). Najwyższe opady jesienne w Polsce były w górach i nad wybrzeżem, środek Polski cechował się sumą opadów o wysokości od 140 do 200 mm. Obszarem charakteryzującym się najniższą sumą opadów w jesieni był obszar pomiędzy Wrocławiem Lesznem, Poznaniem, Kołem i Kaliszem, obszar w okolicy Płocka oraz obszar na zachodzie kraju na wysokości Słubic. Na mapie jest siatka kartograficzna na której oznaczono wartości południków i równoleżników co jeden stopień. W lewym dolnym rogu znajduje się skala liniowa oraz skala barw.

R1QEwDVECGtxT

Mapa Polski przedstawiająca średnie roczne sumy opadów w milimetrach w latach 1991‑2020 latem. Wartości oznaczono kolorami, od jasnoniebieskiego dla najniższych (poniżej 200 mm) do fioletowego w przypadku najwyższych (ponad 700 mm). Latem najwyższe opady były w górach, następnie spadały w kierunku północy. Nabrzeże Polskie również cechowało się wysokimi opadami. Reszta kraju osiągała sumy opadów o wysokości od 200 do 300 mm. Obszary o najmniejszej ilości opadów to okolice Płocka, obszar pomiędzy Kaliszem, Poznaniem i Kołem, obszar Obejmujący okolice Szczecina, Gorzowa Wielkopolskiego i Słubic oraz obszar pomiędzy Gdańskiem i Elblągiem. Na mapie jest siatka kartograficzna na której oznaczono wartości południków i równoleżników co jeden stopień. W lewym dolnym rogu znajduje się skala liniowa oraz skala barw.

Wiatr

Charakterystyczną cechą klimatu Polski jest znaczna zmienność kierunków wiatrów. W zachodniej i środkowej części kraju przeważają wiatry zachodnie (40–60%). We wschodniej Polsce ich częstość maleje, rośnie zaś udział wiatrów wschodnich (15‑30%). Na większości obszaru prędkość wiatru nie przekracza 4 m/s. Niskimi prędkościami wiatru, pon. 3 m/s, charakteryzuje się niemal cała wyżynna część Polski, zwłaszcza Wyżyna Małopolska. Obszarami „wyciszonymi” są m.in. obniżenia między wysoczyznami leżące w cieniu aerodynamicznymcień aerodynamicznycieniu aerodynamicznym osłaniających je wysoczyzn i duże kotliny śródgórskie (Jeleniogórska, Nowosądecka, Niecka Nidziańska, Kotlina Raciborska i in.). Wiatry o prędkościach przekraczających 4 m/s, a lokalnie nawet ponad 20 m/s, występują w pasie wybrzeża, na Pobrzeżu Słowińskim i Kaszubskim, na Suwalszczyźnie, w Beskidzie Śląskim i Żywieckim w Bieszczadach oraz w centralnej, nizinnej części kraju. Średnia prędkość wiatru wynosi 2,8 m/s w porze letniej i 3,8 m/s w zimie. Huraganowe wiatry (orkany), których prędkość przekracza 33 m/s, występują sporadycznie, głównie późną jesienią i zimą, chociaż w ostatnich latach ich częstotliwość wzrasta. Wiatry te powodują bardzo duże zniszczenia budynków, linii energetycznych i wiatrołomy.

Na terenach górskich kierunki i siła wiatru zależą natomiast od ukształtowania terenu i różnic wysokości. Charakterystyczny dla Karpat i Sudetów jest porywisty, ciepły i suchy wiatr halny należący do typu wiatrów fenowych. Powstaje on wtedy, kiedy po stronie południowej grzbietu górskiego występuje układ wysokiego ciśnienia, a po stronie północnej układ niskiego ciśnienia.

