Krajobrazy świata: wilgotnego lasu równikowego i lasu strefy umiarkowanej
Lasy występują na całym świecie. Tworzą je drzewa, krzewy, rośliny zielne. Są nie tylko środowiskiem życia zwierząt, ale także źródłem zasobów wykorzystywanych do celów gospodarczych przez człowieka. Podstawowe znaczenie dla ich składu gatunkowego, wielkości i różnorodności biologicznej mają warunki klimatyczne. Poznaj wilgotne lasy równikowe oraz lasy strefy umiarkowanej i dowiedz się, jak różne mają one cechy.
położenie stref krajobrazowych na mapie świata.
Wskażesz na mapie położenie krajobrazów wilgotnych lasów równikowych oraz liściastych i mieszanych lasów strefy umiarkowanej.
Scharakteryzujesz na podstawie klimatogramów cechy klimatu krajobrazu wilgotnych lasów równikowych oraz liściastych i mieszanych lasów strefy umiarkowanej.
Rozpoznasz rośliny i zwierzęta charakterystyczne dla krajobrazu wilgotnych lasów równikowych oraz liściastych i mieszanych lasów strefy umiarkowanej.
Omówisz podstawowe zależności między elementami środowiska przyrodniczego w krajobrazach wilgotnych lasów równikowych oraz liściastych i mieszanych lasów strefy umiarkowanej.
Opiszesz warunki życia i gospodarowania mieszkańców terenów położonych w krajobrazie wilgotnych lasów równikowych oraz liściastych i mieszanych lasów strefy umiarkowanej.
Określisz współzależności między składnikami krajobrazu wilgotnych lasów równikowych oraz liściastych i mieszanych lasów strefy umiarkowanej a warunkami życia człowieka.
Wymienisz zmiany w krajobrazie wilgotnych lasów równikowych oraz liściastych i mieszanych lasów strefy umiarkowanej spowodowane działalnością człowieka.
Zlokalizuj na mapie miejsca występowania krajobrazu wilgotnych lasów równikowych, a następnie wskaż z wymienionych poniżej kontynent, na którym krajobraz ten nie występuje.
Wskaż kontynent, na którym krajobraz wilgotnych lasów równikowych nie występuje.
Zlokalizuj na mapie rozmieszczenie lasów strefy umiarkowanej, a następnie wskaż, z wymienionych poniżej, kontynent, na którym nie występuje ten rodzaj krajobrazu.
Wskaż kontynent, na którym krajobraz lasów strefy umiarkowanej nie występuje.
Zaznacz, czy podane stwierdzenie jest prawdziwe, czy fałszywe.
Wilgotne lasy równikowe
Położenie
Wilgotne lasy równikowe przeważnie występują po obu stronach równika, na obszarach, gdzie panuje niemal stała, wysoka temperatura powietrza i pojawiają się obfite opady deszczu. Warunki takie występują głównie właśnie w okolicach równika. Wilgotne wiatry napływające znad gorących mórz i ciepłe prądy morskie przyczyniają się jednak do powstania dogodnych warunków ich rozwoju nawet w znacznej odległości od równika.
Wilgotne lasy równikowe występują m.in. w Ameryce Południowej na Nizinie Amazonki, w Afryce na wybrzeżu Zatoki Gwinejskiej, w Kotlinie Kongo oraz w Azji, głównie na Archipelagu Malajskim.
Krajobraz wilgotnych lasów równikowych
Krajobraz wilgotnych lasów równikowych tworzą rozległe puszcze, w których rosną olbrzymie, sięgające kilkudziesięciu metrów drzewa. Ich zwarte korony skutecznie ograniczają dopływ światła, więc we wnętrzu lasu nieustannie panuje mrok. Ciągłe opady w połączeniu z wysoką temperaturą powietrza powodują, że w lesie równikowym jest niezwykle wilgotno. Występuje tu największa różnorodność organizmów na świecie.
