„Kobiety Rubensa” Wisławy Szymborskiej. Związki literatury z malarstwem
„Kobiety Rubensa” Wisławy Szymborskiej. Związki literatury z malarstwem
1. Cele lekcji
a) Wiadomości
Uczeń:
wymienia cechy literatury barokowej,
zna podstawowe cechy twórczości Rubensa,
zna figury stylistyczne.
b) Umiejętności
Uczeń potrafi:
analizować tekst literacki,
objaśnić związki między literaturą a innymi dziełami sztuki,
wyszukać i omówić związki między literaturą różnych epok.
2. Metoda i forma pracy
Praca z tekstem, poszukująca, problemowa.
3. Środki dydaktyczne
Tekst wiersza Kobiety Rubensa.
Reprodukcje obrazów Rubensa oraz twórców wcześniejszych epok.
4. Przebieg lekcji
a) Faza przygotowawcza
Nauczyciel prosi jednego z uczniów o głośne odczytanie wiersza Kobiety Rubensa Wisławy Szymborskiej. Następnie proponuje krótkie przedstawienie podstawowych cech twórczości Rubensa (może to być w formie referatu lub prezentacji przygotowanej w domu przez wyznaczonego ucznia). Ważne jest, by uczniowie zobaczyli reprodukcje dzieł artysty.
b) Faza realizacyjna
Nauczyciel proponuje, by stworzyć kanon kobiety Rubensowskiej i porównać go ze średniowiecznym wizerunkiem kobiety (malarstwo Giotta, Jana van Eycka, Fra Angelico). Uczniowie pracują, analizując dostępne reprodukcje oraz utwór Szymborskiej.
kobiety Rubensowskie:
długowłose, rudowłose kusicielki o alabastrowo białej cerze
nieproporcjonalne – małe stopy i piersi przy jednoczesnym nadmiarze kilogramów
pulchne, otyłe do tego stopnia, że mają napuchnięte twarze, w których niejako „giną” oczy: źrenice ich uciekły w głąb
leniwe, bezwstydne, przyjmują wyzywające pozy
nagie, eksponują wszystkie swoje zbyt obfite wdzięki (ubranie ukrywa tuszę, tutaj - ciało się „wylewa” bez odzieży: podwojone odrzuceniem szaty / i potrojone gwałtownością pozy)
rozwiązłe, jakby czekające, czy wręcz zachęcające mężczyzn do bliskości fizycznej
kobiety o „ziemskiej” naturze – ograniczone do własnej cielesności, pragnące jedynie fizycznej rozkoszy
kobiety sprzed wieku XVII
zbyt szczupłe (tak, że widać wszystkie kości: żebra przeliczone ), o wystających łopatkach
chude, smukłe kobiety o długich, wiotkich kończynach
nie przywiązują uwagi do własnej cielesności, liczy się jedynie duch
kobiety o proporcjonalnej budowie
skromne, pokorne, nie demonstrują swojej cielesności
Po wykonaniu zadania nauczyciel prosi o przypomnienie cech literatury barokowej i zbadanie, czy można wskazać podobieństwa między wierszem Szymborskiej a utworami XVII‑wiecznymi. Uczniowie wyszukują w tekście środki poetyckie, którymi posłużyła się poetka, zapisują je w zeszycie oraz ilustrują cytatami.
Kontrast – układ kompozycyjny wiersza, utwór zbudowano na zasadzie kontrastu. Autorka buduje niejako antynomię między estetyką baroku a estetyką epok wcześniejszych. Opis cór baroku zostaje przeciwstawiony wizerunkowi ich chudych sióstr.
Peryfrazy – Szymborska nie nazywa namalowanych kobiet wprost, ale stosuje szereg określeń, które jeszcze bardziej uwypuklają ich charakterystyczne cechy. Tak więc kobiety Rubensa to: żeńska fauna, córy baroku, tłuste dania miłosne.
Porównanie – oryginalne porównanie podkreśla obfitość cielesną opisywanych kobiet.
Waligórzanki, żeńska fauna,
Jak łoskot beczek nagie.
Hiperbole – służą eksponowaniu, nadnaturalnych wręcz rozmiarów, kobiet – rozdynionych (jeszcze większych niż dynia) Waligórzanek (żeńska forma imienia baśniowego olbrzyma), podwojonych odrzuceniem szaty, potrojonych gwałtownością pozy.
Metafory – niespotykane, wyrafinowane przenośnie doskonale oddają obraz Rubensowskich kształtów.
Źrenice ich uciekły w głąb
i penetrują do wnętrza gruczołów,
z których się drożdże sączą w krew.
(...) cwałują niebem prosięta obłoków,
rżą trąby na fizyczny alarm.
Dynamizacja utworu – uzyskana dzięki nagromadzeniu czasowników podkreślających proces tycia, rośnięcia ludzkiego ciała niczym drożdżowego ciasta: gnieżdżą się, penetrują, sączą (drożdże), tyje (ciasto w dzieży), parują, rumienią, cwałują, rżą.
c) Faza podsumowująca
Nauczyciel proponuje, by rolę podsumowania spełniły odpowiedzi na pytania, które uczniowie w postaci notatki zapiszą w zeszytach:
Czemu służy, zastosowana przez Szymborską, poetyka baroku?
[ Przykładowa odpowiedź: Jest swoistą karykaturą estetyki baroku. Zastosowane środki stylistyczne, dla twórców XVII wiecznych stanowiły formę kreacji poetyckiego obrazu, tutaj - są narzędziem parodii.]
Czy cały wiersz utrzymany jest w tej samej tonacji?
[ Przykładowa odpowiedź: Nie. Pierwsza część wiersza (trzy zwrotki) to wspomniany już opis cór baroku, zastosowanie barokowej poetyki. Po nim następuje, można rzec, realistyczny opis chudych sióstr. Pełna detali prezentacja XIII‑wiecznych kobiet zachowuje tonację ówczesnej estetyki, dla której najważniejsza była harmonia i rozwój duchowy.]
Jakie jest przesłanie wiersza?
[ Przykładowa odpowiedź: Szymborska kreśli literacki obraz utrzymany w stylu różnych tendencji estetycznych. Nie jest to jednak pochwała żadnej z nich. Autorka raczej ostrzega, iż bezgraniczna wierność każdej z konwencji może doprowadzić do wynaturzeń
i popadania w skrajności. Efektem takich działań może być zafałszowany obraz rzeczywistości, a artysta – oddany przyjętemu kanonowi – nie jest w stanie oddać świata w jego wszystkich perspektywach.]
5. Bibliografia
Szymborska W., Kobiety Rubensa, [w:] tejże, Poezje, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1989, s. 42.
Zajkowska J., Kobiety Rubensa, [w:] „Cogito” 1998, nr 9, s. 56‑58.
6. Załączniki
brak
7. Czas trwania lekcji
2 x 45 minut
8. Uwagi do scenariusza
Lekcję może poprzedzić praca domowa dla kilku uczniów polegająca na przygotowaniu referatów lub prezentacji multimedialnych na temat malarstwa średniowiecznego i barokowego.