Kultura materialna starożytności
Charakteryzować kulturę starożytnej Grecji i Rzymu;
Wyjaśniać podstawowe różnice dotyczące obu kultur;
Wymieniać największe osiągnięcia obu kultur w dziedzinach sztuki i architektury.
Opowiadać o wspólnych elementach obu kultur.
Łączyć dokonania kultury starożytnego Rzymu ze spuścizną starożytnej Grecji.
Kultura materialna starożytności - wstęp
Kultura materialna starożytnej Grecji i Rzymu stanowi podwaliny architektury, rzeźby i malarstwa nowożytnego. Choć wiele dzieł sztuki starożytnej zachowało się do naszych czasów nadszarpnięte zębem czasu lub znane jest nam jedynie z późniejszych kopii lub przekazów pisanych, do dziś robią na nas ogromne wrażenie swoim pięknem, monumentalnością, klasyczną harmonią. W większości nazwiska starożytnych architektów nie zachowały się do naszych czasów, ale ich monumentalne dzieła świadczą o ich niebywałym kunszcie”.
Greckie malarstwo wazowe
Ceramika jest jedynym zachowanym do dziś świadectwem tej dziedziny sztuki greckiej, jaką stanowiło malarstwo. Wiadomo ze źródeł pisanych, że spośród sztuk plastycznych właśnie malarstwo cieszyło się w Grecji najwyższym uznaniem. Niestety malarstwo – czy to ścienne, czy to, przede wszystkim, tablicowe – najgorzej znosi upływ czasu. Trzeba sobie zdać sprawę, że z tej dziedziny sztuki do naszych czasów nie przetrwało praktycznie nic. Pozostaje więc malarstwo ceramiczne, zwane najczęściej malarstwem wazowym.
Początki stylu czarnofigurowego w ceramice zbiegają się niemal dokładnie z nastaniem VI w. p.n.e. Naczynia produkowane w tej technice charakteryzowały się wykonywaną przed wypaleniem dekoracją. Na powierzchnię uformowanego naczynia nanoszono rysunek, następnie partie dekoracji, które po wypaleniu miały stać się czarne, pokrywano rozcieńczoną glinką ze specjalnymi dodatkami. Kontury postaci i detale podkreślano dodatkowo rytymi liniami; niektóre elementy malowano na różne kolory (biały, żółty, brązowy) lub złocono. Trzystopniowy system wypalania z naprzemiennymi procesami redukcji i utleniania powodował trwałe zabarwienie pokrytych elementów dekoracji na czarno.
Styl czerwonofigurowy był niejako negatywem starszego, czarnofigurowego. Ten pierwszy posługiwał się czarnymi sylwetkami na czerwonym tle, drugi zaś uzyskiwano przez pokrycie rozcieńczoną glinką tła, co powodowało powstawanie czerwonych sylwetek na tle czarnym. Istniała jednak ważna cecha różniąca te style: wewnętrzny detal sylwetek stylu czarnofigurowego (twarze, muskulatura, szaty etc.) wykonywano rylcem po wypaleniu naczynia. W stylu czerwonofigurowym detale te malowano pędzelkiem. Technika czerwonofigurowa została wynaleziona około 530 r. p.n.e. w Atenach, prawdopodobnie w warsztacie Andokidesa i z czasem wyparła ceramikę czarnofigurową. W porównaniu z techniką czarnofigurową dawała ona dużo większe możliwości swobodnego rysunku.
Naczynia miały rozmaite kształty, w zależności od funkcji. Dekorację stanowiły głównie sceny figuralne - mitologiczne, kultowe i z życia codziennego.
Wymień dwa najważniejsze style greckiego malarstwa wazowego. Zwróć uwagę na kolor, w jakim malowane były figury na naczyniach. Swoją odpowiedź zapisz poniżej.
Przedstaw tematykę greckiego malarstwa wazowego. Swoją odpowiedź zapisz poniżej.
Wymień rodzaje naczyń, na których umieszczane były zdobienia w postaci malunków.
Rzeźba grecka
Rzeźba grecka, zwłaszcza epoki klasycznej, jest chyba najszerzej znaną i najbardziej szczegółowo omawianą spośród wszystkich zabytków sztuki greckiej. Paradoksalnie, jest to rzeźba, której chyba najmniej przykładów zachowało się do naszych czasów. Dotyczy to oczywiście dzieł oryginalnych. Znamy ją bowiem dobrze nie tylko ze źródeł pisanych, lecz przede wszystkim z kopii. Z kopii starożytnych, z kopii rzymskich, powstałych pół wieku później. Powodem tego stanu rzeczy było rozpowszechnienie się brązu jako tworzywa rzeźbiarskiego. Najistotniejszy problem stanowi to, że każdy przedmiot odlany z brązu można potraktować jako złom, czyli po prostu przetopić. I taki los spotkał większość klasycznych posągów z tego tworzywa . I niewiele byłoby wiadomo o rzeźbie epoki zwanej dziś klasyczną, gdyby w okresie cesarstwa rzymskiego nie zaczęto ich kopiować. Nie w brązie jednakże, lecz w marmurze.
Najwybitniejsze dzieła rzeźby greckiej z okresu klasycznego i hellenistycznego to:
Fidiasz: Atena Partenos i Zeus Olimpijski;
Myron: Dyskobol;
Poliklet: Doryforos;
Praksyteles: Afrodyta z Knidos;
Lizyp: Apoksyomenos
Grupa Laokoona;
Afrodyta z Melos, czyli Wenus z Milo.
Wymień najwybitniejszych rzeźbiarzy greckich okresu klasycznego. Swoją odpowiedź zapisz poniżej.
Podaj imię rzeźbiarza znanego z realistycznych wizerunków Aleksandra Wielkiego. Swoją odpowiedź zapisz poniżej.
Odpowiedz na pytanie: która z omówionych na filmie rzeźb wzbudziła Twoje zainteresowanie? Uzasadnij krótko swój wybór. Swoją odpowiedź zapisz poniżej.
Dzieła starożytnej Grecji i Rzymu
W poniższym filmie przedstawione zostały najważniejsze dzieła, które wyszły spod dłuta starożytnych Greckich rzeźbiarzy. Poznasz dzieła, które przetrwały do dnia dzisiejszego oraz takie, które zachowały się jedynie w podaniach starożytnych skrybów.
Film dostępny pod adresem /preview/resource/R12FlIld00KAB
Materiał filmowy do lekcji zatytułowany: „Dzieła sztuki starożytnych Greków”.
W tym filmie omówione zostały wybrane dzieła sztuki, które są spuścizną po cywilizacji starożytnych Rzymian. W filmie przedstawiono popiersie, fresk oraz przykład architektury.
Film dostępny pod adresem /preview/resource/RGElmscpnEegv
Materiał filmowy do lekcji zatytułowany: „Dzieła sztuki starożytnych Rzymian”.
Na podstawie wiedzy z materiału filmowego dokonaj krótkiego opisu pałacu cesarza Dioklecjana. Swoją odpowiedź zapisz poniżej.
Odpowiedz na pytanie. Jaką funkcję pełnić miał posąg Afrodyty z Knidos? Swoją odpowiedź zapisz poniżej.
Odpowiedz na pytanie. Co oznacza wyraz apoksyomenos w języku polskim? Swoją odpowiedź zapisz poniżej.
Architektura grecka
Rozwój architektury greckiej, równoczesny oczywiście z rozwojem miast, stymulowany był bez wątpienia ruchem kolonizacyjnym, zatem musiał się rozpocząć wraz z umacnianiem się poleis w VIII w. p.n.e. i przybrać na sile w VII w. p.n.e., by rozkwitnąć w pełni w V w. p.n.e.
Pojawienie się okalającej świątynię kolumnady łączy się ściśle z unormowaniem zasad porządków architektonicznych z końcem VII w. p.n.e. W Grecji istniały dwa zasadnicze porządki: dorycki i joński. Kapitele korynckie były jedynie wariantem porządku jońskiego. W architekturze attyckiej nierzadko występowały budowle z dekoracjami tak w porządku doryckim, jak i jońskim.
Zasady porządku doryckiego były następujące: kolumna nie posiadał bazy, wsparta była bezpośrednio na stylobacie. W 1/3 wysokości miała niewielkie wybrzuszenie. Wzdłuż trzonu kolumny biegły pionowe żłobki (kanelury) w liczbie 16 – 20. Głowica kolumny (kapitel) składała się ze spłaszczonego krążka (echinus) i kwadratowej płyty (abakus), na której spoczywało belkowanie. Porządek dorycki cechował monumentalizm i ciężkie proporcje.
Porządek joński charakteryzował się˛ lekkością, smukłością proporcji i dekoracyjnością. Kolumna jońska nie stoi „boso” na stylobacie, lecz oddziela ją od niego baza. Kształty baz bywają różne, lecz – co znamienne – pomiędzy stylobatem a bazą nie ma kwadratowej plinty. Baza jest okrągła i niejako przynależy do okrągłej formy kolumny. Trzon kolumny jońskiej jest kanelowany, lecz forma żłobków jest odmienna niż w doryckiej. Kanelury są głębsze i węższe, nie stykają się ze sobą; biegnie pomiędzy nimi wąska, płaska ścieżka. Obwód trzonu liczy zwykle dwadzieścia cztery żłobki. Nie sięgają one skrajów trzonu, lecz kończą się półokrągło w pewnej odległości od obu krańców. Kolumna zwęża się ku górze równomiernie, a jej proporcje powodują, że jest znacznie smuklejsza, niż dorycka. Niewątpliwie najbardziej rzucającym się w oczy elementem porządku jońskiego są kapitele kolumn. Posiadają one również echinus i abakus, ale znacznie zredukowane w stosunku do dzielących je wolut (ślimacznic).
Wariantem porządku jońskiego był koryncki, różniący się jedynie formą kapitela. Dekorację tej części kolumny stanowił kunsztownie wyrzeźbiony kosz z liści akantu z 4 małymi ślimacznicami.
Najczęściej wznoszonymi budowlami w starożytnej Grecji były świątynie. Oprócz nich dużą popularnością cieszyły się teatry, stadiony, a także portyki (gr. stoa).
