Kryteria poprawności związków frazeologicznych

1. Cele lekcji

a) Wiadomości

Uczeń:

• zna definicję związku frazeologicznego, błędu frazeologicznego, innowacji frazeologicznej, kontaminacji,

• zna kryteria poprawności użycia frazeologizmów.

b) Umiejętności

Uczeń potrafi:

• poprawnie stosować związki frazeologiczne,

• wyszukać i wskazać: błąd frazeologiczny, innowację frazeologiczną, kontaminację.

2. Metoda i forma pracy

Teksty i ćwiczenia ewaluacyjne, praca w grupach.

3. Środki dydaktyczne

Ćwiczenia zamieszczone w Sprawdzianach z języka polskiego dla szkół średnich.

4. Przebieg lekcji

a) Faza przygotowawcza

1. Nauczyciel podaje temat i prosi, by wykonać ćwiczenia: 4, 6 i 8 ze str. 35‑36 w podręczniku Język polski. Słowa i teksty. Literatura i nauka o język, część 1 – do pracy w szkole.

2. Następnie dyktuje polecenie: Z podanego tekstu wypisz związki frazeologiczne i określ ich znaczenie.

„Pomnę, pierwszy raz w życiu jam się łzami zalał

Z radości i z rozpaczy, zapomniał się, szalał.

Już chciałem znowu upaść ojcu jej pod nogi,

Wić się jak wąż u kolan, wołać: ‘Ojcze drogi,

Weź za syna lub zabij!’ Wtem Stolnik, posępny,

Zimny jako słup soli, grzeczny, obojętny,

Wszczął dyskurs, o czem? o czem? O córki weselu!

W tej chwili! O Gerwazy! uważ, przyjacielu,

Masz ludzkie serce!...”

A. Mickiewicz, Pan Tadeusz

Związek frazeologiczny:

1.

2.

Znaczenie:

1.

2.

3.

4.

5. 5.

3.

4.

3. Po sprawdzeniu poprawnoći wykonania ćwiczenia podaje następne polecenie: Z podanego tekstu wypisz po trzy zwroty, wyrażenia oraz frazy.

„Andrzej uczył się dość dobrze, podobnie jak kiedyś jego ojciec. Jak to mówią, niedaleko pada jabłko od jabłoni. Wiedział, że egzamin powinien zakończyć się dla niego pomyślnie. Gdy jednak wchodził do sali, czuł, że mimo to ma duszę na ramieniu. Nie można powiedzieć, aby był w swoim żywiole, chociaż zdał już niejeden egzamin, przyzwyczaił się do naprężonej atmosfery i zawsze był dobrej myśli. Tylko on wiedział, jakiego tytanicznego wysiłku wymagało jego przygotowanie do każdych zajęć. Zdawał sobie sprawę z tego, że nie jest tak uzdolniony jak niektórzy jego koledzy. Nieraz go serce bolało, gdy nazywano go kujonem, prorokując złośliwie, że prędzej czy później jego gwiazda zgaśnie. Paniczny strach przed oceną niedostateczną nie pozwalał mu jednak oderwać się od podręcznika, nawet w piękne, słoneczne popołudnia, kiedy jego kolegów absorbowały tylko gigantyczne zmagania na gwarnych boiskach.”

Zwroty: a), b), c)

Wyrażenia: a), b), c)

Frazy: a), b), c)

4. Gdy wszysycy skończą, nauczyciel proponuje kolejne ćwiczenie: Podaj znane Ci związki frazeologiczne stałe posiadające wymienione niżej wyrazy, a następnie ułóż zdania z zastosowaniem tych związków:

1. oko – związek: - zdanie:

2. pies – związek: - zdanie:

3. ręka – związek: - zdanie:

4. Nauczyciel wyjaśnia, że wykonaie kolejnego polecenia będzie wymagało od uczniów należytej staranności, ponieważ muszą wyszukać błędy i poprawić je. Dyktuje polecenie: W przytoczonych zdaniach podkreśl błędne sformułowania, a następnie napisz te zdania w wersji poprawnej:

1. Stan jego zdrowia uległ dalszej poprawie.

2. Jego praca nie odniosła pożądanego wyniku.

3. Tematy te pobudzaja do rozległego horyzontu myślowego.

4. Rzecz ta nie odgrywa żadnego znaczenia.

5. Zapisywanie w czambuł na konto architekta wszystkich grzechów budownictwa jest niesłuszne i krzywdzące.

5. Aby pokazać uczniom, jakie możliwości stwarza użycie związków frazeologicznych np. w tektstach kabaretowych i groteskowych, podaje przykład: W numerze primaaprilisowym tygodnika „Kulisy” z roku 1962 na stronie tytułowej zamieszczono między innymi takie oto przysłowia:

Niedaleko pada baba z wozu.

Uderz w stół, a głupiemu radość.

Należy podać cztery przysłowia, których fragmenty wykorzystano w nowej primaaprilisowej wersji.

6. Jeden wyraz może być składnikiem wielu związków frazeologicznych. By to zobrazować, nauczyciel prosi o wykonanie następującego ćwiczenia: Uzasadnij wieloznaczność frazeologizmu „mieć głowę” w nastepujących zdaniach:

1. W życiu mu się nie wiodło, ale przyznać trzeba, że miał chłop głowę.

2. Widać był, że czym innym zajętą miał głowę.

3. Kto ma głowę nie od parady, może tu zrobić świetny interes.

4. Aby się w tym zorientować, trzeba mieć spokojną głowę.

b) Faza realizacyjna

1. Nauczyciel omawia błędy popełnione przez uczniów w trakcie wykonywania ćwiczeń, a także pisania wypracowań. Jednocześnie podaje zasady poprawności frazeologicznej.

c) Faza podsumowująca

Podsumowanie lekcji stanowi wspólne powtórzenie wiadomości z zakresu poprawności związków frazeologicznych.

5. Bibliografia

1. Klejnocki J., Łazińska B., Zdunkiewicz‑Jedynak D., Język polski. Słowa i teksty. Literatura i nauka o języku. Podręcznik do pracy w szkole. Klasa 2, Wyd. Szkolne PWN, Warszawa 2004.

2. Padalak J., Smuszkiewicz A., Ziomek A. M., Sprawdziany z języka polskiego dla szkół średnich, Wyd. Uniwersytetu Adama Mickiewicza, Poznań 1980.

3. Szpakowska‑Mądzik I., Projekty lekcji z nauki i języku w szkole ponadpodstawowej, Wyd. Pedagogiczne ZNP, Kielce 1997.

6. Załączniki

a) Karta pracy ucznia

brak

b) Zadanie domowe

Przygotuj na następną lekcję trzy zestawy związków frazeologicznych (po trzy w każdym przykładzie) do konkursu‑zabawy na wzór programu telewizyjnego Kalambury, w którym autorzy odgadują hasło za pomocą rysunków lub ruchów i gestykulacji (mimicznej gry aktorskiej).

Propozycje zestawów:

1. ronić łzy, stać jak słup soli, „śmiałym szczęście sprzyja”

2. witać (kogoś) chlebem i solą, syzyfowa praca, „śmiech to zdrowie”

3. śmiać się do rozpuku, „tonący brzytwy się chwyta”, gorące usta

7. Czas trwania lekcji

45 minut

8. Uwagi do scenariusza

Jest to druga z cyklu dwóch lekcji przeznaczonych dla klasy II liceum, a poświęconych związkom frazeologicznym.