Kultura i mity – Niobe
Ważne daty
1583 r. – odnalezienie w Rzymie posągów Niobidów, tworzących zespół 17 rzeźb, przedstawiających Niobe oraz jej dzieci
1958 r. – powstaje poemat Niobe Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego, zainspirowany rzeźbą z pałacu w Nieborowie
Scenariusz dla nauczyciela
I. W zakresie kompetencji językowych. Uczeń:
8. dokonuje następujących transformacji gramatycznych w zakresie morfologii:
q) potrafi korzystać ze słownika łacińsko‑polskiego przy sporządzaniu przekładu;
s)dokonuje poprawnego przekładu prozatorskiego tekstu łacińskiego z zakresu tekstów określonych w kanonie na język polski, w tłumaczeniu zachowując polską normę językową.
II. W zakresie kompetencji kulturowych. Uczeń:
1. posiada podstawową wiedzę o następujących kluczowych zjawiskach z zakresu mitologii greckiej:
b) mity o bogach olimpijskich i pozostałych bóstwach panteonu greckiego;
8. potrafi wskazać najważniejsze cechy charakterystyczne i poddać interpretacji uwzględniającej właściwy kontekst kulturowy następujące kluczowe zjawiska z zakresu mitologii greckiej:
b) mity o bogach olimpijskich i pozostałych bóstwach panteonu greckiego;
III. W zakresie kompetencji społecznych. Uczeń:
3. dostrzega znaczenie języka łacińskiego oraz kultury starożytnej Grecji i Rzymu dla kultury polskiej, europejskiej i światowej;
4. jest świadomy antycznych korzeni kultury polskiej, europejskiej i światowej;
5. dzięki poznaniu źródeł kultury polskiej, europejskiej i światowej staje się jej świadomym odbiorcą i uczestnikiem.
analizować mit o Niobe oraz jego obecności w sztuce i literaturz;e;
interpretować nawiązania mitologicze;
określać inspirację, jakiej mit o Niobe dostarcza kulturze.
Niobe i jej miejsce w mitologii greckiej
Wprowadzenie
Grecka mitologia przynosi wiele motywów i obrazów, które okazały się żywą inspiracją dla europejskiej kultury, sztuki oraz literatury. Jedną z postaci, która wyjątkowo silnie oddziałuje na wyobraźnię twórców, jest Niobe, córka Tantala, żona Amfiona i matka 14 dzieci – 7 synów oraz 7 córek. Dramat losów Niobe jest nie tylko tragedią rodzica, który stracił ukochane dzieci, ale również historią ludzkiej pychy, która może zrujnować szczęście. Los Niobe stał się tematem sztuk najsłynniejszych greckich dramatopisarzy – AjschylosaAjschylosa oraz SofoklesaSofoklesa. Napisał o niej Owidiusz w swoich słynnych Przemianach. W epoce hellenistycznej (ok. IV‑III r. p. n. e.) powstała grupa 17 rzeźb, przedstawiających śmierć Niobidów (dzieci Niobe). Centralną postacią tej grupy jest posąg Niobe z najmłodszą córką. Replika niemal wszystkich posągów tworzących zespół rzeźb, została odnaleziona w 1583 roku w Rzymie, a obecnie znajduje się we Florencji w Galerii UffiziGalerii Uffizi. Niobe oraz jej dzieci to bohaterowie licznych dzieł malarskich. W polskiej literaturze najobszerniejszym nawiązaniem do mitu o Niobe jest poemat Niobe z 1958 roku, napisany przez Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego. Dzieło Gałczyńskiego stało się z kolei inspiracją dla Kazimierza Serockiego, który skomponował 10 lat później na jego podstawie utwór wokalno‑instrumentalny.
