I. W zakresie kompetencji językowych. Uczeń: 3. zna i rozpoznaje formy morfologiczne i strukturę składniową tłumaczonego tekstu. II. W zakresie kompetencji kulturowych. Uczeń: 1. posiada podstawową wiedzę o następujących kluczowych zjawiskach z zakresu mitologii greckiej i rzymskiej: 3) mity o głównych herosach – Prometeusz, Herakles, Tezeusz, Argonauci;
Nauczysz się
analizować i interpretować dzieła malarskie związane tematycznie z mitem o Tezeuszu;
opowiadać losy mitycznego Tezeusza;
dokonywać interpretacji mitu o Tezeuszu.
Tezeusz
Minos w dalszym ciągu panował na Krecie. Dzięki rozsądnym rządom i flocie, dominował nad całym światem greckim i jego skarbiec szybko się zapełniał. Król narzucał wysokie podatki na okolicznych, poddanych mu terenach. Jego bezwzględność dotknęła przede wszystkim Aten. Co roku na Kretę Ateńczycy musieli wysyłać siedmiu chłopców i siedem dziewcząt, których przeznaczano Minotaurowi na pożarcie.
W Atenach w tym czasie władał król Egeusz, który podporządkował sobie całą Attykę. Nowy władca miał powód do radości, gdyż właśnie odzyskał swojego syna, zrodzonego mu niegdyś przez Ajtrę, królewnę z Trojzeny. Tezeusz, jako prawdziwy grecki heros, zgłosił się na ochotnika, by popłynąć z wybranymi chłopcami i pannami ateńskimi. Chciał pokonać Minotaura, aby Ateńczycy już nigdy nie musieli płacić tak wielkiej ceny za życie w pokoju.
Zanim jednak Tezeusz popłynie na Kretę, warto opowiedzieć wcześniejsze jego dzieje.
Dzieciństwo spędził ze swą matką – Ajtrą, królewną Trojzeny. Jego ojciec wojował właśnie w Attyce i nie mógł zająć się chłopcem. Ukrył pod ogromnym głazem miecz i sandały dla syna. Powiedział o tym Ajtrze. Miała ona nakazać dorosłemu już Tezeuszowi podnieść głaz i wydobyć spod niego pozostawione przez ojca rzeczy. W przyszłości, dzięki tym przedmiotom, Egeusz chciał rozpoznać dorosłego już syna.
R1NZzw6E61T1l1
Chłopiec rósł zdrowo pod okiem matki, zachwycając się opowieściami o Herkulesie i jego niezwykłych przygodach. Kiedy dorósł, został zaprowadzony przez matkę w miejsce, gdzie znajdował się głaz. Bez problemu poradził sobie z jego ciężarem i zabrał spod niego rzeczy pozostawione tam przez ojca. Postanowił jak najszybciej udać się do Aten, by się z nim spotkać. Nie była to łatwa droga. Tezeusz musiał sprostać wielu wyzwaniom. Pokonał Skirona, który zrzucał ludzi ze skały do morza, gdzie byli pożerani przez ogromnego morskiego żółwia. Uwolnił również podróżnych od straszliwej śmierci z rąk olbrzyma Sinisa. Potwór bezlitośnie rozprawiał się z tymi, którzy zabłądzili w tych okolicach. Nachylał ku ziemi dwie wysokie sosny i do ich szczytów przywiązywał za nogi tych, którym nie udało się uciec. Kiedy szczyty drzew powracały na swoje miejsce, nieszczęśnicy ginęli rozrywani na pół.
RL1aV6OTlsEZs1
Inna, może straszliwsza jeszcze historia, opowiada o Prokrustesie, synu Posejdona. Czyhał on na podróżujących pomiędzy Atenami i Megarą. Był niezwykle okrutny. Swoje ofiary zapraszał do siebie do domu, niby to chcąc je ugościć. Kładł je tam na specjalnym łożu i okrutnie uśmiercał. Jeżeli człowiek był za mały, biorąc pod uwagę rozmiary łóżka, przywiązywał swoją ofiarę i rozciągał jej kości. Jeżeli zaś był za wysoki i z łóżka wystawały nogi, obcinał je bezlitośnie. Tezeusz rozprawił się z okrutnikiem i droga znów była bezpieczna.
