Kultura i wierzenia starożytnych Greków
Greccy bogowie
Grecy wierzyli w wielu bogów, ich religia była więc politeistycznapoliteistyczna. Bogowie greccy, chociaż podobni do ludzi, byli nieśmiertelni. Opiekowali się różnymi dziedzinami życia. Tworzeniem mitów, czyli opowieści o bogach i herosach (bohaterach), zajmowali się poeci. Mity były tematem utworów literackich i przedstawień teatralnych, zapewniały rozrywkę, objaśniały świat bogów i ludzi, tłumaczyły początki obrzędów oraz wyjaśniały niezrozumiałe dla Greków zjawiska.
Podaj nazwy starożytnych cywilizacji, w których ważną rolę dla życia religijnego odgrywały mity.
Na czele bogów stał Zeus. Jego znakami rozpoznawczymi były piorun, orzeł i tarcza. Według mitów Zeus rezydował z najważniejszymi bóstwami na górze Olimp w północno‑wschodniej Grecji. Dwanaście bóstw tworzyło tzw. panteon olimpijskipanteon olimpijski i sprawowało władzę nad światem ludzi oraz wszystkich innych bogów. Wieczną młodość i nieśmiertelność zapewniały im ambrozjaambrozja i nektarnektar. Greccy bogowie, podobnie jak ludzie, bywali kapryśni, złośliwi czy nieszczęśliwie zakochani. Zdarzało im się popełniać haniebne czyny: zdradzać, a nawet zabijać. Lubili ingerować w sprawy śmiertelników i krzyżować im plany.
Zapoznaj się z sylwetkami bogów starożytnych Greków i ich atrybutami. Najedź kursorem na strzałki w galerii i użyj lewego przycisku myszy (LPM).
Jak Grecy czcili bogów?
Grecy składali bogom ofiary, często ze zwierząt. Rytuałowi towarzyszyły modlitwy i śpiewanie hymnów. Na ołtarzu palono w darze dla bóstwa wnętrzności i niejadalne części. Mięso gotowano lub pieczono i spożywano na miejscu podczas radosnej uczty, w której, jak wierzyli Grecy, brało udział czczone bóstwo. Najbardziej uroczystą i najkosztowniejszą ofiarą, składaną w czasie największych świąt, była tzw. hekatomba, czyli ofiarowanie aż stu sztuk bydła.
Składano również ofiary płynne, czyli tzw. libacje. Libacja oznaczała ulanie bogom wina, oliwy, mleka albo po prostu wody. Zwykle była dokonywana na ołtarzu, na ziemię wylewano płyny ku czci zmarłych albo bogów podziemi.
W gimnazjonie
Religijny wymiar miał w starożytnej Grecji sport, do którego Grecy przywiązywali wielką wagę. Uważali, że jego aktywne uprawianie jest niezbędne zarówno dla ludzkiego zdrowia i higieny, jak i dla odpowiedniego wyglądu, który cieszyłby oko ludzkie i radował bogów. Pełnią człowieczeństwa było w ich opinii harmonijne połączenie fizycznego piękna i dobra.
Sport był także ważnym elementem życia społecznego i edukacji. W większości greckich miast istniały gimnazjony, czyli zespoły budynków przeznaczonych do ćwiczeń fizycznych i umysłowych, wyposażonych w biblioteki oraz sale, w których odbywały się wykłady i dyskusje. Edukacyjny charakter gimnazjonów sprawił, że posługiwano się tym terminem w kolejnych epokach. Słowo 'gimnazjum' określało typ szkoły lub jeden z etapów edukacji, przede wszystkim starszej młodzieży.
Gimnazjony obejmowały przede wszystkim obiekty sportowe (stadiony do biegów, hipodromy, czyli tory do wyścigów konnych, oraz palestry – place do uprawiania boksu i zapasów), a także szatnie, łaźnie oraz baseny. Nadzorowali je specjalni urzędnicy. Grecy wierzyli, że opiekę nad gimnazjonami sprawowali sami bogowie, zwłaszcza Hermes, którego posągi często w nich umieszczano.
W gimnazjonach higienę utrzymywano m.in. przy pomocy zakrzywionych, metalowych skrobaczek, tzw. strigili. Po ćwiczeniach smarowano całe ciało oliwą, po czym dokładnie zeskrobywano ją ostrą krawędzią przyrządu wraz z potem i brudem.
Poniżej przedstawiono schemat dnia w starożytnym gimnazjonie. Najedź kursorem na cyfry i naciśnij lewy przycisk myszy (LPM), aby poznać szczegóły.