Niobe - nieszczęsna matka
1. Niobe miała powody, by uważać się za kobietę szczęśliwą i wyjątkowo dobrze potraktowaną przez los. Była córką Tantala, króla Lidii, ulubieńca bogów i bywalca uczt olimpijskich, żoną Amfiona, króla Teb, syna samego Zeusa, uważanego za twórcę muzyki i pięknie grającego na lirze podarowanej mu przez samego Apollina. Ponadto Niobe doczekała się licznego potomstwa – 7 córek i siedmiu synów, z których była bardzo dumna.
2. Królowa, szczęśliwa żona, dumna matka, bogata, szanowana – a jednak w kulturze Niobe stała się symbolem straty, bólu, skrajnej rozpaczy, tragedii i nieszczęścia? Dlaczego się tak stało? Przyczyny szukać należy w greckim słowie „hybris”, oznaczającym nieposkromioną pychę oraz zuchwałość i arogancję, które wywołują gniew, a także zemstę bogów.
1. Pycha stała się przyczyną nieszczęścia tebańskiej królowej. Niobe poczuła się w swym dostatku i powodzeniu zbyt pewna, tak, że zgrzeszyła arogancją wobec bogów. Wydawało się jej, że stoi ponad kaprysami Fortuny, a posiada tak wiele, że nawet gdyby dużo straciła, i tak pozostanie bogata. Pewność siebie i arogancja sprawiły, że pewnego dnia Niobe powstrzymała kobiety, które, na wezwanie córki wróżbity Tejrezjasza, Manto, zebrały się, by złożyć ofiary bogini Latonie oraz jej dzieciom – Apollinowi oraz Artemidzie. Dumna królowa znieważyła boginię, stawiając się wyżej ponad nią, jako matka 14 dzieci. Zemsta bogini była straszna i kosztowała Niobe utratę ukochanego potomstwa.
1. Bogini Latona nie zamierzała słuchać spokojnie obelg pod swoim adresem. Jej dzieci – Apollo i Artemida – były potężnymi bóstwami, potomkami samego Zeusa. Latona urodziła bliźnięta na wyspie Delos, chroniąc się tam w ukryciu przed wężem Pytonem, którego zesłała na nią zazdrosna Hera. Zazdrość zdradzonej żony uwieczniona jest między innymi na płótnie Franceschiniego, przedstawiającym narodziny bliźniąt. Dzieci, którym poskarżyła się znieważona bogini, postanowiły pomścić krzywdę matki.
1. Diana (Artemida) oraz Apollo przybyli ze swymi łukami i na oczach matki zastrzelili synów królowej. Rozpacz i ból królowej były straszne. Utrata synów doprowadziła do rozpaczy i samobójstwa męża Niobe, Amfiona. Jednak, mimo ogromnej straty, królowa wciąż pozostała pyszna. Jak opisuje to Owidiusz w „Metamorfozach”, zwróciła się do Latony: „Syć się teraz mym bólem, okrutna Latono, syć się, karm moim smutkiem srogie serce twoje. Siedmioma pogrzebami dziś chlubić się muszę, ciesz się i triumfuj zwycięstwem nade mną. Zwycięstwem? Dlaczego? Jeszcze mi pozostało w nieszczęściu więcej niż ty masz, szczęśliwa. Nawet w żałobie jestem górą”. Zuchwałe słowa kosztowały Niobe śmierć również córek, również zastrzelonych z łuku.