Wilgotne lasy równikowe, zwane czasem lasami deszczowymi, występują w strefie klimatu równikowego wybitnie wilgotnego. Promienie słońca padają tu na powierzchnię Ziemi pod największym kątem, który jest bliski 90°, więc dostawa energii promieniowania słonecznego jest najwyższa na całej Ziemi, a dzień i noc przez cały rok trwają po około 12 godzin. Z tego powodu temperatura powietrza w ciągu doby i w ciągu roku nie spada w tym rejonie poniżej 20°C (średnia roczna temperatura powietrza wynosi 24–28°C). Wykazuje ona również niewielkie wahania roczne (2–4°C) i dobowe (4–5°C). Temperatura powietrza jest więc stabilna. Deszcz pada tam niemal codziennie. Roczna suma opadów wynosi 2 000–3 000 mm, a na dowietrznych stokach gór sięga nawet 10 000 mm. Opady występują równomiernie w ciągu roku, wzrastając nieco w czasie zenitalnego górowania Słońcazenitalnego górowania Słońca. Bujna roślinność pochłania i oddaje do atmosfery tak ogromne ilości wody, że nawet w bezdeszczowe dni powietrze przesycone jest wilgocią. Szacuje się, że 50–75% opadów w zlewni Amazonki pochodzi właśnie z parowania drzew. Woda intensywnie paruje także z licznych rzek, zbiorników wodnych i bagien. Para wodna się unosi, ochładza i skrapla. W ten sposób powstają chmury, z których codziennie po południu przez 2–3 godziny padają ulewne deszcze, tzw. deszcze zenitalne. Duża ilość opadów i wysoka temperatura powietrza utrzymująca się przez cały rok powodują, że w strefie wilgotnych lasów równikowych nie występują pory roku.
Wilgotne lasy równikowe – klimat
Gleby wilgotnych lasów tropikalnych są mało żyzne i mało urodzajne, kwaśne, ubogie w próchnicę i składniki pokarmowe, które są wymywane z gleby przez duże opady. Zawierają natomiast dużo związków żelaza nadających im charakterystyczną czerwoną barwę, będącą znakiem szczególnym krajobrazu strefy równikowej.
Przez równikowe puszcze przepływają największe rzeki świata – m.in. Amazonka i Kongo wraz z ich dopływami. Do największych dopływów Amazonki należą m.in. Ukajali, Juruá, Purus, Madeira, Tapajós, Xingu, Tocantins, Napo, Putumayo, Içá, Japurá i Rio Negro. Dopływami rzeki Kongo są m.in. Lufira, Luvua , Lukuga, Aruwimi, Ubangi, Sangha, Alima, Itimbiri, Ruki i Kasai. Bardzo wysokie i wyrównane opady w strefie równikowej powodują, że przez cały rok płynie w nich dużo wody. Znaczną powierzchnię zajmują także bagna i mokradła.
Wyjaśnij, dlaczego największe rzeki świata występują w strefie równikowej.
Największą rzeką strefy równikowej jest Amazonka, która wraz ze swymi 1 100 dopływami tworzy najbardziej rozbudowany system rzeczny świata, o powierzchni przekraczającej 7 mln kmIndeks górny 22. Jej źródła znajdują się w Andach Peruwiańskich. Przy ujściu do Oceanu Atlantyckiego niesie średnio 200 tys. mIndeks górny 33 wody na sekundę. To zjawisko ukazuje, jak bardzo Amazonka jest rozbudowana w porównaniu z innymi rzekami, np. Wisłą, której przepływ jest znacznie mniejszy i wynosi 1 080 m³ wody na sekundę. Ujście Amazonki ma postać rozległej delty z licznymi, oddzielonymi od siebie ramionami i wyspami.
Amazonka
Dopływy Amazonki, w zależności od barwy wody, noszą nazwy rios blancos (białe wody) albo rios negros (czarne wody). Jeśli niosą mineralne osady, ich wody mają kolor kawy z mlekiem. Jeżeli natomiast płyną przez zalesione, bagniste tereny, przyjmują ciemną barwę.
W strefie klimatu równikowego panują najlepsze na Ziemi warunki do rozwoju roślinności. Obfitość ciepła i wilgoci zapewnia roślinom całoroczną wegetację. Dlatego wilgotne lasy równikowe charakteryzują się ogromną różnorodnością gatunków roślinnych i zwierzęcych. Na zajmowanej przez nie powierzchni, stanowiącej ok. 7% powierzchni lądów, żyje od 40 do nawet 75% znanych nauce gatunków roślin i zwierząt, w tym ponad 90 tys. gatunków roślin, 16 tys. gatunków samych drzew, 2,5 mln gatunków owadów, około 2 tys. gatunków ptaków i ssaków. Wiele gatunków jest z pewnością jeszcze nierozpoznanych.