Tezeusz dociera do Aten
W końcu udało się Tezeuszowi dotrzeć do Aten. Dał się tam od razu poznać jako bohater. Na przedpolach Maratonu podróżni spotykali ogromnego byka, który szaleńczo atakował napotkanych ludzi. Tezeusz nie czekał długo. Od razu wybrał się, by wyzwolić Ateny od kłopotu. Udało mu się poskromić byka – schwytał go i przeprowadził przez całe miasto, aż do ołtarza poświęconego Apollinowi, gdzie bestię złożono w ofierze. Po dokonaniu tak wspaniałych czynów, głośno było o młodzieńcu w całym mieście. Wieść o nim dotarła do uszu samego Egeusza, który koniecznie chciał go poznać.
R54A1lVU4bY4g1
Kiedy tylko Tezeusz pojawił się przed obliczem władcy, stary król dobrze mu się przyjrzał. Jego uwagę zwróciły szczególnie stare sandały i miecz u boku młodzieńca. Egeusz rozpoznał te przedmioty, które pozostawił niegdyś przygniecione wielkim kamieniem. Wiedział już, że stoi przed nim jego własny syn. Wielce ucieszył się z tego faktu i kazał przygotować wspaniałą ucztę. Radość nie trwała jednak długo.
RNY5IsV5dktFb
Ćwiczenie 1
Pokonanie Minotaura
Tezeusz dotarł na Kretę. Tam, wraz z pozostałymi młodymi Ateńczykami, został zaprowadzony do labiryntu, w którym zamknięty był Minotaur. Była to budowla pełna komnat, korytarzy i krużganków i jeśli ktoś się w niej znalazł, nie mógł się z niej wydostać.
Całej tej scenie przyglądała się Ariadna, księżniczka minojska. Znała ona wszystkie zakamarki pałacu, wiedziała, czym jest labirynt. Zakochała się w pięknym Tezeuszu i postanowiła mu pomóc. Udało jej się niepostrzeżenie podejść do młodzieńca i wręczyć mu kłębek nici. Spojrzała na niego wymownie i oddaliła się. Tezeusz zrozumiał, co miał znaczyć podarunek od królewny, kiedy po zamknięciu wejścia do labiryntu jego oczom ukazało się wiele drzwi. Poprosił towarzyszących mu nieszczęśników o pozostanie na miejscu, sam zaś wyruszył w drogę. Przywiązał koniec nici pod jedną z oświetlających labirynt pochodni i udał się w głąb, nasłuchując odgłosów Minotaura. W końcu udało mu się spotkać pół człowieka, pół byka. Dzięki swojej nadludzkiej sile pokonał bestię, co stało się popularnym tematem dla artystów już od czasów starożytnych.
RE76mkuB9mI4V1
RWDGf6gLn0MBa1
Po zabiciu Minotaura, Tezeuszowi udało się wydostać z labiryntu dzięki podarunkowi Ariadny. Zwijał po prostu nić na szpulę, co pozwoliło mu wrócić dokładnie tą drogą, którą przyszedł. Uwolnił swoich towarzyszy i udał się na wybrzeże, gdzie zacumowane były statki ateńskie. Po drodze zabrał ze sobą Ariadnę, która bardzo mu się spodobała i której zawdzięczał swe życie.
Wyrażenie nić Ariadnynić Ariadnynić Ariadny utrwaliło się w języku polskim jako związek frazeologiczny, który oznacza coś, co pozwala wybrnąć z kłopotów, kluczowy element będący rozwiązaniem problemu.
