W 1773 roku zebrany na Zamku Królewskim w Warszawie sejm zatwierdził układ rozbiorowy, na mocy którego Prusy, Rosja i Austria dokonały podziału części ziem polskich. Na rzecz zaborców działali trzej zdrajcy: Szczęsny Potocki, Adam Poniński i Franciszek Ksawery Branicki – kiedy zmierzali do sali senatu, by złożyć podpisy pod upokarzającym ojczyznę dokumentem, drogę zagrodził im – rzucając się na próg i rozdzierając szaty – poseł nowogródzki Tadeusz Rejtan. Bezskutecznie próbując ich powstrzymać, krzyczał: 'Zabijcie mnie, ale nie zabijajcie ojczyzny!'. Wydarzenie to uwiecznił Jan Matejko na swoim obrazie zatytułowanym Rejtan.
R13lEaacEPeez11
Polecenie 1
Określ, jaki moment historycznego wydarzenia został ukazany na obrazie Jana Matejki.
R1Wlcjz1Djpmy
Polecenie 1
Korzystając z dostępnych źródeł, napisz, jaki moment historycznego wydarzenia został ukazany na obrazie Jana Matejki Rejtan.
R3SIgaOz5seU0
Ćwiczenie 1
Odpowiedz na pytania:
Jakie postacie zostały przedstawione na obrazie? Jak zostały ukazane?
Gdzie znajduje się tytułowy bohater obrazu? Jakie uczucia malują się na jego twarzy? Jaką przyjmuje postawę?
RRlMJeqonhL4Z
Skorzystaj z dostępnych źródeł, by dowiedzieć się, jakie postacie zostały namalowane przez Jana Matejkę.
Zwróć uwagę na znaczącą różnicę w przedstawieniu postaci po lewej i prawej stronie obrazu.
Odpowiedzi na pytania:
Po prawej stronie obrazu Jana Matejki został przedstawiony Tadeusz Rejtan. Jego postać jest wyraźnie przeciwstawiona dużej grupie osób znajdujących się po lewej stronie kompozycji. Wśród nich są obecni: Adam Łodzia Poniński, Szczęsny Potocki, Franciszek Ksawery Branicki, Karol Radziwiłł, Michał Fryderyk Czartoryski, Michał Jerzy Poniatowski, Stanisław August Poniatowski, Hugo Kołłątaj. Na prawo górujący nad nimi, wyróżniający się na tle dojrzałych mężczyzn wiekiem i skromnym, czarnym strojem, młodzieniec. Stoi przy pokrytej wzorzystą tkaniną – z powtarzalnym szaro‑rdzawym motywem roślinnym – ścianie, trzymając w uniesionych ponad głowę dłoniach szablę i konfederacką, obwiedzioną czarnym futerkiem, czapkę z piórem przy kwadratowym denku. Na trzecim planie, w górnej części obrazu, w loży namalowany został Nikołaj Repnin, a obok niego Izabela Czartoryska i Izabela Lubomirska. Na prawo od loży ukazana została w pełnopostaciowym portrecie caryca Katarzyna.
Tytułowy bohater obrazu leży w szlacheckim stroju z obnażaną piersią na kamiennej, marmurowej posadzce przy progu, częściowo otwartych, rzeźbionych i złoconych drzwi u stóp stojących w pierwszym rzędzie trzech arystokratów. Wychudzona rozpalona jak w gorączce twarz Rejtana zwrócona jest nieco ku górze i tam skierowany został wzrok szeroko rozwartych oczu. Brwi ma ściągnięte. Ponad odkrytym czołem ma zmierzwione włosy. Pod nastroszonymi długimi wąsami błyskają jego zęby z rozchylonych nieco ust. Jego wzniesione prawe kolano zagradza przejście. Lewa, niemal wyprostowana noga, spoczywa bokiem na posadzce. Na jej środku żółte sfatygowane buty do jazdy konnej Rejtana kontrastują z wytwornymi czarnymi spiętymi srebrnymi klamerkami półbucikami na stopach arystokratów po lewej stronie obrazu. Uczucia ukazane na twarzy Rejtana to: przerażenie, rozpacz, przygnębienie, ból, żal.
Ćwiczenie 1
Korzystając z opisu obrazu Jana Matejki, zapisz odpowiedzi na pytania:
Jakie postacie zostały przedstawione na obrazie? Jak zostały ukazane?
