Konflikty zbrojne na Bliskim Wschodzie
Przez stulecia konflikty zbrojne były głównym sposobem rozstrzygania sporów między państwami i sporów wewnętrznychsporów wewnętrznych. Tak niestety dzieje się również i dziś, mimo podejmowania różnorodnych międzynarodowych inicjatyw służących zachowaniu pokoju. Różnice interesów politycznych i gospodarczych, spory terytorialne, konflikty o dostęp do surowców, walka o dominację w regionie oraz problemy narodowościowe i religijne stały się przyczyną toczących się w przeszłości i obecnie wielu wojen. Szczególnie intensywne są one na Bliskim Wschodzie, gdzie trwają od dziesięcioleci.
położenie państw na świecie,
występowanie głównych surowców energetycznych na świecie,
rozmieszczenie poszczególnych religii na świecie.
Określisz położenie Bliskiego Wschodu.
Wskażesz na mapie miejsca konfliktów zbrojnych na Bliskim Wschodzie.
Zidentyfikujesz główne przyczyny i skutki konfliktów zbrojnych na Bliskim Wschodzie.
Ocenisz działania prowadzone w celu zapobiegania konfliktom zbrojnym na Bliskim Wschodzie.
Konflikty zbrojne na świecie
Konflikt zbrojny występuje, gdy między państwami dochodzi do użycia sił zbrojnych lub długotrwałej przemocy zbrojnej między władzami rządowymi a zorganizowanymi grupami zbrojnymi lub między tymi grupami na terytorium państwa. Pojęcie konfliktu zbrojnego jest szersze od pojęcia wojny, obejmuje bowiem wszelkie przejawy walki zbrojnej, podczas gdy wojna, rozumiana w sposób tradycyjny, oznacza walkę zbrojną między państwami.
Według danych organizacji pozarządowej ACLED (Armed Conflict Location & Event Data Project), specjalizującej się w zbieraniu, analizie i mapowaniu danych dotyczących konfliktów zbrojnych, w 2022 roku na świecie występowało blisko 40 takich konfliktów. Większość z nich toczyło się w Afryce i Azji. Na Bliskim Wschodzie ich przyczyną były m.in. nierozstrzygnięte spory terytorialne między Izraelem a państwami arabskimi i Palestyną oraz czynniki polityczne wywołujące wojny wewnętrzne, czego przykładem jest wojna domowa w Syrii.
Przyczyny konfliktów zbrojnych na świecie
Konflikty zbrojne na świecie wybuchają z różnych przyczyn. Przyczyną protestów społecznych i konfliktów zbrojnych mogą stać się niezadowolenie obywateli z warunków życiowych, bezrobocie, rosnące ceny żywności, a także korupcja i nepotyzm władz oraz ograniczanie swobód obywatelskich przez autokratyczne reżimy. Tak stało się podczas Arabskiej Wiosny w 2010 roku, kiedy to w wyniku protestów społecznych i towarzyszących im działań zbrojnych w wielu państwach regionu odsunięto od władzy znienawidzonych dyktatorów.
Często źródłem konfliktów zbrojnych są także różnice interesów politycznych i gospodarczych, spory terytorialne, konflikty o dostęp do surowców, walka o dominację w regionie czy problemy narodowościowe i religijne. Przyczyn konfliktów zbrojnych można się także doszukiwać w ingerencji państw zewnętrznych, zbrojeniach czy aspiracjach państw do dominacji w regionie. Ważną przyczyną są też czynniki ekonomiczne, np. o dostęp do złóż surowców naturalnych i wody. Szczególnie dramatyczny i długotrwały przebieg mają konflikty zbrojne na tle religijnym, którym niekiedy towarzyszą konflikty etniczne i terytorialne.
