Kochanowski wielkim poetą był
![Kliknij, aby powiększyć Obraz przedstawia rodzinę Kochanowskich, którą odwiedza Jan Zamojski. Po lewej stronie stoi drewniana ława. Przez nią jest przerzucony złotogłów. Symbolizuje on bogactwo. Na tkaninie leży srebrny kufel ze złotymi zdobieniami. Obok złotogłowu leży otwarta książka. O ławę są oparte dwie zamknięte księgi. Jan Kochanowski siedzi pod lipą przy okrągłym stoliku. Ma czarne włosy i brodę w tym samym kolorze. Jest ubrany w czarny strój. W prawej ręce trzyma gęsie pióro. Zapisuje coś na kartce. Obok stoi kałamarz. Leży otwarta książka i czarna czapka. Poeta spogląda na córkę Urszulkę. Trzyma ją na kolanach. Dziewczynka ma jasne włosy. Zdobi je błękitna kokarda. Jest ubrana w białą bluzkę z krótkim rękawem, błękitną spódnicę i biały fartuszek. Gra na lutni. Jej twarz jest skupiona. Matka dziewczynki stoi tuż obok. Podtrzymuje lewą ręką lutnię córce. Jest ubrana w błękitną, atłasową sukienkę i fioletowy, aksamitny kontusz. Na szyi wsi złoty wisiorek. Głowę jej zdobi brązowe, aksamitne nakrycie. Spogląda na Urszulkę. Jest zachwycona. Z tyłu za Kochanowską stoi córka. Ma czarne, długie włosy. Jest ubrana w brązową sukienkę. Unosi lewą rękę do góry. Słucha, jak gra Urszulka. Za nią chowa się siostra. Ma ciemne włosy i czerwoną kokardę. Obok niej stoi, wysunięta do przodu druga siostra. Ma grzywkę i jasne włosy. Ma na sobie jasną sukienkę. Dotyka ramion siostry, która stoi przed nią. Ta ma czarne, długie, kręcone włosy. Zdobi je niebieska kokarda. Opiera się o stojące drewniane krzesło. Jest ubrana w białą sukienkę, która jest ozdobiona niebieskimi pasami. Twarze sióstr wyrażają zachwyt i podziw. Do Kochanowskich idzie Jan Zamoyski. Ma on siwe włosy i wąsy w tym samym kolorze. Jest ubrany w buraczkowy, aksamitny kontusz wykończony futrem i żupan w czerwonym kolorze. Zamojski ma przy boku karabelę. Na głowie znajduje się brązowy kołpak z piórem. Lewą ręką dotyka złotej szabli, a prawa jest opuszczona. Jego twarz jest skupiona. Przybył on ze swoim dworem. Obok niego stoi szlachcic z brodą. Uśmiecha się delikatnie. Jest ubrany w brązowy żupan i biały kontusz przepasany złotym pasem. Jedna z córek Kochanowskiego wita przybyłych gości. Ma długie, brązowe włosy. Jest ubrana w biały gorset, aksamitną, różową, długą suknię z niebieskim dodatkiem. Spina ją złoty pas. Dziewczyna stoi bokiem. Lewą ręką wskazuje na małą Urszulkę, zaś prawą unosi do góry. Dziewczyna stoi przy zielonym krzaku. W tle znajduje się dwór Kochanowskich.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/Rjk3hJTxsM1KQ/1662388281/1UqxXQjDdPRhwmsBSUSaEBcy2yc14Dr4.jpg)
W Ferdydurke Witolda Gombrowicza (jednej z polskich powieści XX wieku) znajduje się niezwykle interesująca scena. Nauczyciel języka polskiego, profesor Bladaczka, wciąż powtarza: 'Słowacki wielkim poetą był!'. Autor w rzeczywistości kpi sobie
ze szkoły, w której bez przerwy przywołuje się frazesy i nakazuje uczniom wkuwać regułki na pamięć. Jednak to nie żart: Kochanowski naprawdę wielkim poetą był!
