Ważne daty
Okres wczesnoklasyczny: 480 rok p.n.e. – 445 rok p.n.e.
Okres klasyczny: 445 rok p.n.e. – 404 rok p.n.e.
Okres późnoklasyczny: 404 rok p.n.e. – 323 rok p.n.e.
Scenariusz lekcji dla nauczyciela
I. Rozwijanie zdolności rozumienia przemian w dziejach sztuki w kontekście ich uwarunkowań kulturowych, środowiskowych, epok, kierunków, stylów i tendencji w sztuce. Uczeń:
1. Rozwijanie zdolności rozumienia przemian w dziejach sztuki w kontekście ich uwarunkowań kulturowych, środowiskowych, epok, kierunków, stylów i tendencji w sztuce. Uczeń:
b) starożytności (kultur: Mezopotamii, Egiptu, Grecji, Rzymu),
2. wymienia cechy sztuki poszczególnych epok, kierunków i tendencji;
3. rozumie konteksty kulturowe i uwarunkowania przemian w dziejach sztuki (w tym historyczne, religijne, filozoficzne);
4. prawidłowo sytuuje w czasie i w przestrzeni geograficznej poszczególne epoki, style, kierunki i tendencje w sztuce;
5. charakteryzuje i opisuje sztukę powstałą w obrębie poszczególnych epok, kierunków i tendencji;
7. łączy najistotniejsze dzieła ze środowiskiem artystycznym, w którym powstały;
II. Zapoznawanie z najwybitniejszymi dziełami w zakresie architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:
14. wskazuje środki stylistyczne i środki ekspresji, które identyfikują analizowane dzieło z odpowiednim stylem, środowiskiem artystycznym lub autorem;
2. wskazuje twórców najbardziej reprezentatywnych dzieł;
3. umiejscawia dzieła w czasie (wskazuje stulecie powstania dzieł sztuki dawnej, a w przypadku dzieł sztuki nowoczesnej i współczesnej datuje je z dokładnością do połowy wieku), w nielicznych przypadkach, dotyczących sztuki nowoczesnej i współczesnej, zna daty powstania dzieł lub datuje je z dokładnością jednej dekady;
5. wymienia podstawowe gatunki w dziełach sztuk plastycznych, m.in. portret (w tym autoportret, portret psychologiczny i oficjalny), pejzaż (w tym: weduta, marina, pejzaż ze sztafażem), sceny: rodzajowa, religijna, mitologiczna, historyczna (w tym batalistyczna), martwa natura, akt;
7. rozróżnia podstawowe motywy ikonograficzne;
III. Zapoznawanie z dorobkiem najwybitniejszych twórców dzieł architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:
4. łączy wybrane dzieła z ich autorami na podstawie charakterystycznych środków formalnych;
5. na podstawie przedłożonych do analizy przykładów dzieł formułuje ogólne cechy twórczości następujących twórców: Fidiasz, Poliklet, Praksyteles, Giotto, Jan van Eyck, Hieronim Bosch, Masaccio, Sandro Botticelli, Leonardo da Vinci, Michał Anioł, Andrea Mantegna, Piero della Francesca, Rafael Santi, Giorgione, Tycjan, Jacopo Tintoretto, Pieter Bruegel Starszy, Albrecht Dürer, Hans Holbein Młodszy, Donatello, Filippo Brunelleschi, Andrea Palladio, El Greco, Caravaggio, Gianlorenzo Bernini, Francesco Borromini, Diego Velázquez, Bartolomé Esteban Murillo, Georges de la Tour, Nicolas Poussin, Claude Lorrain, Peter Rubens, Anton van Dyck, Frans Hals, Rembrandt van Rijn, Jan Vermeer van Delft, Antoine Watteau, Jacques Louis David, Jean Auguste Dominique Ingres, Antonio Canova, Berthel Thorvaldsen, Francisco Goya, Eugène Delacroix, Caspar David Friedrich, William Turner, John Constable, Gustave Courbet, Jean François Millet, Eduard Manet, Claude Monet, Edgar Degas, August Renoir, Georges Seurat, Vincent van Gogh, Paul Gauguin, Paul Cézanne, Henri de Toulouse‑Lautrec, August Rodin, Gustaw Klimt, Alfons Mucha, Antonio