Kohelet na temat marności
Niektóre księgi biblijne nieustannie zaskakują czytelników. Należy do nich omówiona już wcześniej Pieśń nad Pieśniami. Zdziwienie wywołuje również treść Księgi Koheleta.
Przypomnij sobie wiadomości na temat Księgi Hioba.
Księga Koheleta
Część ksiąg biblijnych nosi tytuły wskazujące albo na ich bohatera (np. Księga Hioba), albo na wypowiadającą się w nich osobę. Ten drugi przypadek dotyczy m.in. Księgi Koheleta. Kohelet nie jest imieniem. W języku hebrajskim słowo to oznacza mędrca przemawiającego na zgromadzeniu lub kaznodzieję. W odniesieniu do tej księgi biblijnej stosowana bywa też nazwa wywodząca się z greki, czyli Księga Eklezjastesa (gr. Ekklesiastes – hebr. Kohelet). W pierwszym wersecie osoba wypowiadająca się w księdze przedstawia się jako syn Dawida. Następnie pojawiają się informacje wskazujące na Salomona (syna króla Dawida). Wiadomo jednak, że dzieło powstało wiele setek lat po śmierci tego władcy Izraela, najprawdopodobniej w III w. p.n.e. Nieznany autor powołał się na autorytet Dawida i Salomona, aby treści księgi zostały przyjęte jako niezaprzeczalna mądrość. Już w drugim wersecie twórca wypowiada słowa najważniejsze dla tego dzieła.
Księga Koheleta, rozdz. 1, w. 1---14(1) Słowa Koheleta, syna Dawida, króla w Jeruzalem.
(2) MarnośćMarność nad marnościami, powiada Kohelet, marność nad marnościami – wszystko marność.
(3) Cóż przyjdzie człowiekowi z całego trudu, jaki zadaje sobie pod słońcem?
(4) Pokolenie przychodzi i pokolenie odchodzi, a ziemia trwa po wszystkie czasy.
(5) Słońce wschodzi i zachodzi, i na miejsce swoje spieszy z powrotem, i znowu tam wschodzi.
(6) Ku południowi ciągnąc i ku północy wracając, kolistą drogą wieje wiatr i znowu wraca na drogę swojego krążenia.
(7) Wszystkie rzeki płyną do morza, a morze wcale nie wzbiera; do miejsca, do którego rzeki płyną, zdążają one bezustannie.
(8) Mówienie jest wysiłkiem: nie zdoła człowiek wyrazić [wszystkiego] słowami. Nie nasyci się oko patrzeniem ani ucho napełni słuchaniem.
(9) To, co było, jest tym, co będzie, a to, co się stało, jest tym, co znowu się stanie: więc nic zgoła nowego nie ma pod słońcem.
(10) Jeśli jest coś, o czym by się rzekło: „Patrz, to coś nowego” – to już to było w czasach, które były przed nami.
(11) Nie ma pamięci o tych, co dawniej żyli, ani też o tych, co będą kiedyś żyli, nie będzie wspomnienia u tych, co będą potem.
(12) Ja, Kohelet, byłem królem nad Izraelem w Jeruzalem.
(13) I skierowałem umysł swój ku temu, by zastanawiać się i badać, ile mądrości jest we wszystkim, co dzieje się pod niebem. To przykre zajęcie dał Bóg synom ludzkim, by się nim trudzili.
(14) Widziałem wszelkie sprawy, jakie się dzieją pod słońcem. A oto: wszystko to marność i pogoń za wiatrem.
Wyjaśnij, jaki jest związek między określeniem Kohelet a zawartością księgi.
Słowa z drugiego wersetu są swoistym mottem całej księgi. Wskaż, jakie dowody na prawdziwość tego twierdzenia podaje Kohelet.
Wyjaśnij, dlaczego Księgę Koheleta zalicza się do ksiąg mądrościowych.
W jakim celu w wersecie 14 autor powtórzył słowa wersetu 2?
