Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki
RaZ3fmx7wcDOR1

Kultura i mity – Edyp

Sebastien Norblin, „Antygona grzebiąca ciało Polinika”, 1825, Szkoła wyższa w Paryżu, Francja, wikimedia.org, CC BY 3.0

Ważne daty

1828 r. – powstaje obraz Antoniego Brodowskiego Edyp i Antygona

1780‑1785 r. – powstaje obraz Henriego Fuseliego Tejrezjasz ukazuje się Odyseuszowi w czasie składania ofiary

1882 r. – powstaje obraz Frederica Leightona Antygona

1892 r. – powstaje obraz Ebenezera Cobhama Antygona i Ismena

1825 r. – powstaje obraz Sebastiena Norblina Antygona grzebiąca ciało polinika

1883 r. – powstaje obraz Hansa Knoechla Edyp i Antygona

1883 r. – powstaje obraz Marcela Bascheta Edyp

1

Scenariusz dla nauczyciela

R1KVOETSIwGEu1
Scenariusz zajęć do pobrania.
Źródło: online-skills, licencja: CC0.

II. W zakresie kompetencji kulturowych. Uczeń:

3. posiada podstawową wiedzę o następujących kluczowych zjawiskach z zakresu historii literatury starożytnej:

c) tragedia: wybrane dzieła Ajschylosa (Prometeusz skowany, Oresteja), Sofoklesa (Król Edyp, Antygona, i Eurypidesa (Medea),

Nauczysz się

charakteryzować sylwetkę Edypa;

interpretować znaczenie mitu o rodzie Labdakidów dla sztuki późniejszych epok;

wskazywać dzieła sztuki przedstawiające los Edypa.

Wprowadzenie

Losy Edypa są doskonałym materiałem na tragedię – jest w nich i bezlitosne fatum, i nieświadomość, i niezawiniona wina, i katastrofakatastrofakatastrofa, i rozpoznanie – wszystkie elementy, które traktowane były jako obowiązkowe w starożytnych kanonach pisania tragedii. Edyp był szczególnie ulubioną postacią Sofoklesa, który jego losom poświęcił dwie z trzech sztuk tak zwanego cyklu tebańskiego. Były to sztuki: Król Edyp oraz Edyp w Kolonie.

Polecenie 1

Zapoznaj się z galerią ilustracji przedstawiającą bohaterów mitu o Edypie.