Świątynia grecka była domem bóstwa, w którym znajdował się jego posąg kultowy. Jądro świątyni stanowiła cella (gr. naos), którą poprzedzał przedsionek (gr. pronaos). Świątynie greckie były niedostępne dla wiernych, obrzędy kultowe odbywały się na zewnątrz, gdzie znajdował się ołtarz ofiarny. Początkowo budowle sakralne wznoszono z drewna i suszonej cegły, od VII w. p.n.e. wyłącznie z kamienia (wapień, marmur). Z czasem charakterystyczne stały się budowle monumentalne, o dużej celli, pierwotnie przedzielonej pośrodku pojedynczym, później podwójnym rzędem podpór, otoczone zewnętrzną kolumnadą (tzw. peristaza) o pojedynczym lub podwójnym rzędzie kolumn. Oprócz świątyń na planie prostokątnym istniały też budowle na planie koła, tzw. tolosy, posiadające okrągłą cellę, otoczoną kolumnadą zewnętrzną, np. tolos w Delfach. Świątynie miały bogatą dekorację rzeźbiarską, zazwyczaj polichromowaną. Proporcje budowli określały ścisłe zasady, oparte na obliczeniach matematycznych. Były one zależne od porządku architektonicznego (doryckiego lub jońskiego), w jakim została zbudowana, podlegały też ciągłym modyfikacjom.
Najstarsze zachowane ruiny monumentalnych teatrów greckich sięgają VI wieku p.n.e. Powszechnie spotykany typ teatru greckiego to budowla na planie koła. Zaczątkiem teatru był plac dla chóru - orchestra [czytaj: orkestra], z ołtarzem Dionizosa, tymele. Z inicjatywy Ajschylosa naprzeciw widzów na stycznej do obwodu orchestry, wzniesiono barak, skene, który służył jako garderoba dla aktorów i tworzył tło do przedstawień. Widownia teatru, zwana theatron [czytaj: teatron],otaczała nieco więcej niż połowę obwodu orchestry. Składała się ona ze stopni podzielonych na trzy części przez dwa przejścia. Stopnie widowni rozchodząc się promieniście od dołu ku górze były podzielone na trzy części, co ułatwiało przejście do poszczególnych miejsc. Ilość miejsc siedzących, np. w teatrze Dionizosa w Atenach, oblicza się na 14 000 do 17 000. Teatr ten mógł jednak pomieścić znacznie większą liczbę widzów - około 30 000.
Stadion był budowlą przeznaczoną na zawody lekkoatletyczne. Największy i najstarszy stadion w Olimpii, wytyczony ok. 776 r. p.n.e., miał prostokątną bieżnię o 20 progach startowych, otoczoną z 3 stron wałem ziemnym tworzącym widownię dla ok. 20 000 osób. W latach 1937–59 został on odsłonięty i zrekonstruowany przez archeologów niemieckich. Późniejsze stadiony miały kształt wydłużonej podkowy z amfiteatralnie wznoszącymi się kamiennymi ławami dla publiczności. Taką formę reprezentują stadiony w Atenach, Delfach, Epidauros i Efezie.
Portyk (gr. stoa), to w architekturze greckiej długa, kryta dachem budowla, od frontu z kolumnadą, od tyłu zamknięta ścianą, czasem z rzędem drzwi prowadzących do niewielkich pomieszczeń. Pełniła wielorakie funkcje: hali targowej, magazynu, krytej promenady, miejsca posiedzeń sądu, ekspozycji trofeów wojennych i dzieł sztuki. Jako założenie organizujące przestrzeń urbanistyczną portyki wznoszono od V w. p.n.e. Stawiano je głównie wokół agory (np. Stoa Poikile, ok. 460 p.n.e., i Stoa Attalosa, ok. 150 p.n.e. w Atenach), czy palestry, w gimnazjonach i okręgach kultowych (m.in. Stoa Antygona, ok. 250 p.n.e. na Delos).
Największym osiągnięciem architektury greckiej jest zabudowa Akropolu w Atenach z V w. p.n.e., czyli epoki greckiej sztuki klasycznej. Akropolis (akropolis; akros – wysoki, polis – miasto) jest rzeczownikiem rodzaju żeńskiego, znaczy „górne miasto”. Pojęcie to odnosiło się do wielu miast - państw greckich, jednak obecnie kojarzone jest przede wszystkim z Atenami. Skała Akropolu wyrasta nad miastem i jest niemal zewsząd widoczna. Kształt wzgórza przypomina okręt zwrócony dziobem ku wschodowi. Zabudowania Akropolu ateńskiego zostały zniszczone przez Persów, ich prawdziwa odbudowa rozpoczęła się w 449 r., kiedy Perykles jako naczelny strateg objął władzę w Atenach i uczynił Akropol niejako symbolem zwycięstwa i potęgi miasta. „Złoty wiek Peryklesa” trwał w rzeczywistości niespełna ćwierć wieku, lecz w tym czasie powstały najwybitniejsze dzieła architektury i rzeźby greckiej okresu klasycznego. Klasyczny Akropol tworzą dziś przetrwałe w różnym stopniu cztery budowle: Propyleje – monumentalna brama, Partenon – główna świątynia Ateny Partenos (parthenos [czytaj: partenos] – dziewica), Erechtejon – świątynia łącząca w sobie wiele miejsc świętych, ale przede wszystkim kult Ateny Polias (Opiekunki Miasta) i Posejdona, oraz mała świątynia Ateny Nike (nike – zwycięstwo), często zwana Nike Apteros (pteron – skrzydło, a‑pteros – bezskrzydła).
Sporządź krótką notatkę dotyczącą trzech greckich porządków architektonicznych. Swoją odpowiedź zapisz poniżej.
Podaj trzy przykłady najsłynniejszych budowli starożytnej Grecji. Swoją odpowiedź zapisz poniżej.
Wymień trzy rodzaje budowli charakterystycznych dla architektury greckiej. Swoją odpowiedź zapisz poniżej.
Najważniejsze budowle starożytnego Rzymu
Nie ulega wątpliwości, że wśród dziedzin sztuki najważniejszych w kulturze rzymskiej, dominuje architektura. O ile bowiem sztuka przedstawieniowa Rzymu – rzeźba i malarstwo – zawdzięcza istotnie bardzo wiele sztuce greckiej, o tyle architektura stanowi niepodważalny wkład rzymski w cały dalszy rozwój architektury – do dziś.
Wiele budowli starożytnego Rzymu przetrwało do dziś i są licznie odwiedzane przez turystów z całego świata. Oto najważniejsze z nich:
Amfiteatr Flawiuszów – (Koloseum) to monumentalny amfiteatr na ok. 50 000 widzów. Został on został wzniesiony przez cesarzy z dynastii Flawiuszów (rozpoczęty przez Wespazjana i ukończony w 80 r. n.e. przez Tytusa, stąd zwany też amfiteatrem Flawiuszów) na terenach parku Domus Aurea Nerona. Była to budowla na planie owalu, z czterema kondygnacjami sklepionymi krzyżowo i doskonale przemyślanym systemem korytarzy, schodów i wentylacji. Elewacja zewnętrzna była podzielona czterema rzędami arkad w porządkach doryckim, jońskim i korynckim oraz zwieńczona oknami i wysokim murem z pilastrami korynckimi, między którymi zawieszono pierwotnie tarcze z brązu. Obwód Koloseum wynosi 527 m, wysokość 50 m. W dni zbyt słoneczne lub deszczowe rozciągano nad trybunami i areną velarium [czytaj: welarium] (zasłonę). Nazwę Koloseum otrzymał amfiteatr od znajdującego się w pobliżu ogromnego posągu Nerona o wysokości 36 m Koloseum jest jednym z najwspanialszych przykładów monumentalnej architektury rzymskiej.
Kolumna Trajana to kolumna kommemoratywna o wysokości ok. 40 m, wzniesiona w 113 r. n.e. na Forum Trajana. Pierwotnie zwieńczona była posągiem cesarza; dziś w tym miejscu ustawiono wizerunek świętego Piotra. Kolumna pełniła też funkcję grobowca Trajana. W bazie kolumny do dziś znajduje się wyżłobienie, w którym spoczywała urna z jego prochami. Trzon kolumny jest ustawiony na prostopadłościennej bazie, z reliefowymi przedstawieniami stosów broni zdobytej na Dakach. Wewnątrz kolumny znajdowały się spiralne schody oświetlone małymi okienkami, prowadzące na górę, na zewnętrzną platformę u stóp posągu. Trzon Kolumny Trajana obiega spiralny fryz (o długości ok. 250 m) z reliefową dekoracją, przedstawiającą sceny z wojen prowadzonych przez cesarza z Dakami w 101–102 i 105–106 r. (przemarsze wojsk, walki, oblężenia, prace budowlane, uroczyste przemowy cesarza i inne).
Forum Romanum czyli Rynek Rzymski, położony u stóp Kapitolu i Palatynu, gdzie w VIII – VII w. p.n.e. znajdowała się nekropolia, która ostatecznie została zlikwidowana w drugiej połowie VII w. p.n.e. W tym czasie na Forum Romanum powstało sanktuarium Westy, o czym świadczy studzienka z darami wotywnymi (favissa [czytaj: fawissa]). W połowie VI w. p.n.e. Forum Romanum zostało uwolnione od zabudowy mieszkalnej, osuszone (w tym celu wykopano kanał – Cloaca Maxima [czytaj: Kloaka Maksima]) i wybrukowane.
W północno‑zachodniej części wydzielono plac zebrań (comitium [czytaj: komitium]) i zbudowano budynek posiedzeń senatu – kurię (tzw. Curia Hostilia [czytaj: Kuria Hostilia]). W północno‑wschodniej części, na miejscu dawnego sanktuarium, powstała okrągła świątynia Westy i obok siedziba króla – Regia [czytaj: redżia]. Na początku V w. p.n.e. u stóp Kapitolu wzniesiono świątynię Zgody, zaś w południowej części zbudowano świątynię Kastora. Za najstarszą budowlę Forum Romanum uważa się sanktuarium Venus Cloacina [czytaj: Wenus Kloakina].
W okresie wczesnej republiki na comitium powstała mównica (rostra) i sanktuarium, poświęcone założycielowi Rzymu – Romulusowi; od strony północno‑wschodniej i południowo‑zachodniej Forum Romanum zostało zamknięte rzędami sklepów (tabernae). W tym okresie Forum Romanum pełni ściśle określoną funkcję – jest politycznym, religijnym (obok Kapitolu) i częściowo ekonomicznym centrum życia miasta. W IV w. p.n.e. odbudowano wiele obiektów zniszczonych przez Galów, m.in. zrekonstruowano jedną z najstarszych inskrypcji łac. (tzw. Lapis Niger), pochodzącą prawdopodobnie z VI w. p.n.e. W II w. p.n.e. przy Forum zbudowano kilka bazylik: na południu Sempronia, na zachodzie Opimia, na północy Porcia i Aemilia [czytaj: Emilia], do której przylegały nowe taberny. W tym czasie usunięto z Forum Romanum kramy z żywnością. W ten sposób stało się ono dzielnicą w pełni reprezentacyjną i monumentalną, mimo pewnej nieregularności planu, spowodowanej żywiołowym przez wiele wieków rozwojem. W I w. p.n.e. trwa przebudowa i porządkowanie Forum. Sulla w 78 r. p.n.e. wybudował u stóp Kapitolu nowe tabularium. Kuria była dwukrotnie przebudowywana przez Sullę i Cezara. Na miejscu Basilica Sempronia [czytaj: Bazilika Sempronia] Cezar wzniósł monumentalną Basilica Iulia [czytaj: Bazilika Julia].