RBmobUn1lD1f2

Animacja przedstawia powstawanie wiatru halnego. W pierwszej scenie widoczny jest schemat góry, na której znajdują się linie wskazujące wysokość w metrach. Po lewej stronie góry napis wyż, po prawej niż. Obok napisu niż strzałka skierowana w prawo z podpisem północ. Nad schematyczną ilustracją góry pojawia się napis w niebieskiej ramce: Aby powstał halny niezbędna jest bariera górska. Następnie z lewej strony animacji pojawia się niebieska strzałka wędrująca po zboczu góry. Napis nad ilustracją zmienia się na: Wilgotne powietrze unosi się w górę soku w stronę niżu. Następnie niebieska strzałka zatrzymuje się tuż za szczytem góry i schodzi w dół po prawej stronie góry, zmienia się napis nad schematem: Po stronie dowietrznej przy powierzchni jest 15 stopni Celsjusza. Na górze pojawia się również wartość temperatury na wysokości 300 m. Następnie po lewej stronie góry pojawiają się chmury, mają one postać siwych obłoków. Napis nad ilustracją zmienia się na: W wyniku wznoszenia powstają chmury. Następnie na schemacie pojawiają się kolejne wartości i napis. Pojawiają się temperatury: na wysokości 600 m temperatura 13,2 stopni Celsjusza i na wysokości 900 m temperatura 11,4 stopni Celsjusza, na wysokości 1200 m wartość 9,6 stopni Celsjusza, na wysokości 1500 m wartość 7,8 stopni Celsjusza, na wysokości 1800 m wartość 6 stopni Celsjusza, na wysokości 2100 m wartość temperatury 4,2 stopnie Celsjusza. Pod liniami wyznaczającymi wysokość, po lewej stronie jest napis spadek temperatury o 0,6 stopnia Celsjusza na 100 m. Zmienia się napis na górze: Wilgotne powietrze ochładza się o 0,6 stopnia Celsjusza na 100 metrów. Następnie z chmur zaczyna padać deszcz, zmienia się napis nad schematem: Po osiągnięciu poziomu kondensacji powstają opady. Następnie niebieska strzałka przekształca się w czerwoną i schodzi w dół po stoku. W dolnej części stoku strzałka rozdziela się na dwie. Nad schematem zmienia się napis na: Po stronie zawietrznej suche powietrze opada w dół stoku. Następnie w obszarze góry, po prawej jej stornie na linach wskazujących wysokość pojawiają się wartości temperatury: na wysokości 2100 metrów 4,2 stopnia Celsjusza, na wysokości 1800 m wartość 7,2 stopnia Celsjusza, na wysokości 1500 metrów 10,2 stopnia Celsjusza, na wysokości 1200 m wartość 13,2 stopni Celsjusza, na wysokości 900 metrów wartość 16,2 stopni Celsjusza, na wysokości 600 m wartość 19,2 stopni Celsjusza, na wysokości 300 metrów wartość 22,2 stopni Celsjusza. Pod linią 300 m jest napis: Wzrost temperatury o 1 stopień na 100 m. Nad schematem zmienił się napis na: Pozbawione wilgoci powietrze ociepla się o 1 stopień na 100 m. Następnie na samym końcu nad ilustracją zmienia się napis na: Wieje ciepły, suchy wiatr - Halny.

Charakterystycznym wiatrem wiejącym w strefie wybrzeża oraz w sąsiedztwie dużych jezior jest bryza. Wiatr ten zmienia swój kierunek w ciągu doby. Jest to wywołane różnicami w tempie nagrzewania się lądu i morza. Bryza ma z reguły zasięg do 20‑30 km od linii brzegowej, jednak gdy wieje w stronę lądu zasięg ten z reguły jest mniejszy i uzależniony od ukształtowania i pokrycia terenu.

R15l7DU2SMsVP

Na ilustracji znajduje się narysowany na niebiesko brzeg morza z opisem “chłodna woda“, a po prawej stronie narysowany na brązowo fragment lądu z opisem “ciepły ląd”. Jest też słońce na jasnym niebie. Nad lądem znajduje się napis niż, od którego prowadzą w górę czerwone strzałki podpisane jako ciepłe powietrze, następnie długa czerwona strzałka prowadzi u góry ilustracji w lewo, nad wodę. Stąd opadają niebieskie strzałki opisane jako chłodne powietrze, w kierunku napisu wyż znajdującego się nad wodą. Z tego miejsca długa strzałka opisana jako wilgotne, chłodne powietrze prowadzi nad powierzchnią wody nad ląd, w kierunku napisu niż.

