Ku pokrzepieniu serc – powieść Krzyżacy Henryka Sienkiewicza

1. Cele lekcji

a) Wiadomości

Uczeń zna powieść H. Sienkiewicza Krzyżacy. Wie, czym jest fikcja literacka.

b) Umiejętności

Uczeń definiuje pojęcie fikcji literackiej. Potrafi oddzielić fakty historyczne (czasy Krzyżaków, czasy Sienkiewicza) od fikcji ukazanej w powieści.

2. Metoda i forma pracy

Metoda podająca: przedstawienie związków łączących powieść historyczną z romansem rycerskim.
Metoda analityczno‑poszukująca: klasa wspólnie przypomina sytuację społeczno‑polityczną na ziemiach polskich w 2. połowie XIX wieku. Nauczyciel pyta klasę o analogię między sytuacją Polski z początku wieku XV, a sytuacją ojczyzny Sienkiewicza w 1878 roku.
Metoda oglądowa: uczniowie oglądają obraz Jana Matejki i film Krzyżacy w reżyserii Aleksandra Forda.
Dyskusja na temat obiektywizmu w literaturze.

3. Środki dydaktyczne

1. Reprodukcja Bitwy pod Grunwaldem J. Matejki.

2. Film Krzyżacy w reżyserii Aleksandra Forda.

3. Krzyżacy H. Sienkiewicza.

4. Przebieg lekcji

a) Faza przygotowawcza

Geneza powieści historycznej.
Podkreśleniem różnicy między romansem rycerskim, gdzie historia stanowi jedynie tło dla całkowicie fikcyjnych wydarzeń a ukształtowaną w 1. połowie XIX wieku powieścią historyczną, gdzie wymaga się od autora respektowania prawdy historycznej.

b) Faza realizacyjna

Sytuacja polityczna w Polsce w roku 1878.
Jak kształtowała się rzeczywistość społeczno‑polityczna w okresie, kiedy w głowie Sienkiewicza rodził się pomysł napisania Krzyżaków? Dlaczego polskość w 2. połowie XIX wieku była zagrożona?
Wspólne poszukiwanie analogii w sytuacji Polski w wiekach XIV/XV i XIX:

1. Zagrożenie ze strony Krzyżaków a zagrożenie ze strony zaborców.

2. Połączenie się przeciwko Krzyżakom z Litwą i Rusią a projekty wspólnej walki części Słowian z Niemcami.

3. Zwycięstwo z potęgą Krzyżaków a nadzieje na odzyskanie niepodległości.

Jakie znaczenie w ówczesnej sytuacji politycznej miał dla Polaków obraz J. Matejki Bitwa pod Grunwaldem? Jaki cel przyświecał Sienkiewiczowi, gdy myślał o projekcie powieści?

c) Faza podsumowująca

Poszukiwanie w literaturze i sztuce innych dzieł, o których genezie moglibyśmy powiedzieć, że powstały, by podnieść na duchu, dodać wiary, pocieszyć.

Poruszenie problemu wierności faktom i obiektywizmu w powieści historycznej.
Uczniowie próbują odpowiedzieć na pytanie: Czy artysta (pisarz) może zniekształcać rzeczywistość historyczną w imię jakiś wyższych celów? Postawienie pytania: Czy oceniłbyś fabułę Krzyżaków jako zafałszowywanie historii, czy może raczej jako dopuszczalne uwypuklanie pewnych faktów, a przemilczanie innych?

5. Bibliografia

1. Jasienica P., Polska Piastów, Polska Jagiellonów, Warszawa, PIW 1979.

2. Samsonowicz H., Krzyżacy, Warszawa, Agencja Omnipress 1988.

3. Sienkiewicz H., Krzyżacy, oprac. T. Bujnicki, Wrocław, Ossolineum 1990, BN I 270.

4. Słownik terminów literackich, pod red. J. Sławińskiego, Wrocław, Ossolineum 2000.

6. Załączniki

a) Zadanie domowe

Napisz wypracowanie liczące minimum 1500 znaków na temat: Wartość i znaczenie Krzyżaków dla czytelnika początku XX i XXI wieku.

7. Czas trwania lekcji

45 minut

8. Uwagi do scenariusza

Scenariusz jest przewidziany na jedną godzinę lekcyjną. Opcjonalnie można rozciągnąć temat na dwie godziny, poświęcając jedną z nich na obejrzenie i analizę fragmentów filmu Krzyżacy w reżyserii Aleksandra Forda.

Sytuacja społeczno‑polityczna Polski pod zaborami oraz poszukiwanie na tym tle znaczenia powieści Henryka Sienkiewicza wydają się być głównym wątkiem danej lekcji.

Ciekawym jednak i z pewnością wartym poruszenia zagadnieniem byłoby szersze przedstawienie problemu wierności faktom w literaturze.