Przebudowę Forum kontynuowali: August, który zbudował świątynię Boskiego Juliusza, i Tyberiusz, który odbudował Świątynię Zgody i świątynię Kastora. W okresie cesarstwa na Forum powstają sanktuaria ubóstwionych władców: Wespazjana u podnóży Kapitolu, oraz Antonina i Faustyny – obok Basilica Aemilia. Wielu cesarzy uczczono łukami wzniesionymi na Forum (łuk Augusta, Tyberiusza, Tytusa i Septymiusza Sewera – dwa ostatnie dobrze zachowane). Ostatnią budowlą, zlokalizowaną na północno‑wschodniej rubieży Forum, była monumentalna Bazylika Maksencjusza (uzurpowana następnie przez Konstantyna) – powstała w początkach IV w. Ostatnim zachowanym pomnikiem. jest Kolumna Fokasa z początku VII w.
Forum Romanum było przez cały czas swego istnienia bogato dekorowane posągami oraz popiersiami wybitnych Rzymian.
Panteon (gr. pantheon [czytaj: panteon]; pan – wszystek, theos [czytaj: teos]– bóg), to arcydzieło architektury rzymskiej. Jest to największa budowla rzymska przykryta kopułą. Została ona wzniesiona w 118 – 128 r. n.e. przez Hadriana na miejscu wcześniejszej fundacji cesarza Agryppy, której pozostałości znaleziono pod Panteonem. Budowla składa się z przedsionka, niegdyś licowanego marmurem, z ośmioma monolitycznymi kolumnami korynckimi w fasadzie i dwoma rzędami po cztery kolumny w głębi oraz z rotundy przykrytej kopułą.
W wewnętrznej ścianie rotundy znajduje się siedem nisz, na przemian prostokątnych i półokrągłych, przedzielonych edikulami; w miejscu ósmej niszy znajduje się wejście. Każdą niszę od wnętrza oddzielają dwie kolumny, podtrzymujące gzyms i attykę, nad którą umieszczono drugi rząd płytkich prostokątnych nisz. Powyżej kolejnego gzymsu rozciąga się sklepienie pokryte kasetonami.
Źródło światła stanowi okrągły otwór w dachu tzw. oculus [czytaj: okulus]. Na wystrój wewnętrzny składają się różnokolorowe kamienie (marmur, granit, porfir). Grube ściany budowli (do 6,5 m) w wątku kamiennym i ceglanym z zaprawą, są odciążone przez łuki i wewnętrzne półokrągłe kominy, a z zewnątrz pokryte białym stiukiem. Kopuła została wzniesiona z zaprawy z lekkim materiałem kamiennym i przykryta blachą brązową. Funkcja budowli do dziś nie jest jasna (kultowa, ceremonialna, reprezentacyjna?). W VII w. Panteon zamieniono na kościół. Obecny wygląd uzyskał po przebudowie w XVIII w.
![Ilustracja interaktywna przedstawia plan starożytnego centrum Rzymu z Forum Romanum. Za pomocą myszki wybiera się jedną ze wskazanych budowli. Po wybraniu i kliknięciu na daną nazwę ta delikatnie się poruszy. Po kliknięciu na przycisk ukaże film. Po kliknięciu na nazwę Basilica Aemilia [czytaj: bazilika emilia] ta wyświetla się na planie – zakreślona czerwoną elipsą. Po kliknięciu na przycisk wyświetla się film omawiający budynek.Po kliknięciu na nazwę Curia Iulia [czytaj: kuria julia] ta wyświetla się na planie – zakreślona czerwoną elipsą. Po kliknięciu na przycisk wyświetla się film omawiający budynek.Po kliknięciu na nazwę Rostra ta wyświetla się na planie – zakreślona czerwoną elipsą. Po kliknięciu na przycisk wyświetla się film omawiający budynek.Po kliknięciu na napis: Łuk Tytusa ta wyświetla się na planie – zakreślona czerwoną elipsą. Po kliknięciu na przycisk wyświetla się film omawiający budynek.Po kliknięciu na nazwę Curia Iulia [czytaj: kuria julia] wyświetla się położenie budynku na planie. Po kliknięciu na przycisk znajdujący się obok nazwy wyświetla się film omawiający budynek.Po kliknięciu na nazwę Rostra wyświetla się położenie budynku na planie. Po kliknięciu na przycisk położony przy napisie wyświetla się film omawiający budowlę.Po kliknięciu na napis: Łuk Tytusa wyświetla się położenie budynku na planie. Po kliknięciu na przycisk położony obok napisu wyświetli się film omawiający budowlę.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R1XtmK61zvbeb/1713270451/1oa6IuQwZ3urk2xMGwuGE21J1EdHydJX.png)
Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DgfYAUMP4
Wymień trzy przykładowe budowle znajdujące w centrum starożytnego Rzymu. Swoją odpowiedź zapisz poniżej.
Odpowiedz na pytanie. „Jakie wydarzenie było przyczyną powstania łuku tryumfalnego Tytusa? Swoją odpowiedź zapisz poniżej.
Ułóż puzzle przedstawiające jeden z reliefów na łuku Tytusa.
Forum Rōmānum – tekst interaktywny
Lingua Latina per se illustrataĪnfrā Capitōlīnum Palātīnumque collemcollem est forum Rōmānum. In eā vallevalle ōlim magna palūspalūs erat, quae tum dēmum siccāta estsiccāta est cum aquā palūdis in flūmen dēdūcerētur per cloācamcloācam subterrāneamsubterrāneam quae appellātur „cloāca Maximacloāca Maxima”.
Magnus numerus hominum cotīdiē convenit in forum Rōmānum, locum urbis celeberrimumceleberrimum, quī multīs aedificiīsaedificiīs pūblicīs et sacrīs cingiturcingitur. Aedificia pūblica amplissimaamplissima sunt duae basilicaebasilicae, Aemilia et Iūlia. Basilica est aedificium pūblicum in quō et alia multa negōtia aguntur et iūsiūs inter cīvēs dīcitur.
Iuxtā basilicam Aemiliam, in eā forī parte quae dīcitur ComitiumComitium, locāta est CuriaCuria, id est aedificium quō senātus Rōmānus convenīreconvenīre solet. ViaVia celebris quae inter Curiam et basilicam Aemiliam in forum exit ArgīlētumArgīlētum nōminātur.
Ante Comitium est locus superiorsuperior ex quō ōrātōrēs verba faciunt ad populum. „RōstraRōstra” nōmen est huius, quia rōstrīsrōstrīs nāviumnāvium captārum ōrnātur.
Ex aedisaedis sacrīs forī Rōmānī minimā quidem, sed veterrima est aedēs IānīIānī, quae ad īnfimumīnfimum Argīlētum sita est. Illa aedēs duās iānuāsiānuās vel portās habet, quae tum dēmum claudunturclauduntur cum per tōtum imperium populī Rōmānī terrā marīque pāxpāx facta est.
In contrāriā forī parte est aedēs VestaeVestae antīquissima, quae fōrmam habet rotundamrotundam, nōn quadrātamquadrātam. Iuxtā aedem Vestae est ātrium Vestae, id est domus VestāliumVestālium, et RēgiaRēgia, domus pontificis maximīpontificis maximī, in quā ōlim rēgēsrēgēs Rōmānī habitāvisse dīcuntur.
Ab utrāque parte basilicae Iūliae magna aedēs sita est, ā dextrā sub clīvō Capitōlīnōclīvō Capitōlīnō aedēs SāturnīSāturnī - aerāriumaerārium populī Rōmānī, ā sinistrā aedēs Castoris et PollūcisCastoris et Pollūcis, Iovis fīliōrum geminōrum, quī saepius Rōmānīs in proelīīsproelīīs auxiliō vēnērunt.
Źródło: Hans H. Orberg, Lingua Latina per se illustrata, t. Pars II Roma Aeterna, tłum. Joanna Lisiecka - Kabat, Academia Vivarium Novum Rzym 2015, s. 9–14 (fragmenty).
Przetłumaczony tekstPrzetłumaczony tekst
Magnus numerus hominum cotīdiē convenit in forum Rōmānum, locum urbis celeberrimum, quī multīs aedificiīs pūblicīs et 1. Aedificia, 2. ōrātōrēs, 3. aerārium, 4. fīliōrum, 5. aedēs, 6. rotundam, 7. sacrīs, 8. domus, 9. collem, 10. senātus, 11. basilicae, 12. pāx, 13. palūs, 14. parte, 15. subterrāneam, 16. "Rōstra" cingitur. 1. Aedificia, 2. ōrātōrēs, 3. aerārium, 4. fīliōrum, 5. aedēs, 6. rotundam, 7. sacrīs, 8. domus, 9. collem, 10. senātus, 11. basilicae, 12. pāx, 13. palūs, 14. parte, 15. subterrāneam, 16. "Rōstra" pūblica amplissima sunt duae 1. Aedificia, 2. ōrātōrēs, 3. aerārium, 4. fīliōrum, 5. aedēs, 6. rotundam, 7. sacrīs, 8. domus, 9. collem, 10. senātus, 11. basilicae, 12. pāx, 13. palūs, 14. parte, 15. subterrāneam, 16. "Rōstra", Aemilia et Iūlia. Basilica est aedificium pūblicum in quō et alia multa negōtia aguntur et iūs inter cīvēs dīcitur.
Iuxtā basilicam Aemiliam, in eā forī 1. Aedificia, 2. ōrātōrēs, 3. aerārium, 4. fīliōrum, 5. aedēs, 6. rotundam, 7. sacrīs, 8. domus, 9. collem, 10. senātus, 11. basilicae, 12. pāx, 13. palūs, 14. parte, 15. subterrāneam, 16. "Rōstra" quae dīcitur Comitium, locāta est Curia, id est aedificium quō 1. Aedificia, 2. ōrātōrēs, 3. aerārium, 4. fīliōrum, 5. aedēs, 6. rotundam, 7. sacrīs, 8. domus, 9. collem, 10. senātus, 11. basilicae, 12. pāx, 13. palūs, 14. parte, 15. subterrāneam, 16. "Rōstra" Rōmānus convenīre solet. Via celebris quae inter Curiam et basilicam Aemiliam in forum exit Argīlētum nōminātur.