Gaudí, Edward Munch, Henri Matisse, Pablo Picasso, Umberto Boccioni, Wasyl Kandinsky, Piet Mondrian, Kazimierz Malewicz, Marcel Duchamp, Giorgio de Chirico, Salvador Dalí, René Magritte, Marc Chagall, Amadeo Modigliani, Jackson Pollock, Andy Warhol, Roy Lichtenstein, Claes Oldenburg, Francis Bacon, Yves Klein, Niki de Saint Phalle, Christo, Duane Hanson, Victor Vasarelly, Alberto Giacometti, Constantin Brançusi, Henry Moore, Le Corbusier, Frank Lloyd Wright, oraz artystów polskich i działających w Polsce (m.in. takich jak: Wit Stwosz, Bartłomiej Berrecci, Tylman z Gameren, Dominik Merlini, Bernardo Belotto, Marceli Bacciarelli, Piotr Aigner, Piotr Michałowski, Artur Grottger, Henryk Rodakowski, Jan Matejko, Józef Chełmoński, Maksymilian i Aleksander Gierymscy, Józef Brandt, Olga Boznańska, Józef Pankiewicz, Władysław Podkowiński, Jan Stanisławski, Leon Wyczółkowski, Henryk Siemiradzki, Xawery Dunikowski, Stanisław Wyspiański, Józef Mehoffer, Jacek Malczewski, Witold Wojtkiewicz, Witkacy, Leon Chwistek i inni przedstawiciele grupy formistów, przedstawiciele grupy Rytm, kapistów i grupy „a.r.”, Tadeusz Makowski, Andrzej Wróblewski, Tadeusz Kantor, Jerzy Nowosielski, Alina Szapocznikow, Władysław Hasior, Roman Opałka, Magdalena Abakanowicz);
IV. Kształcenie w zakresie rozumienia i stosowania terminów i pojęć związanych z dziełami sztuki, ich strukturą i formą, tematyką oraz techniką wykonania. Uczeń:
2. zna terminologię związaną z opisem formy i treści dzieła malarskiego, rzeźbiarskiego i graficznego, w tym m.in. nazwy formuł ikonograficznych, słownictwo niezbędne do opisu kompozycji, kolorystyki, relacji przestrzennych i faktury dzieła;
4. rozróżnia techniki sztuk plastycznych, jak:
c) w rzeźbie: chryzelefantyna, rzeźba w drewnie, kamieniu, złocie, odlew w gipsie, odlew w brązie,
6. właściwie stosuje terminy dotyczące opisu treści i formy dzieł sztuk plastycznych;
V. Zapoznanie ze zbiorami najważniejszych muzeów i kolekcji dzieł sztuki na świecie i w Polsce, a także z funkcją mecenatu artystycznego oraz jego wpływem na kształt dzieła sztuki. Uczeń:
3. łączy dzieło z muzeum lub miejscem (kościoły, pałace, galerie), w którym się ono znajduje.
omawiać dziedziny rzeźby greckiej okresu klasycznego;
rozpoznawać cechy stylowe rzeźby klasycznej;
rozumieć znaczenie i symbolikę rzeźby klasycznej.
Styl archaiczny, klasyczny i hellenistyczny
Do analizy dziejów i formy artystycznej rzeźby greckiej okresu klasycznego potrzebny jest odpowiedni aparat badawczy oparty na specjalistycznej terminologii oraz podstawowej wiedzy z historiografii sztuki oraz znajomości cech stylowych charakterystycznych dla danej epoki.
Sztuka Grecji sięga korzeniami kultury mykeńskiej, która wzorowała się na kulturze Krety. Po jej upadku spowodowanym najazdem Dorów nastąpił tzw. okres ciemny, który jest bardzo mało rozpoznany pod względem archeologicznym. Po wiekach ciemnych nastąpił okres wczesnej sztuki archaicznej, który trwał do VIII wieku, kiedy to odrodziła się kultura i sztuka. W VII wieku rozwija się sztuka określana mianem dojrzałej sztuki archaicznej a po niej okresem późnej sztuki archaicznej
Po wypędzeniu Persów z półwyspu peloponeskiego rozpoczął się około 480 roku okres wczesnoklasyczny, w którym powstały dekoracje rzeźbiarskie świątyni Zeusa w Olimpii, Skarbca syfnijczyków w Delfach, Tyranobójcy – dzieło Antenora czy, Zeus z Artemizjonu Woźnica Delficki przypisywany Pitagorasowi z Region.
