Ważne daty

Źródła tańca - taniec w prehistorii

R1BsbFD6ly2mU1

Ilustracja przedstawia malowidło naskalne ze stanowiska archeologicznego Bhimbetka w Indiach, przedstawiające tańczące postaci.

Trudno o określenie, kiedy dokładnie rozpoczęła się historia tańca. Samo zjawisko istnieje nie tylko wśród ludzi, ale można je zaobserwować także u zwierząt. Tańce godowe ptaków nie są jedyną formą - można wymienić także nieco bardziej rozwinięte popisy u małp. U źródeł tańca leży przede wszystkim ruch, który jest jednym z najbardziej podstawowych składników życia w aspekcie fizjologicznym (np. bicie serca), jak i motorycznym (np. chód). Inną istotną częścią tańca jest rytm, również obecny w ludzkim organizmie (praca serca, krążenie, oddychanie).

Odkrycia archeologiczne wskazują, iż ludzie tańczyli od czasów prehistorycznych. Malowidła naskalne oraz badania etnograficzne pozwoliły ustalić, że pierwszymi formami tańca były najprawdopodobniej tańce myśliwskie oraz wojenne. Miały one przynieść pomyślność w wyprawach - zarówno po pożywienie, jak i po łupy lub odparcie najazdu wrogiego plemienia. Z czasem u części kultur taniec zaczął mieć o wiele więcej wspólnego z życiem wewnętrznym. Posiadał swoisty charakter magiczny, pozwalał osiągnąć ekstazę. Szacuje się, iż w tym czasie do tańca dołączył pierwotny akompaniament w postaci odgłosów wydawanych przez ciało (okrzyków, klaskania, uderzania się w pierś). Powstał taniec obrazowy, czyli naśladujący jakieś zjawisko bądź zwierzę; miał on określoną treść. Innym rodzajem tańca był zbiorowy, który gromadził wiele osób we wspólnym ruchu. Określa się, iż najstarszym takim ugrupowaniem było koło. Z czasem pojawiły się też inne rodzaje tańca - popisowy, do celów rozrywkowych, albo miłosny, mający przyciągnąć osobniki przeciwnej płci. Wraz z rozwojem tańca pojawiły się pierwsze instrumenty perkusyjne.

Taniec w starożytności

ReHSHiYateEER1

Ilustracja przedstawia grecką statuetkę z brązu z czasów starożytności przedstawiającą tańczącą postać. Kobieta ubrana jest w długą suknię, na to ma ubraną szatę, która zakrywa jej włosy i pół twarzy.

Podczas starożytności taniec był popularny w wielu kulturach. W państwach Dalekiego Wschodu (Indie, Chiny, Japonia) społeczna funkcja tańca uległa zmianie. W państwach klasowych zaistniały spore nierówności między przedstawicielami różnych grup społeczeństwa. Tym samym wśród ludu nadal istniały obrzędy bardziej prymitywne, natomiast na dworach taniec służył jako rozrywka dla panujących, a także jako element ceremonii religijnych. Taniec stał się dziełem sztuki, a coraz wyższy poziom wykonawczy doprowadził do powstania zawodu tancerza. Podobny proces miał miejsce w państwach Azji Mniejszej oraz Afryki północno‑wschodniej (Egipt, Mezopotamia). W starożytnej Grecji taniec przeniknął do wszystkich dziedzin życia: zajmował miejsce w religii, życiu publicznym, życiu prywatnym oraz sztuce. Miał związek z poezją oraz muzyką, a także wysoko ceniono estetykę (na ten temat wypowiadali się nawet filozofowie). Rzymska kultura taneczna kształtowała się pod wpływem Greków, jednak nie nadawała tej formie sztuki zbyt ważnego znaczenia, traktując ją niemal wyłącznie jako rozrywkę.

Taniec w średniowieczu

Rsgml1Grw2Hhw1

Ilustracja przedstawia średniowieczną rycinę przedstawiającą taniec dworski z akompaniamentem muzycznym pochodząca z podręcznika Tacuinum Sanitatis. Trzy postaci tańczą, dwóch muzyków po lewej stronie przygrywa na instrumentach.