Ante Comitium est locus superior ex quō 1. Aedificia, 2. ōrātōrēs, 3. aerārium, 4. fīliōrum, 5. aedēs, 6. rotundam, 7. sacrīs, 8. domus, 9. collem, 10. senātus, 11. basilicae, 12. pāx, 13. palūs, 14. parte, 15. subterrāneam, 16. "Rōstra" verba faciunt ad populum. 1. Aedificia, 2. ōrātōrēs, 3. aerārium, 4. fīliōrum, 5. aedēs, 6. rotundam, 7. sacrīs, 8. domus, 9. collem, 10. senātus, 11. basilicae, 12. pāx, 13. palūs, 14. parte, 15. subterrāneam, 16. "Rōstra" nōmen est huius, quia rōstrīs nāvium captārum ōrnātur.
Ex aedibus sacrīs forī Rōmānī minimā quidem, sed veterrima est 1. Aedificia, 2. ōrātōrēs, 3. aerārium, 4. fīliōrum, 5. aedēs, 6. rotundam, 7. sacrīs, 8. domus, 9. collem, 10. senātus, 11. basilicae, 12. pāx, 13. palūs, 14. parte, 15. subterrāneam, 16. "Rōstra" Iānī, quae ad īnfimum Argīlētum sita est. Illa aedēs duās iānuās vel portās habet, quae tum dēmum clauduntur cum per tōtum imperium populī Rōmānī terrā marīque 1. Aedificia, 2. ōrātōrēs, 3. aerārium, 4. fīliōrum, 5. aedēs, 6. rotundam, 7. sacrīs, 8. domus, 9. collem, 10. senātus, 11. basilicae, 12. pāx, 13. palūs, 14. parte, 15. subterrāneam, 16. "Rōstra" facta est.
In contrāriā forī parte est aedēs Vestae antīquissima, quae fōrmam habet 1. Aedificia, 2. ōrātōrēs, 3. aerārium, 4. fīliōrum, 5. aedēs, 6. rotundam, 7. sacrīs, 8. domus, 9. collem, 10. senātus, 11. basilicae, 12. pāx, 13. palūs, 14. parte, 15. subterrāneam, 16. "Rōstra", nōn quadrātam. Iuxtā aedem Vestae est ātrium Vestae, id est 1. Aedificia, 2. ōrātōrēs, 3. aerārium, 4. fīliōrum, 5. aedēs, 6. rotundam, 7. sacrīs, 8. domus, 9. collem, 10. senātus, 11. basilicae, 12. pāx, 13. palūs, 14. parte, 15. subterrāneam, 16. "Rōstra" Vestālium, et Rēgia, domus pontificis maximī, in quā ōlim rēgēs Rōmānī habitāvisse dīcuntur.
Ab utrāque parte basilicae Iūliae magna aedēs sita est, ā dextrā sub clīvō Capitōlīnō aedēs Sāturnī - 1. Aedificia, 2. ōrātōrēs, 3. aerārium, 4. fīliōrum, 5. aedēs, 6. rotundam, 7. sacrīs, 8. domus, 9. collem, 10. senātus, 11. basilicae, 12. pāx, 13. palūs, 14. parte, 15. subterrāneam, 16. "Rōstra" populī Rōmānī, ā sinistrā aedēs Castoris et Pollūcis, Iovis 1. Aedificia, 2. ōrātōrēs, 3. aerārium, 4. fīliōrum, 5. aedēs, 6. rotundam, 7. sacrīs, 8. domus, 9. collem, 10. senātus, 11. basilicae, 12. pāx, 13. palūs, 14. parte, 15. subterrāneam, 16. "Rōstra" geminōrum, quī saepius Rōmānīs in proelīīs auxiliō vēnērunt.
Podaj cztery dowolne budowle znajdujące się na Forum Romanum. Swoją odpowiedź zapisz poniżej.
Wyjaśnij pochodzenie nazwy największego amfiteatru starożytnego Rzymu. Swoją odpowiedź zapisz poniżej.
Wyjaśnij, na czym polega wyjątkowość Panteonu. Swoją odpowiedź zapisz poniżej.
Architektura rzymska
W technice budowlanej pomiędzy VI a I w. p.n.e. możemy wyróżnić dwie fazy. W starszej budowano na wzór etruski, z wulkanicznego tufu, drewna i cegły suszonej, spajanej glinianą zaprawą. Do ozdoby budynku używano terakotowych dachówek i plastycznie modelowanej terakoty. Typowym przykładem takiego budownictwa jest Świątynia Trójcy Kapitolińskiej w najstarszych fragmentach (ukończona w 509 r. p.n.e.). Druga faza zaczęła się w III w. p.n.e. – wprowadzono wówczas twardszy kamień i zaprawę murarską z wapna, wody i kopalnego popiołu wulkanicznego. Wiązała ona mocno kamień i była odporna na działanie wilgoci. Zapewne w II w. p.n.e. powstał rzymski cement, przez wymieszanie zaprawy z drobnym gruzem. Była to gęsta masa, dająca się plastycznie kształtować między szalunkami, w wykopach i na wygiętych łatach. Mur cementowy licowano ciosanym kamieniem, uzyskując różne wątki (np. kwadratowy, sieciowy i mieszany).
Wynalezienie cementu umożliwiło wprowadzenie do budownictwa linii krzywych w przekroju horyzontalnym (nisze, rotundy) i wertykalnym (sklepienia, arkady). Tak ulepszona technika murarska pozbawiła funkcjonalizmu klasyczne porządki architektoniczne. Akcentowano z reguły front budynku (fasadowość) i jego oś wzdłużną (osiowość). Według tych zasad wznoszono świątynie, najczęściej na planie prostokąta, z wejściem na krótszym boku. Świątynie Trójcy Kapitolińskiej były trójnawowe, a Westy – okrągłe.
Wybrane typy budowli rzymskich i ich przeznaczenie:
Amfiteatr (gr. amphitheatron [czytaj: amfiteatron]; amphi [czytaj: amfi]– dokoła, łac. amphitheatrum [czytaj: amfiteatrum]) - w starożytnym Rzymie budowla odkryta o kształcie eliptycznym lub okrągłym, przeznaczona na walki gladiatorów i walki z dzikimi zwierzętami. Składał się z areny i z widowni wznoszącej się schodkowo ku górze; całość otaczano zazwyczaj murem podzielonym na piętra arkadami kolumnowymi. W Rzymie największy był amfiteatr Flawiuszów, nazwany Koloseum. Przed wzniesieniem Koloseum w Rzymie istniały jedynie nietrwałe amfiteatry drewniane, natomiast najstarszy amfiteatr rzymski, zachowany do dziś, zbudowano po 80 p.n.e. w Pompejach. W okresie od I do III w. wiele tego typu budowli powstało w Italii i prowincjach, m.in. w Pola, Weronie, Puteoli, Nemausus (dziś. Nîmes).
Cyrk (łac. circus [czytaj: cirkus]) - budowla, w której odbywały się wyścigi rydwanów. Arenę, w kształcie wydłużonego prostokąta (jeden z krótszych boków zaokrąglony, znajdowały się przy nim stajnie, z których wyjeżdżały wozy, a między stajniami brama w formie łuku, nad nią loża honorowa, a po bokach dwie wieże) otaczały amfiteatralnie ustawione trybuny i dzieliło wzniesione pośrodku podmurowanie, tzw. spina, zakończone mocnymi słupami, wokół którego odbywały się biegi.
Największy był Circus Maximus [czytaj: Cirkus Maksimus], między Palatynem a Awentynem, pochodzący z IV w. p.n.e., wielokrotnie przebudowywany i rozszerzany; za Augusta mógł pomieścić
ok. 60 000 widzów, w IV w. n.e. około 180 000. Szczególnie bogato prezentowała się spina tego cyrku, zdobiły ją m.in. dwa obeliski, dekorowane rzeźbami sprowadzonymi z Egiptu przez Augusta i Konstancjusza. Na Polu Marsowym znajdował się cyrk Flaminiusza (Circus Flaminius) z 220 r. p.n.e., w ogrodach Agryppiny – cyrk Nerona (Circus Neronianus). Cyrki wznoszono także w innych miastach Italii i na prowincjach rzymskich, np. w Boville [czytaj: Bowille], Merida i w Kartaginie.
Termy - rzymski łaźnie publiczne, wywodzące się m.in. z urządzeń kąpielowych w gimnazjonach greckich. Typowe termy miały pewne stałe elementy, które mogły podlegać pewnym modyfikacjom: z przedsionka (apodyterium) przechodziło się do sali zawierającej baseny z zimną wodą (frigidarium) i dalej do pomieszczeń, gdzie brano kąpiele ciepłe (tepidarium) i gorące (caldarium); w termach rzymskich znajdowała się często łaźnia sucha (laconicum [czytaj: lakonikum]) i parowa (sudationes). W niektórych termach stwierdza się podział na część męską i kobiecą. Paleniska ogrzewające termy znajdowały się w podziemiach (hipocaustum [czytaj: hipokaustum). Poza częścią kąpielową w skład kompleksu term wchodziły portyki, boiska do ćwiczeń, ogrody, czytelnie, bufety i sklepy. Termy były ważnym ośrodkiem życia kulturalnego i towarzyskiego. Najstarsze sa˛Termy Stabiańskie w Pompejach. W Rzymie monumentalne kompleksy term zbudowali: Agryppa, Neron, Tytus, Trajan, Karakalla, Dioklecjan i Konstantyn. Szczególnie okazałe, ozdobione licznymi dziełami sztuki, były termy Karakalli i Dioklecjana.
Łuki tryumfalne - budowle‑pomniki, wznoszone przez Rzymian dla uczczenia zasłużonych obywateli i ich czynów. Łuk tryumfalny wywodzi się przypuszczalnie z bram pełniących funkcje pomników wznoszonych w Rzymie w II w. p.n.e. (fornices). Łuki tryumfalne składały się z dwóch filarów, połączonych arkadą, tworzącą bramę (tzw. łuki jednoprzelotowe), lub z czterech filarów połączonych arkadami, tworzącymi trzy przejścia. Łuki jednoprzelotowe były najpopularniejsze na przełomie er i w I w., w II i III w. częściej spotyka się te o trzech przelotach. Rzadkie były łuki dwuprzelotowe (np. w Saintes), osobną kategorią są poczwórne bramy, z których każda wychodziła na inną stronę świata (typowy przykład – Ianus Quadrifrons [czytaj: Janus Kwadrifrons] w Rzymie). Na szczycie łuku umieszczano zazwyczaj kwadrygę z posagiem osoby, dla której wzniesiono łuk, a na ścianach napisy i płaskorzeźby, upamiętniające jej czyny. W Rzymie zachowały się trzy łuki:
Tytusa na wzgórzu Welia, przy Via Sacra [czytaj: Wija Sakra], jednoprzelotowy, wzniesiony ok. 81 – 82 roku. Upamiętnia on zwycięstwo cesarza Tytusa nad Żydami i zdobycie Jerozolimy w 70 roku n.e.