Bliski Wschód – cechy regionu
Bliski Wschód to region geograficzny położony na styku Azji, Europy i Afryki, skupiający liczne, w większości muzułmańskie kraje. Bliski Wschód jest regionem, na którym ścierają się interesy polityczne i gospodarcze wielu państw, a obok siebie żyją grupy ludności silnie zróżnicowane pod względem narodowościowym i religijnym. Do krajów Bliskiego Wschodu zalicza się: Arabię Saudyjską, Bahrajn, Egipt, Irak, Iran, Izrael, Palestynę, Jemen, Jordanię, Katar, Kuwejt, Liban, Oman, Syrię, Turcję, Zjednoczone Emiraty Arabskie oraz według niektórych źródeł Cypr. Leży tu także Autonomia Palestyńska, której status nie jest do końca uregulowany i w związku z tym nie jest ona uznawana za pełnoprawne państwo (jest jedynie nieczłonkowskim państwem obserwatorem przy ONZ), oraz również nieuznawane za odrębne państwo terytorium Kurdów (Kurdystan), leżące na terenie ogarniętej wojną domową Syrii. Kraje Bliskiego Wschodu zajmują powierzchnię ok. 9,7 mln km² i zamieszkuje je 456 mln mieszkańców (2021).
W większości państw Bliskiego Wschodu islam jest religią państwową. Wyjątkami są Liban, Syria i Turcja, w których nie ma określonej religii państwowej. Krajami, w których przeważają wyznawcy innej religii niż islam, są Izrael (dominują tam wyznawcy judaizmu) i Cypr (gdzie przeważa prawosławie).
Bliski Wschód ma ogromne znaczenie gospodarcze i strategiczne. Krzyżują się tu ważne międzynarodowe linie komunikacji lotniczej i morskiej (Kanał Sueski), a przede wszystkim występują ogromne zasoby ropy naftowej (50% światowych zasobów) i gazu ziemnego (40% światowych zasobów). Największe pola roponośne posiada Arabia Saudyjska. Dużymi zasobami dysponują też Zjednoczone Emiraty Arabskie, Iran, Irak, Kuwejt i Bahrajn, mniejsze znajdują się w Omanie i Katarze. Ropa naftowa jest obecnie najważniejszym surowcem energetycznym na świecie, wykorzystywanym do produkcji benzyny, oleju napędowego i opałowego, nafty, tworzyw sztucznych. Gospodarcze znaczenie ropy naftowej i gazu ziemnego we współczesnym życiu sprawia, że jej wydobycie, przetwarzanie oraz import i eksport mają wielki wpływ na światową gospodarkę. Dlatego konflikty zbrojne wybuchające na Bliskim Wschodzie są na całym świecie przyjmowane z niepokojem, bowiem każda wojna prowadzona w tym regionie skutkuje wzrostem cen ropy naftowej i wytwarzanych z niej produktów.
Konflikty zbrojne na Bliskim Wschodzie
Bliski Wschód jest regionem niestabilnym pod względem politycznym. Od dziesięcioleci toczą się tam regionalne konflikty zbrojne.
Do głównych przyczyn ich wybuchu zaliczyć można:
różnice religijne i fundamentalizm religijny,
dysproporcje w rozmieszczeniu zasobów ropy naftowej i gazu ziemnego,
rządy dyktatorów,
spory terytorialne,
niską jakość życia,
działalność organizacji terrorystycznych (np. ISIS).
Warto zaznaczyć, że w część bliskowschodnich konfliktów zaangażowane są państwa zewnętrzne, m.in. Stany Zjednoczone, Rosja, Wielka Brytania i in. Ich zaangażowanie wynika przede wszystkim z dążenia do uzyskania dostępu do surowców naturalnych (w tym przypadku ropy naftowej) oraz względów politycznych.