Gdzie znajduje się tytułowy bohater obrazu? Jakie uczucia malują się na jego twarzy? Opisz jego postawę.
Rt0jsuuWgLlpm
Skorzystaj z dostępnych źródeł, by dowiedzieć się, jakie postacie zostały namalowane przez Jana Matejkę.
Zwróć uwagę na znaczącą różnicę w przedstawieniu postaci po lewej i prawej stronie obrazu.
Po prawej stronie obrazu Jana Matejki został przedstawiony Tadeusz Rejtan. Jego postać jest wyraźnie przeciwstawiona dużej grupie osób znajdujących się po lewej stronie kompozycji. Wśród nich są obecni: Adam Łodzia Poniński, Szczęsny Potocki, Franciszek Ksawery Branicki, Karol Radziwiłł, Michał Fryderyk Czartoryski, Michał Jerzy Poniatowski, Stanisław August Poniatowski, Hugo Kołłątaj. Na prawo górujący nad nimi, wyróżniający się na tle dojrzałych mężczyzn wiekiem i skromnym, czarnym strojem, młodzieniec. Stoi przy pokrytej wzorzystą tkaniną – z powtarzalnym szaro‑rdzawym motywem roślinnym – ścianie, trzymając w uniesionych ponad głowę dłoniach szablę i konfederacką, obwiedzioną czarnym futerkiem, czapkę z piórem przy kwadratowym denku. Na trzecim planie, w górnej części obrazu, w loży namalowany został Nikołaj Repnin, a obok niego Izabela Czartoryska i Izabela Lubomirska. Na prawo od loży ukazana została w pełnopostaciowym portrecie caryca Katarzyna.
Tytułowy bohater obrazu leży w szlacheckim stroju z obnażaną piersią na kamiennej, marmurowej posadzce przy progu, częściowo otwartych, rzeźbionych i złoconych drzwi u stóp stojących w pierwszym rzędzie trzech arystokratów. Wychudzona rozpalona jak w gorączce twarz Rejtana zwrócona jest nieco ku górze i tam skierowany został wzrok szeroko rozwartych oczu. Brwi ma ściągnięte. Ponad odkrytym czołem ma zmierzwione włosy. Pod nastroszonymi długimi wąsami błyskają jego zęby z rozchylonych nieco ust. Jego wzniesione prawe kolano zagradza przejście. Lewa, niemal wyprostowana noga, spoczywa bokiem na posadzce. Na jej środku żółte sfatygowane buty do jazdy konnej Rejtana kontrastują z wytwornymi czarnymi spiętymi srebrnymi klamerkami półbucikami na stopach arystokratów po lewej stronie obrazu. Uczucia ukazane na twarzy Rejtana to: przerażenie, rozpacz, przygnębienie, ból, żal.
Polecenie 2
Wyobraź sobie, że bierzesz udział w scenie przedstawionej na obrazie Matejki. Wciel się w wybraną postać. Naśladuj jej postawę i gesty. Odgrywając swoją rolę, zastanów się, jak odpowiesz na pytania, które mogłaby zadać sobie grana przez ciebie postać: kim jestem?, dlaczego tu jestem?, jak się zachowuję?, co czuję i myślę?, jak oceniam wydarzenia dziejące się wokół?
RVl94VbLqbb4C
Polecenie 2
Wyobraź sobie, że bierzesz udział w scenie z obrazu Matejki jako jedna z przedstawionych przez niego postaci. Naśladuj jej postawę i gesty. Odgrywając swoją rolę, zastanów się, jak odpowiedzieć na pytania, które mogłaby zadać sobie grana przez ciebie postać: kim jestem?, dlaczego tu jestem?, jak się zachowuję?, co czuję i myślę?, jak oceniam wydarzenia dziejące się wokół?
R1c0wOBToQDY5
Polecenie 3
Sporządź notatki na temat obrazu. Wpisz w odpowiednich rubrykach odpowiedzi na poniższe pytania.
R2Ng6dkn79byu
Polecenie 3
Na podstawie opisu obrazu Jana Matejki Rejtan odpowiedz na pytania:
Co znajduje się na pierwszym planie?
Jakie przedmioty zwracają twoją uwagę?
Ile osób tworzy pierwszy plan obrazu?
Co może znaczyć gest wskazującej na drzwi postaci?
Która postać szczególnie przykuwa twoją uwagę i dlaczego?