Wyjaśnij, dlaczego na obszarze wilgotnych lasów równikowych występuje największa na Ziemi liczba gatunków roślin i zwierząt.
Wilgotne lasy równikowe są mroczne, wilgotne, splątane lianami tworzącymi miejscami gęstwinę nie do przebycia. Charakteryzują je piętrowa struktura i duże zwarcie roślinności. W lesie równikowym można wyróżnić cztery warstwy roślinności: drzew olbrzymich, drzew wysokich, pośrednią oraz krzewów i zarośli.
Wilgotne lasy i roślinność równikowa
Wilgotny las tropikalny zamieszkują różne gatunki owadów, płazów, gadów, ptaków i ssaków. Większość z nich jest przystosowana do życia nadrzewnego na różnej wysokości. Środowiskiem życia wielu z nich, np. małp (goryli, szympansów, orangutanów, gibbonów, kapucynek), leniwców i różnych ptaków są korony drzew. Zwierzęta te znajdują tam optymalne warunki bytowania. Tym samym ich liczba jest znacznie większa, niż gdyby zajmowały tylko przyziemne piętro lasu. Dno lasu zamieszkują duże ssaki, np. tapiry, okapi, jaguary i pumy. Liczba dużych drapieżników jest jednak niewielka. W leśnym gąszczu kryją się liczne gatunki gadów i płazów z najbardziej jadowitym na świecie liściołazem żółtym, ogromną anakondą oraz micrurusem, czyli wężem koralowym. Żyją tu także kameleony, żaby nadrzewne i latające oraz iguany (czyli legwany zielone), żółwie arrau i kajmany czarne wyglądające jak relikty odległej przeszłości. Najliczniejszą grupą zwierząt w wilgotnych lasach równikowych są owady. Wśród ich wielomilionowej populacji wyróżniają się zwłaszcza wielobarwne motyle. Świat ptaków reprezentowany jest przez tukany, kolibry, papugi i harpie. Wody rzek zamieszkują m.in. manaty rzeczne, słodkowodne delfiny inie, piranie i węgorze elektryczne wytwarzające impulsy elektryczne o napięciu kilkuset woltów.
Wilgotne lasy równikowe – zwierzęta
Zagrożenia krajobrazu wilgotnych lasów równikowych
Głównym zagrożeniem dla wilgotnych lasów równikowych jest ich intensywne wycinanie. Przyjmuje ono katastrofalne rozmiary, zwłaszcza w Puszczy Amazońskiej. Szacuje się, że w ciągu ostatnich 50 lat powierzchnia amazońskich lasów zmniejszyła się o około 17%. Procesy wylesiania w tym regionie są szczególnie intensywne w pobliżu bardziej zaludnionych obszarów, dróg i rzek, a także w miejscach występowania surowców naturalnych. Do głównych przyczyn wylesiania należą m.in.:
pozyskiwanie drewna w celach opałowych, jako materiału budowlanego i na potrzeby rzemiosła,
zwiększanie powierzchni terenów uprawnych, zarówno dla rolnictwa indywidualnego, jak i plantacyjnego (palmy olejowej, soi i in.), oraz tych przeznaczonych na pastwiska dla bydła,
budowa dróg,
wydobycie surowców mineralnych,
pożary naturalne i wywołane przez człowieka.
Ubytek powierzchni leśnej jest szczególnie widoczny na obszarze Brazylii. Szacuje się, że od 1970 roku powierzchnia lasów tylko w tym rejonie zmniejszyła się o ponad 800 tys. kmIndeks górny 22, czyli około 20%.
Naukowcy przewidują, że do końca XXI wieku nawet 80% amazońskich lasów może ulec trwałemu zniszczeniu. Dotychczasowe tempo niszczenia wilgotnych lasów równikowych w Amazonii wskazuje, że te pesymistyczne prognozy mają szansę się spełnić.