Najważniejsze konflikty zbrojne na Bliskim Wschodzie w czasie ostatnich kilkudziesięciu lat:
Konflikt izraelsko‑palestyński (od 1948 roku do dziś) – konflikt o charakterze religijno‑etniczno‑terytorialnym, zapoczątkowany utworzeniem w 1948 roku państwa Izrael na obszarze Palestyny. Z mocy decyzji Zgromadzenia Ogólnego ONZ Izrael otrzymał 50% obszaru Palestyny. Państwa arabskie nie uznały niezawisłości Izraela, co doprowadziło do wybuchu konfliktu zbrojnego. Od tego czasu Izrael sukcesywnie zasiedla tereny kontrolowane przez Autonomię Palestyńską, w odwecie Palestyńczycy dokonują ciągłych ataków terrorystycznych na Izrael. W konflikt zaangażowane były także inne kraje arabskie, co doprowadziło do wojen w regionie.
Kalendarium konfliktu izraelsko‑palestyńskiego:
1948 – pierwsza wojna izraelsko‑arabska, podczas której na terytorium państwa żydowskiego w Palestynie wkroczyły oddziały wojsk egipskich, irackich, syryjskich, transjordańskich i libańskich;
1956 – wojna sueska Izraela z Egiptem, po znacjonalizowaniu Kanału Sueskiego przez egipskiego prezydenta G.A. Nasera; w efekcie tej wojny nastąpiło odblokowanie Cieśniny Tirańskiej dla izraelskiej żeglugi;
1967 – wojna sześciodniowa między Izraelem a koalicją państw arabskich: Egiptem, Jordanią i Syrią, w wyniku której Izrael zajął półwysep Synaj, Strefę Gazy, Judeę z Jerozolimą, Samarię i Wzgórza Golan;
1967–1970 – wojna na wyczerpanie polegająca na licznych starciach zbrojnych na froncie izraelsko‑egipskim mających na celu osłabienie sił obronnych Izraela;
1973 – wojna Jom Kipur rozpoczęta przez Egipt i Syrię atakujące półwysep Synaj i Wzgórza Golan, które pozostawały pod kontrolą Izraela od czasu wojny sześciodniowej;
1982–1985 – pierwsza wojna libańska, operacja wojskowa Izraela w Libanie, której celem była likwidacja baz i rozbicie oddziałów Organizacji Wyzwolenia Palestyny (OWP); w czasie tej wojny miały miejsce ciężkie starcia z wojskami syryjskimi okupującymi część Libanu;
1987–1991 – pierwsza intifadaintifada, masowe powstanie Palestyńczyków przeciwko izraelskiej okupacji Strefy Gazy i Zachodniego Brzegu Jordanu;
2000–2004 – intifada Al‑Aksa, powstanie Palestyńczyków przeciwko izraelskim władzom, z udziałem Hamasu i OWP;
2006 – druga wojna libańska między Izraelem a arabską szyicką organizacją Hezbollah mającą swoje bazy w południowym Libanie.
Konflikt izraelsko‑palestyński jest traktowany jako symboliczne starcie cywilizacji zachodu ze światem islamu. Narastał on przez lata i wykracza dziś poza obszar spornych państw, inicjuje bowiem działania terrorystyczne w wielu państwach na całym świecie (np. w czasie letnich igrzysk olimpijskich w Monachium w 1972 r.), przez co może być uznany za konflikt o charakterze globalnym.
Konflikt izraelsko‑palestyński
Wojna domowa w Libanie (1975–1990) – konflikt o podłożu wyznaniowym między chrześcijanami, muzułmanami i druzamidruzami. Zaangażowane były w niego wojska izraelskie i syryjskie, a także siły międzynarodowe ONZ oraz oddziały Organizacji Wyzwolenia Palestyny. Konflikt wygasł w 1990 roku. W wojnie zginęło ponad 800 tys. ludzi, a ponad milion odniosło rany. Wojna doprowadziła do znacznych zniszczeń materialnych, szczególnie w przypadku takich miast, jak Bejrut, Sajda, Zahla. Liban utracił znaczną część kapitału przemysłowego, a cała infrastruktura uległa degradacji lub zniszczeniu. Konflikt ten doprowadził do politycznego uzależnienia Libanu od Syrii.