Po niszczycielskich najazdach Persów pod wodzą Kserksesa I Grecja była zrujnowana. Akropol zburzono ponieważ Persowie mieli nadzieję, że gdy Grecy stracą świątynię Ateny, wtedy sama bogini opuści miasto. Przetrwał jednak jej wizerunek. Perykles, który był strategiem (politykiem i dowódcą wojskowym) z Delf zabrał część złota złożoną Apollinowi, by móc sfinansować odbudowę Akropolu. Na tym wzgórzu najpierw znajdowała się cytadela mykeńczyków. Potem Ateńczycy wznieśli tu pierwsze świątynie ku czci Ateny oraz bohatera Peloponezu Erechteusza. W dedykowanej mu świątyni przechowywano święte drzewko oliwne, które „spadło z nieba”. Był to kawałek drewna przypominający postać kobiety. Taką prostą rzeźbę kultową nazywano xoanonem. Wraz z odbudową Akropolu (od 447 roku p.n.e.) rozpoczął się tzw. okres klasycznyokres klasyczny, trwający do śmierci Aleksandra Wielkiego w 323 roku p.n.e. Ten dzieli się na okres zwany surowym, potem pięknym a następnie późnoklasycznym.
Atena Partenos
Wewnątrz Partenonu znajdował się posąg Ateny PartenosAteny Partenos. Powstała ona w latach 447‑438 p.n.e. Była jedną z największych rzeźb sakralnych, jej wysokość wynosiła około 12 metrów. Atena odziana została w sandały dekorowane scenami centauromachiicentauromachii, szatę zwaną peplosem i narzuconą na ramiona egidę zdobioną głową meduzymeduzy. Głowę osłaniał hełm dekorowany dwoma sfinksamisfinksami i figurką gryfagryfa. W prawej, podpartej kolumną dłoni Atena trzymała figurkę bogini zwycięstwa Nike, lewą podtrzymywała tarczę zdobioną scenami amazonomachiiamazonomachii i gigantomachiigigantomachii. Pomiędzy bohaterami tych scen miały się znaleźć twarze Fidiasza i Peryklesa, co stało się później podstawą do oskarżenia obydwu o świętokradztwo.
Fidiasz wykonał rzeźbę Ateny przy użyciu techniki zwanej chryzelefantynąchryzelefantyną, czyli łączącą kość słoniową ze złotem. Wnętrze rzeźby stanowił drewniany szkielet. Płyty ze złota, które ważyły około 1151 kilogramów w razie potrzeby demontowano i przetapiano na pieniądze, by opłacić armię, a w czasie pokoju odnawiano (odlewano ze złota brakujące elementy). Dzięki temu była nie tylko rzeźbą, ale także skarbcem. Było to możliwe, ponieważ wizerunek Ateny Partenos nie był posągiem kultowym, tylko rzeźbą, która miała reprezentować obecność Ateny wśród obywateli miasta. Święty posąg przechowywano w innej akropolskiej świątyni – Erechtejonie. Fidiasz do stworzenia posągu Zeusa Olimpijskiego wykorzystał technikę chryzelefantyny a sam posąg stworzył w specjalnym budynku wzniesionym naprzeciw świątyni poświęconej Zeusowi. Jego warsztat wykonał także zewnętrzne dekoracje świątyni: przyczółki, fryz panatenajski oraz metopy, np. ze sceną walki centaurów z Lapitami eksponowanej w Muzeum Brytyjskim w Londynie.
Oryginalna rzeźba Ateny nie zachowała się. W czasach chrześcijańskich wywieziono ją do Konstantynopola, gdzie w nieznanym czasie została rozebrana. Dzieło znamy z opisów oraz z niewielkiej kopii – figurki, którą nazywa się Ateną Varvakeion (Ateną Warwakion). Nie był to jednak jedyny wizerunek Ateny na Akropolu. Wzgórze zdobiły wizerunki Ateny Lemnia, Ateny Promachos oraz Ateny Nike Apteros, popularnie zwanej Nike zawiązującą (albo rozwiązującą) sandał. Rzeźba powstała około 410 roku, prawdopodobnie w warsztacie Kallimachosa. Rzeźba powstała w stylu tzw. mokrych szat, podobnie jak figury przedstawiające Mojry z przyczółka Partenonu.