Septymiusza Sewera, o trzech przejściach, wzniesiony dla uczczenia jego zwycięstw nad Partami na Forum Romanum w 203 r.;
Konstantyna, o trzech przejściach, wzniesiony w 315 r. przez obywateli Rzymu dla upamiętnienia zwycięstwa cesarza nad Maksencjuszem.
Akwedukt (łac. aquaeductus[czytaj: akweduktus]; aqua [czytaj: akła] – woda, duco [czytaj: duko] – prowadzę) - wodociąg doprowadzający rurami wodę do miast z odległych źródeł. Akwedukty dzielą się na podziemne i nadziemne, oparte na systemie łuków, przerzucanych nad dolinami, wzgórzami i rzekami. Najstarsze akwedukty zachowały się w Grecji; na Samos z VI w. p.n.e., w Koryncie i w Atenach z V w. p.n.e. W Rzymie najbardziej znane akwedukty: Aqua Appia z 312 r. p.n.e, Aqua Marcia z 144 – 140 r. p.n.e. (obecnie czynny), Aqua Claudia [czytaj: Akła Klaudia] powstały w 52 r., w czasach Kaliguli (zachowany fragmentarycznie), Aqua Virgo [czytaj: Akła Wirgo] wybudowany w 20 r. p.n.e. staraniem Agryppy (obecnie czynny) i Aqua Traiana [czytaj: Akła Trajana] ze 111 r. (czynny). Akwedukty w prowincjach rzymskich (czynne dotychczas): w Hiszpanii w Tarragonie (daw. Tarraco [czytaj: Tarraco], najlepiej zachowany), w Segowii oraz we Francji w Nîmes (daw. Nemausus), tzw. Pont du Gard [czytaj: Pą di Gar] z okresu cesarzy rzymskich Antoninów. Akwedukt rzymski stanowi wspaniały przykład konstrukcyjnych osiągnięć antycznych budowniczych.
Bazylika (gr. basilike [czytaj: bazilike]) - wielka hala przeznaczona na posiedzenia sądowe i zebrania publiczne nazwana od głównego urzędnika w Atenach: archonta basileusa. Podzielona kolumnadami na trzy części, miała w głębi – naprzeciw wejścia – trybunę. Wielka różnorodność planów bazylik rzymskich utrudnia przeprowadzenie typologii. Część uczonych przyjmuje podział na tzw. bazyliki typu greckiego, z wejściem na krótszym boku i wewnętrznym podziałem za pomocą kolumn na trzy, pięć lub siedem naw, i tzw. bazyliki typu orientalnego, z wejściem na dłuższym boku i wieńcem kolumn, otaczającym centralną część bazyliki. Wiele zachowanych bazylik łączy elementy obu tych typów. Za cesarstwa często jeden lub oba krótsze boki bazylik kończyły się apsydami. Część budowli nie była pokryta dachem.
W Rzymie pierwszą bazylikę wzniesiono w 184 r. p.n.e. z inicjatywy Marka Porcjusza Katona (Basilica Porcia). Z późniejszych na uwagę zasługują: ufundowana przez Lepidusa w 176 r. p.n.e. Basilica Aemilia, przez Cezara Basilica Iulia, przez Trajana ok. 112 r. Basilica Ulpia i bazylika zbudowana na pocz. IV w. przez Maksencjusza, uzurpowana następnie przez Konstantyna, którego kolosalny posąg ustawiono w apsydzie. Wiele bazylik, usytuowanych zwykle w pobliżu forum, wzniesiono w innych miastach, np. w Pompejach.
Podaj etymologię nazwy „akwedukt” oraz odpowiedz na pytanie, jaką funkcje pełniły te konstrukcje budowlane w Imperium Rzymskim. Swoją odpowiedź zapisz poniżej.
Wymień nazwy oraz funkcje najważniejszych pomieszczeń w willi rzymskiej. Swoją odpowiedź zapisz poniżej.
Przytocz trzy przykładowe budowle charakterystyczne dla miast Imperium Rzymskiego. Swoją odpowiedź zapisz poniżej.
Pompeje jako przykład miasta rzymskiego
Pompeje (łac. Pompeii) to miasto w Kampanii u podnóży Wezuwiusza, pierwotnie osada oskijska, pozostająca w VII i VI w. p.n.e. pod silnym wpływem kultury greckiej (z VI w. pochodzi świątynia dorycka na Forum Trójkątnym). W końcu VI w. Pompeje znalazły się w orbicie wpływów etruskich, po 474 r. znowu przeważały wpływy greckie. W 424 r. miasto dostało się pod władzę Samnitów, pozostając nadal ważnym portem i ośrodkiem handlu. W drugiej połowie IV w. zaczął się okres dominacji rzymskiej. W II wojnie punickiej Pompeje pozostały wierne Rzymowi. W 89 r. p.n.e. – w czasie wojny ze sprzymierzeńcami – zostały zdobyte przez Rzymian, wkrótce potem stały się kolonią rzymską. Miasto, które ucierpiało w czasie trzęsienia ziemi w 62 lub w 63 r., uległo całkowitej zagładzie w 79 r. n.e., zasypane wielometrową warstwą popiołu i kamieni w czasie wybuchu Wezuwiusza. Wykopaliska rozpoczęto w XVIII w., badania naukowe w drugiej połowie XIX w.
Miasto o dość nieregularnym planie i skomplikowanej siatce ulic było otoczone murem, wielokrotnie przebudowywanym między V a I w. p.n.e.
Przy Forum Prostokątnym, w południowo‑wschodniej części Pompejów, znajdowały się ważne budowle publiczne: świątynie Jowisza (pierwsza połowa I w. p.n.e.) i Apollona (II/I w. p.n.e.), siedziba dekurionów i kuria (okres julijsko‑klaudyjski), bazylika (druga połowa II w. p.n.e.), comitium [czytaj: komitum], macellum i budynek wagi, a także mniejsze sanktuaria, hale, łuki i liczne bazy posągów. Forum było otoczone portykami, w swym zasadniczym kształcie i powstało w II w. p.n.e., w czasach rzymskich ulegało modyfikacjom i przebudowom. W południowej części Pompejów znajdowało się Forum Trójkątne otoczone portykami, przylegał do niego Wielki Teatr i palestra; nieco dalej Teatr Mały z 80–75 p.n.e. – typowo rzymski w planie – pełniący przypuszczalnie funkcję odeonu. W pobliżu zlokalizowano świątynie Izydy i Zeusa Mejlichiosa. Wśród budowli publicznych na uwagę zasługują trzy kompleksy term, amfiteatr, tzw. wielka palestra oraz świątynie Fortuny i Wenery. Liczne budowle odkryte w Pompejach zaliczają się do najstarszych znanych nam przykładów danej kategorii architektury rzymskiej: amfiteatr (po 80 p.n.e.), Termy Stabiańskie (II w. p.n.e.) i Termy Rynkowe (po 80 p.n.e.), Teatr Mały i bazylika (druga połowa II w. p.n.e.). Pompeje dostarczają również najbardziej reprezentatywnych przykładów italskiego i rzymskiego budownictwa.
Vīlla et hortus – tekst interaktywny
Lingua Latina per se illustrataIn vīllā sunt duo ōstiaōstia: ōstium magnum et ōstium parvum. Vīlla duo ōstia et multās fenestrāsfenestrās habet.
In vīllā Iūliī magnum atriumatrium est cum impluviōimpluviō. Quid est in impluviō? In eō est aqua. In ātriō nūllae fenestrae sunt.
Etiam peristȳlumperistȳlum magnum et pulchrum in vīllā est. „Peristȳlum” est vocābulum Graecum. In villīs Graecīs et Rōmānīs magna et pulchra peristȳla sunt. Estne impluvium in peristȳlō? Id nōn in peristȳlō, sed in ātriō est. In peristȳlō parvus hortushortus est.
In vīllā sunt multa cubicula.cubicula. Quīntus in cubiculō parvō dormit. Estne magnum cubiculum Mārcī? Id quoque parvum est. Iūlius et Aemilia in cubiculō magnō dormiunt. Ubi dormiunt servī? Iī quoque in cubiculīs dormiunt. Suntne magna eōrum cubicula? Ea nōn magna sunt, et multī servī in ūnō cubiculō dormiunt.
Źródło: Hans H. Orberg, Lingua Latina per se illustrata, t. Pars I Familia Romana, tłum. Joanna Lisiecka - Kabat, Academia Vivarium Novum Montella 2007, s. 33–34 (fragmenty).
Przetłumaczony tekstPrzetłumaczony tekst
Zapoznaj się z opisem ilustracji przedstawiającej plan domu rzymskiego. Na podstawie tekstu podaj funkcje części domu oznaczonych na planie.
Przyjrzyj się ilustracji przedstawiającej plan domu rzymskiego. Na podstawie tekstu podaj funkcje części domu oznaczonych na planie.
Omów rolę wody i oświetlenia w architekturze rzymskich domów. Swoją odpowiedź zapisz poniżej.
Odpowiedz na pytanie, co spowodowało, że pozostałości Pompejów zachowały do naszych czasów w nienaruszonym stanie? Swoją odpowiedź zapisz poniżej.
Odpowiedz na pytanie, w jaki sposób mieszkańcy Pompejów ozdabiali swoje domy. Swoją odpowiedź zapisz poniżej.
Wymień najważniejsze budynki użyteczności publicznej w Pompejach. Swoją odpowiedź zapisz poniżej.
Ćwiczenia
Droga – 1. Aedificium, 2. Via, 3. Hortus, 4. Aedis, 5. Cubiculum
Ogród – 1. Aedificium, 2. Via, 3. Hortus, 4. Aedis, 5. Cubiculum
Sypialnia – 1. Aedificium, 2. Via, 3. Hortus, 4. Aedis, 5. Cubiculum
Świątynia – 1. Aedificium, 2. Via, 3. Hortus, 4. Aedis, 5. Cubiculum
Ułóż puzzle, a następnie odpowiedz jaki styl malarstwa greckiego reprezentuje waza.
Scharakteryzuj krótko styl czerwonofigurowy. Wskaż różnice między stylem czerwono-, a czarnofigurowym.
Wypisz podstawowe podobieństwa i różnice starożytnego amfiteatru i cyrku rzymskiego.
Test sprawdzający wiedzę z architektury starożytnej Grecji i Rzymu
Słownik łacińsko‑polski
[czytaj: edis, edis]; świątynia, miejsce święte.
budynek.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DgfYAUMP4
Wymowa słowa aedificium w języku łacińskim.
część świątyni Saturna w Rzymie, gdzie mieścił się skarbiec publiczny.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DgfYAUMP4
Wymowa słowa aerarium w języku łacińskim.