RsO9ESddl77kx
Ćwiczenie 2
Przeczytaj zamieszczony poniżej opis dzieła Jana Matejki autorstwa Ewy Chojeckiej. Określ, na co wskazuje ubiór marszałka Ponińskiego i Szczęsnego Potockiego.
RtmkSJyElCtDm
Zwróć uwagę na to, do czego nawiązują kolory ubioru tych postaci.
Potocki został ukazany na obrazie w czarnym odrzuconym do tyłu surducie, a jego pierś jest przepasana błękitną wstęgą Orderu Orła Białego. Ubrany jest też w białą zapinaną na guziki kamizelkę, długą, z ukośnie ściętymi u dołu połami, okrywającymi biodra i wypuszczonymi na krótkie, wąskie, białe spodnie. Ich nogawki sięgają dołem niżej kolan, gdzie wpuszczone są w opinające podudzia pończochy, również białe, podtrzymywane podwiązkami. W prawej dłoni trzyma zapisane kartki, a drugą przytrzymuje stojącego obok Ponińskiego. Uchwycił go za przedramię opuszczonej w dół prawej ręki, której dłoń ściska sękaty kij. Ten wsparty jest cieńszym końcem o posadzkę przed stopami, pomiędzy którymi toczy się złota moneta. Zza lewego biodra marszałka wystaje rękojeść szabli. Ubiory Potockiego i Ponińskiego zestawione razem swoimi kolorami przywodzą na myśl polskie barwy narodowe, gdyż w stroju tego drugiego dominuje czerwień.
Ewa ChojeckaJana Matejki „Rejtan” – powrót czy pożegnanie?
Malując w 1866 r. swe dzieło, 28‑letni wówczas artysta zatytułował je 'Rejtan. Upadek Polski'. Obraz nosił także tytuł 'Sejm w Warszawie 1773 roku'. […]
Wszelako w […] 1867 roku obraz wystawiony zostaje w Paryżu […]. Najpewniej […] większość paryskiej publiczności nie bardzo wiedziała, o jakie zawiłości dziejów w tym dramatycznie patetycznymj0000008RMB6v21_000tp001patetycznym dziele chodzi. Wszak historia polska na Zachodzie była i pozostaje […] nieznana. Któżby śledził ową historię, na którą składały się w latach 70. XVIII wieku: konfederacja barska08konfederacja barska, detronizacja króla, jego porwanie w listopadzie 1771 roku, wreszcie rozbiór, nazwany potem pierwszym, dokonany przez Rosję, Prusy i Austrię w 1772 roku. Zwołany sejm pod formą konfederacji (uniemożliwiającej użycie ) w następnym 1773 roku miał za zadanie ów stan rzeczy uprawomocnić i potwierdzić. Drobne wydarzenie protestu, złożonego 21 kwietnia tegoż roku przez grupę posłów z Tadeuszem Rejtanem na czele, nie zmieniło biegu wypadków. Sejm obrady zakończył dwa lata później, a Rejtan ginie samobójczo w 1780 roku. Tyle faktów. Przejdźmy do obrazu Matejki.
Układ kompozycyjny dzieła zawiera czytelne elementy tzw. złotego podziału: dwóch nierównej wielkości części podług zasady, że całość tak się ma do części większej, jak większa do mniejszej. W takim odczytaniu kompozycji na punkcie granicznym obu części usytuowana jest kluczowa ideowo postać sceny: marszałek sejmowy Adam […] Poniński. Obie części obrazu kontrastują ze sobą zagęszczeniem tłumu stłoczonych postaci z lewej – siedzących, stojących, zawsze znieruchomiałych i biernych, milczących lub szepczących, z pustą przestrzenią po prawej z leżącym na ziemi, zagradzającym drogę Rejtanem, za którym przez uchylone drzwi dostrzegamy rosyjskich żołnierzy.
R1YCXyTL4pxCz11
Tłum nie nawiązuje z Rejtanem żadnego kontaktu, natomiast zachowana zostaje wzrokowa więź bohatera sceny z marszałkiem Ponińskim, który gwałtownym gestem wyciągniętego lewego (chyba też nie bez znaczenia) ramienia wskazuje na oddział zbrojnych, jako na argument ostateczny. Po jego lewej Branicki zasłaniający twarz, po prawej natomiast wytworna postać Szczęsnego Potockiego, przyszłego marszałka konfederacji targowickiej. Ironii dodaje biało‑czerwona kolorystyka obydwu panów.