Wojna domowa w Libanie
Konflikt iracko‑irański (1980–1988) – konflikt terytorialno‑surowcowo‑polityczny. Jego przyczyną było zgłaszanie przez Irak roszczeń do przygranicznych, zasobnych w ropę naftową terenów Iranu. Żądania rządu irackiego dotyczyły m.in. zwrotu 3 wysp w cieśninie Ormuz (zagarniętych przez Iran w 1971 roku) i przyznania autonomii irańskiemu stanowi Chuzestan (zwanemu też Arabistanem) zamieszkanemu przez znaczną mniejszość arabską. Ważną przyczyną politycznego konfliktu była obawa przed rozszerzeniem się irańskiej rewolucji muzułmańskiej na terytorium Iraku. Podczas walk zginęło lub zostało rannych 750 000–1 000 000 Irańczyków i 375 000–400 000 Irakijczyków. Byli wśród nich żołnierze i ludność cywilna.
Podczas walk w Halabdży (miasto w północno‑wschodnim Iraku) użyto broni chemicznej przeciw sprzyjającym Iranowi Kurdom.
Konflikt iracko‑irański
I wojna w Zatoce Perskiej (1990–1991) – konflikt terytorialno‑surowcowy wywołany atakiem Iraku na Kuwejt w celu przejęcia zasobów ropy naftowej. Małe państwo z nieliczną armią zostało zdobyte w ciągu 48 godzin i wcielone do Iraku jako prowincja. Konflikt zakończył się wyzwoleniem Kuwejtu przez międzynarodową koalicję 27 państw, w której wiodącą rolę odgrywały wojska Stanów Zjednoczonych, w ramach operacji wojskowej „Pustynna Burza”. Zmasowane naloty aliantów na obiekty militarne i pozycje wojsk irackich oraz ofensywa lądowa zakończona rozbiciem głównych sił Iraku spowodowały wycofanie irackiej armii z Kuwejtu i zakończenie wojny. Podczas walk zginęło 1 200 Kuwejtczyków, 20 000–35 000 Irakijczyków i 240–392 żołnierzy koalicji (776 zostało rannych).
I wojna w Zatoce Perskiej
II wojna w Zatoce Perskiej (2003–2005) – konflikt zbrojny noszący nazwę „Iracka Wolność”, który rozpoczął się atakiem koalicji sił międzynarodowych (głównie Stanów Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii) na Irak. Deklarowanym powodem ataku była likwidacja irackiej broni masowego rażenia i związków Iraku z Al‑Kaidą. Początek konfliktu wiąże się z niedostosowaniem się Iraku do kilkunastu rezolucji ONZ dotyczących samorozbrojenia. Po około trzech tygodniach walk siły międzynarodowe objęły kontrolę nad większością terytorium Iraku, obalając rząd tworzony przez partię Baas na czele z Saddamem Husajnem i rozpoczynając okupację tego kraju, trwającą formalnie do 2005 roku. W operacji uczestniczyli także polscy żołnierze. Pomimo formalnego zakończenia wojny i przejęcia władzy w kraju przez Irakijczyków walki wojsk koalicyjnych z terrorystami i rozmaitymi ugrupowaniami irackimi przeciwnymi okupacji i nowym władzom irackim nie ustawały przez wiele lat. Podczas walk zginęło 214 żołnierzy koalicji. Po stronie irackiej zginęło ok. 100 tys. osób, głównie cywilów. Po obaleniu reżimu Saddama Husajna oraz wycofaniu wojsk amerykańskich w Iraku wybuchła trwająca do dzisiaj wojna domowa. Jedną z jej przyczyn jest konflikt pomiędzy wyznawcami dwóch odłamów islamu – szyitami i sunnitami.