R1BZHJNVEU1Kg
Ćwiczenie 2
Ustal koligacje rodzinne bohaterów mitologicznych. Ajtra Możliwe odpowiedzi: 1. była żoną Minosa, 2. był synem Pazyfae, 3. była matką Tezeusza, 4. był synem Egeusza, 5. była córką Minosa Minotaur Możliwe odpowiedzi: 1. była żoną Minosa, 2. był synem Pazyfae, 3. była matką Tezeusza, 4. był synem Egeusza, 5. była córką Minosa Ariadna Możliwe odpowiedzi: 1. była żoną Minosa, 2. był synem Pazyfae, 3. była matką Tezeusza, 4. był synem Egeusza, 5. była córką Minosa Tezeusz Możliwe odpowiedzi: 1. była żoną Minosa, 2. był synem Pazyfae, 3. była matką Tezeusza, 4. był synem Egeusza, 5. była córką Minosa Pazyfae Możliwe odpowiedzi: 1. była żoną Minosa, 2. był synem Pazyfae, 3. była matką Tezeusza, 4. był synem Egeusza, 5. była córką Minosa
Ustal koligacje rodzinne bohaterów mitologicznych. Ajtra Możliwe odpowiedzi: 1. była żoną Minosa, 2. był synem Pazyfae, 3. była matką Tezeusza, 4. był synem Egeusza, 5. była córką Minosa Minotaur Możliwe odpowiedzi: 1. była żoną Minosa, 2. był synem Pazyfae, 3. była matką Tezeusza, 4. był synem Egeusza, 5. była córką Minosa Ariadna Możliwe odpowiedzi: 1. była żoną Minosa, 2. był synem Pazyfae, 3. była matką Tezeusza, 4. był synem Egeusza, 5. była córką Minosa Tezeusz Możliwe odpowiedzi: 1. była żoną Minosa, 2. był synem Pazyfae, 3. była matką Tezeusza, 4. był synem Egeusza, 5. była córką Minosa Pazyfae Możliwe odpowiedzi: 1. była żoną Minosa, 2. był synem Pazyfae, 3. była matką Tezeusza, 4. był synem Egeusza, 5. była córką Minosa
była matką Tezeusza, była córką Minosa, był synem Egeusza, była żoną Minosa, był synem Pazyfae
Ajtra
Minotaur
Ariadna
Tezeusz
Pazyfae
R4v5WTuQzCWgm1
Dalsze losy Tezeusza
Co stało się zakochanemu Tezeuszowi w drodze – nie wiadomo. Mitologia podaje, że pozostawił Ariadnę na wyspie Naksos, a sam uciekł, gdy dziewczyna jeszcze spała. Historię tę wykorzystał poeta Owidiusz w swoich Heroides (Listy heroin). Są to fikcyjne listy bohaterek mitologicznych do ich ukochanych.
Polecenie 1
Przetłumacz początek listu Ariadny do Tezeusza.
quae legis, ex illo, Theseu, tibi litore mitto unde tuam sine me vela tulere ratem, in quo me somnusque meus male prodidit et tu, per facinus somnis insidiate meis. Tempus erat, vitrea quo primum terra pruina spargitur et tectae fronde queruntur aves; incertum vigilans ac somno languida movi Thesea prensuras semisupina manus: nullus erat. referoque manus iterumque retempto perque torum moveo bracchia: nullus erat. […] Luna fuit; specto siquid nisi litora cernam; quod videant oculi, nil nisi litus habent. nunc huc, nunc illuc et utroque sine ordine, curro, alta puellares tardat harena pedes. interea toto clamanti litore „Theseu!” reddebant nomen concava saxa tuum et quotiens ego te, totiens locus ipse vocabat; ipse locus miserae ferre volebat opem.
Źródło: P. Ovidius Naso, Amores, Epistulae, Medicamina faciei femineae, Ars amatoria, Remedia amoris, R. Ehwald. edidit ex Rudolphi Merkelii recognitione, Lipsk, B. G. Teubner, 1907
Po opuszczeniu Naksos, Tezeusz wyruszył w dalszą drogę do Aten. Tak bardzo cieszył się na spotkanie z ojcem, że zapomniał o jego prośbie – nie założył czerwonych żagli, które miały z daleka ogłaszać zwycięstwo. Cała flota zbliżała się do Aten pod czarnymi żaglami.
