R1ZCcrdMaQJaE
Zdjęcie przedstawia dwa okienka dialogowe na różowym tle.

Kultura języka na co dzień

Komunikacja
Źródło: pixabay.com, domena publiczna.
Twoje cele

  • dowiesz się, czym jest komunikacja językowa,

  • poznasz zasady kulturalnego posługiwania się językiem,

  • rozpoznasz sytuacje oficjalne i nieoficjalne w komunikacji i dowiesz się, jak należy się zachować w określonej interakcji językowej.

Na co dzień rozmawiasz z wieloma osobami: z rówieśnikami, dorosłymi, rodziną, sąsiadami, nauczycielami. To, w jaki sposób się z nimi porozumiewasz, zależy od wielu warunków, na przykład od tego, kim jest odbiorca wypowiedzi lub w jakiej sytuacji doszło do rozmowy. Warunki te określa się mianem sytuacji komunikacyjnejsytuacja komunikacyjnasytuacji komunikacyjnej. Mowa jest podstawowym sposobem wymiany informacji, dlatego warto zapoznać się z etykietą językową - zbiorem zasad kulturalnego porozumiewania się.
Etykieta to zbiór reguł i zasad, którym powinniśmy się podporządkować w relacjach międzyludzkich. Istnieje również etykieta językowa - zbiór reguł grzecznego zachowania językowego. Są to schematy zachowań językowych, stworzone po to, aby rozmówca czuł się bezpiecznie, wiedział jak się należy zachować i co odpowiedzieć w danej sytuacji. Warto poznać trzy zasady etykiety językowej sformułowane przez amerykańską badaczkę języka Robin LakoffRobin LakoffRobin Lakoff.

Zasadę „Wyrażaj się grzecznie” podzieliła na trzy szczegółowe:

  1. Nie bądź natrętny;

  2. Daj możliwość wyboru;

  3. Bądź przyjazny.

Reguły te dotyczą zarówno nadawcy, jak i odbiorcy wypowiedzi. Szablony językowe, jakie zastosujemy w trakcie rozmowy, powinny zależeć od:

  • wieku rozmówcy (nastolatek, osoba dorosła, senior);

  • jego statusu społecznego (przełożony**,** podwładny);

  • tego, kim jest (lekarz, przyjaciel, krewny, dyrektor szkoły, ksiądz);

  • relacji, w jakiej z nim jesteśmy (przyjaciel, kolega, wychowawca, dziadek).

Podczas rozmowy warto zwracać uwagę na:

  • poprawność gramatyczną naszej wypowiedzi,

  • staranność wymowy,

  • nieużywanie wulgaryzmów,

  • stosowanie wyrazów, które nie urażą rozmówcy.

Przeczytaj powyższy tekst i wykonaj ćwiczenia.

Robin Lakoff
RgvWc4IeiZGkQ
Ćwiczenie 1
Norma językowa Możliwe odpowiedzi: 1. sześcioro drzwi, 2. jeść kotleta, 3. sześć drzwi, 4. wysłać SMS, 5. tę książkę, 6. tą książkę, 7. jeść kotlet, 8. wysłać SMS-a Uzus (norma użytkowa) Możliwe odpowiedzi: 1. sześcioro drzwi, 2. jeść kotleta, 3. sześć drzwi, 4. wysłać SMS, 5. tę książkę, 6. tą książkę, 7. jeść kotlet, 8. wysłać SMS-a
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
RcS0xSrz1mdTp
Ćwiczenie 2
Połącz pojęcia z odpowiednimi przykładami. wypowiedź oficjalna Możliwe odpowiedzi: 1. Ta książka była świetna., 2. Ta książka była niezwykle interesująca. wypowiedź nieoficjalna Możliwe odpowiedzi: 1. Ta książka była świetna., 2. Ta książka była niezwykle interesująca.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
R1D0Qb7m5rQkW
Ćwiczenie 3
Zaznacz zwroty uznane za grzecznościowe, świadczące o grzecznym i kulturalnym zachowaniu. Możliwe odpowiedzi: 1. Dzień dobry, 2. Przepraszam, 3. , 4. Dziękuję, 5. , 6. Proszę
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
Ważne!

Używanie zapożyczeń wpływa na urozmaicenie wypowiedzi, nadużywanie powoduje, że wypowiedź staje się niezrozumiała. Zapożyczenia uzupełniają braki w polszczyźnie, wynikające z ciągłego pojawiania się nowych pojęć w różnych dziedzinach naszego życia. Warto zwrócić uwagę na napływ słownictwa z języka angielskiego, które „zaśmieca” język i wypiera słowa polskie.

RpTF9DRghYfsA
Ćwiczenie 4
Połącz wyrazy pochodzenia obcego z ich polskimi odpowiednikami. lajkować Możliwe odpowiedzi: 1. nienawiść, 2. kanapka, 3. umiejętność, 4. bezpłatnie, 5. polubić gratis Możliwe odpowiedzi: 1. nienawiść, 2. kanapka, 3. umiejętność, 4. bezpłatnie, 5. polubić hejt Możliwe odpowiedzi: 1. nienawiść, 2. kanapka, 3. umiejętność, 4. bezpłatnie, 5. polubić sklill Możliwe odpowiedzi: 1. nienawiść, 2. kanapka, 3. umiejętność, 4. bezpłatnie, 5. polubić sandwich Możliwe odpowiedzi: 1. nienawiść, 2. kanapka, 3. umiejętność, 4. bezpłatnie, 5. polubić
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
Ważne!

