Krąg opowieści

Od zarania dziejów ustne opowieści jednoczyły domowników, pobudzały wyobraźnię, uczyły, bawiły, a także kultywowały pamięć o wierzeniach i ważnych wydarzeń dla danej społeczności.

Ewa Nowacka Małgosia contra [czyt. kontra] Małgosia

Tutaj, w tym dziwnym świecie, było rozpaczliwie nudno, Dorota sylabizowała w kółko te same żywoty świętych, moja tutejsza matka zawsze wracała do takich samych rozważań.

— To przez Dębskich, herbu Prawdzie, było krewieństwo, bo ciotka Katarzyna z Dębskiej się rodziła, co to jej ojciec podkomorzympodkomorzypodkomorzym był. Ta ciotka Katarzyna w pierwsze stadłostadłostadło za Wojsławskiego szła, z tych Wojsławskich z sanockiej ziemi, bo są i drudzy, którzy podle Golubia siedzą, i trzeci podle Żnina, jeno klejnot ten sam. W drugie stadło pojął ją był Świerko, krajczykrajczykrajczy, który w potrzebie ubit, zaś wdowa i dziateczki drobne na opiekę nieboszczykowego brata się zdały, z czego wielki klamorklamorklamor wynikł i rujnacjarujnacjarujnacja... ― Tu moja tutejsza matka rzucała okiem na mój haft i na chwilę zmieniała temat. ― Jejmościanka panna Małgosia widno czym drugim głowę nabija, bo do roboty ręce maślane, aż wstyd patrzeć. O czym to ja mówiłam? Z tego Świerki zrodzili się: Herakliusz, Domicela, Petronela i Paweł. Zaraz ja jejmościankom po porządku wyliczę, z kim w stadła szli. Zatem Herakliusz wziął Telniczankę...

Ona miała w głowie coś w rodzaju kalendarza z mnóstwem nazwisk i dat, byli tam ponotowani wszyscy krewni razem z herbami, majętnościami, bliższą i dalszą rodziną, z weselami, chrzcinami, pogrzebami, po prostu dziw, że potrafiła to wszystko spamiętać. Panna Franciszka, czyli ciotka Franciszka, wolała tematy bardziej apteczne albo ― jeżeli ktoś woli ― medyczne. Okropnie lubiła rozprawiać o tajemniczych chorobach i znała wszystkie stosowne lekarstwa. [...]

Kiedy tutejsza matka albo panna Franciszka mówiły o czymkolwiek, musiało być zupełnie cicho, dziewki darły pierzedarcie pierzadarły pierze lub kręciły wrzecionamiwrzecionowrzecionami w grobowym milczeniu, taka sama cisza zapadała, kiedy Dorota czytała o Elżbiecie, księżniczce luryngskiej, o Jadwidze Brodaczowej albo o Genowefie z Brabantu.

— I kiedyż jążjążjąż okrutnik ujrzał, że łania dziecię mlekiem karmi, z konia zlazłszy, przed nią na obie kolenie poklękłszyna obie kolenie poklękłszyna obie kolenie poklękłszy, wielkim głosem zakrzyknął: ,,Przebóg, jestlijestlijestli to moja żona, owa pustelnica w jaskini żyjąca, którą psami precz wyszczułem?!” . Tu ku Genowefie szedł a przebaczenia ze łzami a płaczem prosił. I rzekła mu Genowefa z łaskawością wielką, iż winy mu odpuściła przez miłość Pana Naszego, który nakazał odpuścić nieprzyjaciołom...

W tym miejscu wszyscy zaczynali płakać, moja tutejsza matka spłakane oblicze kryła w ogromnej chustce, panna Franciszka siąkała nosem, Klarze toczyły się drobne łezki po policzkach, a dziewki i kucharka ryczały w głos, rozmazując ślozyślozyślozy kułakamikułakkułakami po twarzach. Ja także wydzierałam z siebie krótki szloch, postanowiłam się przecież maskować, jak najlepiej potrafię.

One wszystkie słyszały już tę historię ze sto razy, ale słuchały jej ciągle z takim samym zainteresowaniem.

Jeszcze najciekawsze były bajki kucharki i piosenki dziewek służebnych, niektóre całkiem fajne, takie w stylu SkaldówSkaldowieSkaldów, o konikach, siwych gąskach, Jasieńku, Kasieńce, brzózce, macochach i w ogóle.

― Biegnij, biegnij,

kary koniu, 

z siodłem do domu. 

Nie powiadaj ojcu, matce, 

żem ja utonął... 

Albo: 

― Siwe gąski leciały, 

siwe gąski gęgały, 

Marysia zapłakała,

białe rączki załamała. 

Jasieniu, nie odjeżdżaj, 

swoją mi rączką daj...

Z bajek dowiedziałam się o upiorach, strzygach, zmorach, wilkołakach, utopcach, rusałkach, rokitach, ubożętachubożętaubożętach, skrzatach, przypołudnicach, nocnicach, czarownicach i tak dalej.

Na dobrą sprawę pod każdym kamieniem, w każdym sękusęksęku, w szparze między belkami mogło siedzieć coś bardzo strasznego, czego należało się bać i przed czym należało zachować wszystkie możliwie środki ostrożności. Ja także, jak się okazało, nosiłam na szyi szmatkę ze szczyptą święconej soli i jakimiś ziołami, podobno niezawodnie chroniącymi od uroku.

Ciekawe, że one naprawdę wierzyły w te wszystkie bzdury, każda z nich widziała na własne oczy ― a to Rokitę w dziupli próchniejącej wierzby, a to przypołudnicę jeżdżącą na skrzypiącym kółku po polu, a to zmorę przywartą do piersi śpiącego, kraśnąkraśnykraśną czapeczkę skrzata znikającą w mysiej dziurze i wychylonego do pół ciała z wodnej otchłani utopca.

Parę razy miałam na końcu języka coś o naukowym światopoglądzie, ale milczałam ― bałam się powtórnego puszczania krwipuszczanie krwipuszczania krwi, pijawekstawianie pijawekpijawek za uszami i egzorcyzmówegzorcyzmyegzorcyzmów ojca Sulpicjusza.

unikatowy_nr_id_wpisu_01 Źródło: Ewa Nowacka, Małgosia contra Małgosia, Warszawa 2006, s. 50–53.