II wojna w Zatoce Perskiej
Arabska Wiosna (2010–2013) – konflikt polityczny o cechach wojny domowej wywołany dążeniem ludności niektórych krajów Afryki Północnej (Libii, Tunezji) i Bliskiego Wschodu (Egiptu, Jemenu i Syrii) do demokratyzacji życia publicznego i poprawy warunków życia. Za początek Arabskiej Wiosny uważa się rewolucję w Tunezji (grudzień 2010–marzec 2011), w której wyniku obalono dotychczasowego prezydenta. Kolejne protesty w Egipcie, Libii, Jemenie, Bahrajnie i Syrii miały podłoże społeczno‑polityczne. Wydarzenia Arabskiej Wiosny objęły również w ograniczonym stopniu inne kraje Afryki Północnej (m.in. Maroko, Algierię, Mauretanię, Sudan i Somalię) i Bliskiego Wschodu (Arabię Saudyjską, Irak, Jordanię, Kuwejt, Liban, Oman). W niektórych państwach (np. w Tunezji, Libanie, Jordanii) po masowych protestach dokonano reform gospodarczych lub politycznych, ale w Libii i Syrii niepokoje społeczne przerodziły się w krwawe wojny domowe.
Arabska Wiosna
Wojna domowa w Syrii (od 2011 roku do dziś) – konflikt polityczny między siłami wiernymi prezydentowi Baszszarowi al‑Asadowi a zbrojną opozycją. Zachętą dla Syryjczyków do protestów, a następnie zbrojnego wystąpienia przeciw autorytarnym rządom Baszszara al‑Asada były udane rewolucje w Tunezji i Egipcie oraz wojna domowa w Libii, określane mianem Arabskiej Wiosny. Wojnę rozpoczęły w 2011 roku masowe, wielotysięczne demonstracje w syryjskich miastach przeciw rządom Baszszara al‑Asada. Szczególnie krwawe zamieszki miały miejsce w Damaszku. Zbuntowani oficerowie armii narodowej powołali Wolną Armię Syrii (WAS). W odwecie wojska rządowe przypuściły zmasowany szturm na Hims, Banjas, Hamę, Hulę, Ar‑Rakkę, Aleppo i inne syryjskie miasta, dokonując masowych egzekucji, strzelając do demonstrantów i używając na masową skalę broni chemicznej (m.in. w Aleppo, Ghucie i Chan Szajchun). Z kolei syryjscy rebelianci są oskarżani o powiązania z ugrupowaniami terrorystycznymi, zwłaszcza powstałym w 2014 roku Państwem Islamskim (ISIS). Efektem tych działań jest trwająca do dziś wojna domowa w Syrii, będąca jednym z najbardziej dramatycznych konfliktów zbrojnych współczesnego świata. W wojnę oprócz koalicji państw arabskich zaangażowane są światowe mocarstwa – Stany Zjednoczone i Rosja – wspierające przeciwne strony konfliktu. Wpływ na jego przebieg mają także separatystyczne dążenia mniejszości kurdyjskiej. Szacuje się, że w wojnie domowej zginęło dotąd ponad 600 tys. osób. Krwawe walki zmusiły ok. 13 milionów Syryjczyków do opuszczenia swoich domów, z czego 4,8 miliona osób szukało schronienia poza granicami Syrii.