Wyjaśnij, skąd Kohelet wie, że „wszystko marność”.
Czy wersety 4–7 są dowodem na to, że „wszystko marność”? Uzasadnij odpowiedź według poniższego schematu:
Tak, ponieważ...
Nie, ponieważ...
Księga Koheleta, rozdz. 1, w. 16---18, rozdz. 2, w. 1---6Rozdział 1
(16) Tak powiedziałem sobie w sercu: „Oto nagromadziłem i przysporzyłem mądrości więcej niż wszyscy, co władali przede mną na Jeruzalem”, a serce me doświadczyło wiele mądrości i wiedzy.
(17) I postanowiłem sobie poznać mądrość i wiedzę, szaleństwo i głupotę. Poznałem, że również i to jest pogonią za wiatrem,
(18) bo w wielkiej mądrości – wiele utrapienia, a kto przysparza wiedzy – przysparza i cierpień.Rozdział 2
(1) Powiedziałem sobie: „Nuże! Doświadczę radości i zażyję szczęścia!” Lecz i to jest marność.
(2) O śmiechu powiedziałem: „Szaleństwo!”, a o radości: „Cóż to ona daje?”
(3) Postanowiłem w sercu swoim krzepić ciało moje winem – choć rozum miał zostać moim mądrym przewodnikiem – […]
(4) I przyjrzałem się wszystkim dziełom, jakich dokonały moje ręce, i trudowi, jaki sobie przy tym zadałem. A oto: wszystko to marność i pogoń za wiatrem! Z niczego nie ma pożytku pod słońcem. […]
(5) Cóż bowiem ma człowiek z wszelkiego swego trudu i z pracy ducha swego, którą mozoli się pod słońcem?
(6) Bo wszystkie dni jego są cierpieniem, a zajęcia jego utrapieniem. Nawet w nocy serce jego nie zazna spokoju. To także jest marność.
Wyjaśnij, w jakim celu w przywołanym fragmencie Księgi Koheleta wielokrotnie użyto wykrzyknień.
Wymień, czego próbował Kohelet w swoim życiu, zanim stwierdził, że „wszystko marność”.
Wyjaśnij sens słów: „bo w wielkiej mądrości – wiele utrapienia, a kto przysparza wiedzy – przysparza i cierpień”.
Porównaj wybrane fragmenty Księgi Koheleta z Księgą Hioba.
Wielokrotnie powtarzana w Księdze Koheleta sentencjasentencja w różnych językach brzmi:
język polski: „Marność nad marnościami i wszystko marność”.
język hebrajski: „Hawel hawelim hakol hawel”.
łacina: „Vanitas vanitatum et omnia vanitas”.
Łacińskojęzyczna wersja stała się źródłem pojęcia vanitas.
Jeden z najważniejszych motywów w sztuce światowej. Nawiązując do Księgi Koheleta, koncentruje się na podkreślaniu powszechności przemijania oraz ulotności wszystkiego, co łączy się z człowiekiem. W sztukach plastycznych wiążą się z vanitas takie rekwizyty: czaszka, zegar, klepsydra, kwiaty (cięte), owoce, spalająca się świeca czy zamknięta księga.
Wszystko marność...