Przygotuj ranking najważniejszych, według ciebie, pisarzy (i poetów) polskich.
Nie muszą to być twórcy obecni w kanonie lektur. Postaraj się rzeczowo uzasadnić swój wybór.
Jan z Czarnolasu
Znawcy literatury podkreślają, że Jan Kochanowski stworzył podstawy polskiego języka literackiego. Był humanistą, znającym literaturę antyczną. Jako twórca renesansowy czerpał z dorobku starożytnych. Szczególnie był mu bliski Horacy, rzymski poeta, który uważał, że utwór literacki musi być doprowadzony do doskonałości. Służy temu powstrzymanie się od zbyt szybkiego wydania dzieła. Według Horacego należy odczekać dziewięć lat, a ten czas poświęcić na usuwanie wszelkich skaz. Jan Kochanowski z wydaniem swych pieśni czekał znacznie dłużej.
![Kliknij, aby powiększyć Na obrazie znajduje się Jan Kochanowski. Ma włosy i brodę w kolorze brązowym. Jego wąsy są delikatnie zakręcone. Ma na sobie ciemnozielony, aksamitny żupan. Ramiona okrywa ciemny płaszcz. W prawej ręce trzyma zwiniętą w rulon kartkę. Lewą dłonią dotyka poły płaszcza. Jego twarz jest zamyślona. W tle znajduje się szafka, na której stoją książki.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/RKLPPUMI0SpxG/1662388282/1hQL2dBrxc5oZ2fzlEDNwzqDzhmDQnPV.jpg)
Jan Kochanowski
Wybitny polski twórca renesansowy, jeden z największych poetów Europy Środkowej w XVI wieku, przedstawiciel nurtu humanistycznego. Urodził się w 1530 roku w Sycynie niedaleko Radomia w rodzinie średniozamożnego szlachcica. W wieku 14 lat rozpoczął studia w Akademii Krakowskiej. Naukę kontynuował w Królewcu (wtedy w Prusach), a następnie udał się do Włoch (Padwa), gdzie – z przerwami – studiował w latach 1552‑1559. Po powrocie do Polski dostał się m.in. na dwór królewski, gdzie został sekretarzem Zygmunta Augusta (ułatwił mu to biskup Piotr Myszkowski). W 1576 roku poślubił Dorotę Podlodowską i osiadł w rodzinnym Czarnolesie koło Zwolenia (w ziemi sandomierskiej). Zakończył karierę dworską. Spokojne życie pisarza, które upływało na gospodarowaniu, uczestniczeniu w sejmach i tworzeniu, przerwała śmierć córek: Urszuli (ok. 1578 roku) i Hanny (ok. 1580 roku). Osobiste tragedie przyczyniły się do pogorszenia jego stanu zdrowia. Jan Kochanowski zmarł niespodziewanie w 1584 roku w Lublinie, gdzie go pochowano. Zwłoki przeniesiono później do Zwolenia. Pozostała po nim twórczość w języku polskim i łacińskim. Do znaczących dzieł należą: Treny (1580), Fraszki (1584) i Pieśni (1586).
