„Koncerty brandenburskie” Jana Sebastiana Bacha

1. Cele lekcji

a) Wiadomości

Zapoznanie uczniów z życiem i twórczością Jana Sebastiana Bacha. Wyjaśnienie pochodzenia „Koncertów brandenburskich” oraz omówienie budowy utworu. Zapoznanie uczniów z historią dzieła. Analiza formalna poszczególnych koncertów. Wskazanie stylistycznych cech charakterystycznych dla kompozytora.

b) Umiejętności

Uczeń potrafi:

1. Omówić życie i twórczość Jana Sebastiana Bacha.

2. Przedstawić stylistyczne cechy charakterystyczne dla „Koncertów brandenburskich”.

3. Wyjaśnić rolę, jaką odegrał Jan Sebastian Bach w kształtowaniu się kultury muzycznej.

4. Przedstawić instrumenty, na które Jan Sebastian Bach pisał „Koncerty brandenburskie”.

5. Dokonać analizy dzieła pod względem formalnym.

2. Metoda pracy

Metoda opisu z elementami pogadanki. Analiza muzyczna. Percepcja muzyczna. Forma ćwiczeniowa.

3. Środki dydaktyczne

1. Podręcznik – Gwizdalska D., Historia muzyki cz.1, Polskie Wydawnictwo Muzyczne, Kraków 2006

2. Stanowisko do odtwarzania płyt.

3. Płyta CD z „Koncertami brandenburskimi” Jana Sebastiana Bacha.

4. Partytura „Koncertów brandenburskich”.

5. Karta pracy ucznia

4. Przebieg lekcji

a) Faza przygotowawcza

- sprawdzenie obecności

- powtórzenie wiadomości poprzez odpytanie, z trzech ostatnich lekcji, jednej osoby.

- podanie tematu do zeszytu

(10 min)

b) Faza realizacyjna

1. Metodą opisu, zapoznanie uczniów z twórczością Jana Sebastiana Bacha. W kontekście historii muzyki omówienie miejsca kompozytora wśród wybitnych twórców muzyki poważnej. Wyjaśnienie pochodzenia „Koncertów brandenburskich” i omówienie historii powstania utworów.

2. Zapisanie notatki:

   • Notatka:

Jan Sebastian Bach - urodzony w 1685 roku, w Eisenach; zmarł w 1750 roku, w Lipsku. Początkowo był samoukiem muzycznym, później pomagał mu starszy brat. Co kilka lat zmieniał pracę i miejsce zamieszkania, ale najdłużej pracował w Lipsku, gdzie objął posadę organisty i kantora. Pracował także jako skrzypek, kapelmistrz, nauczyciel, organista i śpiewak. Sztuki komponowania uczył się sam. Był nadwornym kompozytorem króla polskiego i księcia saskiego - Augusta III.

Historia “Koncertów brandenburskich”:

W latach 1714‑1717 Jan Sebastian Bach zatrudnił się jako kapelmistrz u księcia Leopolda w Arnholt‑Kothen. Bach cieszył się należnym mu prestiżem, ale jego wynagrodzenie pozostawiało wiele do życzenia. Postanowił zatem wykorzystać spotkanie z margrabią Christianem Ludwigiem von Brandenburg‑Anspachem, wielkim miłośnikiem muzyki, aby dorobić do dworskiej pensyjki. W wyniku tego spotkania powstało sześć „Koncertów brandenburskich”, które Bach zadedykował margrabiemu. Niestety margrabia nigdy nie zlecił ich wykonania swojej orkiestrze, uznając je za niewystarczające pod względem wielkości, tak aby mogły one w pełni oddać walory kompozycji. W 1734 roku, po śmierci margrabiego, rękopisy koncertów - do dziś uważane za najlepsze, świeckie kompozycje Bacha - zostały odnalezione i wystawione na sprzedaż jako dzieła „artysty nieznanego”. „Koncerty brandenburskie” należą do najsławniejszych dzieł Bacha. W sumie napisał ich sześć. Bach bardzo lubił eksperymentować z różnymi kombinacjami instrumentów, czego dowodzi dość niezwykły układ wszystkich koncertów. Kompozytor pozostawał pod wpływem niemieckiej i włoskiej muzyki. W szczególności zainspirowały go koncerty Vivaldiego, chociaż znane mu byty tylko te opublikowane, skonstruowane na instrumenty smyczkowe. W „Koncertach brandenburskich” Bach stosuje, tzw. concerto grosso, w którym całej orkiestrze (ripieno) przeciwstawiony jest mniejszy zespół (concertino).

3. Wysłuchanie „Koncertu nr 5, D‑dur, BWV 1050”. Dokonanie krótkiej analizy dzieła. Praca w grupach.

• Notatka:

Piąty „Koncert brandenburski” stanowi godny odnotowania postęp w planie concerto grosso - instrumentalna grupa koncertująca, złożona z solowych skrzypiec, fletu i klawesynu, odznacza się wyraźnie na tle zmasowanych smyczków. W długim allegro słyszymy na przykład bardzo szybkie i rozbudowane na klawesyn solo - gamy i figuracje (ciągłe, miarowe upiększenia). Piąty „Koncert brandenburski” stanowi popis jego umiejętności improwizacyjnych na klawesyn. Środkowe affetuoso, na trzy wymienione wyżej instrumenty solo, jest dla odmiany bardziej melancholijne. Finałowe allegro z kolei rozbrzmiewa żywo i pogodnie, poprzez wykorzystanie zaskakujących kontrastów, występujących pomiędzy solistami a pełną orkiestrą smyczkową.

(25 min)

c) Faza podsumowująca

Wysłuchanie „Koncertu nr l F‑dur, BWV 1046, cz.1”.

(10 min)

5. Bibliografia

1. Ekiert J., Bliżej muzyki. Encyklopedia, wyd. Wiedza Powszechna, Warszawa 1994

2. Gwizdalska D., Historia muzyki cz.1, Polskie Wydawnictwo Muzyczne, Kraków 2006

6. Załączniki

a) Karta pracy ucznia

Najważniejsze zagadnienia związane z życiem i twórczością Jana Sebastiana Bacha.