W sytuacjach nieoficjalnych używasz języka potocznego.
Charakteryzuje się on:

  • stosowaniem krótkich, prostych zdań lub równoważników zdań: „Oblałem” zamiast „Nie nauczyłem się do sprawdzianu, dostałem ocenę niedostateczną”;

  • niewyszukanym, prostym słownictwem:
    „Znasz się na modzie” zamiast „Masz wyjątkowy gust modowy”;

  • występowaniem zwrotów, wyrazów nacechowanych emocjonalnie:
    „To jest ekstra!” zamiast „To jest wyjątkowe, niezwykłe”;

  • stosowaniem wulgaryzmów;

  • niezdolnością i niechęcią do używania bogatego słownictwa:
     „Wbijaj na imprezę”;

  • adaptowaniem słów zapożyczonych, szczególnie z języka angielskiego: debeściak z ang. the bestthe bestthe best – najlepszy, niezły hardkor ang. hardcorehardcorehardcore – coś najostrzejszego.

the best
hardcore
RxobNQveOFmBV
Ćwiczenie 5
Zaznacz właściwe odpowiedzi. Na czym polega kultura w komunikacji? Możliwe odpowiedzi: 1. na umiejętności poprawnego posługiwania się językiem, 2. na stosowaniu słów potocznych, 3. na stosowaniu słów z gwary młodzieżowej, 4. na umiejętności etycznego posługiwania się językiem, 5. na stosowaniu wielu wtrąceń i obcojęzycznych „ozdobników”, 6. na umiejętności stosowania języka stosownego i estetycznego
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
Ciekawostka

„Gdy porozumiewamy się, ważną rolę odgrywa KOMUNIKACJA NIEWERBALNA, czyli pozajęzykowa. Możemy „prowadzić rozmowę” wcale nie mówiąc. Chrząkamy znacząco, rozumnie kiwamy głową, marszczymy z zastanowieniem czoło - jednym słowem uczestniczymy w rozmowie lub w dyskusji. [...]
Komunikacja niewerbalna  to komunikacja za pomocą zachowań niejęzykowych: gestów, mimiki, nieartykułowanych dźwięków”.

Źródło: Jerzy Bralczyk, Katarzyna Kłosińska, Włodzimierz Gruszczyński, Wiem, co mówię, czyli o dobrej komunikacji, Bydgoszcz‑Warszawa 2011, s. 11.

Nowe przygody Mikołajka, t. 2

1.
- Już mamo! - zwołałem. - Odrobiłem lekcje. To mogę teraz wyjść lepić bałwana?
- Oszalałeś, Mikołaj! - krzyknęła mama. - Nie ma mowy, żebyś wychodził na to zimno! Zresztą właśnie przyszedł twój ojciec i zaraz siadamy do stołu.
- Co się znowu stało? - spytał tata.
- To - powiedziała mama - że twój syn chce iść bawić się w ogrodzie. 
- W taką obrzydliwą pogodę? - zdziwił się tata. - Twój syn chyba oszalał.
- To nie jest obrzydliwa pogoda! - krzyknąłem. - To jest strasznie fajna pogoda: jest śnieg i chcę się pobawić. Poza tym wcale nie oszalałem. 
[...]
- To prawda, że dla małych chłopców śnieg to jest coś fantastycznego. Ja też go lubiłem, kiedy byłem w twoim wieku. Ale mamusia ma rację, nie pora teraz wychodzić na dwór. Więc wiesz, co zrobimy? Jutro rano, zanim ty pójdziesz do szkoły, a ja do pracy, urządzimy sobie w ogrodzie wielką bitwę na śnieżki.
- Obiecujesz?
- Obiecuję - powiedział tata.
- Masz to jak w banku - powiedziała mama.

Mikołajek Źródło: Jean-Jacques Sempé, René Goscinny, Nowe przygody Mikołajka, t. 2, Kraków 2009, s. 280–281, tylko do użytku edukacyjnego na zpe.gov.pl.
RuUQkun7L3zgG
Ćwiczenie 6
Zaznacz właściwą odpowiedź. Rozmowa Mikołajka z rodzicami to przykład komunikacji w sytuacji: Możliwe odpowiedzi: 1. oficjalnej, 2. nieoficjalnej
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
RxZEdtWSZmC8H
Ćwiczenie 7
Zaznacz właściwe odpowiedzi. Które z wyrazów świadczą o ich emocjonalnym charakterze? Możliwe odpowiedzi: 1. Mikołaj, 2. mamusia, 3. tata, 4. pogoda, 5. , 6. obrzydliwa, 7. , 8.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
Ćwiczenie 8

Wypisz z tekstu „Nowe przygody Mikołajka” trzy zwroty, które świadczą o tym, że rozmówcy znajdują się w sytuacji nieoficjalnej.