Pieśni Jana Kochanowskiego
![Na ilustracji znajduje się karta tytułowa, która zawiera informacje o tytule i autorze: Pieśni Jana Kochanowskiego. Księgi dwoje. Tytuł zapisany jest drukowanymi literami. Autor został oznaczony mniejszym stopniem pisma. Pod tytułem została zapisana dedykacja: Nikomu, albo raczej wszytkim, swoje księgi Daję. By kto nie mniemał (strach to bowiem tęgi), Że za to trzeba co dać. Wszyscy darmo miejcie. O drukarza nie mówię, z tym sie zrozumiejcie. Pod spodem został umieszczony pomnik. Na dole karty znajduje się informacja o miejscu i roku wydania: W Krakowie, w Drukarni Łazarzowej roku 1586. Karta jest ozdobiona motywem roślinnym.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R15ZJI2KcKvvq/1662388283/Wc1RpaMvn0yCVX28nWo9R3rbzcAJRjq3.jpg)
Zbiór zatytułowany Pieśni powstawał niemal ćwierć wieku. Ukazał się w krakowskiej drukarni Jana Januszowskiego, przyjaciela Kochanowskiego, w 1586 roku, czyli dwa lata po śmierci poety. Składał się z kilku części: Pieśni ksiąg dwojga, Pieśni świętojańskiej o sobótce, Hymnu (Czego chcesz od nas, Panie...) oraz dwóch dość obszernych utworów o charakterze żałobnym. W pierwszej części znalazło się 49 pieśni (księga I – 25 wierszy; księga II – 24 wiersze). Podejmują one różnorodne tematy; są wśród nich m.in. utwory filozoficzno‑refleksyjne, biesiadne, miłosne, patriotyczne. Jeszcze inną tematykę proponuje Pieśń II 24 (Kochanowski nie nadawał poszczególnym dziełom tytułów, choć z czasem niektóre z nich zaczęto nazywać tak, by zasugerować treść).
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/PsE9jMay6
Recytacja Krzysztofa Skoniecznego Pieśni II, 24 Jana Kochanowskiego.
Pieśń II, 24Niezwykłym i nie leda piórem opatrzony
Polecę precz, poeta, ze dwojej złożony
Natury: ani ja już przebywać na ziemi
Więcej będę, a więtszy nad zazdrość, ludnemiMiasty wzgardzę. On, w równym szczęściu urodzony,
On ja, jako mię zowiesz, wielce ulubiony
Mój Myszkowski, nie umrę ani mię czarnemi
Styks niewesoła zamknie odnogami swemi.Już mi skóra chropawa padnie na goleni,
Już mi w ptaka białego wierzch sie głowy mieni;
Po palcach wszędy nowe piórka sie puszczają,
A z ramion sążenistesążeniste skrzydła wyrastają.Terazże nad Ikara prędszy przeważnego
Puste brzegi nawiedzę Bosfora hucznego
I Syrty Cyrenejskie, Muzom poświęcony
Ptak, i pola zabiegłe za zimne Tryjony.O mnie Moskwa i będą wiedzieć Tatarowie,
I róznego mieszkańcy świata Anglikowie,
Mnie Niemiec i waleczny Hiszpan, mnie poznają,
Którzy głęboki strumień TybrowyTybrowy pijają.Niech przy próznym pogrzebie żadne narzekanie,
Żaden lament nie będzie ani uskarżanie:
Świec i dzwonów zaniechaj, i mar drogo słanych,
I głosem żałobliwym żołtarzów śpiewanych.Źródło: Jan Kochanowski, Pieśń II, 24, dostępny w internecie: https://wolnelektury.pl/katalog/lektura/piesni-ksiegi-wtore-piesn-xxiv.html [dostęp 9.06.2021].
Zakwalifikuj ten wiersz do jednej z kategorii tematycznych. Pieśń Jana Kochanowskiego to przykład liryki...
- patriotycznej.
- miłosnej.
- religijnej.
- refleksyjnej.
- autotematycznej.
- biesiadnej.
Przedstaw swoimi słowami główną ideę utworu Pieśń II Jana Kochanowskiego.
Znajdź w Pieśń II fragment, który – według ciebie – najlepiej oddaje tę ideę.
Non omnis moriar
Jan Kochanowski swoje przekonanie o konieczności cyzelowania utworów literackich przejął m.in. od najwybitniejszego rzymskiego poety, czyli Horacego (I w. p.n.e.). Polski twórca podzielał zdanie wielu humanistów, że słynny Rzymianin to najwybitniejszy liryk w dziejach ludzkości i że dzięki swym wierszom autor Carmina zyskał nieśmiertelność. Zresztą sam Horacy był podobnego zdania.
Oda II, 20 (Non usitata nec tenui ferar)Niezwykłe i potężne uniosą mnie skrzydła,
Mnie, poetę‑łabędzia w powietrzne przestworze.