Zeus z Artemizjon
Kanon i moduł w rzeźbie
Poliklet z Argos to artysta, który najbardziej znany jest z wprowadzenia postawy kontrapostu i kanonukanonu proporcji ludzkiego ciała, według którego Wysokość postaci człowieka ma 8 modułówmodułów, w tym jeden moduł stanowi wysokość głowy jako 1/8 całego ciała. Według dalszych wyliczeń rzeźbiarza stopa powinna być równa 1/6 ciała, a dłoń 1/10. Najbardziej znaną rzeźbą Polikleta jest Doryforos, czyli przedstawienie zawodnika niosącego włócznię. W tym posągu, obok kanonu, artysta wprowadził po raz pierwszy zasadę kontrapostukontrapostu.Artysta wyrzeźbił jego postać tak, aby jej ciężar opierał się na prawej nodze, odciążając i zginając lewą. W postać można więc wrysować literę „S”. Kanon Polikleta obowiązywał do czasów Lizypa, który wprowadził nowe zasady. Ten kanon najlepiej ilustruje rzeźba atlety „Apoksyomenosa”. U Lizypa modułem była wysokość głowy, która równa jest dziewiątej części wysokości tej postaci (1/9), co nadaje rzeźbie większą smukłość. Do tego Lizyp mocniej akcentował kontrapost, uwypuklając obciążone i odciążone mięśnie (jak w rzeźbie przedstawiającej Odpoczywającego Heraklesa). Zarówno Poliklet jak i Lizyp odeszli od kanonu Myrona, który rzeźbił postacie bardziej krępe (moduł 1/6,5 wysokości głowy)
Jednym z twórców okresu późnoklasycznego by Praksyteles, zwany rzeźbiarzem pięknych bogów. Praksyteles, który tworzył między 380 a 370 rokiem rozwinął kanon Polikleta studiując rozłożenie ciężaru ciała wzdłuż esowatej linii przy zachowaniu miękkiego i delikatnego modelunku ciała, który nie ujawnia napięcia mięśni w kontrapoście. Taki układ kompozycyjny pokazują rzeźby Apolla Stauroktonosa (zabijającego jaszczurkę, która wpełzła na drzewo) czy Hermesa z małym Dionizosem.
Skandal wywołała Afrodyta z Knidos, również dzieło Praksytelesa. Twórca został oskarżony o świętokradztwo. Nie dość, że pozowała mu kobieta o imieniu Fryne, to wyrzeźbił ją zbyt realistycznie chcąc aby bogini wcieliła się w śmiertelne ciało człowieka.
Konkurentem Praksytelesa był Skopas, który interesował się pokazywaniem emocji, ruchu i patosu postaci. Potrafił oddać ekstazę, cierpienie a nawet tęsknotę. W portrecie Meleagra oddał tragizm ludzkiego losu.
Większość artystów greckich wykonywała swe dzieła techniką wosku traconego. Oznaczało to, że wykonywali oni tylko jedną rzeźbę. Z przekazów wiadomo, że Myron, Fidiasz, Poliklet wykonali po kilkanaście dzieł odlanych właśnie w brązie. Po wielu rzeźbach, np. w Delfach i w Atenach pozostały tylko cokoły i ślady mocowania stóp. Przykładami są Auriga, czyli woźnica Delficki i Zeus (albo Posejdon) z Artemizjonu (to nazwa przylądka, w pobliżu którego znaleziono rzeźbę). Rzeźba przedstawia nagiego, brodatego mężczyznę/boga przygotowującego się do rzutu wiązką piorunów (Zeus) lub trójzębem (Posejdon). Boga przedstawiono w lekkim rozkroku, z wzniesioną, odchyloną lekko do tyłu prawą ręką i lewą, wyciągniętą do przodu.