Geografia mitu o królu Edypie

R1QKEl6LGHCAG
Ilustracja interaktywna przedstawia rycinę pod tytułem Amfion buduje Teby autorstwa Bernarda Picarta. Ukazuje ona mężczyznę grającego na instrumencie przypominającym skrzypce. Wokół niego unoszą się cegły i fragmenty kolumn, które składają się w budynki. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Wśród panujących na tronie tebańskim liczne były nieszczęścia i tragedie. Labdakos, dziadek Edypa, zasiadł na tronie po upadku domu Amfiona, którego żona, Niobe, rozgniewała boginię Latonę. Nieszczęsna królowa ściągnęła na swoje dzieci zemstę znieważonej matki Apollina i Artemidy, wskutek czego zginęli jej synowie i córki, ona sama zamieniła się z rozpaczy w kamień, a jej mąż, Amfion, popełnił samobójstwo. Tak zaczęło się panowanie w Tebach Labdakidów, przeklętego rodu, którego wszystkich członków spotykały straszne cierpienia. 2. To w Tebach rozpoczyna się dramat Edypa. W tym mieście przychodzi na świat jako dziecko króla Lajosa i królowej Jokasty, jednak jego narodziny nie są radosnym dniem. Wolą bogów było, by z tego związku nie narodziły się dzieci, wobec tego syn, który narodziłby się królowi Lajosowi miał być przeklęty – wyrocznia zapowiedziała, że zabije on własnego ojca i weźmie ślub z matką. Jokasta i Lajos, przerażeni narodzinami syna, postanowili pozostawić go okaleczonego (z przebitymi żelazem piętami) w lesie na pewną śmierć. Jednak stało się inaczej. Sługa, który miał za zadanie porzucić niemowlę, ulitował się nad jego losem i oddał je swojemu przyjacielowi z Koryntu. W ten oto sposób maleńki Edyp opuścił rodzinne miasto i musiało minąć wiele lat, nim dowiedział się, w tragicznych okolicznościach, o prawdziwym miejscu swojego urodzenia. Dodatkowo pojawia się ilustracja pod tytułem: „Edyp opuszczający Jokastę”, Alexandre Cabanel, 1843. 3. Porzuconym dzieckiem zaopiekowali się król i królowa Koryntu – Polybos i Meropa, którzy nie mieli własnych dzieci. To właśnie oni niemowlęciu nadali imię Edyp, oznaczające kogoś o opuchniętych nogach, ze względu na okaleczone nóżki dziecka. Edyp dorastał w Koryncie, nieświadom swojego prawdziwego pochodzenia, aż do momentu, w którym podczas uczty usłyszał od jednego z gości, że nie jest prawdziwym królewskim synem, ale znajdą. Ta informacja zniszczyła spokój Edypa, który, mimo że rodzice zapewniali go o nieprawdziwości takiego twierdzenia, nabrał podejrzeń co do swojego pochodzenia. Postanowił dowidzieć się prawdy, więc, udał się do wyroczni delfickiej, by poznać prawdę. Dodatkowo pojawia się ilustracja pod tytułem: Król Edyp, plakat teatralny, Teatr Dramatyczny Scena na Woli T. Łomnickiego. 4. To właśnie w Delfach Edyp dowiaduje się o straszliwej klątwie, ciążącej nad jego życiem – zabije własnego ojca i pojmie za żonę własną matkę. Przerażony okrutnym fatum, Edyp, kierując się wiarą, że jego rodzicami są król i królowa Koryntu, postanawia nie wracać do domu i odejść jak najdalej, by nie dopuścić do spełnienia się przepowiedni. Nieświadomy swojego prawdziwego pochodzenia, paradoksalnie, Edyp zamiast oddalać się od niebezpieczeństwa, zbliża się do miejsca, w którym spełni się klątwa – do wąwozu, w którym zbiegały się drogi z Koryntu, Aten, Focydy i Teb. To właśnie tutaj Edyp spotyka podróżnego ze swoim orszakiem i wdaje się w sprzeczkę, w wyniku której zabija podróżnego, nie wiedząc, że jest to jego własny ojciec, król Lajos, zmierzający do delfickiej wyroczni. Dodatkowo pojawia się ilustracja pod tytułem: Głowy Furii (Eumenid). 