Już mnie na tym padole nic wstrzymać nie może,
Lecz porwany, gdzie zawiść nie sięga obrzydła,Porzucę ziemskie grody. Bo wiesz, że ja wcale,
Chociaż jestem z ubogich ojców urodzony,
A twą przyjaźnią, Mecenasie, wywyższony,
Nie umrę i Styksowe nie skryją mnie fale.Oto już chropowata porasta mi skóra
Na goleniach, już z wierzchu jawią się znamiona
śnieżnego ptaka, już mi palce i ramiona
Zaczynają ocieniać delikatne pióra.Pewniejszym niźli Ikar, syn Dedala, lotem
Wzbiję się, śpiewny łabędź, ponad Syrt głębiny,
Obaczę lud Getulów, północne równiny
I brzegi, w które Bosfor uderza z łoskotem.Usłyszą o mnie Kolchy i Daków narody,
Które przed kohortami Marsów trwogę tają,
I Gelony najdalsze, me pienia poznają
Hiszpan i lud pijący Rodanowe wody.Niechaj więc płacz i skargi oraz przykre żale
Nie towarzyszą pozornemu pogrzebowi;
Wstrzymaj też pożegnalny okrzyk i grobowi
Mojemu czci nadmiernej nie okazuj wcale.Źródło: Horacy, Oda II, 20 (Non usitata nec tenui ferar), [w:] tegoż, Wybór poezji, oprac. Jerzy Krókowski, tłum. Józef Zawirowski, Wrocław 1971, s. 87–88.
Zakwalifikuj ten wiersz do jednej z kategorii tematycznych. Pieśń Horacego to przykład liryki...
- patriotycznej.
- miłosnej.
- religijnej.
- refleksyjnej.
- autotematycznej.
- biesiadnej.
Przedstaw swoimi słowami główną ideę utworu Oda II.
Znajdź w Odzie II fragment, który – według ciebie – najlepiej oddaje tę ideę.
Podobieństwa między oboma utworami nie są przypadkowe. To Kochanowski zapożyczał od Horacego. Jednak czy owo zapożyczanie można nazwać po prostu tłumaczeniem? Aby to ustalić, warto zestawić obie pieśni.
Porównaj pieśń Horacego z utworem Jana Kochanowskiego i wykonaj polecenia.
Oba dzieła mają ten sam temat i wyrażają tę samą ideę, ale nie są identyczne. Wskaż główne różnice między dwiema pieśniami.
Czy uważasz, że Pieśń II Kochanowskiego jest tłumaczeniem Ody II Horacego? Uzasadnij odpowiedź.
to swobodna przeróbka tekstu lub tłumaczenia, choć zachowuje jego zasadniczy sens – modyfikuje treść oryginału (np. przez wprowadzenie odmiennego nazewnictwa)
Na podstawie informacji podanych w przypisach wyjaśnij, co łączy Mecenasa i biskupa Myszkowskiego.
Wyciągnij wnioski z przekonań obu poetów na temat rozległości terenów,
do których dotrze ich sława.
Porównaj wypowiedzi Horacego: 'Chociaż jestem z ubogich ojców urodzony' ze stwierdzeniem Kochanowskiego: 'On, w równym szczęściu urodzony'. Wytłumacz ich sens.
Poszukaj w obu utworach dowodów na to, że i Horacy, i Kochanowski mają obszerną wiedzę. Jakich dyscyplin ona dotyczy?
Wyjaśnij, czemu służy udowadnianie przez obu twórców, że mają oni dużą wiedzę z różnych dziedzin.