Proszę przeczytać opisy rzeźb i przyporządkować odpowiednie tytuły:
Kobieta, w szacie przylegającej do ciała, w szale wywołanym tańcem lub pod wpływem silnych emocji związanych z utratą dzieci (wtedy mamy do czynienia z Menadą). Ciało gwałtownie wygięte do tyłu a głowa odchylona w bok., Kobieta w szacie ściśle przylegającej do ciała, zawiązanej na lewym ramieniu, lekko pochylona w prawo. Płaskorzeźba, Kobieta uosabiająca boginię miłości, przesłaniająca swoją nagość dłonią, co spowodowało, ze rzeźbę nazywano Venus pudica, czyli Wenus wstydliwą. Modelem była Fryne, kochanka Praksytelesa
„Bachantka podczas bachanaliów” | |
„Afrodyta z Knidos” | |
„Nike zawiązująca sandał” |
Poniżej znajdują się trzy rzeźby, w tym dwie metopy. Dokonaj wyboru, które dzieło należy do stylu klasycznego i uzasadnij (używając określeń styl archaiczny, klasyczny, hellenistyczny) dlaczego wybrałeś daną rzeźbę.
Słownik pojęć
Walka Amazonek z Grekami, po których stronie walczyli Tezeusz, Achilles i Herakles. Wyobrażenia walk z Amazonkami zdobiły tarczę posągu Ateny Partenos i tron Zeusa w Olimpii.
okres w sztuce greckiej sięgający XII w. p.n.e. choć jego początek datowany jest także na wiek VIII p.n.e. Jego koniec związany jest z bitwą pod Salaminą i wyparciem Persów z Grecji. W tym czasie powstaje architektura świątynna, rzeźba przestawiająca kurosów i kory oraz liczna ceramika czarno- i czerwono- figurowa. W tym czasie powstała świątynia Artemidy w Efezie zaliczona do siedmiu cudów świata.
rzeźba Ateny‑Dziewicy, wykonana techniką chryzelefantyny przez Fidiasza w latach 447‑438 p.n.e. Jedna z największych rzeźb starożytnej Grecji, o wysokości około 12 metrów. Rzeźba symbolizująca obecność bogini wśród ludu ateńskiego ustawiona wewnątrz Partenonu. Odziana w peplos, egidę i hełm, z figurką Nike w prawej dłoni oraz z włócznią i tarcza przy lewym boku. Utracona w czasach chrześcijańskich po wywiezieniu do Konstantynopola.
Walka pomiędzy centaurami a Lapitami na weselu króla Perjitoosa i Hippodamei. Lapici bronili kobiet, które centaury próbowały porwać.
(od greckich słów: chrysós/złoto i elephántinos/z kości słoniowej) – technika rzeźbiarska polegająca na wykorzystaniu złota i kości słoniowej do wykonania okładziny rzeźby monumentalnej zbudowanej z drewnianego szkieletu. Na tym szkielecie montowano płyty z tych dwóch szlachetnych materiałów tworząc powłokę postaci.
Walka Gigantów z bogami o władzę nad światem i zajęcie miejsca na Olimpie
Zwierzę przedstawiane najczęściej jako lew z głową i skrzydłami orła. Przypisywano mu czujność, odwagę, szybkość i wytrwałość.
okres w sztuce greckiej to okres ekspansji kultury greckiej po śmierci Aleksandra Wielkiego, trwający do upadku Egiptu ptolemejskiego w 30 roku p.n.e. Związany z rozwojem miast w Azji Mniejszej – Pergamonu czy Miletu oraz Aleksandrii. W tym czasie wzniesiono takie budowle jak „Ołtarz pergamoński”, „Stoa Attalosa” w Atenach oraz latarnię na Faros. Powstały tak wybitne dzieła rzeźby jak „Nike z Samotraki”, „Wenus z Milo”, czy „Umierający Gall”, a w malarstwie - dzieła Apellesa.
reguła, wzorzec, zasada kompozycyjna służąca artystom do stworzenia kompozycji dzieła. Kanon łączył się z nauką o proporcjach i poszukiwaniem ideału estetycznego opartego o przeświadczenie, że piękno zależy od matematycznego stosunku części do całości. W sztuce greckiej kanon stworzył Poliklet, a w rzymskiej Witruwiusz. Poliklet opisał proces tworzenia proporcjonalnego dzieła w niezachowanej księdze „Kanon”.