RFhOjRFhiFQKQ
(Uzupełnij).
Ćwiczenie 9

Przekształć podane zwroty na wypowiedzi charakterystyczne dla sytuacji oficjalnych.

RnMseTZhsD9Df
(Uzupełnij).
Ważne!

W razie wątpliwości dotyczących poprawności językowej, sięgnij do słownika poprawnej polszczyzny. 

Kultura języka na co dzień

R4myYyeM44rXa
Animacja prezentuje czym jest kultura języka, jakiego języka używamy w sytuacjach oficjalnych i nieoficjalnych.
Kultura języka na co dzień
Źródło: Learnetic SA, O kulturze języka, licencja: CC BY 4.0.

Film dostępny pod adresem /preview/resource/R4myYyeM44rXa

Kultura języka na co dzień
Źródło: Learnetic SA, O kulturze języka, licencja: CC BY 4.0.

Animacja prezentuje czym jest kultura języka, jakiego języka używamy w sytuacjach oficjalnych i nieoficjalnych.

Polecenie 1

Wyjaśnij, dlaczego należy dostosowywać język do sytuacji i odbiorcy. Odpowiedź uzasadnij.

R1PGzZFV9xnFZ
(Uzupełnij).
Polecenie 2

Zredaguj krótki dialog charakterystyczny dla sytuacji oficjalnej.

RctzahSPsikpd
(Uzupełnij).
Polecenie 3

Zredaguj krótki dialog charakterystyczny na sytuacji nieoficjalnej.

RqepVbgqaHO0G
(Uzupełnij).
R1VIIn7x0E8wq
Ćwiczenie 10
Z którymi osobami będziesz komunikował/a się w sytuacjach oficjalnych, a z którymi w nieoficjalnych? Oficjalne Możliwe odpowiedzi: 1. rodzice, 2. sprzedawca, 3. sekretarka, 4. kolega, 5. siostra, 6. listonoszka, 7. konduktorka, 8. kuzyn Nieoficjalne Możliwe odpowiedzi: 1. rodzice, 2. sprzedawca, 3. sekretarka, 4. kolega, 5. siostra, 6. listonoszka, 7. konduktorka, 8. kuzyn
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
RmaPQlOiP0uKN
Ćwiczenie 11
Dobierz parę wypowiedzi, którą mogłabyś/mógłbyś uznać za rozmowę w sytuacji oficjalnej. Dzień dobry pani. Czy sprawdziła Pani już nasze sprawdziany?
1. Dobry pani. Są już nasze sprawdziany?, 2. Dzień dobry. Tak, dzisiaj je omówimy na lekcji.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
Rll9lKbK4B668
Ćwiczenie 12
Dobierz parę wypowiedzi, którą mogłabyś/mógłbyś uznać za rozmowę w sytuacji nieoficjalnej. Witam. Może pójdziemy dziś pośmigać na roleczkach? 1. Tak, oczywiście. Zapraszam cię o 16. Wtedy pójdziemy na rolki., 2. Spoko. Szybka kanapka i lecimy, 3. Dzień dobry. Czy masz ochotę dzisiaj pojeździć na rolkach w godzinach popołudniowych?.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
Ćwiczenie 13

Przekształć podane wypowiedzi tak, aby przekazywały podobną treść, ale w sposób zgodny z zasadami kultury językowej.

  1. Nie grzeszy Pan chyba rozumem, skoro przyniósł mi zimne danie i jeszcze nie to, które zamawiałem, co za fatalna obsługa.

  2. Nie grzeszy Pan chyba rozumem, skoro przyniósł mi zimne danie i jeszcze nie to, które zamawiałem, co za fatalna obsługa.

  3. Ale z ciebie naiwniak.

RQe2wswWR0eoT
(Uzupełnij).
Polecenie 4

Wyobraź sobie, że chcesz wyrobić legitymację szkolną. Napisz dialog, który będzie zapisem rozmowy oficjalnej w szkolnym sekretariacie.

RDeo4V3yAWjbj
(Uzupełnij).

Miejsce na notatki ucznia

RO9ZKn9lf0miK
(Uzupełnij).

Słownik

sytuacja komunikacyjna
sytuacja komunikacyjna

ogół warunków, w których dochodzi do komunikacji; składają się na nią m.in.: rozmówcy (nadawca i odbiorca), zdarzenie, w którym doszło do komunikacji, sposób komunikacji (bezpośredni lub np. telefoniczny)

zasady etyczne
zasady etyczne

to zasady określające, co jest dobre, a co złe

Bibliografia

1.  Bralczyk J.,  Kłosińska K., Gruszczyński W., (2011) Wiem, co mówię, czyli o dobrej komunikacji, Bydgoszcz‑Warszawa: Oficyna Wydawnicza Branta 
2. Goscinny R., Sempé J.J., (2009) Nowe przygody Mikołajka, t. 2, Kraków, Znak
3. Głowiński M., Kostkiewiczowa T., Okopień‑Sławińska A., Sławiński J., Sławiński J. (red.), (2008) Słownik terminów literackich, Wrocław: Ossolineum