R10CeyejeX8qu11
W kompozycyjnej otoczce obrazu przypomnijmy w głębi loża z księżną Izabelą Czartoryskąj0000008RMB6v21_000tp002Izabelą Czartoryską podczas konwersacjij0000008RMB6v21_000tp003konwersacji z Repninemj0000008RMB6v21_000tp004Repninem, na pierwszym planie nikt z tłumu zgromadzonych nie podniesie przewróconego fotela, symbolu sponiewieranego urzędu, sam król stoi w głębi biernie, zagubiony.
RClgLdAjfctu111
Na osi obrazu w głębi tajemniczy młodzieniec z szablą i z konfederatkąj0000008RMB6v21_000tp005konfederatką zdaje się zapowiadać przyszłość, natomiast bezpośrednio za marszałkiem Ponińskim pojawia się majestatyczny portret pełnopostaciowy Najjaśniejszej Imperatorowej Gwarantki Katarzyny II (znany od dawna motyw obrazu w obrazie) jako ideowa i polityczna pointaj0000008RMB6v21_000tp006ideowa i polityczna pointa. [...]
unikatowy_nr_id_wpisu_01 Źródło: Ewa Chojecka, Jana Matejki „Rejtan” – powrót czy pożegnanie?, Kraków, dostępny w internecie: https://web.archive.org/web/20100527193501/http://www3.uj.edu.pl/alma/alma/45/01/13.html [dostęp 20.04.2022].
j0000008RMB6v21_000tp001
patetyczny – podniosły, uroczysty, pełen powagi
j0000008RMB6v21_000tp003
konwersacja – rozmowa
j0000008RMB6v21_000tp002
Izabela Czartoryska – polska arystokratka doby oświecenia, żona księcia Adama Kazimierza Czartoryskiego, znana z licznych romansów, m.in z Repninem i królem Stanisławem Augustem Poniatowskim
j0000008RMB6v21_000tp005
konfederatka – czapka z sukna z kwadratowym denkiem, rogatywka
j0000008RMB6v21_000tp004
Nikolaj Repnin – książę rosyjski, dyplomata, ambasador rosyjski w Polsce w latach 1763–1769
j0000008RMB6v21_000tp006
ideowa i polityczna pointa – pointa [czyt. płenta] to zakończenie pewnego procesu, działania lub sprawy, które nadaje im szczególny sens; tutaj portret carycy Katarzyny II wskazuje na zależność sytuacji politycznej Polski od mocarstwa rosyjskiego
07
liberum veto – inaczej: wolne nie pozwalam; w dawnej Polsce była to zasada, która umożliwiała wstrzymanie podjętych ustaw, w sytuacji gdy jeden z posłów się sprzeciwiał
JPOL_E3_E4_Dodatkowyopiszasobow
08
konfederacja barska – zawiązana z 1768 roku przez szlachtę; miała na celu walkę o niepodległość kraju
Ciekawostka
W 1867 roku na wystawie światowej w Paryżu Rejtan przyniósł Matejce złoty medal. Kupił go wówczas cesarz Franciszek Józef I, a po 1918 r. rząd niepodległej Polski odkupił obraz i ofiarował do Muzeum Zamku Królewskiego w Warszawie. Wywieziony na wschód w 1939 r., został przejęty przez Niemców, ewakuowany w 1944 r. i odnaleziony w Przesiece koło Jeleniej Góry.
1
Ćwiczenie 3
Zapoznaj się z informacjami zamieszczonymi na ilustracji interaktywnej, aby dowiedzieć się więcej na temat postaci i przedmiotów przedstawionych na obrazie Jana Matejki.
RPU0TFqKF9AQd
Polecenie 4
Odszukaj w dostępnych źródłach nagranie piosenki Jacka Kaczmarskiego pt. Rejtan, czyli raport ambasadora (wg obrazu Jana Matejki). Zapoznaj się z nim, patrząc na obraz Jana Matejki.
R1agNX7Lixpac
Polecenie 4
Przeczytaj utwór Jacka Kaczmarskiego i wskaż, kim jest podmiot liryczny.