Wczesne średniowiecze było bardzo niejednolite pod względem kultury tanecznej. Zderzyły się ze sobą tańce hellenistyczne, obrzędy taneczne barbarzyńców, a także kultura wschodnia oraz chrześcijaństwo. Religia oraz Kościół sprawiły, iż na terenie Europy taniec został poddany procesowi laicyzacji. Początkowo także władza świecka nie była zbyt zainteresowana rozwojem tej formy sztuki. Znalazła ona jednak swój wyraz wśród tradycji ludowych. Zmiany nadeszły wraz z rozwojem społeczeństwa feudalnego. Wyodrębniły się nowe rodzaje i formy tańców świeckich, a także zróżnicowanie w zależności od warstwy społecznej. Najważniejszym podziałem było rozróżnienie na taniec towarzyski oraz taniec ludowy. Ten pierwszy był propagowany przez rycerstwo, u którego można było zaobserwować wstępną stylizację form tanecznych. Ważną zmianą tego okresu było też mocne związanie tańca z akompaniamentem instrumentalnym.

Taniec w epoce renesansu

RZGAiGvJsygVP1

Ilustracja przedstawia obraz Queen Elizabeth I Dancing with Robert Dudley, Earl of Leicester z końca XVI wieku. Obraz przedstawiający dwójkę tancerzy, wykonujących taniec lavolta. Wokół tancerzy znajdują się tłumy wpatrujących się ludzi. Postać po lewej stronie przygrywa na instrumencie. Na dole obrazu znajduje się pies, biały pudel.

Rozkwit humanizmu oraz postęp nauk ścisłych i rozwój sztuki wpłynął na postrzeganie tańca w epoce renesansu. Taniec stał się zjawiskiem czysto świeckim, uzyskując rangę przejawów kultury człowieka - zarówno fizycznej, jak i duchowej. Kult piękna ciała ludzkiego w ruchu tanecznym wpłynął na wzrost wymagań estetycznych, a co za tym idzie, także podniesienie poziomu techniki. Pojawiły się także pierwsze prace dotyczące teorii tańca - w oparciu o rozwijającą się dziedzinę anatomii. Ważnymi zjawiskami tego okresu było przygotowanie rozkwitu dworskiej sztuki baletowejBaletbaletowej (we Francji), pierwsze próby kompozycji tanecznej oraz pojawienie się widowisk tanecznych (początkowo we Włoszech). Taniec zyskał oprawę zewnętrzną - kunsztowne kostiumy, drogie dekoracje, a nawet efekty techniczne. Tańcami towarzyskimi renesansu były: spokojna pavanaPavanapavana, która polegała na demonstrowaniu godności i ubioru tańczących, skoczne i żywe gaillarde, zapożyczający sporo ruchów z tańców chłopskich, courante o „gonionym” charakterze (będący pewnego rodzaju zmodyfikowaną odmianą pavany) oraz volta, prototyp tańców wirowych. Istniało też zjawisko branle, czyli bardziej swobodnej zabawy towarzyskiej polegającej na tańcu, bez ściśle określonych zasad.

Taniec w epoce baroku

RvGtLkLju3uzE1

Ilustracja przedstawia rycinę z podręcznika tanecznego The Art of Dancing Explained, autorstwa Kelloma Tomlinsona z 1735 roku. Kobieta i mężczyzna podczas tańca. Kobieta obrócona jest tyłem, ma długą suknię. Ma wyciągniętą prawą rękę do mężczyzny. Mężczyzna stoi przodem do obrazu, ubrany jest w strój zgodny z epoką. Ma wyciągniętą prawą rękę w stronę kobiety.