Stary Egeusz co dnia wychodził na mury miasta i patrzył z tęsknotą i niepokojem na morze. Dzień za dniem wypatrywał powrotu swojego syna. Kiedy już zaczął tracić nadzieję, na horyzoncie zamajaczyły jakieś kształty. Zaczął usilnie wypatrywać żagli statków ateńskich. Okręty powoli zbliżały się do portu FaleronFaleronFaleron. Egeusz poprosił zebranych z nim, aby powiedzieli mu, co widzą. Kiedy stary król dowiedział się, że na masztach rozwieszone są czarne żagle, z żalu rzucił się z murów i stracił życie.
Tezeusz dopłynął do portu i postanowił złożyć ofiary dziękczynne dla bogów. Wysłał herolda do króla, który miał poinformować go o szczęśliwym powrocie. Posłaniec spotkał w mieście ludzi opłakujących śmierć króla. Niektórzy jednak okazywali radość, gdyż dowiedzieli się już o szczęśliwym powrocie Ateńczyków z Krety. Herold powrócił do portu, gdzie poinformował Tezeusza o tym, co stało się z królem. Młodzieniec i zgromadzeni tam Ateńczycy, wyruszyli do miasta, opłakując Egeusza.
Na pamiątkę tego wydarzenia w Grecji obchodzono oschoforie, święta ku czci boga Dionizosa, które miały charakter żałoby i radości, na pamiątkę powrotu Tezeusza – z jednej strony radosnego, gdyż Ateny nie musiały już więcej płacić Krecie haraczu, z drugiej zaś – żałobnego, ponieważ związanego ze śmiercią króla Egeusza.
R1CIZZ1VXgmOp
Ćwiczenie 4
Z postacią Tezeusza wiązano jeszcze wiele mitologicznych opowieści. Po śmierci króla, bohater miał się przyczynić do wprowadzenia w Atenach prawa i ustroju demokratycznego. Nie musiał sam zajmować się sprawowaniem władzy. Postanowił być jak jego bohater z dzieciństwa – Herakles – i udał się nad Morze Czarne, w okolicach którego zamieszkiwały Amazonki.
ReMAbVl26bGz31
Były to wojownicze kobiety, które żyły bez mężczyzn. Tezeusz zakochał się w przewodzącej im wtedy Antiopie. Uprowadził królową, co miało doprowadzić do wojny między Atenami i Amazonkami. Królowa chyba odwzajemniła uczucia bohatera. Urodziła ona Tezeuszowi syna – Hipolita. Sama zaś zmarła.
RBEuHkHXJYo5k
Ćwiczenie 5
Po śmierci Antiopy, Tezeusz ponownie się ożenił. Tym razem jego małżonką została siostra Ariadny, córka króla Minosa – Fedra. Wychowywała ona Hipolita, jak własnego syna. Chłopiec lubił przebywać w lasach, spędzać czas na polowaniu. Jego obyczaje nie odmieniły się, kiedy dorósł. Nie lubił uczt ani zabaw, stronił od kobiet, cały czas myślał o polowaniach i wojnie.
R1aCB8T0pYiLI1
Tezeusz w tym czasie często opuszczał dom rodzinny. Coraz mniej czasu spędzał z Fedrą. Kobieta ta, z czasem pokochała własnego pasierba i chciała go uwieść. Hipolita nie interesowały sprawy miłosne. Odrzucił zaloty Fedry. Kobieta postanowiła się za to zemścić. Kiedy Tezeusz powrócił, oskarżyła chłopaka o próbę gwałtu. Potrafiła swoimi słowami przekonać Tezeusza. Stary już bohater bardzo się rozgniewał i wezwał Posejdona, by ten pomścił jego krzywdę. Hipolit rozżalony na ojca, że nie dał mu wiary, kiedy próbował przedstawić prawdziwą wersję wydarzeń, opuścił dom, wsiadł na rydwan i odjechał. Wtedy dosięgła go zemsta Posejdona. Nasłał on przerażającego smoka. Konie powożone przez młodzieńca spłoszyły się. Hipolit spadł z rydwanu i zginął stratowany przez ich kopyta. Kiedy Fedra się o tym dowiedziała – popełniła samobójstwo.