R1RCOSQqLT4BY

Na ilustracji znajduje się narysowany na niebiesko brzeg morza z opisem “ciepła woda“, a po prawej stronie narysowany na brązowo fragment lądu z opisem “chłodny ląd”. Jest też księżyc na nocnym niebie. Nad wodą znajduje się napis niż, od którego prowadzą w górę czerwone strzałki podpisane jako ciepłe powietrze, następnie długa czerwona strzałka prowadzi u góry ilustracji w prawo, nad ląd. Stąd opadają niebieskie strzałki opisane jako chłodne powietrze, w kierunku napisu wyż znajdującego się nad lądem. Z tego miejsca długa opisana jako suche, zimne powietrze prowadzi nad powierzchnią wody nad wodę, w kierunku napisu niż.

Dla zainteresowanych

Na obszarze i w sąsiedztwie dużych zespołów miejsko‑przemysłowych warunki klimatyczne zmieniły się wskutek działalności człowieka. Zanieczyszczenia pyłowe i gazowe powietrza, emisja ciepła ze źródeł antropogenicznych, powstanie powierzchni nieprzepuszczalnych powodują występowanie na obszarze miast i okręgów przemysłowych specyficznego klimatu miejskiego, odmiennego od terenów otaczających. O antropogenicznym przekształceniu klimatu świadczy m.in. pojawianie się smogusmogsmogu oraz występowanie miejskiej wyspy ciepłamiejska wyspa ciepłamiejskiej wyspy ciepła na terenie zabudowanym, w sąsiedztwie zakładów przemysłowych i elektrowni.

RRwKqkzbY0rj5

Grafika przedstawiająca miejską wyspę ciepła. W centrum gęsta zabudowa z wieżowcami, po bokach dzielnice domów mieszkalnych o mniejszym zagęszczeniu, dalej przedmieścia, parki. Temperatura wzrasta w kierunku centrum, opada wraz ze zmniejszeniem gęstości zabudowy, najniższa nad terenami zielonymi na przedmieściach.

Klimat miasta w porównaniu z terenami niezabudowanymi jest cieplejszy, bardziej suchy, charakteryzuje się dłuższymi okresami bezwietrznymi i niższą średnią prędkością wiatrów. W miastach częściej występują zachmurzenia i zamglenia, obserwuje się w nich zwiększoną ilość opadów deszczu i nieco mniejsze opady śniegu. Zasadniczy wpływ na warunki pogodowe wywierają różnego typu zanieczyszczenia.

RjAnUK0eCaB4T

Tabela prezentująca zmiany parametrów klimatu na obszarze miasta w porównaniu z terenami pozamiejskimi. Tabela składa się z dwóch kolumn i 20 wierszy. W pierwszej kolumnie znajduje się element klimatu, w drugiej stopień zmienności. Tabelę podzielono na 3 sekcję: substancje zanieczyszczające, promieniowanie słoneczne i opady. W sekcji substancje zanieczyszczające znajdują się dane elementy wraz ze stopniem ich zmienności: gazowe od 5 do 25 razy większe, pyłowe do 10 razy większe, aerozole 1 razy większe. W drugiej sekcji promieniowanie słoneczne: całkowite 15‑20% mniejsze, ultrafioletowe 10‑30% mniejsze, usłonecznienie 5‑15% mniejsze, zachmurzenie 5‑10% większe. W sekcji opady: suma roczna 5‑10% więcej, snieg w centrum 5‑10% mniej, burze 10‑15% więcej, liczba dni z opadem 10% większa, mgła i obniżona widzialność 50% mniejsza, temperatura - średnia roczna 0,5‑0,8°C większa, temperatura - średnia roczna przy powierzchni ziemi 1‑3°C większa, wilgotność względna - średnia roczna 5‑10% mniejsza oraz prędkość wiatru - średnia roczna 10‑30% mniejsza.