[czytaj: amplus, ampla, amplum]; ogromny, szeroki, wielki.
[czytaj: Argiletum, Argentilumi]; dzielnica Rzymu ciągnąca się od Forum do Subury; znajdowała się tutaj świątynia Janusa i wiele sklepów rzemieślników i księgarzy.
[czytaj: atrium, atriumi]; w zamożnych domach rzymskich główna część domu, znajdująca się bezpośrednio za westybulem wejściowym. Dokoła atrium rozmieszczone były izby mieszkalne. W głównym pomieszczeniu głowa rodziny przyjmowała interesantów i klientów. Atrium było pomieszczeniem prostokątnym, przykrytym dachem. W środku dachu znajdował się czworokątny otwór compluvium [czytaj: kompluwium], przez który ściekała woda deszczowa do impluvium [czytaj: impluwium], basenu znajdującego się pod nim.
bazylika; w starożytnym Rzymie budynek publiczny służący do wymiany handlowej i do celów sądowych.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DgfYAUMP4
Wymowa słowa basilica w języku łacińskim.
[czytaj: kastor e polluks]; (z łacińskiego: Castor, Castoris, Pollūx, Pollūcis [czytaj: kastor, kastoris, polluks, pollucis]), w mitologii greckiej i rzymskiej herosi greccy, bliźniacy, synowie Ledy i Zeusa (wg innej wersji Ledy i Tyndareosa), kochający się bracia, nieustraszeni wojownicy. Kastor był ujeżdżaczem koni, zaś Polluks pięściarzem. Polluks był nieśmiertelny i kiedy zginął Kastor został przez Zeusa zabrany na Olimp. Uzyskał od ojca zgodę, by jeden dzień spędzać z Kastorem w Hadesie, a jeden z bogami na Olimpie.
zatłoczony, masowo uczęszczany.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DgfYAUMP4
Wymowa słowa celeber w języku łacińskim.
otaczać.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DgfYAUMP4
Wymowa słowa cingo w języku łacińskim.
zamknąć.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DgfYAUMP4
Wymowa słowa claudo w języku łacińskim.
[czytaj: kliwus Kapitolinus]; wyżej położona droga na Kapitol, część Via Sacra [czytaj: wija sakra].
[czytaj: Kloaka Maksima]; (cloāca,- ae f., Maximus,-ā,-um stopień najwżyższy od magnus,-a,-um) – sztuczny kanał ściekowy w Rzymie zbudowany za czasów Tarkwiniusza Starego, którym ścieki były transportowane z ulic do Tybru.
[czytaj: kloaka, kloake]; kanał.
wzgórze.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DgfYAUMP4
Wymowa słowa collis w języku łacińskim.
[czytaj: komitium, komitii]; miejsce przeznaczone na zebrania lub zgromadzenia ludowe.
spotykać się.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DgfYAUMP4
Wymowa słowa convenio w języku łacińskim.
sypialnia.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DgfYAUMP4
Wymowa słowa cubiculum w języku łacińskim.
[czytaj: kuria, kurie]; budynek senatu w najstarszej części Forum Romanum. W 44 r. Juliusz Cezar zaczął budować nowy gmach, dokończony już po jego śmierci, zwany Curia Iulia.
okno.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DgfYAUMP4
Wymowa słowa fenestra w języku łacińskim
ogród.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DgfYAUMP4
Wymowa słowa hortus w języku łacińskim
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DgfYAUMP4
Wymowa słowa Ianus w języku łacińskim.
(Iānus,-i m) - rzymskie bóstwo staroitalskie, bóg bram, domostw oraz początku. Przedstawiany jako mężczyzna o dwóch twarzach. Poświęcony był mu pierwszy dzień roku oraz pierwszy miesiąc (łac. Ianuarius). Świątynia Janusa na rzymskim Forum Romanum otwierana była na czas wojny i zamykana, gdy zawierano pokój.
[czytaj: janua, janue]; drzwi.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DgfYAUMP4
Wymowa słowa impluvium w języku łacińskim.
basen umieszczony w podłodze w atrium rzymskiego domu, gdzie zbierała się woda deszczowa wpadająca przez otwór zrobiony w dachu.
[czytaj: inferus, infera, inferum]; niższy.
prawo.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DgfYAUMP4
Wymowa słowa ius w języku łacińskim.
statek.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DgfYAUMP4
Wymowa słowa navis w języku łacińskim.
drzwi.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DgfYAUMP4
Wymowa słowa ostium w języku łacińskim.
bagno.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DgfYAUMP4
Wymowa słowa palus w języku łacińskim.
pokój, zgoda.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DgfYAUMP4
Wymowa słowa pax w języku łacińskim.
wewnętrzny dziedziniec domu rzymskiego, ogród otoczony krytą kolumnadą krużganka.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DgfYAUMP4
Wymowa słowa peristylum w języku łacińskim.
(z łacińskiego pontifex maximus [od pontĭfex, fĭcis m. - kapłan; maxĭmus, - a, -um - największy por. magnus, -a, -um - wielki]) - kapłan na czele kolegium kapłańskiego, które początkowo towarzyszyło najwyższemu urzędnikowi w czasie pełnienia funkcji sakralnych, a następnie przewodniczyło kultowi państwowemu.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DgfYAUMP4
Wymowa słowa pontifex maximus w języku łacińskim.
bitwa, walka.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DgfYAUMP4
Wymowa słowa proelium w języku łacińskim.
kwadratowy.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DgfYAUMP4
Wymowa słowa quadratus w języku łacińskim.
(rēx, rēgis (m) - król.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DgfYAUMP4
Wymowa słowa rex w języku łacińskim.
[czytaj: regia, regie]; pałac królewski.
[czytaj: rostra, rostrorum]; (porównaj z rōstrum,-i n) - mównica na Forum w Rzymie, ozdobiona u dołu dziobami okrętów zdobytych pod Antium w czasie wojny Rzymian z Latynami (r. 338 p.n.e.).
[czytaj: rostrum, rostri]; dziób okrętu.
[czytaj: rotundus, rotunda, rotundum]; okrągły, kulisty.
[czytaj: Saturnus, Saturni]; Staroitalski bóg rolnictwa i zasiewów przedstawiony jako starzec z sierpem w ręku, wcześnie utożsamiany z greckim Kronosem, ojciec Jowisza, który mu wydarł władzę. Wtedy Saturn schronił się do Lacjum, gdzie pod jego rządami zapanował złoty wiek ludzkości. W podziemiach jego świątyni na Forum Romanum mieścił się skarbiec państwa.
[czytaj: sikko]; osuszać.
[czytaj: subterraneus, subterranea, subterraneum]; podziemny.
[czytaj: superus, supera, superum]; wyższy, wyżej położony.
[czytaj: walles, wallis]; dolina.
[czytaj: westa, weste]; (z łacińskiego: Vesta, -ae f.); Westa - bóstwo staroitalskie, bogini ogniska państwowego, odpowiednik greckiej Hestii. Jej państwowy kult nie miał świątyni z posągiem bóstwa, ale okrągły budynek u stóp Palatynu, obok urzędu najwyższego kapłana i domu westalek. Była to bez wątpienia imitacja dawnej chaty chłopskiej - pierwotnie Westa, podobnie jak Hestia, była prawdopodobnie boginią ogniska domowego. Wewnątrz budynku płonął wieczny ogień, symbol trwałości państwa. Jego zgaśnięcie było złą wróżbą dla Rzymu. Wyobrażano Westę jaką matronę z odsłoniętą głową. Atrybutami bogini były: berło, patera i róg obfitości.
[czytaj: westalis, westale]; westalski, jako rzeczownik rodzaju żeńskiego - Westalka, kapłanka bogini Westy.
droga, ulica.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DgfYAUMP4
Wymowa słowa via w języku łacińskim.
Słownik pojęć
w starożytnej Grecji centralny plac polis — miejsce życia religijnego, politycznego i gospodarczego.
(łac. Marcus Vipsanius Agrippa [czytaj: Markus Wipsanius Agripa]), ur. ok. 63 r. p.n.e., zm. 12 r. p.n.e., rzymski wódz i polityk, zaufany cesarza Augusta. Był głównym pomocnikiem cesarza w przebudowie i rozbudowie Rzymu.
roślina o dużych głęboko wyciętych liściach, rosnąca dziko w strefie śródziemnomorskiej; prototyp greckich i rzymskich ornamentów architektonicznych występujących w formie liścia, stylizowanej wici oraz kwiatu akantu (np. głowica kolumny korynckiej i kompozytowej).
dekoracyjny element architektoniczny, wieńczący wierzchołek i boczne narożniki przyczółka, w formie palmety, wolut, liści akantu, niekiedy grup figuralnych.
356 – 323 p.n.e., król Macedonii od 336 r., syn Filipa II i Olympias. Pokonał wojska perskie m.in. pod Issos - 333 r. p.n.e. Dążył do stworzenia uniwersalnej monarchii ze stolicą w Babilonie, obejmującej tereny dawnego państwa perskiego, Macedonię i Grecję. Wyruszył na podbój Indii, lecz zmuszony był ogłosić odwrót wojsk ze względu na zmęczenie jego armii. Aleksander planował także podbój Afryki i Italii. Planom tym położyła kres przedwczesna śmierć króla w 323 r. p.n.e.
aktywny ok. 560 – 525 r. p.n.e., malarz i garncarz attycki wazowy, tworzył w technice czarnofigurowej. Znanych jest 8 naczyń z dekoracją jego autorstwa i kilka z jego sygnaturą jako garncarza.
(łac. Titus Aurelius Fulvus Boionius Arrius Antoninus [czytaj: Titus Aurelius Fulwus Bojonius Arrius Antoninus]) z dynastii Antoninów, ur. 86 r., zm. 161 r., cesarz rzymski od 138 r., adoptowany przez cesarza Hadriana w 138 r., na krótko przed jego śmiercią, syn Tytusa Aureliusza Fulwusa (konsula 89 r.) i Arii Fadilli.
przestrzeń, najczęściej na rzucie półkola lub wieloboku, zamykająca prezbiterium, nawę bądź ramiona transeptu, równej lub mniejszej wysokości i szerokości.
element architektoniczny składający się z dwóch podpór (filarów, kolumn) połączonych łukiem, najczęściej w rzędzie.
(gr. Ἀsigmakappalambdaetapiiotaός Asklēpiós); mit. gr. - heros, bóg sztuki lekarskiej. Przedstawiany jako dojrzały, brodaty mężczyzna w długiej szacie, z laską owiniętą wężem i z czarą leków. Oddawano mu także cześć pod postacią świętego węża i składano w ofierze koguty.