Jedną z wersji tego mitu przedstawia tragedia Hippollitos uwieńczony. Została ona napisana przez jednego z najlepszych greckich tragików, Eurypidesa (ok. 480 p.n.e. - 406 p.n.e.). Do naszych czasów zachowało się 18 dzieł tego autora.
Tezeusz miał swojego oddanego przyjaciela, księcia tesalskiego, Pejritoosa. Został przez swojego druha zaproszony na jego wesele. Żenił się z piękną Hipodamią. W czasie weselnej uczty pojawiło się kilku centaurów – pół ludzi, pół koni. Pijąc w czasie wesela, centaurom trudno było opanować swoją zwierzęcą naturę. Doszło do wielkiej awantury. Tezeusz i Pejritoos zwarli szeregi, poskromili pijanych centaurów i wypędzili ich z Tesalii. Ta centauromachia stała się częstym tematem pojawiającym się w sztuce antycznej i późniejszej.
RTEDAtroykJEc1
R6s45FrFhwjNM1
RMyVxW97aYzed
Ćwiczenie 6
Wiedząc, że grecki termin máchē oznacza „walka”, „bitwa”, połącz słynne walki mitologiczne z ich nazwami: Walka Lapitów z centaurami Możliwe odpowiedzi: 1. gigantomachia, 2. amazonomachia, 3. centauromachia, 4. tytanomachia, 5. tyfonomachia Walka Amazonek z Grekami Możliwe odpowiedzi: 1. gigantomachia, 2. amazonomachia, 3. centauromachia, 4. tytanomachia, 5. tyfonomachia Walka bóstw olimpijskich z gigantami Możliwe odpowiedzi: 1. gigantomachia, 2. amazonomachia, 3. centauromachia, 4. tytanomachia, 5. tyfonomachia Walka bóstw olimpijskich z Tyfonem Możliwe odpowiedzi: 1. gigantomachia, 2. amazonomachia, 3. centauromachia, 4. tytanomachia, 5. tyfonomachia Walka bóstw z tytanami Możliwe odpowiedzi: 1. gigantomachia, 2. amazonomachia, 3. centauromachia, 4. tytanomachia, 5. tyfonomachia
Wiedząc, że grecki termin máchē oznacza „walka”, „bitwa”, połącz słynne walki mitologiczne z ich nazwami: Walka Lapitów z centaurami Możliwe odpowiedzi: 1. gigantomachia, 2. amazonomachia, 3. centauromachia, 4. tytanomachia, 5. tyfonomachia Walka Amazonek z Grekami Możliwe odpowiedzi: 1. gigantomachia, 2. amazonomachia, 3. centauromachia, 4. tytanomachia, 5. tyfonomachia Walka bóstw olimpijskich z gigantami Możliwe odpowiedzi: 1. gigantomachia, 2. amazonomachia, 3. centauromachia, 4. tytanomachia, 5. tyfonomachia Walka bóstw olimpijskich z Tyfonem Możliwe odpowiedzi: 1. gigantomachia, 2. amazonomachia, 3. centauromachia, 4. tytanomachia, 5. tyfonomachia Walka bóstw z tytanami Możliwe odpowiedzi: 1. gigantomachia, 2. amazonomachia, 3. centauromachia, 4. tytanomachia, 5. tyfonomachia
máchē oznacza „walka”, „bitwa”, połącz słynne walki mitologiczne z ich nazwami:">
Wiedząc, że grecki termin máchē oznacza „walka”, „bitwa”, połącz słynne walki mitologiczne z ich nazwami:
Swe długie życie Tezeusz zakończył na wyspie Skyros. Ateńczycy zapomnieli o swoim bohaterze. Dopiero po wojnach z Persami, wyrocznia delficka nakazała mieszkańcom Aten sprowadzić ciało swojego bohatera. Dokonał tego wódz ateński – Kimon. Legenda opowiada o tym, że przed dowódcą pojawił się orzeł, który wzleciał nad pobliskie wzgórze i zaczął dziobem i pazurami rozkopywać ziemię. Wódz nakazał kopać w tym miejscu, aż odnalazł trumnę, w której znaleziono kości i broń, jak uznano, Tezeusza. W roku 474 p.n.e. zwłoki bohatera zostały uroczyście pogrzebane w środku miasta. Na cześć bohatera, Ateńczycy ustanowili też specjalne święto.