Przypomnij, w jaki sposób wychowywano młodzież w starożytnej Sparcie. Jakie znajdujesz elementy wspólne z edukacją młodzieży w gimnazjonach? Skorzystaj z ilustracji zamieszczonej powyżej.
Odpowiedz na pytanie. Jakie elementy wprowadzano do wychowania młodzieńców w gimnazjonach?
Poniższe zdjęcia przedstawiają pozostałości palestry z III–II w. p.n.e. wchodzącej w skład gimnazjonu w Olimpii. Niedaleko znajdowały się też hipodrom i stadion. Najedź kursorem na strzałki i przełączaj slajdy, aby poznać szczegóły.
Igrzyska olimpijskie
Sport grecki ściśle wiązał się z kultem bogów. Ku ich czci odbywały się zawody sportowe, zwane igrzyskami. Grecy uważali, że odniesienie w nich zwycięstwa było znakiem łaski boga. Najsławniejsze z igrzysk, w których mogli wziąć udział sportowcy z całego świata greckiego, odbywały się w Olimpii na Peloponezie i były poświęcone Zeusowi. Odbywały się one co cztery lata od 776 r. p.n.e. do końca epoki starożytnej. Na czas igrzysk ogłaszano święty rozejm, tzn. przerywano wszelkie wojny.
Zawodom towarzyszyły ceremonie religijne. W trakcie rozgrywek uroczyście składano Zeusowi ofiarę. Nagroda za zwycięstwo w igrzyskach olimpijskich była skromna: stanowił ją wieniec z gałązek oliwnych. Ojczyste miasta zwycięzców wypłacały im jednak dodatkowe nagrody i obsypywały ich rozmaitymi zaszczytami. Aby upamiętnić imiona triumfatorów igrzysk, rzeźbiono ich posągi i pisano o nich poematy.
W zawodach brali udział wyłącznie mężczyźni. Kobiety nie miały wstępu nawet na widownię. Przed walką sportowcy składali uroczystą przysięgę, że będą walczyć uczciwie.
Do najpopularniejszych dyscyplin należały wyścigi rydwanów. Wozy były zaprzężone w dwa lub cztery konie. Na torze zazwyczaj panował tłok, rydwany na siebie wpadały i często dochodziło do wypadków.
Najbardziej wszechstronni sportowcy brali udział w pięcioboju, do którego zaliczano: bieg, skok w dal, zapasy, rzut dyskiem i rzut oszczepem.
Zapoznaj się z dyscyplinami starożytnych igrzysk olimpijskich. Najedź kursorem na galerię mediów i przełączaj obrazy.
Współczesne igrzyska olimpijskie
Ideę igrzysk olimpijskich wskrzeszono pod koniec XIX wieku. Współczesną olimpiadę rozpoczyna ceremonia zapalenia znicza. Czy wiesz, że ogień jest zapalany w greckiej Olimpii i niesiony do miasta, w którym odbywają się zawody?
Wśród współczesnych dyscyplin olimpijskich wskaż te, w których rywalizowano również w czasie starożytnych igrzysk.
- siatkówka
- zapasy
- floret
- bieg
- rzut oszczepem
- skok w dal
Teatr grecki
Grecka tradycja literacka i intelektualna stała się inspiracją dla kolejnych epok.
W V w. p.n.e. w Atenach powstał teatr i rozwinął się rodzaj literacki zwany dramatem, do którego należą utwory przeznaczone do wystawiania na scenie. W starożytnej Grecji były to tragedie i komedie. Widowiska teatralne, przygotowywane na podstawie tekstów dramatycznych, najpewniej wywodzą się z obrzędów ku czci boga Dionizosa, których nieodłącznym elementem był śpiew i taniec.
Właśnie z kultem tego boga były związane odbywające się w Atenach dwa razy w roku festiwale teatralne. Ich organizacją zajmowali się urzędnicy państwowi, a finansowali je wyznaczeni bogaci obywatele. Na przedstawienia przychodzili wszyscy uprawnieni do tego Ateńczycy, także najubożsi, którzy otrzymywali od władz niewielką kwotę, aby mogli opłacić wstęp do teatru. Przywilej oglądania spektakli przysługiwał wyłącznie pełnoprawnym obywatelom, najprawdopodobniej więc kobietom nie wolno było zasiadać na widowni. W czasie festiwalu odbywały się zawody teatralne. Autorzy dramatów stawali do konkursu na najlepszą sztukę. Zwycięzcę wyłaniała komisja.
Wysłuchaj nagrania o teatrze w starożytnej Grecji. Jakie określenia, które funkcjonują w kulturze współczesnej odnoszą się do terminów podanych w nagraniu? Poszukaj poza materiałem innych nazw.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/P1GtObTaz
O teatrze greckim czyta Bartosz Woźny.