ścianka ponad gzymsem koronującym, wieńcząca elewację budynku, kryjąca niskie poddasze lub połacie dachu. Jest przede wszystkim elementem dekoracyjnym.
(łac. Mons Aventinus [czytaj: Mons Awentinus]); jedno z siedmiu wzgórz w południowej części Rzymu.
(łac. Lucius Caecilius Iucundus [czytaj: Lucjus Cecjilius Jukundus]), bankier żyjący w Pompejach do 62 r. n.e. Jego dom w Pompejach zachował się i można go zwiedzać pośród ruin miasta.
(gr. chirhoupsilonsigmaepsilonlambdaepsilonphiάnutauiotanuomicronς; chirhoupsilonsigmaός – złoto, epsilonlambdaepsilonphiάς – kość słoniowa); wirtuozowska technika rzeźbiarska posługująca się cennym tworzywem, głównie złotem i kością słoniową, stosowana w Grecji od V w. p.n.e., zwykle w kolosalnych wizerunkach kultowych. Posąg w chryzelefantynie wykonywano na drewnianej konstrukcji złożonej z potężnego trzonu, rusztowania i rzeźbionego modelu. Ten pokrywano w odsłoniętych częściach ciała (np. twarz, ręce, stopy) odpowiednio ukształtowanymi płytkami z kości słoniowej, a szaty, włosy i akcesoria złotą blachą o trybowanym reliefie, inkrustowaną półszlachetnymi kamieniami, szkliwem i polichromowaną. Inne elementy (np. tron) sporządzano z rzadkich gatunków drewna (heban, cedr). Największym mistrzem chryzelefantyny był Fidiasz.
plemiona trackie zamieszkujące w starożytności tereny dzisiejszej Rumunii. W 60 r. n.e. zjednoczeni przez Burebistę. W 87 r. n.e. przekształceni w silną organizację państwową przez Decebala. W latach 101 - 106 n.e. podbici przez Rzymian.
od 336 r. p.n.e. ostatni król Persji z dynastii Achemenidów. Pokonany przez Aleksandra Wielkiego w 334 r. p.n.e. nad rzeką Granikos, w 333 r. pod Issos, w 331 r. koło asyryjskiej wsi Gaugamela.
(łac. Caius Aurelius Valerius Diocletianus [czytaj: Gajus Aurelius Walerius Diokletianus]), ur. ok. 245, Dalmacja, zm. 313(?), Spalatum (obecnie Split), cesarz rzymski 284 – 305.
artysta grecki pracujący w technice mozaikowej (II w. p.n.e.), znany z podpisu na dwóch słynnych mozaikach, przedstawiających sceny z komedii, znalezionych w willi Cycerona w Pompejach.
(łac. Titus Flavius Domitianus [czytaj: Titus Flawius Domitianus]); żył w latach 54 r. - 96 r. n.e. Cesarz rzymski z dynastii Flawiuszów od 81 r. n.e. Syn Wespazjana, brat Tytusa. Prowadził liczne wojny (w Brytanii, Germanii). Zbudował fortyfikacje wzdłuż Dunaju i Renu. Zginął w wyniku spisku.
rezydencja cesarza Nerona wzniesiona w Rzymie między wzgórzami Palatyn, Celius i Eskwilin po pożarze miasta w 64 r., zaprojektowana przez architektów Severusa i Celera. Założenie znane ze źródeł antycznych i wykopalisk prowadzonych od renesansu (znaleziono wiele cennych rzeźb, m.in. Umierający Gal), słynące z nowatorskich rozwiązań przestrzennych, technicznych i ogrodowo‑pejzażowych. Zniszczone za Flawiuszów, którzy na miejscu usytuowanego w centrum stawu wznieśli Koloseum (nazwa od wielkiego posągu Nerona z poprzedniego założenia), a na miejscu pałacu na Eskwilinie — termy Tytusa, pod którymi zachowały się dekorowane malowidłami III i IV stylu pompejańskiego sale i korytarze.
potoczne określenie siedmiu kolejno panujących 96 – 192 r. cesarzy rzymskich, którzy, z wyjątkiem ostatnich dwóch, uzyskali tron przez adopcję do rodziny panującego.
Najczęściej terminu Flawiusze używa się w stosunku do cesarzy panujących w 69 – 96 r n.e. Wespazjana oraz jego 2 synów i następców, Tytusa i Domicjana.
(łac. aedicula [czytaj: edíkula] - domek); miniaturowa budowla, model architektoniczny lub motyw dekoracyjny w tym kształcie.
mityczny król Aten, wg najstarszej tradycji — następca Kekropsa.
(łac. Etrusci [czytaj: Etruscji]); lud starożytny zamieszkujący od IX do I w. p.n.e. środkową Italię (Etrurię), niemówiący językiem indoeuropejskim, który w kontakcie z Grekami stworzył głęboko zhellenizowaną, choć niepozbawioną własnego piętna, kulturę i sztukę.
pochodząca z bogatej rodziny kapłanka Wenus, fundatorka imponującego budynku (budynku Eumachii) po wschodniej stronie Forum w Pompejach.
specyficznie grecki szyk bojowy piechoty, polegający na ustawieniu wzdłuż frontu 8–12‑rzędowej linii ciężkozbrojnych hoplitów, formowanych tak ściśle, że tarcza każdego piechura kryła jego sąsiada z lewej.
(łac. Annia Galeria Faustina) żona cesarza Antonina Piusa, zmarła w 141 r. n.e.
rzymska bogini losu, początkowo dobrej doli, z czasem, szczególnie w literaturze, także złej doli.
najmłodsze i największe z forów cesarskich w Rzymie, wzniesione według planów Apollodorosa z Damaszku między Forum Augusta, Kapitolem i Kwirynałem, poświęcone w 112 r. Zajmowało obszar 295 6120 m, na jego dłuższych bokach znajdowały się portyki z eksedrami. Wejście od strony południowo‑wschodniej prowadziło na duży plac z kolosalnym posągiem konnym Trajana i Bazyliką Ulpiańską, 5‑nawową budowlą z dwoma absydami, za którą wznosiły się dwie biblioteki (łacińska i grecka) a między nimi Kolumna Trajana. Założenia zamykał plac w formie podkowy, ze świątynią Boskiego Trajana i jego małżonki Plotyny, zbudowaną w czasach Hadriana. Do budowy kompleksu użyto różnokolorowych kamieni, zdobiły go liczne dzieła sztuki. Do północno‑wschodniej krawędzi Forum Trajana przylegały hale targowe, z magazynami, sklepami i biurami.
w budowlach klasycznych: środkowa część belkowania między architrawem a gzymsem.
(łac. Galli); w starożytności nazwa nadana ludności celtyckiej (Celtowie) zamieszkującej tereny Galii.
syn króla Troi, Trosa, i nimfy Kalliroe, odznaczający się niezwykłą urodą, którego Zeus pod postacią orła uniósł na Olimp. Ganimedes pełnił tam razem z Hebe funkcję podczaszego przy ucztach bogów.
(gr. gammaupsilonmunuάsigmaiotaomicronnu) w starożytnej Grecji miejsce przeznaczone do ćwiczeń fizycznych i uprawiania sportu.
(łac. Publius Aelius Hadrianus [czytaj: Publius Elius Hadrianus]), ur. 24 I 76 r., Rzym, zm. 10 VII 138, Baje, cesarz rzymski od 117 r.
(gr. ὁpilambdaῖtaualfaiota, hoplitai - ciężkozbrojni żołnierze piechoty; porównaj: ὅpilambdaomicronnu, hoplon- duża tarcza, charakterystyczna dla hoplity) ciężkozbrojna piechota grecka. Uzbrojenie hoplity składało się z metalowego hełmu, pancerza, nagolenników, wielkiej tarczy, włóczni i prostego obosiecznego miecza. Ważyło około 35 kg.
bogini egipska, małżonka i siostra Ozyrysa. Kult jej rozpowszechnił się w Rzymie od I w. p.n.e. Pierwszą świątynię Izydy w Rzymie wzniósł cesarz Kaligula na Polu Marsowym. W okresie ptolemejsko‑rzymskim w Egipcie głównym jej sanktuarium była świątynia na File (wyspa pierwszej katarakty Nilu).
(łac. Caius Iulius Caesar [czytaj: Gajus Julius Cesar]) - 100 - 44 r. p.n.e, rzymski wódz i polityk związany ze stronnictwem popularów, członek I triumwiratu, podbił Galię (58 - 51 r. p.n.e.); pokonał Pompejusza Wielkiego w wojnie domowej; osadził Kleopatrę VII na tronie egipskim; przeprowadził reformę kalendarza (dlatego zwanego juliańskim); w 44 r. p.n.e. przyjął dożywotnią dyktaturę; zamordowany w senacie w Idy Marcowe. Autor “Wojny galijskiej”i “Wojny domowej”.
(łac. Caius Iulius Caesar Germanicus Caligula [czytaj: Gajus Julius Germanikus Kaligula]) z dynastii julijsko‑klaudyjskiej, ur. 31 VIII 12 r., zm. 24 I 41 r., cesarz rzymski od 37 r.
region w południowych Włoszech, nad Morzem Tyrreńskim.
(łac. Mōns Capitōlīnus [czytaj: Mons Kapitolinus]); jedno z siedmiu wzgórz starożytnego Rzymu złożone z dwóch połączonych niecką kopuł: na północnej stała świątynia Junony, na południowej świątynia Jowisza Kapitolińskiego, Minerwy i Junony. Kapitol był zawsze twierdzą, sanktuarium i symbolem Rzymu, wspominanym głównie w związku z ceremoniami religijnymi, zwłaszcza triumfami, a także z działaniami wojennymi.
jeden z Dioskurów (Kastor i Polluks), mitologicznych bliźniaków uważanych za synów Zeusa i Ledy.
(łac. Marcus Aurelius Antoninus Bassianus [czytaj: Markus Aurelius Antonimus Bassjanus]) z dynastii Sewerów, ur. 4 IV 186 lub 188, zm. 8 IV 217, cesarz rzymski od 211 r.
podpory architektoniczne w formie postaci kobiecych. Słynne kariatydy znajdują się w ateńskim Erechtejonie.
legendarny władca Attyki, sędzia w sporze Ateny i Posejdona o sprawowanie opieki nad krainą i miastem‑państwem (późniejszymi Atenami). Według mitologii był półczłowiekiem‑półwężem.
Kolumna, pochodząca ze Świątyni Westy, wzniesiona na Forum Romanum na cześć wschodniego cesarza Fokasa (602 - 610 r. n.e.).
rzeźba przedstawiająca postać ludzką, posąg.
zasada kompozycji w przedstawieniu plastycznym postaci ludzkiej, polegająca na zrównoważeniu postawy, gdzie ciężar ciała spoczywa na jednej nodze, dzięki wygięciu tułowia i ramienia w przeciwną stronę. Kontrapost pojawił się w sztuce greckiej w V w. p.n.e.