m8d800d187d11b7d6_0000000000004
Tezeuszu! List, który czytasz, wysyłam z tego wybrzeża, skąd żagle poniosły Twój okręt beze mnie. Na nim sen mnie zdradził niegodnie i Ty, niegodziwcze, zdradziłeś, przez moje sny. To był ten czas, kiedy ziemia pokrywa się błyszczącym szronem i ptaki ukryte w koronach drzew śpiewają. Wciąż przysypiając, przymroczona snem, wyciągnęłam ręce, aby objąć Tezeusza – nikogo nie było. Przenoszę ręce i znów próbuję, po całym łóżku wyciągam ramiona – nikogo nie było. […] Świecił księżyc. Patrzę, czy coś oprócz wybrzeża zauważę. Oczy mogły zobaczyć jedynie brzeg. To w tę, to w drugą, to w obie strony bez ładu biegnę, wysoki piasek spowalnia dziewczęce nogi. Tymczasem krzyczącej po całym wybrzeżu „Tezeuszu”, wydrążone skały odpowiadają Twoim imieniem i ilekroć Cię wołam, tylekroć samo miejsce odpowiada. Samo miejsce chciało nieszczęsnej nieść pomoc.
Źródło: Owidiusz, Listy heroin, przekład własny
Kultura i mity – król Minos. Minotaur
R1cHtr58cO10R
R49AkiuAef1Hb
RkTSFZ5731b8h
R1YpfpcbUtsXr
RoEXfFPpGg4ce
R1Iq6brqUNFpG
Ćwiczenie 7
Słowniki
Słownik pojęć
nić Ariadny
nić Ariadny
coś, co pomaga wybrnąć z kłopotów; kluczowy element będący rozwiązaniem problemu
metopa
metopa
w starożytnym budownictwie greckim oraz rzymskim – kwadratowa lub prostokątna płyta na fryzie. Była zazwyczaj zdobiona płaskorzeźbą, ale zdarzały się też metopy gładkie.
Faleron
Faleron
najstarszy port ateński nad Zatoką Sarońską, na południowy wschód od Pireusu, w starożytności połączony z Atenami, tzw. długim murem falerońskim, pozwalającym dostarczać zaopatrzenie do miasta nawet w czasie wojny
Słownik łacińsko‑polski
R1KMolmRbRVNM1
Galeria dzieł sztuki
R1NZzw6E61T1l1
RL1aV6OTlsEZs1
R54A1lVU4bY4g
RE76mkuB9mI4V1
RWDGf6gLn0MBa
R4v5WTuQzCWgm1
ReMAbVl26bGz31
R1aCB8T0pYiLI1
RTEDAtroykJEc1
R6s45FrFhwjNM1
RPPz27OtCaJZw
Re9dTgWYCTR5P
RLAc6OPj6Gb7x
R1NM8XK0wfspZ
R1Ss7TOYlAuc3
Bibliografia
Nowa Encyklopedia Powszechna, Warszawa 1995.
Słownik łacińsko‑polski, pod red. M. Plezia, t. 1‑5, Warszawa 1959‑1979.
J. Wikarjak, Gramatyka opisowa języka łacińskiego, Warszawa 1999.
S. Wilczyński, T. Zarych, Lectio Latina III, Warszawa 1996.
L. Winniczuk, Lingua Latina; Łacina bez pomocy Orbiliusza, Warszawa 1975.