Wycinanie wilgotnych lasów równikowych powoduje zmniejszenie parowania i tym samym wpływa na obniżenie wilgotności powietrza i wielkości opadów, wzmagając zjawisko suszy, nawet w znacznej odległości od obszarów wylesionych. Wylesienie którejkolwiek z trzech głównych stref lasów tropikalnych na świecie (Kotlina Konga, południowo‑wschodnia Azja, Amazonia) może doprowadzić do suszy w głównych obszarach rolniczych świata – Chin, Indii i Stanów Zjednoczonych. Lasy tropikalne pełnią ważną rolę, drzewa wchłaniają wodę z gleb i uwalniają ją do atmosfery. Proces ten formuje chmury i opady deszczu. Gdy dochodzi do wylesienia, ilość wody, która jest uwalniana do atmosfery, maleje, co przyczynia się do zmniejszania opadów deszczu.
Wycinanie lasów, a zwłaszcza ich wypalanie skutkuje emisją dwutlenku węgla, który wraz z innymi gazami cieplarnianymi powoduje występowanie efektu cieplarnianego i związanego z nim globalnego ocieplenia. Szacuje się, że wycinanie i wypalanie lasów tropikalnych odpowiada za ok. 10–15% światowej emisji gazów cieplarnianych. W wyniku tych działań rocznie do atmosfery wprowadzane jest 1,5 miliarda ton węgla, akumulowanego dotychczas w tkankach roślin.
Wilgotne lasy równikowe – degradacja środowiska
Określ, jaki wpływ ma działalność człowieka na stan wilgotnych lasów równikowych.
Życie mieszkańców strefy wilgotnych lasów równikowych
Do rdzennych mieszkańców wilgotnych lasów równikowych należą między innymi Indianie żyjący na Nizinie Amazonki (np. Pirahã i Janomamowie) oraz Pigmeje (Mbuti, Baka, Twa) zamieszkujący Kotlinę Konga. W lasach równikowych żyją także społeczności, które nie utrzymują kontaktu ze światem. To tzw. plemiona izolowane, o których niewiele wiadomo. Często nie jest znana nawet ich nazwa.
Wilgotne lasy równikowe – rdzenni mieszkańcy
Ludy zamieszkujące wilgotne lasy równikowe żyją w harmonii z otaczającą je przyrodą. Las dostarcza im pożywienia w postaci owoców, roślin, zwierząt, owadów i miodu. Korzenie, kłącza, liście i owoce są wykorzystywane w leczeniu chorób. Do tradycyjnych zajęć ludności bytującej w tych rejonach należy przede wszystkim łowiectwo, które nie tylko jest uprawiane dla zdobycia pożywienia, ale również posiada znaczenie symboliczne i rytualne – najlepsi łowcy są bardzo szanowani w społeczeństwie. W czasie polowań używają zatrutych strzał, łuków, dzid i pułapek. Nie gromadzą jednak żywności na dłuższy okres. Mięso pozyskiwane podczas polowań jest wędzone i zjadane w ciągu kilku dni po polowaniu. Łowi się również ryby, niekiedy zatruwając wodę specjalnymi ziołami i korą. Ludy lasów równikowych prowadzą częściowo koczowniczy tryb życia, zajmując się zarówno łowiectwem, jak i zbieractwem.
Niektóre plemiona uprawiają rośliny na małych poletkach położonych w pobliżu osad. Jest to głównie maniok, będący podstawowym pożywieniem mieszkańców lasów równikowych – wytwarza się z niego mąkę. Miejsce pod uprawę pozyskują poprzez wypalanie lasu. Popiół ze spalonych drzew służy im do użyźnienia gleby. Kiedy gleba po pewnym czasie traci swoje właściwości, porzucają poletko i wypalają kolejny fragment lasu. Taki sposób uprawy nazywany jest gospodarką żarową.
Indianie dostosowali swe domy do gorącego i wilgotnego klimatu. Są one budowane na polanach, z drewna, i pokryte palmowymi liśćmi. Zwykle nie mają okien (co zapewnia cień we wnętrzu) albo nawet ścian, dzięki czemu są przewiewne.
Mistrzami budowy domów są Indianie Janomami. Ich wioski liczą od 50 do 400 mieszkańców i niemal wszyscy żyją dosłownie pod jednym dachem. Budują bowiem tzw. szabono (shabono) – wielkie, okrągłe lub owalne domy o średnicy ponad 50 m. W każdej takiej chacie żyje kilkadziesiąt rodzin. Każda z nich jest skupiona wokół własnego ogniska. Przykryte wspólnym dachem poszczególne pomieszczenia są oznaczone jedynie słupkami podporowymi. Szabony są podatne na silne uszkodzenia spowodowane deszczem, wiatrem i insektami, więc co kilka lat wznoszone są nowe.