(łac. Flavius Valerius Constantinus [czytaj: Flawius Walerius Konstantinus]), ur. ok. 282, zm. 22 V 337, wódz i cesarz rzymski, reformator państwa.
(gr. kappaόrhoeta kore – dziewczyna); w starożytnej Grecji kamienny posąg stojącej młodej kobiety, w długiej pofałdowanej szacie, czasami nadnaturalnej wielkości, przedstawiający boginie, heroiny, zwykłe kobiety w sposób uogólniony i schematyczny, a czasami portretowy.
(łac. quadriga [czytaj: kwadriga]), rydwan zaprzężony w 4 konie, używany przez Greków i Rzymian do wyścigów i uroczystych pochodów.
Najczęściej używane naczynie stołowe do picia w starożytnej Grecji.
mały okrąg kultowy na Forum Romanum z połowy VI w. p.n.e. (ołtarz, kolumna, stela z najstarszą inskrypcją z terenu Rzymu, depozyt wotywny z VIII w. p.n.e.).
naczynie na oliwę w starożytnej Grecji.
(łac. macellum, -ii), w starożytnej Grecji i Rzymie hala targowa, miejsce sprzedaży produktów żywnościowych.
(łac. Marcus Aurelius Valerius Maxentius [czytaj: Markus Aurelius Walerius Maksentius]), ur. ok. 280 r., zm. 312 r., rzymski cesarz uzurpator od 306 r.
ceniony materiał rzeźbiarski w kolorze białym, wydobywany w górach Pentelikon w Attyce.
monumentalny grobowiec.
prostokątna płyta między tryglifami we fryzie porządku doryckiego.
w starożytnej Grecji nazwa świątyni lub jej najważniejszej sali mieszczącej posąg kultowy bóstwa.
centaur, którego zabił Herakles, gdy usiłował porwać mu żonę Dejanirę.
w miastach starożytnej Grecji budowla w formie małego, krytego dachem teatru, przeznaczona na spektakle muzyczne i śpiewacze.
dzbanek do wina w starożytnej Grecji
(łac. Caius Octavius [czytaj: Gajus Oktawius]); założyciel dynastii julijsko - klaudyjskiej. 63 r. p.n.e. - 14 r. n.e., pierwszy cesarz rzymski. Krewny i adoptowany syn Cezara. Zwycięzca w wojnie domowej z Markiem Antoniuszem pod Akcjum (31 r. p.n.e.). Dał początek nowej formie ustrojowej zwanej pryncypatem. Popierał naukę, sztukę i literaturę, wzniósł wiele budowli.
(łac. Osci [czytaj: Oscji]), grupa ludów w starożytnej Italii, zamieszkujący jej środkową część.
(łac. Mōns Palātīnus); jedno z siedmiu wzgórz Rzymu, najstarsza zamieszkana część miasta, dziś jeszcze z resztkami bardzo starych budowli.
grecka szkoła zapasów i boksu, stanowiąca zwykle część gimnazjonu. Jej architekturę tworzyły 4 kryte portyki, otaczające kwadratowy dziedziniec. W jednym, o podwójnej kolumnadzie, mieściła się obszerna sala klubowa (efebeion), szatnia (apodyterion), składziki oliwy (elaiotesion) i piasku (konisterion), salka z workiem treningowym (korykeion) oraz urządzenia kąpielowe. W pozostałych, o pojedynczej kolumnadzie, znajdowały się kamienne ławy (eksedry) i wizerunki patronów atletów: Hermesa i Heraklesa. Wolni chłopcy i młodzieńcy, ćwiczyli pod kierunkiem trenera, zwanego pajdotrybą, latem na dziedzińcu wyposażonym w boiska, zimą pod osłoną portyków. Tam również˙ odpoczywali i dyskutowali. Publiczne, a nawet prywatne komfortowe palestry miały wszystkie greckie miasta (znane m.in. z Priene, Pergamonu, Delos) oraz okręgi kultowe, urządzające igrzyska sportowe.
(gr. Panathenaia), prastare ateńskie święto ludowe ku czci Ateny, podniesione przez Pizystrata do rangi święta ogólnopaństwowego; odtąd w trzecim roku każdej olimpiady, od 24 do 28 hekatombaionu (lipiec–sierpień) obchodzono tzw. Wielkie Panatenaje. Najważniejszym aktem kończącym święto było ofiarowanie posągowi Ateny Polias w Erechtejonie nowego peplosu, haftowanego wspaniale scenami z gigantomachii. Peplos rozpinano na maszcie świętego okrętu, wyposażonego w koła, i prowadzono w uroczystej procesji od Dipylonu, przez Agorę, na Akropol. Tam przekazywano go kapłance bogini i składano hekatombę z wołów, połączoną z ogólną ucztą. W procesji brała udział ludność Aten wg porządku, ustalonego przez specjalnych urzędników: m.in. dziewczęta z przedmiotami liturgicznymi, ofiarnicy z dzbanami wody i zwierzętami, dostojnicy państwowi, zbrojne oddziały piesze, konnica, młodzieńcy i starcy z gałązkami oliwnymi. Procesja panatenajska stanowiła temat sławnego fryzu partenońskiego.
płaski filar przyścienny, nieznacznie wysunięty przed lico ściany, pełniący funkcję podpory i dekoracyjnego rozczłonkowania muru.
pomieszczenie, w którym wystawiano obrazy; według opisu Witruwiusza pinakoteka powinna mieścić się w dużym, równomiernie oświetlonym pomieszczeniu, poprzedzonym perystylem, z wejściem od strony północnej. Najsłynniejsza pinakoteka w północnym skrzydle Propylejów na Akropolu w Atenach swoją nazwę uzyskała w czasach nowożytnych.
w starożytności greckie miasto‑państwo.
styl malarstwa wazowego, który rozwinął się w Koryncie podczas okresu orientalizującego (725 - 600 p.n.e.). Naczynia protokorynckie, w większości miniaturowe, jako pierwsze były dekorowane w technice czarnofigurowej.
element architektoniczny w formie trójkątnego szczytu.
kompozycja rzeźbiarska wykonana na płycie kamiennej, drewnianej lub metalowej z pozostawieniem w niej tła.
(łac. Samnites); lud w starożytnej Italii, główny odłam południowych Osków.
(łac. Lucius Septimus Severus [czytaj: Lucjus Septimius Sewerus]); założyciel dynastii Sewerów, 146 - 211 n.e. Cesarz rzymski od 193 r. n.e. Oparł rządy na armii, ograniczył rolę senatu na rzecz rady cesarskiej. Po zwycięstwie nad Partami (197 - 199 n.e.) utworzył prowincję Mezopotamia. Podjął próbę podboju Kaledonii.
masa wykonana z zaprawy gipsowej, wapiennej lub gipsowo‑wapiennej z kruszywem w postaci pyłu marmurowego albo drobnoziarnistego piasku lub bez kruszywa. Stiuk barwiony i polerowany imituje marmur (marmoryzacja). Ze stiuku wykonuje się głównie rzeźby i dekoracje architektoniczne (sztukaterie).
w architekturze greckiej cokół stanowiący podstawę dla właściwej budowli i jej kolumnady.
(łac. Lucius Cornelius Sulla [czytaj: Lucjus Kornelius Sulla]); wybitny wódz i dyktator rzymski, przywódca optymatów.
w starożytnym Rzymie archiwum, także nazwa budynku, w którym przechowywano różnorodne dokumenty publiczne.
technika w greckim malarstwie wazowym polegająca na zastosowaniu dekoracji czarno- i czerwonofigurowej na jednym naczyniu.
(łac. Marcus Ulpius Traianus [czytaj: Markus Ulpius Trajanus]); 58 - 117 r. n.e., cesarz rzymski od 97 r. n.e. Adoptowany przez Nerwę. Pokonał Decebala i utworzył prowincję Dację (107 r. n.e.). Zajął państwo nabatejskie i utworzył prowincję Arabię (106 r. n.e.). Zwycięskie wojny z Partami (114 - 117 r. n.e.). Podbił Armenię, Asyrię i Mezopotamię (114 - 116 r. n.e.) docierając do Zatoki Perskiej. Wzniósł w Rzymie m.in. Kolumnę Trajana i Forum Trajana.
bóstwo morskie, syn Posejdona i Amfitryty, służył im jako herold. Grą na muszli podnosił lub uspokajał wzburzone fale morskie. Niekiedy w mitologii występuje wielu trytonów – w orszaku Posejdona i Amfitryty. W sztuce przedstawiano Trytona jako półczłowieka, półrybę, z konchą w dłoni.
(łac. Tiberius Claudius Nero Caesar [czytaj: Tiberius Klaudius Nero Cesar]); Cesarz rzymski w latach 14 - 37 n.e. Syn Tyberiusza Klaudiusza Nerona i Liwii, późniejszej żony Augusta. W roku 26 Tyberiusz opuścił Rzym i udał się do Kampanii, a w następnym roku na Capri, gdzie pędził żywot pustelniczy, rządząc państwem za pośrednictwem korespondencji.
w starożytnym Rzymie płócienna osłona rozpinana nad widowniami dla ochrony przed słońcem lub deszczem. Stosowana przede wszystkim w amfiteatrach.
trzy wojny Rzymu z Kartaginą - I w 264–241, II w 218–201, III w 149–146 p.n.e.
ślimacznica, element architektoniczny i motyw ornamentalny w kształcie spirali lub zwoju.
starożytne attyckie bóstwo chtoniczne, później przydomek nadany Zeusowi. Kojarzony ze śmiercią i płodnością, czczony pod postacią węża w rejonach Attyki.
Słownik pojęć został opracowany na podstawie:
Encyklopedia PWN – wydanie internetowe.
Mała Encyklopedia Kultury Antycznej, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1990 r.
Słownik kultury antycznej, redakcja naukowa - Ryszard Kulesza, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2012 r.
Notatki ucznia
Galeria
Bibliografia
A Latin Dictionary. Founded on Andrews' edition of Freund's Latin dictionary. revised, enlarged, and in great part rewritten by: Charlton T. Lewis, Ph.D. and. Charles Short, LL.D. Oxford. Clarendon Press. 1879.
Encyklopedia PWN – wydanie internetowe.
Lewis, Charlton, T. An Elementary Latin Dictionary. New York, Cincinnati, and Chicago. American Book Company. 1890.
Mała Encyklopedia Kultury Antycznej, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1990 r.
Słownik kultury antycznej, redakcja naukowa - Ryszard Kulesza, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2012 r.