Wojna z Państwem Islamskim (od 2013 roku do dziś) – wojna z terroryzmem. Państwo Islamskie (ISIS) to organizacja terrorystyczna dążąca do przejęcia władzy nad częścią obszaru Bliskiego Wschodu. Niestabilna sytuacja w Iraku oraz w Syrii sprawiła, że na pograniczu tych państw coraz więcej sympatyków zyskiwali islamscy fundamentaliści, którzy utworzyli tzw. Państwo Islamskie. ISIS powstała z połączenia kilku mniejszych ugrupowań terrorystycznych, które uniezależniły się od Al‑Kaidy po rozpoczęciu amerykańskiej interwencji w Iraku w 2003 roku i wybuchu syryjskiej wojny domowej w 2011 roku. Przywódca Państwa Islamskiego Abu Bakr al‑Baghdadi w 2014 roku ogłosił powstanie kalifatu na terenach zajętych przez bojowników ISIS w Syrii i Iraku. ISIS na opanowanych terenach dopuszcza się zbrodni na ludności cywilnej, jest także odpowiedzialne za przeprowadzenie krwawych zamachów terrorystycznych m.in. w Paryżu i Brukseli oraz państwach Bliskiego Wschodu. Zamachy terrorystyczne dokonywane przez fanatyków należących do tej organizacji doprowadziły do śmierci kilku tysięcy osób. Od 2015 roku ISIS systematycznie traci zajmowane przez siebie terytoria w Iraku i Syrii. W 2019 roku nastąpiła likwidacja ostatniej enklawy Państwa Islamskiego w Syrii.
Wojna z Państwem Islamskim
Każdy konflikt zbrojny niesie ze sobą śmierć i cierpienie ludności oraz osłabienie gospodarki, prowadzi bowiem do zniszczenia przemysłu, infrastruktury i zabudowy. Wywołuje także wzrost liczby uchodźców z objętych konfliktem terenów. Po Arabskiej Wiośnie i w trakcie wojny domowej w Syrii zjawisko migracji, głównie na teren Europy, nasiliło się do tego stopnia, że zaczęto mówić o kryzysie migracyjnym. Do 2020 roku około 15 mln mieszkańców Bliskiego Wschodu wyemigrowało do Europy. Wśród nich najliczniejszą grupę stanowili uchodźcy z Syrii.
Wielu przywódców państw na Bliskim Wschodzie dąży do zapobiegania konfliktom i ich ograniczenia. Społeczność międzynarodowa dostrzega te działania i honoruje przywódców państw lub ugrupowań, przyznając im Pokojową Nagrodę Nobla. W 1978 roku nagrodę tę otrzymali prezydent Egiptu Anwar Sadat i premier Izraela Menachem Begin po podpisaniu traktatu pokojowego między Egiptem a Izraelem w Camp David. W 1994 roku Pokojową Nagrodą Nobla przyznaną za wysiłki na rzecz pokoju na Bliskim Wschodzie zostali wyróżnieni przywódca Autonomii Palestyńskiej Jasir Arafat oraz przywódcy Izraela Icchak Rabin i Szimon Peres, którzy wynegocjowali izraelsko‑palestyński układ pokojowy.
Pokojowe nagrody
Ważną rolę w kwestii bezpieczeństwa i ograniczenia konfliktów zbrojnych na Bliskim Wschodzie pełnią siły pokojowe Organizacji Narodów Zjednoczonych. Rada Bezpieczeństwa wysyła obserwatorów lub oddziały wojskowe państw członkowskich ONZ w rejon konfliktu za zgodą wszystkich zainteresowanych stron w ramach operacji pokojowych, których celem jest zapobieganie, ograniczanie, łagodzenie i prowadzenie do zakończenia działań wojennych między państwami albo wewnątrz państwa. Uczestniczący w nich żołnierze zwani są potocznie „niebieskimi beretami” lub „niebieskimi chełmami”. Siły pokojowe ONZ stacjonują dziś m.in. w Palestynie, na Wzgórzach Golan, w Libanie i w Iraku. W przeszłości były obecne m.in. w rejonie Kanału Sueskiego i na półwyspie Synaj, w Jemenie, Iranie, Iraku, Kuwejcie oraz w Syrii. W 1988 r. siłom pokojowym ONZ przyznano Pokojową Nagrodę Nobla.
Film dostępny pod adresem /preview/resource/R1SWgadMMTMGn
Film nawiązujący do treści materiału
Na podstawie filmu określ główne przyczyny występujących obecnie konfliktów zbrojnych na Bliskim Wschodzie.