Wyniki badań naukowców z Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej wskazują, że globalne zmiany klimatu zaznaczają się również w Polsce. Przewidują oni, że do roku 2030 średnia temperatura wzrośnie o 1 lub nawet o 1,3Indeks górny o^oC w stosunku do średniej temperatury dwudziestolecia 1971‑1990, zwiększy się także długość okresu wegetacyjnego. W porównaniu z innymi regionami świata tempo zmiany temperatury w Polsce, podobnie jak w całej Europie Środkowej, jest nieco szybsze. Naukowcy przewidują także, że wzrostowi temperatury będzie towarzyszyć obniżenie sumy opadów w ciągu roku. Opady będą rzadsze, ale wzrośnie ich intensywność. Polsce będą więc grozić zarówno powodzie, jak i susze.

R1WohBIAacaOT

Mapa Polski przedstawiająca średnią temperaturę powietrza w latach 1941‑1990. Wartości oznaczono 4 kolorami. Niebieskim wartości poniżej 7 stopni, jasnoniebieskim od 7 do 8 stopni, żółtym od 8 do 9 stopni i czerwonym powyżej 9 stopni Celsjusza. Na mapie nie wyróżnia się obszar cechujący się temperaturą powyżej 9 stopni, obszary od 8 do 9 stopni występują na zachodzie kraju, sięgają one aż do Bielsko Białej i ich granica przechodzi obok Częstochowy, Kalisza, Poznania, Piły i Szczecina. Jasnoniebieskie obszary o wartości od 7 do 8 stopni pokrywają prawie cały kraj. Obszary poniżej 7 stopni obejmują obszar gór, północno zachodnią Polskę oraz obszar za pasem pobrzeży. Na mapie jest siatka kartograficzna na której oznaczono wartości południków i równoleżników co jeden stopień. W lewym dolnym rogu znajduje się skala liniowa oraz skala barw.

R1KMhgSf987j2

Mapa Polski przedstawiająca średnią temperaturę powietrza w latach 2011‑2020. Wartości oznaczono 4 kolorami. Niebieskim wartości poniżej 7 stopni, jasnoniebieskim od 7 do 8 stopni, żółtym od 8 do 9 stopni i czerwonym powyżej 9 stopni Celsjusza. Na mapie obszary powyżej 9 stopni występują na zachodzie kraju, sięgają one aż do Bielsko Białej i ich granica przechodzi obok Częstochowy, Kalisza, Poznania, Piły i Szczecina. Żółte obszary o wartości od 8 do 9 stopni pokrywają prawie cały kraj. Obszary poniżej 8 stopni obejmują obszar gór, północno zachodnią Polskę oraz obszar za pasem pobrzeży. Na mapie jest siatka kartograficzna na której oznaczono wartości południków i równoleżników co jeden stopień. W lewym dolnym rogu znajduje się skala liniowa oraz skala barw.

R8zscj3vVRHlB

Mapa Polski przedstawiająca średnią długość okresu wegetacyjnego w latach 2001‑2009. Obok mapy znajduje się legenda, na która jest tytuł: “Długość okresu wegetacyjnego średnia dla lat 2001‑2009:”. Pod tytułem znajduje się skala barw, w której oznaczono symbolikę barw. Najniższe wartości oznaczono ciemnozielonym, najwyższe ciemnoczerwonym. Okres wegetacyjny najdłuższy jest na południowym zachodzie Polski, a najkrótszy na północnym wschodzie. Najkrótszy okres wegetacyjny w Polsce występuje na północ od Białegostoku i trwa poniżej 207 dni. Najdłuższy w okolicy Szczecina, na granicy Polski na wysokości Zielonej Góry oraz w okolicy Wrocławia. . Na mapie jest siatka kartograficzna na której oznaczono wartości południków i równoleżników co jeden stopień. W lewym dolnym rogu znajduje się skala liniowa.