2. Istnieje również wersja mitu, w której masakrę przeżyło dwoje dzieci Niobe: Chloris i Amyklas.
1. Dla poetów i artystów Niobe już na zawsze pozostanie rozpaczającą matką. O niej właśnie myślał Jak Kochanowski, gdy szalał z rozpaczy po stracie córeczki. Wspomina ją w swych trenach: „Nie dziwuję Nijobie, że na martwe ciała Swoich namilszych dziatek patrząc, skamięniała”. (Tren IV)
2. „Nieszczesna matko (…), Gdzie teraz twych siedm synów i dziewek tak wiele? Gdzie pociecha? Gdzie radość i twoje wesele? Widzę czternaście mogił; a ty nieszcześliwa I podobno tak długo nad wolą swą żywa Obłapiasz zimne groby, w których (ach niebogo!) Składłaś dziateczki swoje zagubione srogo. Takie więc kwiaty leżą kosą podsieczone Albo deszczem gwałtownym na ziemię złożone. W którą nadzieję żywiesz? Czego czekasz więcej? Czemu śmiercią żałości nie zbywasz co pręcej? A wasze prętkie strzały albo łuk co czyni Niepochybny, o Febe i mściwa bogini? Albo z gniewu (bo winna), albo więc z lutości Dokonajcie, prze Boga, jej biednej starości. Nowa pomsta, nowa kaźń hardą myśl potkała: Dziatek płacząc, Nijobe sama skamieniała I stoi na Sypilu marmór nieprzetrwany, Jednak i pod kamieniem żywią skryte rany. Jej bowiem łzy serdeczne skałę przenikają I przeźroczystym z góry strumieniem spadają, Skąd źwierz i ptastwo pije; a ta w wiecznym pęcie Tkwi w rogu skały wiatrom szalonym na wstręcie. Ten grób nie jest na martwym, ten martwy nie w grobie, Ale samże jest martwym, samże grobem sobie”. (Tren XV)
1. Z Niobe pod wpływem śmierci dzieci jakby uchodzi życie: staje się nieruchoma, odrętwiała, aż wreszcie – kamienieje, wciąż jednak płacze. Zeus, litując się nad zuchwałą królową, teraz tak ciężko doświadczoną, przenosi ją w ojczyste strony, do Lidii, gdzie zamienia ją w skałę na górze Sypilos. Owidiusz opisuje skałę, która, choć pozbawiona życia, wciąż płacze, stając się pomnikiem rozpaczy osieroconej matki.
Niobe w sztuce
Prezentacja - Głowa Niobe
Metamorfozy Owidiusza - mit o Niobe
Metamorfozy, znane również jako Przemiany, to najsłynniejsze dzieło rzymskiego poety Owidiusza, który powstał między 2 a 8 rokiem naszej ery. Poemat składa się z piętnastu ksiąg i przedstawia powstanie oraz historii świata w oparciu o wątki mitologii greckiej i rzymskiej. Poeta opisuje w nim 250 mitów – wszystkie historie łączy tytułowy motyw przemiany. Poemat powstał pod mecenatem Oktawiana Augusta, któremu zależało na stworzeniu oryginalnej, rzymskiej kosmogonii. Poniższy fragment to pełna pychy i zuchwałości przemowa Niobe, która powstrzymuje tebańskie kobiety przed czczeniem Latony i wynosi się ponad boginię z powodu swojego dostatku i większej ilości dzieci.
Przetłumacz poniższy tekst:
Metamorfozy, księga VI, 191‑202.
Illa duorum facta parens: uteri pars haec est septima nostri.
Sum felix (quis enim neget hoc?) felixque manebo
(hoc quoque quis dubitet?): tutam me copia fecit.
Maior sum quam cui possit Fortuna nocere,
multaque ut eripiat, multo mihi plura relinquet.
Excessere metum mea iam bona. Fingite demi
huic aliquid populo nato‑rum posse meorum:
non tamen ad numerum redigar spoliata duorum, Latonae turbam, qua quantum di‑stat ab orba? Ite—satis pro re sacri—laurumque capillis ponite!