Najważniejszym zjawiskiem epoki baroku jest pojawienie się baletu dworskiego. Państwa o ustroju monarchii absolutnej przyjęły uroczysty i monumentalny styl życia na dworze. Generowało to wielkie koszty, jednak zapewniało stworzenie przepychu. We Francji widowiska taneczne przeszły szereg przeobrażeń, stając się w baroku baletem dworskim o wysokim poziomie artystycznym. Humaniści francuscy dążyli do stworzenia widowiska na wzór tragedii greckiej, łączącego poezję, muzykę oraz taniec. BaletBaletBalet stał się owocem pracy zbiorowej: zaczęto stosować tańczące grupy oraz solistów, a także zwrócono uwagę na zgodność kroków z wartością nut oraz tekstem. Do zrozumienia całości niezbędny stał się drukowany program, który zawierał prezentowaną treść. Barok wpłynął też na widowiskową stronę tańca. Kostiumy oraz dekoracje charakteryzowały się nadmiarem ozdób oraz wielkim kosztem. Układy choreograficzne uległy wzbogaceniu. Początkowo jednak muzyka baletowa prezentowała niezbyt wysoki poziom. W późniejszym okresie balet dworski przeobraził się w balet teatralny.

Oprócz baletu, w epoce baroku rozwój przeżyły tańce towarzyskie. Najważniejszym był menuetMenuetmenuet, zwany „królem tańców”. Oprócz niego powstały inne - passepied, bourree, gigue, rigaudon czy tambourin, które doprowadziły do ukształtowania się suitySuitasuity tańców dworskich.

Taniec w epoce klasycyzmu

R9v8j81qzQ3un1

Ilustracja przedstawia portret Jean-Georges Noverre, trzymającego książkę. Młody mężczyzna w siwawych, dłuższych włosach. Ma poważną twarz, ale spokojną i przyjazną. Ubrany jest w biały golf i marynarkę w kolorze niebieskim z dużym złoto-brązowym kołnierzem i złotymi guzikami.

Prace oraz idee oświecenia wywarły wpływ na sztukę taneczną. Pojawiły się postulaty dotyczące pewnych reform: uproszczenia i dramatyzacji form baletu teatralnego, zmiany kostiumów oraz muzyki, a także priorytetowe traktowanie wyższych wartości tańca (a nie, jak dotychczas, jego funkcji ornamentalnej). Ponieważ wzorem w owych czasach był antyk, to tematyka baletów w dużej mierze czerpana była z mitologii greckiej oraz rzymskiej. Postulowano odniesienie się do klasycznych ideałów piękna ruchu tanecznego. Podczas klasycyzmu poziom techniki tańca został po raz kolejny podniesiony, tworząc podstawy tańca klasycznegoTaniec klasycznytańca klasycznego. Także poziom muzyki baletowej został przeniesiony na nowy poziom za sprawą takich kompozytorów, jak Gluck czy Rameau. Ogólnie rzecz biorąc, epoka klasycyzmu to czas zmian oraz oczyszczania tańca z elementów kultury dworskiej oraz epoki baroku. Ważną postacią był Jean‑Georges Noverre (żyjący w latach 1727‑1810), który postulował „racjonalizację baletu”, podnosząc rolę pantomimy i oddzielając ją od tańca. Przykładał też wagę do techniki tancerzy oraz porozumienia wszystkich osób zaangażowanych w balet, gdyż razem pracują nad jednym dziełem. Uprościł także kostiumy. Te zmiany noszą nazwę reformy Noverre'a.

Taniec w epoce romantyzmu oraz w XX wieku

RNzXUFQVM9DQ11

Ilustracja przedstawia portret Piotra Czajkowskiego. Starszy mężczyzna, z siwymi włosami i lekko łysiejący. Ma poważną minę i zarost na twarzy w okolicach brody i wąsa. Ubrany jest w białą koszulę z wysoko podniesionym kołnierzem i czarną marynarkę.

Podobnie, jak w przypadku baroku oraz klasycyzmu - idee nowej epoki również znalazły swoje odbicie w balecie. Zmianie uległa treść, która odnosiła się do świata nadprzyrodzonego, baśni, ludowości, a także elementów narodowych. Forma baletu romantycznego była zależna od przebiegu historii. Wzbogacono oprawę sceniczną, kobieta‑tancerka stała się ucieleśnieniem romantycznych ideałów. Muzyka miała też podkreślać tło akcji (np. poprzez stylizowane motywy ludowe). W drugiej połowie XIX wieku najważniejszym ośrodkiem baletu stała się Rosja. Udział w tym mieli pochodzący z Francji baletmistrz Marius Petipa oraz kompozytor Piotr Czajkowski. Na zachodzie Europy balet mocno stracił popularność.