Z kolei mieszkańcy lasów równikowych w Kotlinie Konga mieszkają w wioskach składających się z małych, okrągłych lub podłużnych i bardzo prowizorycznych domów (szałasów), wznoszonych z mocnych, wbitych w ziemię patyków związanych na górze pnączami. Ich dachy konstruowane są z liści i trawy.
Wilgotne lasy równikowe – chaty mieszkańców
Wśród społeczeństw zamieszkujących wilgotne lasy równikowe panuje na ogół wyraźny podział zajęć. Kobiety zajmują się wychowywaniem dzieci, uprawiają ziemię, zbierają owoce, bulwy, orzechy i inne roślinne produkty spożywcze. Produkują także przedmioty użytkowe i ozdoby z piór, kory i korzeni. Mężczyźni z kolei często uczestniczą w polowaniach, by zdobyć pożywienie, bądź specjalizują się w łowieniu ryb. Odpowiadają również za naprawy i utrzymywanie chat, w których żyją.
Bardzo ważną częścią kultury niektórych ludów zamieszkujących lasy równikowe są różnego rodzaju rytuały, na przykład huczne świętowanie żniw. Organizują oni wtedy wielką ucztę, na którą zapraszane są okoliczne wioski. Ozdabiają również ciała piórami i kwiatami, tańczą i śpiewają przez wiele godzin. Wyznają animizm, czyli zespół wierzeń przypisujący istnienie duszy roślinom, zwierzętom, minerałom i żywiołom. Niektórzy czczą ducha lasu.
Obecnie wielu mieszkańców wilgotnych lasów równikowych porzuca tradycyjny styl życia. Podróżują oni do pobliskich miast, w których handlują wyrabianymi przez siebie produktami. Część z nich przenosi się do miast na stałe. Wymieniają ozdoby, naczynia czy produkty roślinne na towary konsumpcyjne lub narzędzia, np. maczety, proch strzelniczy, mleko w proszku, cukier, whisky.
Lasy strefy umiarkowanej
Położenie
Strefa lasów liściastych i mieszanych strefy umiarkowanej zrzucających liście na zimę wykształciła się na północ od strefy roślinności śródziemnomorskiej oraz stepów. Obejmuje ona wschodnią część Stanów Zjednoczonych (rejony sąsiadujące z Appalachami i Wielkimi Jeziorami), Europę Zachodnią i Środkową, centralną część Rosji (w jej europejskiej części), azjatyckie wybrzeża Oceanu Spokojnego, Tasmanię i Nową Zelandię.
Krajobraz lasów strefy umiarkowanej
Przed wiekami w krajobrazie strefy umiarkowanej dominowały lasy. Zajmowały niemal wszystkie tereny poza najwyższymi partiami gór. Na piaszczystych wydmach pojawiały się lasy sosnowe, natomiast na rozległych polodowcowych wysoczyznach lasy liściaste i mieszane, w których dominującymi gatunkami są dęby, buki i graby oraz brzozy, klony i lipy. Zalewane dna dolin rzecznych porastały wierzby, topole i jesiony, a na bagnach rosły olchy. W lasach liściastych na dalekim wschodzie Azji i w Ameryce Północnej występują także inne gatunki drzew niż w lasach europejskich, np. magnolie i tulipanowce. Dziś człowiek zmienił krajobraz strefy umiarkowanej wycinając większość lasów, zwłaszcza liściastych, porastających najbardziej żyzne gleby. Ich miejsce zajęły pola uprawne, łąki i tereny zabudowane. Szczęśliwie gdzieniegdzie przetrwały jeszcze pozostałości dawnych puszcz i na ich podstawie możemy określić cechy krajobrazu leśnego strefy umiarkowanej.
W strefie umiarkowanej występują cztery pory roku wyznaczane przez wysokość temperatury powietrza (ciepła, wilgotna wiosna, ciepłe, zazwyczaj suche lato, chłodna, wilgotna jesień i zima, często z opadami śniegu).