Źródło: Owidiusz, Metamorfozy, Wrocław 1996
TłumaczenieTłumaczenie
Słowniczek łacińsko‑polski do polecenia
metus, us, m – trwoga, obawa
excedere – 2 persona pluralis, indicativus perfecti activi, excedo, -ere, excessi, excessum, 3
demo, -ere, dempsi, demptum, 3 – odebrać, odjąć
populus, i, m – lud
fingo, -ere, finxi, fictum, 3 – stwarzać, kształtować, przekształcać, przedstawiać, obmyślać, wymyślać
redigo, -ere, redegi, redactum, 3 – doprowadzić do jakiegoś stanu, ograniczyć w liczbie
spolio, -are, -avi, -atum, 1 – rabować, obrabować
Zadania
Niobidzi to:
- Bracia Niobe
- Dzieci Niobe
- Zabójcy dzieci Niobe
Przyporządkuj nazwy własne odpowiednim definicjom:
wąż wysłany przez Herę, miasto greckie, królestwo Amfiona, góra w Lidii, miejsce, w którym znajduje się „płacząca skała”, król Lidii, ojciec Niobe, wyspa, na której Latona urodziła bliźnięta, kraina w Azji Mniejszej
| Pyton | |
| Lidia | |
| Teby | |
| Sypilos | |
| Tantal | |
| Delos |
Reakcjami, które pojawiają się u ludzi na skutek tragicznych przeżyć w micie o Niobe są:
- popełnienie samobójstwa
- „skamienienie” z rozpaczy
- zmiana koloru skóry na zielony
Inspiracji do napisania poematu Niobe dostarczyła K. I. Gałczyńskiemu:
- lektura mitu w oryginale
- obraz zobaczony w galerii sztuki
- rzeźba zobaczona w muzeum
Kto strzela z łuków na poniższym obrazie?
- Amfion oraz Niobe
- Apollo oraz Artemida
- Diana oraz Amor
Połącz w pary imiona mitologicznych bohaterek z określeniami, które najlepiej je opisują:
zrozpaczona matka, zazdrosna żona, rozżalona bogini, przerażona dziewczyna, rozgniewana córka
| Latona | |
| Hera | |
| Chloris | |
| Niobe | |
| Artemida |
Słowniki
Słownik pojęć
synowie i córki Niobe, 7 chłopców oraz 7 dziewcząt, które urodziły się z jej małżeństwa z królem Amfionem.
jedna z Niobidów, córka Niobe oraz Amfiona, jedna z dwójki ocalałych z zemsty Apollona i Artemidy; patrząc na śmierć rodzeństwa, dziewczyna zzieleniała ze strachu, stąd jej imię, które po grecku oznacza „Zielona”.
jedno z najstarszych muzeów w Europie, florencka galeria sztuki; w XVI wieku przechowywane były tam dzieła sztuki kolekcjonowane przez Medicich; znajdujący się w galerii pokój Niobe doznał ogromnych uszkodzeń podczas eksplozji samochodu‑pułapki w pobliżu muzeum w 1993 roku; wiele fresków zostało nieodwracalnie uszkodzonych.
Ajschylos, Eschyl, gr. Aíschylos, ur. 525 p.n.e., Eleusis k. Aten, zm. 456 p.n.e., Gela na Sycylii, jeden z trzech wielkich tragediopisarzy greckich, uznany za twórcę tragedii klasycznej.
Sophoklḗs, ur. 496 p.n.e., Kolonos k. Aten, zm. 406 p.n.e., drugi z wielkiej trójcy tragików greckich.
ur. 3 III 1922, Toruń, zm. 9 I 1981, Warszawa, kompozytor i pianista; czł. tzw. Grupy 49 (wraz z T. Bairdem i J. Krenzem); współinicjator festiwalu Warszawska Jesień; początkowo występował też jako pianista; twórczość Serockiego, inspirowana początkowo folklorem i stylem neoklas., od końca lat 50. nawiązywała do dodekafonii, punktualizmu, także do aleatoryzmu (A piacere na fortepian 1963).
Słownik łacińsko‑polski
Galeria dzieł sztuki
Bibliografia
R. Greaves, Mity greckie, Kraków 2009.
P. Grimal, Słownik mitologii greckiej i rzymskiej, Wrocław 2008.
J. Korpanty, Mały słownik łacińsko‑polski, Warszawa 2012
Owidiusz, Metamorfozy, Wrocław 1996
J. Parandowski Mitologia, Londyn 1992
L. Winniczuk (red.), Słownik kultury antycznej, Warszawa 1986.
L. Winniczuk, Ludzie, zwyczaje i obyczaje starożytnej Grecji i Rzymu, Warszawa 2008.