XX wiek to okres licznych eksperymentów, myśli i reform, które w rezultacie doprowadziły do istnienia wielu kierunków tanecznych, rozwijających się równolegle. Dwie najważniejsze tendencje to zreformowanie tańca na gruncie baletu rosyjskiego oraz stworzenie nowych, niezależnych zasad oraz form. Z tą pierwszą związany jest Siergiej Diagilew, który zrewolucjonizował balet, tworząc z niego wielkie widowisko sceniczne. Wśród nowych form, oderwanych od baletu, należy wskazać na związek z muzyką jazzową oraz tańce pochodzenia amerykańskiego: one‑step, tango czy fokstrot.

R1AOgwHZ3VJvt

Ilustracja interaktywna przedstawia Igora Strawińskiego, który opiera się o stół i zeszyt nut. Mężczyzna ubrany jest elegancko w ciemny garnitur. Ma zaskoczony wyraz twarzy. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Siergiej Diagilew założył swój słynny zespół baletowy Ballets Russes (czyli z francuskiego Balety Rosyjskie) w 1909 roku. W tym samym roku impresario rozpoczął długoletnią współpracę z młodym kompozytorem, Igorem Strawińskim. To właśnie dzięki napisaniu muzyki dla zespołu Diagilewa Strawiński nie tylko rozwinął skrzydła jako twórca, ale także stał się znany. Pierwszym wspólnie stworzonym przez obu Rosjan baletem był "Ognisty Ptak".

Ilustracja interaktywna przedstawia Igora Strawińskiego, który opiera się o stół i zeszyt nut. Mężczyzna ubrany jest elegancko w ciemny garnitur. Ma zaskoczony wyraz twarzy. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Siergiej Diagilew założył swój słynny zespół baletowy Ballets Russes (czyli z francuskiego Balety Rosyjskie) w 1909 roku. W tym samym roku impresario rozpoczął długoletnią współpracę z młodym kompozytorem, Igorem Strawińskim. To właśnie dzięki napisaniu muzyki dla zespołu Diagilewa Strawiński nie tylko rozwinął skrzydła jako twórca, ale także stał się znany. Pierwszym wspólnie stworzonym przez obu Rosjan baletem był "Ognisty Ptak".

1

1. Siergiej Diagilew założył swój słynny zespół baletowy Ballets Russes (czyli z francuskiego Balety Rosyjskie) w 1909 roku. W tym samym roku impresario rozpoczął długoletnią współpracę z młodym kompozytorem, Igorem Strawińskim. To właśnie dzięki napisaniu muzyki dla zespołu Diagilewa Strawiński nie tylko rozwinął skrzydła jako twórca, ale także stał się znany. Pierwszym wspólnie stworzonym przez obu Rosjan baletem był "Ognisty Ptak".

RNi1qEM4p5aJ1

Ilustracja interaktywna przedstawia Tamarę Karsavinę jako Firebird i Michela Fokine jako książę Ivan w produkcji baletu "Ognisty Ptak" z 1910 roku. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. "Ognisty Ptak" to pierwszy balet Diagilewa z muzyką stworzoną przez Strawińskiego. Miał premierę w 1910 roku. Był wyjątkowym sukcesem, który zapewnił popularność jego twórcom. Opowiadał o księciu Iwanie Carewiczu, ważnej postaci rosyjskiego folkloru. Spotyka on mityczne postacie: Nieśmiertelnego Kościeja, przeciw któremu toczy walkę, a także Ognistego Ptaka (na zdjęciu tancerze wcielający się w postaci Iwana oraz Ognistego Ptaka w 1910 roku).

