Kroniki jako literackie świadectwo zamierzchłej przeszłości
Kroniki jako literackie świadectwo zamierzchłej przeszłości
1. Cele lekcji
a) Wiadomości
Uczeń:
wie, na czym polegało dziejopisarstwo,
wymienia głównych twórców kronik polskich,
zna główne cechy średniowiecznej kroniki,
zna strukturę kroniki.
b) Umiejętności
Uczeń potrafi:
notować informacje,
wskazać podstawowe cechy kroniki,
przygotowywać zgodnie ze wskazówkami materiał do lekcji,
referować określone zagadnienie,
budować poprawne wypowiedzi ustne.
2. Metoda i forma pracy
Podająca, referat, aktywne słuchanie, pogadanka.
3. Środki dydaktyczne
Materiały przygotowane przez nauczyciela, egzemplarze omawianych kronik lub ich fragmenty.
4. Przebieg lekcji
a) Faza przygotowawcza
Nauczyciel pyta uczniów, czy znane jest im pojęcie kroniki i jakie jest współczesne znaczenie tego słowa. Uściśla definicje. Następnie zadaje pytanie: Czy potrafią wymienić autorów najsłynniejszych kronik polskich?
b) Faza realizacyjna
Nauczyciel wprowadza klasę w temat lekcji. Przedstawia uczniom ogólną i zwięzłą informację dotyczącą średniowiecznych kronik:
ideą powstania kronik było przekonanie, iż zdobycie pewnej wiedzy może odbyć się jedynie poprzez uczestnictwo w zdarzeniach lub osobistą obserwację,
zadaniem kronikarza było notowanie faktów, których był świadkiem,
kronika posiadała chronologiczny układ zdarzeń,
treść kroniki oraz zasięg czasowy były bardzo zróżnicowane, stąd wyróżniano kilka jej rodzajów: kroniki świata, narodowe, lokalne.
Wytypowani wcześniej uczniowie wygłaszają przygotowane referaty w sposób bardziej szczegółowy traktujące o trzech najsłynniejszych kronikach polskich i ich autorach. Zadaniem pozostałych uczniów jest uważne słuchanie i notowanie najważniejszych informacji.
Kronika Galla Anonima
Pochodzenie autora wiąże się z Francją (Galią).
Lata powstania Kroniki to przypuszczalnie 1113–1116.
Przy pisaniu dzieła autor korzystał z różnych źródeł (między innymi z Pasji św. Wojciecha oraz z Rocznika dawnego) oraz z przekazów ustnych.
Bohaterem kroniki jest król Bolesław Krzywousty.
Kronika składa się z trzech ksiąg zawierających opis wydarzeń w porządku chronologicznym:
Pierwsza ukazuje czyny królów i książąt polskich do chwili poczęcia Bolesława (około roku 1084/1085);
Druga traktuje o dzieciństwie i wczesnej młodości króla (do roku 1109);
Trzecia opowiada działalność Krzywoustego jako króla opisuje jego walki,
osiągnięcia militarne (lata 11109‑1113);
Opowieść w kronice niespodziewanie się urywa, autor nie zawarł żadnego wyjaśnienia ani zakończenia.
Każdą z ksiąg rozpoczynają odautorskie przedmowy, których bohaterem staje się sam Gall Anonim.
Kronika zawiera wizerunek Krzywoustego stworzony w duchu ówczesnej konwencji europejskiej. Król kreowany jest na wielkiego herosa, który wywodzi się ze szlachetnego rodu wielkich władców polskich. Został poczęty w atmosferze cudu, już w młodości przejawiał niezwykłą odwagę i waleczność. Za swego panowania dał się poznać jako władca niezwyciężony, o wielkim duchu i szlachetności serca. Jedyną skazą było zabicie Zbigniewa, ale i ten czyn Gall stara się tłumaczyć naciskiem złych doradców.
Kronika polska Wincentego Kadłubka:
Według samego autora, napisanie Kroniki polskiej zlecił mu książę Kazimierz Sprawiedliwy.
Utwór składa się z czterech ksiąg – trzy pierwsze mają formę dialogu prowadzonego przez biskupów Jana i Mateusza, ostatnia – narracji.
„Księga pierwsza zawiera informacje o pochodzeniu narodu i państwa polskiego
w świetle legend i podań etnogenetycznych.Księga druga obejmuje okres od założenia dynastii Piastów aż po konflikt Bolesława Krzywoustego z przyrodnim bratem i upadek Zbigniewa.
Księga trzecia przedstawia dzieje zwycięstw Krzywoustego na Pomorzu i dalsze losy kraju, już w okresie rozbicia dzielnicowego, do śmierci księcia krakowskiego Bolesława Kędzierzawego w r. 1173.
Księga czwarta zaczyna się wstąpieniem na tron krakowski księcia Mieszka III Starego w r. 1173, a urywa się w trakcie opowieści o roku 1202.
[Michałowska T., Średniowiecze, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000,
s. 132.]
Kazimierza Sprawiedliwego przedstawiono jako władcę dobrego i szlachetnego. Ukazany został jako mężczyzna postawny o godnym szacunku spojrzeniu, cnotliwy,roztropny, posiadający wybitne zdolności polityczne i przywódcze, ale jednocześnie jako człowiek dobry, skromny, wspaniałomyślny i pokorny.
c) Faza podsumowująca
Po wygłoszeniu referatów nauczyciel dokonuje ich oceny, ewentualnie uzupełnia wiadomości. Potem uczniowie otrzymują egzemplarze omawianych kronik. Przyglądają się ich strukturze, językowi, porównują i formułują wnioski.
5. Bibliografia
T. Michałowska, Średniowiecze, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000.
6. Załączniki
Zadanie domowe
Sporządź notatkę z lekcji. Wykorzystaj w niej wiadomości zawarte w referatach oraz własne spostrzeżenia.
7. Czas trwania lekcji
45 minut
8. Uwagi do scenariusza
Lekcję poprzedza praca domowa dla dwóch uczniów. Ich zadaniem jest przygotować referat na wskazany przez nauczyciela temat i w oparciu o podaną bibliografię.