5. Po tym, jak wypełnia się pierwsza część przepowiedni, nieświadomy wagi dokonanego czyny Edyp udaje się w dalszą drogę i trafia do Teb, w których żałoba panuje nie tylko z powodu niedawnej śmierci króla Lajosa, ale również z powodu strasznego potwora z głową i piersiami kobiety, ciałem lwa i orlimi skrzydłami, Sfinksa, który prześladował Tebańczyków. By pokonać straszydło, należało rozwiązać jego zagadkę: „Co to za istota, która rankiem chodzi na czterech nogach, w południe na dwóch, a wieczorem na trzech?” Temu, kto pokona Sfinksa, obiecano królewską koronę i rękę królowej Jokasty. Edyp stanął do pojedynku z potworem i rozwiązał zagadkę Sfinksa, mówiąc, że chodzi o człowieka, który jako dziecko chodzi na czworakach, potem na dwóch nogach, a u schyłku życia porusza się z pomocą laski, czyli na trzech nogach. Po pokonaniu Sfinksa Edyp – syn Lajosa – żeni się z Jokastą, nie wiedząc, że jest ona jego matką i zostaje królem Teb. Zanim straszliwa prawda ujrzy światło dzienne, minie 20 lat, w czasie których Jokaście i Edypowi urodzi się czworo dzieci – Eteokles i Polinik, a także Antygona oraz Ismena. Edyp, jako sprawiedliwy i dobry król, jest kochany i szanowany przez swoich podwładnych. Dodatkowo pojawia się ilustracja pod tytułem: „Edyp wyjaśnia zagadkę Sfinksa”, Jean Auguste Dominique Ingres, 1808, Muzeum Luwr. 6. Po dwudziestu latach szczęścia i dobrobytu fatum w życiu Edypa daje o sobie znać. Teby nawiedzają nieszczęścia i zarazy, a wyrocznia orzeka, że dzieje się tak z powodu niepomszczonej śmierci Lajosa – jego morderca bowiem żyje na wolności, nieukarany. Edyp, nieświadom, że chodzi o niego, zarządza śledztwo, wzywając wieszcza Tejrezjasza, by dowiedzieć się, kim jest przestępca. W czasie badania sprawy na jaw wychodzi coraz więcej faktów, w końcu jasnym staje się, że to Edyp jest zabójcą, a co więcej – synem Lajosa. Okrutnej prawdy nie może znieść Jokasta, która popełnia samobójstwo. Edyp, przygnieciony winą, odpowiedzialnością i straszną prawdą o swojej rodzinie, wykłuwa sobie oczy, po czym postanawia udać się na wygnanie, by nie być dłużej przyczyną nieszczęść swojego ludu. Oślepiony i postarzały z powodu rozpaczy, Edyp opuszcza Teby wsparty na ramieniu swojej córki – Antygony. Dodatkowo pojawia się ilustracja pod tytułem: „Edyp i Antygona”, Christoffer Wilhelm Eckersberg, 1812, Muzeum Narodowe, Sztokholm. 7. Dramatyczne losy króla Edypa znajdują swój finał pod Atenami, w Kolonie, gdzie bohater żyje w samotności, otoczony wzgardą, w poczuciu hańby, dręczony przez Erynie, mszczące się na nim za zbrodnię przeciwko członkowi rodziny. Świadomość, że synowie, Eteokles i Polinik, popadli w konflikt walcząc o władzę po ojcu, stała się źródłem dodatkowej rozpaczy Edypa, który przeklina Polinika, własnego syna, który, pozbawiony władzy i wygnany przez brata, sprowadzi na Teby wrogie armie w poszukiwaniu odwetu. W końcu jednak bogowie ulitowali się nad cierpieniem i niezawinioną winą Edypa. Została on wzięty żywcem do wnętrza ziemi, co położyło kres jego męczarniom, co więcej – stał się dla Ateńczyków opiekunem i dobrym duchem. Klątwa ciążąca nad rodem Labdakidów wciąż prześladowała rodzinę Edypa – synowie zginęli w bratobójczej walce, Antygona została skazana na śmierć za sprzeciwienie się rozkazowi króla Kreona, zginął również bratanek Jokasty – Hajmon, narzeczony Antygony i syn króla Kreona, brata Jokasty. Dodatkowo pojawia się ilustracja pod tytułem: „Antygona skazana na śmierć przez Kreonta”, Giuseppe Diotti, 1845, Accademia Carrara, Bergamo, Włochy
Bernard Picart, „Amfion buduje Teby”, [w:] Schwarzenberg, Schumann „Nowy leksykon sztuki ogólnej”, Lipsk, 1754, online-skills, CC BY 3.0