Ilustracja interaktywna przedstawia Tamarę Karsavinę jako Firebird i Michela Fokine jako książę Ivan w produkcji baletu "Ognisty Ptak" z 1910 roku. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. "Ognisty Ptak" to pierwszy balet Diagilewa z muzyką stworzoną przez Strawińskiego. Miał premierę w 1910 roku. Był wyjątkowym sukcesem, który zapewnił popularność jego twórcom. Opowiadał o księciu Iwanie Carewiczu, ważnej postaci rosyjskiego folkloru. Spotyka on mityczne postacie: Nieśmiertelnego Kościeja, przeciw któremu toczy walkę, a także Ognistego Ptaka (na zdjęciu tancerze wcielający się w postaci Iwana oraz Ognistego Ptaka w 1910 roku).

1

1. "Ognisty Ptak" to pierwszy balet Diagilewa z muzyką stworzoną przez Strawińskiego. Miał premierę w 1910 roku. Był wyjątkowym sukcesem, który zapewnił popularność jego twórcom. Opowiadał o księciu Iwanie Carewiczu, ważnej postaci rosyjskiego folkloru. Spotyka on mityczne postacie: Nieśmiertelnego Kościeja, przeciw któremu toczy walkę, a także Ognistego Ptaka (na zdjęciu tancerze wcielający się w postaci Iwana oraz Ognistego Ptaka w 1910 roku).

R1VTftJTjMxNk

Ilustracja interaktywna przedstawia scenę ze spektaklu Święto wiosny. Jednym z najważniejszych, a w każdym razie najbardziej skandalicznym, okazał się balet Święto wiosny Igora Strawińskiego, którego burzliwa premiera w Paryżu w 1913 roku przeszła do legendy. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Pełna nazwa tego baletu to "Święto Wiosny - obrazy z życia dawnej Rusi w 2 częściach". Jest to najbardziej znane dzieło taneczne z muzyką Igora Strawińskiego. Miało premierę w 1913 roku i wzbudziło olbrzymi skandal: miało wyjątkowo kontrastową instrumentację, dysonansową harmonikę, a przede wszystkim stawiało na pierwszym planie rytm, który zawierał wiele asymetrii oraz synkop. Z czasem balet został oceniony jako początek muzyki nowoczesnej XX wieku, a zachwyceni widzowie zapełniali salę przez długi czas. Pojawiają się w nim Starzec, Wybrana oraz młodzi tancerze. Wybrana poświęca swoje życie podczas tańca, aby przyroda mogła się odrodzić.

Ilustracja interaktywna przedstawia scenę ze spektaklu Święto wiosny. Jednym z najważniejszych, a w każdym razie najbardziej skandalicznym, okazał się balet Święto wiosny Igora Strawińskiego, którego burzliwa premiera w Paryżu w 1913 roku przeszła do legendy. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Pełna nazwa tego baletu to "Święto Wiosny - obrazy z życia dawnej Rusi w 2 częściach". Jest to najbardziej znane dzieło taneczne z muzyką Igora Strawińskiego. Miało premierę w 1913 roku i wzbudziło olbrzymi skandal: miało wyjątkowo kontrastową instrumentację, dysonansową harmonikę, a przede wszystkim stawiało na pierwszym planie rytm, który zawierał wiele asymetrii oraz synkop. Z czasem balet został oceniony jako początek muzyki nowoczesnej XX wieku, a zachwyceni widzowie zapełniali salę przez długi czas. Pojawiają się w nim Starzec, Wybrana oraz młodzi tancerze. Wybrana poświęca swoje życie podczas tańca, aby przyroda mogła się odrodzić.

1

1. Pełna nazwa tego baletu to "Święto Wiosny - obrazy z życia dawnej Rusi w 2 częściach". Jest to najbardziej znane dzieło taneczne z muzyką Igora Strawińskiego. Miało premierę w 1913 roku i wzbudziło olbrzymi skandal: miało wyjątkowo kontrastową instrumentację, dysonansową harmonikę, a przede wszystkim stawiało na pierwszym planie rytm, który zawierał wiele asymetrii oraz synkop. Z czasem balet został oceniony jako początek muzyki nowoczesnej XX wieku, a zachwyceni widzowie zapełniali salę przez długi czas. Pojawiają się w nim Starzec, Wybrana oraz młodzi tancerze. Wybrana poświęca swoje życie podczas tańca, aby przyroda mogła się odrodzić.