[czyt.: poeta doktus], (łac.) poeta uczony – osoba wszechstronnie wykształcona, erudyta mający różnorodne zainteresowania, człowiek obeznany z kulturą, sztuką oraz tradycją (w tym starożytną)
Przyporządkuj środki stylistyczne do odpowiedniej kategorii.
inwersja, rym, zdrobnienia, homonimy, przerzutnia, zgrubienia, pytanie retoryczne, metonimia, archaizmy, oksymoron, porównanie, powtórzenie, rytm, neologizmy, synonimy, antropomorfizacja, aliteracja, epitet, anafora, onomatopeja, apostrofa
fonetyczne | |
---|---|
leksykalne | |
słowotwórcze | |
składniowe | |
figury stylistyczne |
Dopasuj do środka stylistycznego jego definicję.
rym, aliteracja, onomatopeja, rytm, synonim, homonim, archaizm, neologizm, zdrobnienie, zgrubienie, apostrofa, powtórzenie, anafora, pytanie retoryczne, przerzutnia, epitet, oksymoron, porównanie, metonimia, antropomorfizacja
Środek stylistyczny | Definicja |
---|---|
rym | |
aliteracja | |
onomatopeja | |
rytm | |
synonim | |
homonim | |
archaizm | |
neologizm | |
zdrobnienie | |
zgrubienie | |
apostrofa | |
powtórzenie | |
anafora | |
pytanie retoryczne | |
przerzutnia | |
epitet | |
oksymoron | |
porównanie | |
metonimia | |
antropomorfizacja |
Odszukaj w pieśni Kochanowskiego co najmniej sześć środków stylistycznych.
Wskaż, jaką funkcję pełnią one w utworze.
Wyjaśnij, co wynika z ich zastosowania.
Jan Kochanowski udowodnił w swojej pieśni, że swobodnie posługuje się środkami stylistycznymi. W dodatku część z nich (np. przerzutnia) była dotąd w polskiej poezji właściwie nieznana. Tak twórca dzieła udowodnił, że potrafi tyle samo,
ile Horacy. Strona formalna utworu miała tu więc stanowić uzasadnienie poczucia własnej wartości jako wybitnego liryka. Skoro zaś panowała zgoda co do tego,
że Horacy wielkim poetą był, to miano nieśmiertelnego artysty należało się również Janowi z Czarnolasu!
![Kliknij, aby powiększyć Obraz przedstawia Apolla i muzy. Na szczycie Parnasu stoi świątynia Apollina. Na brzegu gór, porośniętych drzewami, znajdują się muzy. Są one ubrane w długie szaty różnego koloru. Mają ze sobą swoje atrybuty. Niektóre kobiety siedzą, a inne stoją. Mają bose stopy. Muzom towarzyszy Apollo. Jest on półnagi. Ma przewieszoną szatę na ramieniu. Na jego głowie znajduje się wieniec laurowy. W ręku trzyma lutnię. Ma bose stopy. W dolinie gór pływają łabędzie. Na horyzoncie rysuje się wybrzeże Morza Jońskiego.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/RufE4MzgbLV8O/1662388293/20WsU7HAPJWOWLrearAg0JNkLOGG01ID.jpg)
Wskaż w Odzie II Horacego fragment, w którym pojawia się łabędź. Wyjaśnij, którego boga był atrybutem.
W języku polskim występuje frazeologizm odnoszący się do łabędzi. Wskaż właściwy.
- łabędzi taniec
- łabędzi lot
- łabędzi głos
- łabędzi śpiew
Wyjaśnij znaczenie frazeologizmu 'łabędzi śpiew'.
Postaraj się wytłumaczyć, skąd się wziął ów związek frazeologiczny.
Sprawdź w zamieszczonym poniżej Skarbcu wiedzy Brunetta Latiniego, czy twoja koncepcja była trafna.
Łabędzi śpiew
![Kliknij, aby powiększyć Ilustracja przedstawia lecącego łabędzia. Jest biały, jego nogi i dziób są czarne. Ma rozłożone skrzydła. Szyję ma wyprostowaną. Kieruje się w lewym kierunku.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R1YP1JcWSkyrK/1662388295/1zLqLyGHAycEPWznROTe1EIWsw1BXjxK.jpg)
Skarbiec wiedzyŁabędź jest ptakiem o białym upierzeniu, jego mięso zaś jest czarne. Ma zwyczaj przebywać na wodzie, a kiedy płynie, trzyma zawsze głowę uniesioną i nigdy jej nie zanurza; dlatego to marynarze mówią, że spotkanie z nim jest dobrą wróżbą. Łabędź wydaje słodkie dźwięki, ponieważ ma szyję długą i wygiętą.