Sens życiaJest w Starym Testamencie słynne zdanie: „hawel hawelim hakol Hawel” – w polskim (co prawda nie całkiem ścisłym) przekładzie: „marność nad marnościami i wszystko marność”. Wszystko, co człowiek może spotkać w życiu, do czego może dążyć i czego może używać, jest marne, nie warte zachodu, nie ma więc sensu. A więc i samo nasze życie nie ma sensu. […] Ten pogląd albo, powiedzmy ostrożniej, tę interpretację biblijnego zdania, chcę nazwać tutaj „hawelizmem”. Jest on w najróżniejszych kręgach kulturalnych bardzo rozpowszechniony. […] Toteż hawelizm wywierał w dziejach i wywiera ciągle jeszcze ogromny wpływ na ludzi. […] Ale powoli przyszedłem do przekonania, że hawelizm jest złowrogim głupstwem. Aby się o jego fałszywości przekonać, wystarczy je zanalizować. Ta analiza przybiera taką mniej więcej postać: Nie można wątpić, że niektórzy ludzie przeżywają niekiedy chwile, w których ich życie sensu nie ma […]. Tylko, że hawelizm twierdzi znacznie więcej, a mianowicie, mówi to samo o wszystkich ludziach i wszystkich chwilach ich życia. Można to sformułować tak: Życie żadnego człowieka nie ma w żadnej chwili sensu. A że życie człowieka ma dokładnie wtedy sens, kiedy albo istnieje cel, do którego on w tej chwili dąży, albo on tej chwili używa, wynika z powyższego twierdzenia także że: Żaden człowiek w żadnej chwili ani nie dąży do jakiegoś celu, ani nie używa tej chwili. To ostatnie zdanie jest oczywiście fałszywe. Aby tego dowieść wystarczyłoby wykazać, że istnieje choćby jeden człowiek i jedna chwila, w której ten człowiek do czegoś dąży. W rzeczywistości pewne jest znacznie mocniejsze twierdzenie, a mianowicie, że znakomita większość ludzi dąży do czegoś w znakomitej większości chwil. Przeczyć temu może tylko ten, kto np. nigdy nie cierpiał na ból zębów, nie był głodny, nie pragnął na serio kobiety, ani nie wziął udziału w zawodach sportowych. Otóż życie normalnych ludzi jest pełne takich sytuacji. A skoro życie ma sens, gdy człowiek do czegoś dąży, wolno postawić twierdzenie, że: Życie większości ludzi ma sens w większości chwil. To znaczy, że hawelizm jest fałszem.
Na podstawie tekstu wyjaśnij, czym jest hawelizm.
Zacytuj odpowiedni fragment zawierający opinię autora na temat hawelizmu.
Odwołując się do tekstu, wyjaśnij, kiedy życie ma sens.
Wskaż argument, który podaje autor, by udowodnić, że hawelizm nie jest słuszną postawą.
Źródeł motywu vanitas poszukuje się w Księdze Koheleta, jednak nie wszystkie jej rozdziały mają jednoznacznie pesymistyczną wymowę.
Księga Koheleta, rozdz. 3, w. 1---14(1) Wszystko ma swój czas, i jest wyznaczona godzina na wszystkie sprawy pod niebem:
(2) Jest czas rodzenia i czas umierania, czas sadzenia i czas wyrywania tego, co zasadzono,
(3) czas zabijania i czas leczenia, czas burzenia i czas budowania,
(4) czas płaczu i czas śmiechu, czas zawodzenia i czas pląsów,
(5) czas rzucania kamieni i czas ich zbierania, czas pieszczot cielesnych i czas wstrzymywania się od nich,
(6) czas szukania i czas tracenia, czas zachowania i czas wyrzucania,
(7) czas rozdzierania i czas zszywania, czas milczenia i czas mówienia,
(8) czas miłowania i czas nienawiści, czas wojny i czas pokoju.
(9) Cóż przyjdzie pracującemu z trudu, jaki sobie zadaje?
(10) Przyjrzałem się pracy, jaką Bóg obarczył ludzi, by się nią trudzili.
(11) Uczynił wszystko pięknie w swoim czasie, dał im nawet wyobrażenie o dziejach świata, tak jednak, że nie pojmie człowiek dzieł, jakich Bóg dokonuje od początku aż do końca.
(12) Poznałem, że dla niego nic lepszego, niż cieszyć się i o to dbać, by szczęścia zaznać w swym życiu.
(13) Bo też, że człowiek je i pije, i cieszy się szczęściem przy całym swym trudzie – to wszystko dar Boży.
(14) Poznałem, że wszystko, co czyni Bóg, na wieki będzie trwało: do tego nic dodać nie można ani od tego coś odjąć. […]
W przywołanym fragmencie nie pojawia się słowo marność. Dlaczego?