R1J0tbPyNTLbV

Ilustracja interaktywna przestawia rysunkową postać z baletu "Pulcinella". Mężczyzna ubrany w jasny strój patrzy w prawą stronę. W prawej ręce trzyma kij i chowa go za sobą. Na połowę twarzy ma ubraną maskę. Na ilustracji dodatkowo umieszczono następujące informacje: 1. "Pulcinella" to ostatni z najbardziej znanych baletów z muzyką skomponowaną przez Igora Strawińskiego. Miał premierę w 1920 roku; kompozytor nie współpracował już wtedy na stałe z Siergiejem Diagilewem. Pulcinella jest jedną z postaci commedii dell'arte (w Polsce znaną jako Poliszynel). Fabuła była oparta o dzieło z XVIII wieku; muzyka również pochodziła z tego czasu, jednak została bardzo mocno zmodyfikowana przez Strawińskiego. Co ciekawe, scenografię do baletu stworzył Pablo Picasso.

Ilustracja interaktywna przestawia rysunkową postać z baletu "Pulcinella". Mężczyzna ubrany w jasny strój patrzy w prawą stronę. W prawej ręce trzyma kij i chowa go za sobą. Na połowę twarzy ma ubraną maskę. Na ilustracji dodatkowo umieszczono następujące informacje: 1. "Pulcinella" to ostatni z najbardziej znanych baletów z muzyką skomponowaną przez Igora Strawińskiego. Miał premierę w 1920 roku; kompozytor nie współpracował już wtedy na stałe z Siergiejem Diagilewem. Pulcinella jest jedną z postaci commedii dell'arte (w Polsce znaną jako Poliszynel). Fabuła była oparta o dzieło z XVIII wieku; muzyka również pochodziła z tego czasu, jednak została bardzo mocno zmodyfikowana przez Strawińskiego. Co ciekawe, scenografię do baletu stworzył Pablo Picasso.

1

1. "Pulcinella" to ostatni z najbardziej znanych baletów z muzyką skomponowaną przez Igora Strawińskiego. Miał premierę w 1920 roku; kompozytor nie współpracował już wtedy na stałe z Siergiejem Diagilewem. Pulcinella jest jedną z postaci commedii dell'arte (w Polsce znaną jako Poliszynel). Fabuła była oparta o dzieło z XVIII wieku; muzyka również pochodziła z tego czasu, jednak została bardzo mocno zmodyfikowana przez Strawińskiego. Co ciekawe, scenografię do baletu stworzył Pablo Picasso.

Zadania

R1RPi38dQf7AX

Ćwiczenie 7

Powyższy materiał pochodzi z baletu Pietruszka, który został stworzony na potrzeby rosyjskiego zespołu prowadzonego przez Siergieja Diagilewa. Kto był odpowiedzialny za muzykę w tym dziele? Możliwe odpowiedzi: 1. Piotr Czajkowski, 2. Igor Strawiński, 3. Siergiej Prokofiew

Powyższy materiał pochodzi z baletu Pietruszka, który został stworzony na potrzeby rosyjskiego zespołu prowadzonego przez Siergieja Diagilewa. Kto był odpowiedzialny za muzykę w tym dziele? Możliwe odpowiedzi: 1. Piotr Czajkowski, 2. Igor Strawiński, 3. Siergiej Prokofiew

Poniższy materiał pochodzi z baletu Pietruszka, który został stworzony na potrzeby rosyjskiego zespołu prowadzonego przez Siergieja Diagilewa. Kto był odpowiedzialny za muzykę w tym dziele?

• Piotr Czajkowski
• Igor Strawiński
• Siergiej Prokofiew

Zadanie posiada plik audio, który można odsłuchać w wersji online podręcznika.

Słownik pojęć

Źródło:

encyklopedia.pwn.pl

Biblioteka muzyczna

Bibliografia

Irena Turska, Krótki zarys historii tańca i baletu, Wyd. PWM, 1983.