Przedstawienia odbywały się pod gołym niebem. Widownia, czyli theatron, znajdowała się na zboczu góry. Publiczność siedziała naokoło kolistego lub półkolistego placu o nazwie orchestra. Stąd termin 'orkiestra'. Za nią znajdował się budynek skene, służący jako przebieralnia, magazyn rekwizytów i tło przedstawień. Tak powstał nasz termin 'scena'. Akcja sztuki rozgrywała się na podeście przed skene, zwanym proskenion. Aktorzy grający w sztukach nosili maski. Byli nimi wyłącznie mężczyźni, nawet gdy odgrywali role kobiet. W przedstawieniach bardzo ważną funkcję pełniły: muzyka, śpiew i taniec. Partie aktorów przeplatały pieśni chóru, złożonego z wybranych Ateńczyków. Wiele greckich terminów związanych z teatrem używanych jest do dziś w różnych językach.
Zapoznaj się z opisem greckiego teatru. Wskaż nazwy greckie i ich współczesne odpowiedniki.
Przedstawienia odbywały się pod gołym niebem. Widownia, czyli theatron, znajdowała się na zboczu góry. Publiczność siedziała naokoło kolistego lub półkolistego placu o nazwie orchestra. Stąd termin 'orkiestra'. Za nią znajdował się budynek skene, służący jako przebieralnia, magazyn rekwizytów i tło przedstawień. Tak powstał nasz termin 'scena'. Akcja sztuki rozgrywała się na podeście przed skene, zwanym proskenion. Aktorzy grający w sztukach nosili maski. Byli nimi wyłącznie mężczyźni, nawet gdy odgrywali role kobiet. W przedstawieniach bardzo ważną funkcję pełniły: muzyka, śpiew i taniec. Partie aktorów przeplatały pieśni chóru, złożonego z wybranych Ateńczyków. Wiele greckich terminów związanych z teatrem używanych jest do dziś w różnych językach.
Tematy tragedii były zwykle zaczerpnięte z mitów. Często dotyczyły relacji między człowiekiem i bogami: poruszały kwestię konfliku między ludzkim poczuciem sprawiedliwości i boskimi nakazami albo też między ludzkimi ambicjami i losem, który zgotowali człowiekowi mieszkańcy Olimpu. Komedie miały zazwyczaj charakter satyry politycznej. Komediopisarze nierzadko wyśmiewali w swych utworach realnie istniejące osobistości – ich postępowanie i przywary – a niekiedy także kpili z wad samych bogów.
Najbardziej znanymi autorami tragedii byli: Ajschylos, Sofokles i Eurypides.
Trzy poniższe ilustracje (A, B i C) przedstawiają strukturę teatru i maskę aktora w starożytnej Grecji. Wykonaj poniższe polecenia:
Wskaż na ilustracji poniżej widownię oraz scenę.
Wytłumacz, dlaczego widoczność aktora była bardzo ważna (uwzględnij budowę greckich teatrów).
Przyjrzyj się zdjęciu maski. Wyjaśnij, dlaczego głos aktorów musiał być wzmacniany za pomocą masek.
Poniższa ilustracja przedstawia schemat pracy aktorów w starożytnym greckim teatrze. Najedź kursorem na cyfry i naciśnij, aby poznać szczegóły.
A.
B.
C.
Opisz starożytny grecki teatr w 10 zdaniach.
Podsumowanie
Rozwiąż krzyżówkę i odczytaj hasło.
- Jeden z gatunków teatralnych.
- Jeden z największych twórców sztuk w starożytnej Grecji.
- Nosili je greccy aktorzy.
- Półkolisty plac, przy którym zasiadali widzowie w teatrze greckim.
- Sprawiały, że grana przez aktora postać wydawała się dominująca na scenie.
| 1 | |||||||||||||||
| 2 | |||||||||||||||
| 3 | |||||||||||||||
| 4 | |||||||||||||||
| 5 |
Polecenia
Scharakteryzuj religię wyznawaną przez starożytnych Greków.
Wyjaśnij, jaką funkcję w kulturze starożytnej Grecji pełniły mity.
Wymień trzy bóstwa olimpijskie i powiedz, jakimi dziedzinami życia się opiekowały.
Wytłumacz, w jaki sposób powstał teatr w starożytnej Grecji. Objaśnij jego związki z religią.
Opowiedz o festiwalach teatralnych w starożytnej Grecji.
Wyjaśnij, jaką rolę w kulturze starożytnych Greków odgrywał sport.
Wymień dyscypliny rozgrywane w czasie igrzysk olimpijskich.