Nazwij figurę stylistyczną, która występuje w wersetach 2–8. Jakie pełni ona funkcje?
Udowodnij, że przywołany fragment Księgi Koheleta jest pesymistyczny.
Udowodnij, że podany fragment Księgi Koheleta jest optymistyczny.
Scharakteryzuj obraz Boga widoczny w przywołanym tekście.
Księga Koheleta, rozdz. 5, w. 17---19(17) Oto, co ja uznałem za dobre: że piękną jest rzeczą jeść i pić, i szczęścia zażywać przy swojej pracy, którą się człowiek trudzi pod słońcem, jak długo się liczy dni jego życia, których mu Bóg użyczył: bo to tylko jest mu dane.
(18) Dla każdego też człowieka, któremu Bóg daje bogactwo i skarby i któremu pozwala z nich korzystać, wziąć swoją część i cieszyć się przy swoim trudzie – to Bożym jest darem.
(19) Taki nie myśli wiele o dniach swego życia, gdyż Bóg go zajmuje radością serca.
Nazwij propozycję ludzkiego życia zaproponowaną w przywołanym fragmencie Księgi Koheleta.
Na podstawie tekstu omów rolę Boga w życiu człowieka.
Teksty do wyboru
PiosenkaJakakolwiek jest boleść, będzie więcej boleści.
Noc jest czarna ale będzie czarniejsza.
Dobrze takim co żyli ale w porę odeszli.
Ty więc nie bierz spraw ludzkich do serca.Los był prosty ale będzie krzywy.
Czysta woda zostanie zatruta.
Kto jest mądry będzie nieszczęśliwy,
A głupiemu szczęście jest pokuta.Gwiazda przejdzie i zaraz przeminie.
Na czekaniu puste lata zbiegną.
Co upadło zetleje w ruinie.
I goryczą będzie ziemskie piękno.
Przeczytaj utwór Czesława Miłosza. Potraktuj wiersz jako punkt wyjścia do rozważań na temat: „Do czego potrzebny nam Kohelet?”. Zredaguj tezę swoich rozważań i dwa argumenty, które ją potwierdzą.
Najtrudniejsze stronice BibliiWedług niektórych biblistów Księga Koheleta jest „zgorszeniem Starego Testamentu”. Przesadne to stwierdzenie. Jest ona po prostu inna od reszty ksiąg sapiencjalnychksiąg sapiencjalnych i tak napisana, że do dnia dzisiejszego toczy się dyskusja nad jej układem, sposobem przekazywania myśli, a nawet zawartą w niej nauką. […] Próby te nie są zadowalające, każda z nich jednak dorzuca coś do wspólnych poszukiwań, przyczyniając się do rozwiązania tej […] „trudności nad trudnościami”. […] W tym zamęcie wypowiedzi i znaczeń jest pewna myśl, a uwydatnia się ona wyraźniej, gdy spojrzymy na tę Księgę całościowo, czyli jednocześnie na poszczególne jej rozdziały. Wówczas się okaże, iż „myślą przewodnią Księgi Koheleta nie jest głoszenie, że wszystko jest marnością […]”. Centralną ideą Księgi jest „człowiek poszukujący szczęścia za pomocą mądrości”. Gdy od tej strony spojrzymy na jej treść, możemy znaleźć odpowiedź na pytanie, czego nas ona uczy: ukazuje mianowicie szczęście ludzkie i mądrość, przedstawia swoiste pojęcie Boga i problem nagrody za uczciwe życie. […] A więc wezwanie do radości, a nie pesymizm. Zniechęcające określenie „marność”, jak i pojawiające się sprzeczności zwracają uwagę na niewłaściwą drogę poszukiwania radości i jej zażywania. To odkrycie wynika u Koheleta z jego pojęcia Boga, którego działalności nigdy nie poddaje ocenie, nigdy nie stwierdza, że jest ono także „marnością”. Wszystko pochodzi z rąk Boga, dlatego należy korzystać z życia, mając nadzieję lepszych dni […]. Wezwanie do radości nie jest apelem cynicznym czy zachętą do bezmyślnego używania. Ludzkiemu postępowaniu powinna towarzyszyć świadomość, że każdy człowiek zda przed Bogiem rachunek ze swoich czynów.