Rzeźba Edyp znaleziony przez pasterza

RfyJbic4a7pJv1
3D pokazuje rzeźbę "Edyp..."Przedstawia ona ..., który trzyma w rękach niemowlę.. Proszę sprawdzić numer 2‑wydaje mi się, że w opisie powtarza się zdanie: Oskar Sosnowski, Edyp i Antygona, 1850, Muzeum Narodowe w Krakowie Oskar Sosnowski, Edyp i Antygona, 1850, Muzeum Narodowe w Krakowie
Źródło: online-skills, licencja: CC0.

Zadania

R45SY9v5ip1R7
Ćwiczenie 1
Ojcem Edypa był: Możliwe odpowiedzi: 1. Lajos, 2. Labdakos, 3. Kreon
R1XDEaBKgfwOu
Ćwiczenie 2
Wola bogów, przeznaczenie lub przepowiednia to inaczej: Możliwe odpowiedzi: 1. katastrofa, 2. fatum, 3. katharsis
R1FgpetG811Yb
Ćwiczenie 3
Połącz w pary lokalizacje z wydarzeniami: Wydarzenie: przyjście na świat Edypa. Możliwe lokalizacje: 1. wąwóz w pobliżu Delf, 2. Ateny, 3. Delfy, 4. Teby, 5. Korynt, 6. Teby.
Wydarzenie: dorastanie i młodość Edypa. Możliwe lokalizacje: 1. wąwóz w pobliżu Delf, 2. Ateny, 3. Delfy, 4. Teby, 5. Korynt, 6. Teby.
Wydarzenie: poznanie przerażającej przepowiedni . Możliwe lokalizacje: 1. wąwóz w pobliżu Delf, 2. Ateny, 3. Delfy, 4. Teby, 5. Korynt, 6. Teby. Wydarzenie: poznanie przerażającej przepowiedni
Wydarzenie: zabicie Lajosa. Możliwe lokalizacje: 1. wąwóz w pobliżu Delf, 2. Ateny, 3. Delfy, 4. Teby, 5. Korynt, 6. Teby.
Wydarzenie: rozwiązanie zagadki Sfinksa. Możliwe lokalizacje: 1. wąwóz w pobliżu Delf, 2. Ateny, 3. Delfy, 4. Teby, 5. Korynt, 6. Teby.
Wydarzenie: wygnanie i kres życia. Możliwe lokalizacje: 1. wąwóz w pobliżu Delf, 2. Ateny, 3. Delfy, 4. Teby, 5. Korynt, 6. Teby.
R1dvRjxRg3fpq
Ćwiczenie 4
Dziećmi Edypa nie byli: Możliwe odpowiedzi: 1. Kreon i Hajmon, 2. Eteokles i Antygona, 3. Ismena i Polinik
R1AeUhuXxUGyR
Ćwiczenie 5
Połącz w pary imię syna z jego ojcem. Syn: Lajos Ojciec: 1. Edyp, 2. Kreon, 3. Labdakos, 4. Edyp, 5. Lajos
Syn: Edyp Ojciec: 1. Edyp, 2. Kreon, 3. Labdakos, 4. Edyp, 5. Lajos
Syn: Eteokles Ojciec: 1. Edyp, 2. Kreon, 3. Labdakos, 4. Edyp, 5. Lajos
Syn: Polinik Ojciec: 1. Edyp, 2. Kreon, 3. Labdakos, 4. Edyp, 5. Lajos
Syn: Hajmon Ojciec: 1. Edyp, 2. Kreon, 3. Labdakos, 4. Edyp, 5. Lajos
R16EO5TySU1VR
Ćwiczenie 6
Amfion zbudował mury Teb dzięki pięknej grze na: Możliwe odpowiedzi: 1. harfie, 2. lirze, 3. fujarce
R1YvgQ6abKgCa1
Ćwiczenie 7
Wymień imiona dzieci Edypa.

Słowniki

Słownik pojęć

anagnoryzm
anagnoryzm

rozpoznanie, wydarzenie albo rozwiązanie intrygi w dramacie klasycznym, główny bohater dowiaduje się wtedy, kim jest naprawdę albo kim jest inna postać sztuki i odkrywa tym samym właściwy sens swojej sytuacji

katharsis
katharsis

oczyszczenie, rozładowanie uczuć, wzruszeń pod wpływem sztuki, zwłaszcza tragedii scenicznej

katastrofa
katastrofa

doniosłe, zazwyczaj nagłe wydarzenie przynoszące tragiczne skutki, nieszczęście, klęska, wydarzenie kończące i rozwiązujące akcję sztuki, zwłaszcza tragedii

Słownik łacińsko‑polski

RKMveB6lnUvKSmf6ec07664cbf4f6d_00000000000071
Słownik łacińsko-polski.
Źródło: online skills, licencja: CC0.
mf6ec07664cbf4f6d_0000000000007
mf6ec07664cbf4f6d_0000000000195

Galeria dzieł sztuki

Bibliografia

W. Kopaliński Słownik mitów i tradycji kultury, Warszawa 2003.

W. Kopaliński, Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych z almanachem, Warszawa 2014.

W. Markowska, Mity greckie, Warszawa 1953.

J. Parandowski Mitologia. Wierzenia i podania Greków i Rzymian, Poznań 1989.

Z. Kubiak Mitologia Greków i Rzymian, Warszawa 1997.