RmoboFleXFZIr
Rejtan, czyli raport ambasadora (wg obrazu Jana Matejki)Jacek Kaczmarski
Jacek KaczmarskiRejtan, czyli raport ambasadora (wg obrazu Jana Matejki)
Wasze Wieliczestwoj0000008RMB6v21_000tp007Wasze Wieliczestwo, na wstępie śpieszę donieść: Akt podpisany i po naszej myśli brzmi. Zgodnie z układem wyłom w Litwie i Koronie Stał się dziś faktem, czemu nie zaprzeczy nikt.
Muszę tu wspomnieć jednak o gorszącej scenie, Której wspomnienie budzi we mnie żal i wstręt, Zwłaszcza że miała ona miejsce w polskim sejmie, Gdy podpisanie paktów miało skończyć się.
Niejaki Rejtan, zresztą poseł z Nowogrodu, Co w jakiś sposób jego krok tłumaczy mi, Z szaleństwem w oczach wszerz wyciągnął się na progu I nie chciał puścić posłów w uchylone drzwi.
Koszulę z piersi zdarł, zupełnie jak w teatrze, Polacy – czuły naród – dali nabrać się: Niektórzy w krzyk, że już nie mogą na to patrzeć, Inni zdobyli się na litościwą łzę.
Tyle hałasu trudno sobie wyobrazić! Wzniesione ręce, z głów powyrywany kłak, Ksiądz Prymas siedział bokiem, nie widziałem twarzy, Evidemmentj0000008RMB6v21_000tp008Evidemment, nie było mu to wszystko w smak.
Ponińskij09Ponińskij wezwał straż – to łajdak jakich mało, Do dalszych spraw polecam z czystym sercem go, Branickij10Branickij twarz przy wszystkich dłońmi zakrył całą, Szczęsnyj‑Potockij11Szczęsnyj‑Potockij był zupełnie comme il fautj0000008RMB6v21_000tp009comme il faut.
I tylko jeden szlachcic stary wyszedł z sali, Przewrócił krzesło i rozsypał monet stos, A co dziwniejsze, jak mi potem powiadali, To też Potockij! (Ale całkiem autre chosej0000008RMB6v21_000tp00Aautre chose).
Tak à proposj0000008RMB6v21_000tp00Bà propos, jedna z dwóch dam mi przydzielonych Z niesmakiem odwróciła się, wołając – Fu! Niech ekscelencja spojrzy, jaki owłosiony! (Co było zresztą szczerą prawdą, entre nousj0000008RMB6v21_000tp00Centre nous).
Wszyscy krzyczeli, nie pojąłem ani słowa. Autorytetu władza nie ma tu za grosz, I bez gwarancji nadal dwór ten finansować To może znaczyć dla nas zbyt wysoki koszt.
Tuż obok loży, gdzie wśród dam zająłem miejsce, Szaleniec jakiś (niezamożny, sądząc z szat) Trójbarwną wstążkę w czapce wzniósł i szablę w pięści – Zachodnich myśli wpływu niewątpliwy ślad!
Tak, przy okazji – portret Waszej Wysokości Tam wisi, gdzie powiesić poleciłem go, Lecz z zachowania tam obecnych można wnosić, Że się nie cieszy wcale należytą czcią.
Król, przykro mówić, też nie umiał się zachować, Choć nadal jest lojalny, mogę stwierdzić to: Wszystko, co mógł – to ręce do kieszeni schować, Kiedy ten mnisi lis Kołłątaj judził go.
W tym zamieszaniu spadły pisma i układy. 'Zdrajcy!' krzyczano, lecz do kogo, trudno rzec. Polityk przecież w ogóle nie zna słowa 'zdrada', A politycznych obyczajów trzeba strzec.
Skłócony naród, król niepewny, szlachta dzika Sympatie zmienia wraz z nastrojem raz po raz. Rozgrywka z nimi to nie żadna polityka, To wychowanie dzieci, biorąc rzecz en massej0000008RMB6v21_000tp00Den masse.
Dlatego radzę: nim ochłoną ze zdumienia Tą drogą dalej iść, nie grozi niczym to; Wygrać, co da się wygrać! Rzecz nie bez znaczenia, Zanim nastąpi europejskie qui pro quoj0000008RMB6v21_000tp00Equi pro quo!
unikatowy_nr_id_wpisu_02 Źródło: Jacek Kaczmarski, Rejtan, czyli raport ambasadora, Warszawa, dostępny w internecie: https://www.kaczmarski.art.pl/tworczosc/wiersze/rejtan-czyli-raport-ambasadora/ [dostęp 20.04.2022].