Na obszarach leżących w pobliżu wybrzeży, gdzie zaznacza się wpływ wilgotnych, morskich mas powietrza, lata są niezbyt ciepłe, zimy niezbyt mroźne, a dość obfite opady występują przez cały rok. W miarę oddalania się od wybrzeży w głąb lądów zimy są coraz chłodniejsze, a lata coraz cieplejsze.
Na półkuli północnej średnia temperatura najcieplejszego miesiąca wynosi od 16 do 21°C. Zimą waha się od -12°C do 5°C w pobliżu wybrzeży i spada nawet poniżej −20°C w głębi lądów. Roczna suma opadów, występujących przez cały rok, waha się od 700 do 1 500 mm. Krótki dzień i zamarzająca podczas mrozów gleba powodują, że rośliny nie mogą pobierać dużej ilości wody. W związku z tym drzewa i krzewy liściaste jesienią zrzucają liście, a rośliny zielne tracą swoje części nadziemne.
Natomiast na półkuli południowej średnia roczna temperatura powietrza nie spada poniżej 0Indeks górny ooC, zimą wynosi od 5°C do 8°C a latem od 10°C do 18°C, dlatego rosną tam wiecznie zielone lasy, których drzewa nie gubią liści. W tym rejonie występują też większe niż na półkuli północnej opady, o rocznej sumie 1 200—3 000 mm, często pojawiają się też cyklony. Poniżej zamieszczono klimatogramy prezentujące zmienność cech klimatu w wybranych miejscach strefy lasów liściastych i mieszanych na półkuli północnej i południowej.
Sieć rzeczna jest gęsta. W rzekach obszarów sąsiadujących z wybrzeżami, na których występują obfite opady, równomiernie rozłożone w ciągu roku, najwięcej wody płynie w okresie zimowym, występuje wtedy bowiem mniejsze parowanie, dzięki któremu objętość odpływających wód jest większa. Natomiast w głębi lądu wysokie stany wód występują wiosną, co jest związane z topnieniem śniegu i lodu, oraz latem, w okresie większych opadów. Na omawianym obszarze licznie występują bagna – ich powierzchnia zwiększa się ku północy. Wody gruntowe zalegają płytko.
Dużą różnorodnością charakteryzuje się pokrywa glebowa. Występują tu zarówno gleby żyzne, wykształcone na glinach polodowcowych, jak i mało żyzne, powstałe z piasków. W dolinach rzecznych tworzą się mady, a na bagnach gleby torfowe.
Skład gatunkowy naturalnej roślinności lasów liściastych i mieszanych zależy od cech klimatu i właściwości gleb. Na półkuli północnej lasy te rozwijają się na na obszarach, gdzie okres wegetacji roślin trwa 4–6 miesięcy, a zima 3–4 miesiące. Żyzne gleby porastają lasy liściaste i mieszane. Gatunkami drzew charakterystycznymi dla europejskich lasów liściastych są m.in. dąb, buk, grab, wiąz, klon, lipa i jesion. W zachodniej, środkowej i południowej części Europy występują rozległe lasy bukowe (buczyny) i dąbrowy. W zachodniej i północno‑zachodniej Europie pojawiają się lasy brzozowo‑dębowe. Tam, gdzie podłoże jest mniej żyzne, a bardziej piaszczyste, obok lasów mieszanych występują także lasy iglaste (bory). Lasy liściaste i mieszane Ameryki Północnej mają podobny skład gatunkowy do lasów europejskich. Rosną w nich amerykańskie gatunki klonów, topoli, lip, jesionów, brzóz i in. Natomiast w Azji, na wybrzeżach Oceanu Spokojnego, występują także inne, charakterystyczne dla regionu gatunki, nie tylko liściaste, na przykład modrzewie, metasekwoje, orzechy włoskie, dęby korkowe, limby i in.
Lasy liściaste i mieszane półkuli południowej różnią się znacznie od lasów półkuli północnej. Jest to wynikiem omówionych powyżej odmiennych warunków klimatycznych. W zielonych lasach liściastych i mieszanych występują m.in. buki południowe, cedry chilijskie, cyprysy, araukarie, mirty, bambusy, eukaliptusy (Tasmania), paprocie drzewiaste (Nowa Zelandia) z lianami i epifitami.
Podobnie jak w lasach równikowych, także w lasach liściastych i mieszanych występuje kilka warstw roślinności – korony drzew, podszyt, runo leśne i ściółka. Poznasz ich charakterystykę, klikając w odpowiednie nazwy na rysunku.