Wskaż warunek poprawnego odczytania sensu Księgi Koheleta.
Objaśnij sens Księgi Koheleta.
Zastanów się, co nie jest „marnością”.
W świetle słów autora tekstu objaśnij wartość mądrości.
Kohelet w szufladzieW starym biurku Anzelma usadowił się kornik. W prawej szufladzie, trzeciej od dołu.
– Czy warto tyle pracować, korniku? – pewnego dnia spytał go Anzelm, gdy otworzywszy szufladę ujrzał w niej nową porcję pyłu, leżącą na papierach.
– Czy sądzisz – odparł kornik – że po twojej pracy pozostanie coś więcej niż garstka szarego pyłu na dnie starej i butwiejącej szuflady, którą nazywacie Ziemią?
A na to Anzelm:
– Wybacz, korniku, ale jednak jest pewna różnica między twoim bezmyślnym drążeniem drzewa a moją twórczością.
– Twórczością? Twórczością nazywasz bezskuteczne drążenie rzeczywistości?
– Jesteś bezczelny – odpowiedział Anzelm – zawezwę stolarza, który zrobi z tobą porządek…
– Fi – rzekł niedbale kornik – Do ciebie też kiedyś przyjdzie stolarz, marny pyszałku.
Anzelm ze złością zatrzasnął szufladę i pomyślał: ten kornik chyba czytał Księgę Koheleta…
Napisz ciąg dalszy tekstu Romana Brandstaettera Kohelet w szufladzie, w którym kornik, cytując Księgę Koheleta, potwierdzi słuszność swego ostatniego zdania.
Ajschylos i KoheletAjschylos powiedział: „Wiedzę zdobywa się przez cierpienie”. Kohelet powiedział: „Wiedza pogłębia nasze cierpienie”. Anzelm siedział w fotelu i rozmyślał nad tymi dwoma zdaniami. Nie wiedział, któremu z nich należy przyznać słuszność. Greckiemu dramatopisarzowi czy biblijnemu filozofowi? W końcu doszedł do wniosku, że należy połączyć z sobą oba zdania, a wtedy powstanie myśl, która w sposób doskonały określi dramat ludzkiego istnienia: „Wiedza, którą zdobyliśmy przez cierpienie, pogłębia nasze cierpienie”.
Napisz dialog między tytułowymi bohaterami tekstu Romana Brandstaettera Ajschylos i Kohelet, w którym będą się przekonywać do swoich tez na temat wiedzy i cierpienia.
Oda do rozpaczyBiedna rozpaczy
uczciwy potworze
strasznie ci tu dokuczają
moraliści podstawiają nogę
asceci kopią
lekarze przepisują proszki żebyś sobie poszła
nazywają cię grzechem
a przecież bez ciebie
byłbym stale uśmiechnięty jak prosię w deszcz
wpadałbym w cielęcy zachwyt
nieludzki
okropny jak sztuka bez człowieka
niedorosły przed śmiercią
sam obok siebie
Napisz interpretację wiersza ks. Jana Twardowskiego Oda do rozpaczy.
Sens życia
Kohelet wciąż poszukiwał jakiejś wartości, która nadaje życiu sens. A może lepiej byłoby brać życie, jakim jest? Egzystować? Oddychać, jeść, spać i nie zastanawiać się, po co to wszystko? Rozważ ten problem. Swoje spostrzeżenia zapisz w notatce.
Zadaniowo
Poszukaj w różnych źródłach trzech obrazów wykorzystujących motywy wanitatywne. Przygotuj ich opis bibliograficzny. Zebrane materiały możesz dodać poniżej:
Przeanalizuj symbolikę wybranego elementu ukazanego na jednym z tych obrazów.