Wielu wieśniaków mówi, że w Górach Hiperborejskich w Grecji, gdzie się śpiewa i gra na cytrze, wielkie stada łabędzi zbierają się wokół, aby rozkoszować się muzyką.
Wielu powiada, iż kiedy łabędź ma umrzeć, jedno z piór na głowie wbija mu się w mózg i dzięki temu poznaje on, że zbliża się śmierć. Wówczas zaczyna śpiewać tak słodko, że aż dziw bierze słuchać, i śpiewając, kończy życie.Źródło: Brunetto Latini, Skarbiec wiedzy, Warszawa 1992.
Oryginalność inaczej
Jana Kochanowskiego pieśń poety. Pieśń XXIV 'Niezwykłym i nieleda piórem opatrzony...'Pieśń XXIV to pochwała poezji pisana przez poetę ufającego w jej siłę unieśmiertelniającą. Utwór Kochanowskiego jest parafrazą ody Horacego Do Mecenasa. Czarnoleski poeta tłumaczył pieśni Horacego, parafrazował je, naśladował horacjańską konstrukcję monologu lirycznego, przejmował tematy poszczególnych utworów. Gdzie więc 'poetycka praca' Jana z Czarnolasu, gdzie oryginalność? Renesans pojmował oryginalność inaczej niż wiek XX. Oryginalnym poetą był ten, kto czerpiąc z tradycji treści, tematy i gatunki, podejmował próbę rywalizacji z mistrzami starożytności. Pieśni Kochanowskiego są polem poetyckiej potyczki z Horacym.
Źródło: Aleksandra Kukla, Jana Kochanowskiego pieśń poety. „Pieśń XXIV Niezwykłym i nie leda piórem opatrzony…” , [w:] Lekcje czytania. Eksplikacje literackie. Część 1, red. Władysław Dynak, Aleksander Wit Labuda, Warszawa 1991.
Na podstawie przeczytanego fragmentu tekstu Jana Kochanowskiego pieśń poety. Pieśń XXIV 'Niezwykłym i nieleda piórem opatrzony...' wyjaśnij, na czym polegała oryginalność Jana Kochanowskiego.
Dyskusja o czytelnictwie
Dziś historycy literatury nie mają wątpliwości, że Jan Kochanowski to wybitny poeta. Jednak nie jest on powszechnie czytany. Wyjaśnij, dlaczego tak jest.
Polacy należą do tych nacji, które od lat kupują najmniej książek i najmniej ich czytają. Co może być tego przyczyną? Jak można zmienić tę sytuację? Przygotuj swój głos w dyskusji.
Zadaniowo
Przedstaw swoje propozycje do rankingu najwybitniejszych polskich pisarzy i poetów. Prezentując je, wskaż, od czego – według ciebie – zależy zaliczenie twórcy do grona wybitnych.
Przedstaw kryteria, które pozwalają uznać, że utwór zasłużył na miano arcydzieła.
Zapoznaj się z poniższymi słowami kluczami związanymi z lekcją, a następnie zaproponuj ich własną kolejność. Możesz kierować się tym, co cię zaciekawiło, poruszyło, zaskoczyło itp. Przygotuj krótkie uzasadnienie swojej propozycji. Słowa klucze: parafraza, poeta doctus, pieśń, rym, aliteracja, onomatopeja, rytm, synonimy, homonimy, archaizmy, neologizmy, zdrobnienia, zgrubienia, apostrofa, powtórzenie, inwersja, anafora, pytanie retoryczne, przerzutnia, epitet, oksymoron, porównanie, metonimia, antropomorfizacja.