Roślinność lasów strefy umiarkowanej
W lasach liściastych i mieszanych strefy umiarkowanej żyje wiele gatunków zwierząt, nie jest ich jednak tak dużo, jak w wilgotnym lesie równikowym. Są one przygotowane do przetrwania w okresowo zmieniających się warunkach klimatu, zwłaszcza trudnego okresu zimowego. Niektóre z nich migrują do cieplejszych regionów, inne zapadają w sen zimowy. Charakterystycznymi zwierzętami tego rejonu są m.in. sarny, jelenie, łosie, dziki, lisy, wilki, rysie, żbiki, norki, kuny, borsuki, jeże, wiewiórki, susły, nornice i ryjówki, a w Ameryce Północnej także pumy i szopy. Licznie występują również ptaki, np. kosy, dzięcioły, wilgi, krogulce, myszołowy, kanie, sowy, sikory. Spotyka się też liczne płazy i gady, takie jak padalec, zaskroniec czy żmija zygzakowata.
Lasy strefy umiarkowanej – zwierzęta
Zagrożenia lasów liściastych i mieszanych strefy umiarkowanej
Zagrożenia lasów liściastych i mieszanych są spowodowane różnymi czynnikami. Jednym z nich jest prowadzona od wieków eksploatacja tych terenów. Początkowo pozyskiwane z nich drewno przeznaczane było głównie na opał, konstrukcję narzędzi i cele budowlane, a płody leśne niejednokrotnie stawały się podstawą wyżywienia ludzi. Dziś wyrąb lasów jest prowadzony w celu pozyskania surowca drzewnego dla różnych gałęzi przemysłu (papierniczego, meblarskiego, drzewnego i in.). Łącznie ze strefy umiarkowanej pochodzi aż 66% całkowitej ilości drewna dostarczanej na rynki światowe. Głównymi eksporterami drewna użytkowego są Nowa Zelandia i Rosja. Temu samemu celowi służy zakładanie jednogatunkowych upraw leśnych (w Polsce są to głównie monokultury sosnowe), które zmieniają naturalny krajobraz lasów liściastych i mieszanych. Sadzony przez człowieka jednogatunkowy bór sosnowy jest obecnie najczęściej występującym typem lasu w Polsce. Na szczęście dziś coraz częściej wyrąb drzew prowadzony jest przy zachowaniu równowagi między pozyskaniem drewna a naturalną możliwością regeneracji drzewostanu. Ubytek powierzchni leśnej jest powodowany także przez postępujący rozwój miast. Istotnym problemem wpływającym na stan lasów jest również zanieczyszczenie środowiska powodujące zamieranie drzew, zmniejszenie ich przyrostu i odporności na działanie różnych czynników zewnętrznych. Z kolei obserwowane coraz częściej w ostatnich latach jednoczesne występowanie długotrwałej suszy (w związku z globalnymi zmianami klimatu), zanieczyszczenia powietrza oraz zwiększonego natężenia transportu i ruchu rekreacyjno‑turystycznego w lasach zwiększyło liczbę pożarów.
Wycinka lasów
Życie mieszkańców strefy lasów liściastych i mieszanych
Ta część strefy umiarkowanej, w której występują lasy liściaste i mieszane, jest obszarem w znacznym stopniu przekształconym antropogenicznie i rozwiniętym gospodarczo. Znaczny udział w użytkowaniu terenu mają tu obszary zurbanizowane i uprzemysłowione oraz tereny uprawy rolniczej. Sezonowe zmiany klimatu powodują, że ludność żyjąca na tym obszarze mieszka w domach murowanych, często wielopiętrowych, ogrzewanych zimą i klimatyzowanych latem. Większość osób żyje w miastach i pracuje w różnego rodzaju usługach oraz przemyśle. Znacznie mniej ludzi zamieszkuje wsie i zajmuje się uprawą rolniczą, która ze względu na zmienność pór roku ma sezonowy charakter.
Porównaj krajobrazy wilgotnych lasów równikowych oraz liściastych i mieszanych lasów strefy umiarkowanej. Wymień podobieństwa i różnice.
Film dostępny pod adresem /preview/resource/R1YYXsx0PnjOM
Film nawiązujący do treści materiału
Na podstawie filmu stwórz własną definicję pojęcia „las”.