Na podstawie filmu wymień dwa główne odłamy Islamu, określ, który z nich jest liczniejszy, i opisz ich wzajemne relacje.
Na podstawie filmu zaznacz konsekwencje gospodarcze wojen na Bliskim Wschodzie.
Skorzystaj z innych źródeł informacji i wymień inicjatywy pokojowe na Bliskim Wschodzie podejmowane w czasie ostatnich 50 lat.
Wyraź swoją opinię na temat stwierdzenia, że pokój na Bliskim Wschodzie ma duże znaczenie dla światowej gospodarki.
Słownik
odłam islamu; jego wyznawcy odgrywają ważną rolę w polityce Libanu
arabskie określenie buntu, rebelii, powstania, najczęściej odnoszące się do konfliktu izraelsko‑arabskiego
konflikty wewnątrz kraju
Podsumowanie
Na obszarze Bliskiego Wschodu leży kilkanaście państw zamieszkanych głównie przez ludność arabską.
Na obszarze Bliskiego Wschodu powstały, a następnie upowszechniły się trzy wielkie religie monoteistyczne: judaizm, chrześcijaństwo oraz islam, który jest religią dominującą.
Region Bliskiego Wschodu jest zasobny w złoża ropy naftowej i gazu ziemnego.
Region Bliskiego Wschodu jest od dziesięcioleci terenem konfliktów zbrojnych, których przyczynami są głównie różnice religijne, spory terytorialne, rywalizacja o dostęp do surowców oraz czynniki polityczne.
Społeczność międzynarodowa podejmuje inicjatywy służące rozwiązywaniu i zapobieganiu konfliktom zbrojnym na Bliskim Wschodzie. Służą temu m.in. siły pokojowe ONZ.
Ćwiczenia
Wskaż dwa regiony świata (poza Bliskim Wschodem), w których występują wybrane dwa konflikty zbrojne na tle religijnym, etnicznym, terytorialnym, politycznym, gospodarczym lub społecznym.
Na mapie numerami zaznaczono państwa, które obecnie lub w przeszłości uczestniczyły w konfliktach zbrojnych. Połącz numery z odpowiednimi nazwami państw.
Zaznacz państwa graniczące z Syrią.
Zaznacz, czy podane stwierdzenie jest prawdziwe, czy fałszywe.
Wypisz konflikty zbrojne na Bliskim Wschodzie według roku ich rozpoczęcia, począwszy od najwcześniejszego.
Dokończ zdanie, zaznaczając poprawną odpowiedź.
Główną przyczyną konfliktów występujących w 2011 roku w krajach zaznaczonych na mapie było dążenie…
Przeczytaj opis kraju położonego na Bliskim Wschodzie. Wskaż państwo, którego on dotyczy.
Kraj leży w Azji Południowo‑Zachodniej nad Morzem Śródziemnym. Zajmuje powierzchnię ok. 185 km², a liczba jego ludności przekracza 17 mln i sukcesywnie się zmniejsza wskutek migracji. Większość mieszkańców (ponad 90%) wyznaje islam, ale nie jest on uznany za religię państwową. Językiem urzędowym jest arabski. Od ponad 10 lat trwa w nim krwawa wojna domowa pomiędzy siłami rządowymi i rebeliantami. Jej skutkiem jest ogromna liczba uchodźców przekraczająca 4,5 mln osób (migrationdataportal.org).
Kraj, którego dotyczy opis to:
Uzupełnij tekst, korzystając z zestawu określeń zamieszczonych poniżej.
Dopasuj główne rodzaje konfliktów do podanych przykładów, które miały miejsce bądź trwają na Bliskim Wschodzie.
Bibliografia
Czornik K., Łakomy M., (2018), Konflikty zbrojne na Bliskim Wschodzie i w Afryce w drugiej dekadzie XXI wieku, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.