okres w sztuce greckiej - rozpoczynający się odbudową Akropolu w czasach Peryklesa a kończący śmiercią Aleksandra Wielkiego w 323 roku p.n.e. W okresie wczesnoklasycznym powstały takie budowle jak świątynia Zeusa w Akragas na Sycylii, teatr w Syrakuzach i skarbiec Ateńczyków w Delfach. Rzeźbę tworzyli Myron i Fidiasz a obrazy Polignot z Tazos. Mnesikles, Iktinos i Kallikrates pracowali pod kierownictwem Fidiasza przy dobudowie najważniejszych budowli Akropolu ateńskiego. W okresie zwanym klasycznym wzniesiono świątynię Apolla w Bassai i Tezejon w Atenach. Rzeźbiarze stosowali tzw. styl mokrych szat tworząc mojry – boginie losu, postaci obecne przy narodzinach Ateny przedstawione na wschodnim tympanonie Partenonu. W okresie późnoklasycznym wzniesiono świątynię Apolla w Didima, tworzyli wybitni rzeźbiarze Skopas, Lizyp i Praksyteles oraz tacy słynni malarze jak Zeuksis.
zasada kompozycji polegająca na takim ustawieniu postaci ludzkiej, aby ciężar ciała spoczywał na jednej nodze i zrównoważony był lekkim wygięciem tułowia i ramienia w odwrotną stronę.
(od gr. słowa kórē dziewczyna) – rzeźba młodej dziewczyny, z okresu archaicznego, odzianej w opadający do stóp peplos, z włosami ułożonymi w wyrafinowaną fryzurę. Prawdopodobnie rzeźba wotywna.
(od greckiego słowa koúros – chłopiec) – rzeźba nagiego młodzieńca występująca w rzeźbie archaicznej Grecji, pojawiająca się od końca VII wieku p.n.e. Postać kurosa o szerokich barkach wąskich biodrach przedstawiana była frontalnie, z lewą nogą wysuniętą lekko do przodu (wzorem rzeźby egipskie) i opuszczonymi wzdłuż tułowia rękami i dłońmi zaciśniętymi w pięści.
Najmłodsza z trzech Gorgon, córek Forkosa i Keto. Piękna kobieta, która za karę iż konkurowała urodą z Ateną zmieniona w potwora. Zabita przez Perseusza.
łac. modulus, w architekturze jednostka miary odpowiadająca wielkości danego elementu architektonicznego, który służy do określenia proporcji innych członów składowych architektonicznych. W starożytnej Grecji modułem np. dla stylu doryckiego była szerokość tryglifu, a w jońskim średnica lub promień kolumny. W kanonie rzeźby modułem może być głowa lub szerokość palca zw. digitus.
świątynia zbudowana na planie prostokąta lub koła obwiedzionego pojedynczą kolumnadą.
inaczej relief, technika rzeźbiarska stosowana przez rzeźbiarzy greckich m.in. do wykonania dekoracji fryzu Partenonu. Wypukła kompozycja rzeźbiarska wydobyta z płaszczyzny z pozostawieniem tła, przeznaczona do oglądania wyłącznie na wprost.
warstwy malarskie pokrywające metalowe lub kamienne rzeźby greckie, imitujące kolor ciała, włosów oraz odzieży. Często znacznie bardziej intensywne niż kolory rzeczywiste. By podkreślić realizm rzeźby gałki oczne wykonywano z masy perłowej i metali oraz kamieni szlachetnych.
Potwór o ciele lwa, głowie i piersiach kobiety. Pilnowała dostępu do Teb. Zadawala przechodniom zagadkę, rozrywając tych, którzy nie umieli jej rozwikłać. Rozwiązał ją Edyp a potwór rzucił się z tego powodu w przepaść.
styl w rzeźbie Grecji klasycznej wykorzystany m.in. przy wykonaniu rzeźb i płaskorzeźb Partenonu i świątyni Nike Apteros, który charakteryzował się takim pokazaniem ubranego ciała ludzkiego, aby szata je okrywająca w pełni ujawniała jego budowę, prócz fałd niemal ściśle przylegając do jego powierzchni. Takie jej opracowanie sprawiało wrażenie odziania postaci w mokre tkaniny. Mistrzem mokrych szat był Pajonis, twórca słynnego posągu Nike w locie znajdującego się niegdyś przed świątynią Zeusa w Olimpii.