Na podstawie filmu i mapy przyporządkuj każdą z czterech wymienionych rzek do kontynentu, na którym się ona znajduje.
Na podstawie filmu wskaż poprawne zakończenie zdania.
W lasach strefy umiarkowanej roczna suma opadów waha się w przedziale:
Podsumowanie
Cechy krajobrazu lasów równikowych oraz lasów liściastych i mieszanych strefy umiarkowanej
Cecha | Strefa równikowa | Strefa umiarkowana |
|---|---|---|
Klimat | Wysoka temperatura powietrza i duże opady przez cały rok; brak pór roku, okres wegetacyjny trwa przez cały rok. | Zmiany temperatury powietrza i wysokości opadów w ciągu roku; cztery pory roku, okres wegetacyjny trwa 3–5 miesięcy. |
Roślinność | Bardzo duża różnorodność gatunków (największa w skali globalnej), rośliny rozwijają się przez cały rok; gatunki charakterystyczne: puchowiec, palma, helikonia, epifity, storczyki i in. | Mniejsza różnorodność gatunków, rośliny rozwijają się tylko w okresie wegetacyjnym; gatunki charakterystyczne: dąb, buk, klon, lipa; występowanie gatunków iglastych (świerk, jodła, sosna). |
Zwierzęta | Bardzo duża różnorodność gatunków (największa w skali globalnej); gatunki charakterystyczne: jaguar, leniwiec, małpy, jadowite węże i żaby, motyle. | Mniejsza różnorodność gatunków; gatunki charakterystyczne: jeleń, dzik, wilk, borsuk, jeż, wiewiórka, żmija. |
Ludzie | Rdzenne plemiona kultywujące tradycję i obyczaje (Indianie amazońscy, Pigmeje), żyjące z darów lasu. | Mieszkańcy miast i wsi pracujący w usługach, przemyśle i prowadzący uprawę ziemi. |
Główne zagrożenia | Wypalanie lasów w celu uzyskania terenów pod uprawy, plantacje i wydobycie surowców. | Zanieczyszczanie środowiska, zajmowanie terenów leśnych. |
Słownik
wylesianie
górowanie Słońca w zenicie, czyli pod kątem 90° nad horyzontem
Ćwiczenia
Wskaż wspólne cechy środowiska lasów strefy równikowej i umiarkowanej.
Przyporządkuj nazwy roślin i zwierząt do odpowiednich lasów.
Wskaż, czy podane stwierdzenie jest prawdziwe, czy fałszywe.
Rysunek przedstawia pionowy układ warstw w lasach równikowych i lasach strefy umiarkowanej. Przeanalizuj go i wykonaj polecenia:
Określ rodzaj lasu i wpisz odpowiednie litery w pole kołowe: A – wilgotny las równikowy, B – las liściasty strefy umiarkowanej.
Wpisz nazwy warstw lasu w zaznaczone miejsca.
Opisz różnice między lasem równikowym a lasem strefy umiarkowanej.
Dopasuj charakterystyki lasów do odpowiednich stref.
Opisz różnicę między strefą wilgotnych lasów równikowych a lasów umiarkowanych.
Zdjęcia A i B przedstawiają krajobraz lasów charakterystycznych dla pewnej strefy krajobrazowej. Przeanalizuj je i wykonaj polecenia:
Określ strefę krajobrazową, w której występują przedstawione na zdjęciach lasy.
Określ, w jakich regionach świata znajdują się te lasy.
Odpowiedzi uzasadnij.
Określ cechy krajobrazu lasów liściastych i mieszanych strefy umiarkowanej. W jakich rejonach występują takie lasy?
Klimatogramy A, B, C, D przedstawiają cechy klimatu w strefie równikowej i umiarkowanej na półkuli północnej i południowej. Przeanalizuj klimatogramy i dopasuj je do właściwej strefy.
Indeks górny Źródła klimatogramów: climate.data.org Indeks górny koniecŹródła klimatogramów: climate.data.org
Określ różnice w klimacie strefy umiarkowanej i strefy równikowej.
Notatnik
Bibliografia
Makowski J., (2018), Geografia fizyczna świata, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Strony internetowe poświęcone wilgotnym lasom równikowym:
https://rainforests.mongabay.com/
https://world.mongabay.com/polish/603.html