Gra edukacyjna

Podsumowanie

• Polska leży w strefie klimatu umiarkowanego ciepłego przejściowego (tylko w wyższych partiach Sudetów i Karpat występuje klimat górski).

• Cechami charakterystycznymi klimatu Polski są m.in. duża zmienność typów pogody w ciągu roku oraz zmienność typów pogody w kolejnych latach.

• Zróżnicowanie klimatyczne Polski zaznacza się zarówno z zachodu na wschód, wraz ze wzrostem kontynentalizmu klimatu, jak i z północy na południe, w miarę oddalania się od wpływów Bałtyku i wzrostu wysokości bezwzględnych.

• Na przemieszczanie się powietrza nad obszarem Polski mają wpływ stałe i sezonowe układy baryczne, dzięki którym nad teren Polski docierają wilgotne masy powietrza polarnego morskiego i suchego powietrza polarnego kontynentalnego.

• Najcieplejszym regionem Polski jest Nizina Śląska, natomiast najzimniejszym (poza górami) Pojezierze Suwalskie.

• Najniższe średnie roczne opady (450‑600 mm) występują w centralnej, równinnej części kraju, wyższe (700‑800 mm) w pasie pojezierzy oraz w północnej części pasa wyżyn, a najwyższe (800‑1 700 mm) na obszarach górskich i podgórskich.

• Na obszarach górskich występuje porywisty, ciepły i suchy wiatr halny należący do typu wiatrów fenowych, zaś na wybrzeżu bryza.

• Na obszarze i w sąsiedztwie dużych zespołów miejsko‑przemysłowych warunki klimatyczne zmieniają się wskutek działalności człowieka; o antropogenicznym przekształceniu klimatu świadczy m.in. występowanie miejskiej wyspy ciepłamiejska wyspa ciepłamiejskiej wyspy ciepła.

Słownik

Ćwiczenia

1

Ćwiczenie 8

Uzupełnij tabelę, wpisując w odpowiednie miejsce informacje dotyczące stanów pogody związanych z napływem mas powietrza z określonych kierunków.

RlEYm3TmYSH1b

Ilustracja przedstawią Polskę w kierunku której skierowane są 4 czerwone strzałki. Obszar Polski jest koloru żółtego, jest na niej napisz: "jaka będzie pogoda?". Na czerwonej strzałce na północy Polski znajduje się napis 4% dni w roku, na strzałce ze wschodu jest napisz 29% dni w roku, na strzałce z południa napis 2% dni w roku, na strzałce z zachodu 65% dni w roku.

Masy powietrza	Napływ znad	Stan pogody
		Lato	Zima
powietrze polarne morskie	napływ znad północnej części Oceanu Atlantyckiego	RoVV3GKkxSGbp (Uzupełnij).	RTfBRKcXGlZ6O (Uzupełnij).
powietrze polarne kontynentalne	napływ znad Azji i Europy Wschodniej	R1R1LQkVkX0QK (Uzupełnij).	Rvpkhh3xke0Lc (Uzupełnij).
powietrze arktyczne	napływ znad Grenlandii, Spitsbergenu i północnej części Skandynawii	Rqmi1tCDERdU8 (Uzupełnij).	RqOoQ2Xk6mNEs (Uzupełnij).
	napływ znad północnej Syberii, Nowej Ziemi, Morza Barentsa	RBmeoGadMBKcs (Uzupełnij).	R1WdTsfhY0J3K (Uzupełnij).
powietrze zwrotnikowe	napływ znad Afryki Północnej i Bliskiego Wschodu	R6aSBslBvfv5F (Uzupełnij).	RfD73WSOo2Tl9 (Uzupełnij).
	napływ znad wysp Azorskich lub Morza Śródziemnego	RCg888GyRMPhx (Uzupełnij).	R11Zxs2khZRoM (Uzupełnij).

Wskazówki i klucze odpowiedzi

Pokaż podpowiedź

Przeanalizuj ilustrację zawartą w ćwiczeniu oraz zdecyduj, jak dana masa powietrza wpływa na pogodę w Polsce.