Ćwiczenie 4
Odszukaj na obrazie postać, która wypowiada słowa raportu w utworze Jacka Kaczmarskiego. Wskaż, gdzie na obrazie znajduje się adresatka tego tekstu.
RhnmmUbd7bnk4
Zwróć uwagę na postać męską ukazaną w loży oraz na portret postaci kobiecej.
Postać, która wypowiada w utworze słowa raportu to Nikołaj Repnin. Na obrazie został ukazany w górnej części, w loży. Adresatką jego wypowiedzi jest caryca Katarzyna II, której portret, wyraźnie górując nad pozostałymi osobami, został przedstawiony przez Jana Matejkę po prawej stronie kompozycji.
Ćwiczenie 4
Na podstawie opisu obrazu, określ, kim jest postać, która wypowiada słowa raportu. Ustal, gdzie znajduje się na obrazie adresatka tego tekstu.
RaEU9yDVXEced
Podpowiedź:
Zwróć uwagę w opisie obrazu na postać męską ukazaną w loży oraz na portret postaci kobiecej.
Rozwiązanie:
Postać, która wypowiada w utworze słowa raportu to Nikołaj Repnin. Na obrazie został ukazany w górnej części, w loży. Adresatką jego wypowiedzi jest caryca Katarzyna II, której portret, wyraźnie górując nad pozostałymi osobami, został przedstawiony przez Jana Matejkę po prawej stronie kompozycji.
Ćwiczenie 5
Odwołując się do tekstu Jacka Kaczmarskiego Rejtan, czyli raport ambasadora, odpowiedz na poniższe pytania. Wskaż poprawną odpowiedź spośród podanych.
R1Wg2Kv74AwiW
R4VEaDvj0Itjh
RK5hwjHEgxlXY
RklVuOhHXUUEM
R9VeLOhQdpZ6C
R1EQck6KxBPJN
R1PU9BxJ5Mi9A
Ćwiczenie 6
R1J1R3PMJm7pF
Ćwiczenie 7
Polecenie 5
Opisz wydarzenia przedstawione na obrazie Jana Matejki z perspektywy wybranej przez ciebie, przedstawionej na nim osoby (np. Rejtana, króla, Ponińskiego, damy z loży).
R15rMeTOge8KM
Polecenie 5
Przedstaw wydarzenia ukazane w opisie obrazu Jana Matejki z perspektywy wybranej przez ciebie osoby (np. Rejtana, króla, Ponińskiego, damy z loży).
R16UkT0BAejA5
Polecenie 6
Co mogłaby odpowiedzieć ambasadorowi caryca Rosji Katarzyna II? Napisz list w jej imieniu do Repnina.
R15vyJpdFztb6
j0000008RMB6v21_000tp007
Wasze Wieliczestwo – Wasza Wysokość
j0000008RMB6v21_000tp008
évidemment [czyt. ewidemą] – oczywiście
j0000008RMB6v21_000tp009
comme il faut [czyt. komilfo] – jak należy, jak trzeba, jak wypada; przyzwoity
j0000008RMB6v21_000tp00B
à propos [czyt. a propo] – wyrażenie wprowadzające temat wypowiedzi, np. ‘w związku z’, ‘nawiasem mówiąc’
j0000008RMB6v21_000tp00A
autre chose [czyt. otre szoz] – coś innego
j0000008RMB6v21_000tp00C
entre nous [czyt. ątre nu] – między nami
j0000008RMB6v21_000tp00D
en masse [czyt. ą mas] – tłumnie
j0000008RMB6v21_000tp00E
qui pro quo [czyt. kwi pro kwo] – ‘który zamiast którego’, nieporozumienie
09
Ponińskij – autor celowo nadał nazwiskom brzmienie rosyjskie, zapisując ich charakterystyczne końcówki, aby podkreślić, że dana osoba działała na rzecz zaborcy
10
Branickij – autor celowo nadał nazwiskom brzmienie rosyjskie, zapisując ich charakterystyczne końcówki, aby podkreślić, że dana osoba działała na rzecz zaborcy
11
Szczęsnyj‑Potockij – autor celowo nadał nazwiskom brzmienie rosyjskie, zapisując ich charakterystyczne końcówki, aby podkreślić, że dana osoba działała na rzecz zaborcy