Pokaż odpowiedź

Masy powietrza	Napływ znad	Stan pogody
		Lato	Zima
powietrze polarne morskie	napływ znad północnej części Oceanu Atlantyckiego	zachmurzenie, duże opady deszczu, burze, ochłodzenie	zachmurzenie, mgły, opady deszczu ze śniegiem, ocieplenie, odwilż
powietrze polarne kontynentalne	napływ znad Azji i Europy Wschodniej	upały, małe opady deszczu i burze	ochłodzenie, mróz,  zachmurzenie, małe opady śniegu
powietrze arktyczne	napływ znad Grenlandii, Spitsbergenu i północnej części Skandynawii	ochłodzenie, przymrozki	ochłodzenie, mróz, zachmurzenie, mgły, duże opady śniegu
	napływ znad północnej Syberii, Nowej Ziemi, Morza Barentsa	ochłodzenie, przymrozki, brak opadów	ochłodzenie, mróz, duże opady śniegu
powietrze zwrotnikowe	napływ znad Afryki Północnej i Bliskiego Wschodu	upał, brak opadów	ciepło, odwilż
	napływ znad wysp Azorskich lub Morza Śródziemnego	upał, burze	ciepło, zachmurzenie, mżawka, mgły, odwilż

Ćwiczenie 8

Opisz wpisując w odpowiednie miejsce informacje dotyczące stanów pogody związanych z napływem mas powietrza z określonych kierunków.

• Powietrze polarne morskie napływające znad północnej części Oceanu Atlantyckiego latem:

R4MdcygKwfMvA

• Powietrze polarne morskie napływające znad północnej części Oceanu Atlantyckiego zimą:

RMcS3X45jy4vs

• Powietrze polarne kontynentalne napływające znad Azji i Europy Wschodniej latem:

RYcgXlro3iFLK

• Powietrze polarne kontynentalne napływające znad Azji i Europy Wschodniej zimą:

RpT8K7EvpHphn

• Powietrze arktyczne napływające znad Grenlandii, Spitsbergenu i północnej części Skandynawii latem:

RtnEOlgt83lxM

• Powietrze zwrotnikowe napływające znad Afryki Północnej i Bliskiego Wschodu zimą:

R1DQjTrYcDwbj

Pokaż podpowiedź

Pokaż podpowiedź

Powietrze polarne  morskie napływające nad Polskę przynosi opady, powietrze polarne kontynentalne jest suche więc wpływa na zmniejszenie się opadów, powietrze arktyczne jest zimne więc przynosi ochłodzenie, powietrze zwrotnikowe jest ciepłe, przynosi wyższą temperaturę.

Pokaż odpowiedź

Pokaż odpowiedź

Przykładowa odpowiedz:

Powietrze polarne morskie napływające znad północnej części Oceanu Atlantyckiego latem: zachmurzenie, duże opady deszczu, burze, ochłodzenie

Powietrze polarne morskie napływające znad północnej części Oceanu Atlantyckiego zimą: zachmurzenie, mgły, opady deszczu ze śniegiem, ocieplenie, odwilż

Powietrze polarne kontynentalne napływające znad Azji i Europy Wschodniej latem: upały, małe opady deszczu i burze

Powietrze polarne kontynentalne napływające znad Azji i Europy Wschodniej zimą: ochłodzenie, mróz, zachmurzenie, małe opady śniegu

Powietrze arktyczne napływające znad Grenlandii, Spitsbergenu i północnej części Skandynawii latem: ochłodzenie, przymrozki

Powietrze zwrotnikowe napływające znad Afryki Północnej i Bliskiego Wschodu zimą: ciepło, odwilż

Notatnik

Bibliografia

Żmudzka E., (2009), Współczesne zmiany klimatu Polski, [w:] Acta Agrophysica 13.2 (167).

Tomczyk A., Bednorz E., (2022), Atlas klimatu Polski (1991–2020), Poznań: Bogucki Wydawnictwo Naukowe.