Jan Matejko, „Zaprowadzenie chrześcijaństwa“, 1889, Muzeum Narodowe w Warszawie wikimedia.org, domena publiczna
Ważne daty
1034 – Zamieszki po śmierci Mieszka II
1086–1138 – Bolesław Krzywousty
XII w. – Gall Anonim
ok. 1150–1223 – Wincenty Kadłubek
1270 – Pierwsze zdanie zapisane po polsku w „Księdze henrykowskiej”
zm. 1279 – Marcin Polak z Opawy
ok. 1230–1314 – Witelon
1320 – Kraków siedzibą dworu królewskiego
1320–1364 – Budowa katedry na Wawelu
1
Scenariusz dla nauczyciela
R1JwraEpzNny31
Scenariusz zajęć do pobrania.
Scenariusz zajęć do pobrania.
Źródło: online-skills, licencja: CC0.
III. W zakresie kompetencji społecznych. Uczeń: 3. dostrzega znaczenie języka łacińskiego dla kultury polskiej, europejskiej i światowej, 4. jest świadomy antycznych korzeni kultury polskiej, europejskiej i światowej.
Nauczysz się
charakteryzować polskie średniowiecze;
przedstawiać najważniejsze dzieła polskich twórców epoki średniowiecza;
definiować na czym polegała różnica między łaciną klasyczną i średniowieczną.
Polska w kręgu cywilizacji Zachodu
Wielkie znaczenie dla rozwoju kultury średniowiecza, jej literatury i sztuki, miała obecność łaciny w przestrzeni państwa, prawa, dyplomacji, dworu – wszystkie dokumenty sporządza się po łacinie, a także Kościoła, szkoły, nauki i uniwersytetu. Nie używano wtedy jednak łaciny podobnej do języka Cezara lub Cycerona: ta średniowieczna różniła się od niego w zakresie słownictwa i składni. Inna była jeszcze łacina używana przez zwykłych ludzi. To ona – łacina ludowa – dała początek językom romańskim.
R13MY1n3UW0rF
Mapa nieznanego autora przedstawia tereny Polskie za panowania Bolesława Chrobrego. Kolorem różowym i bladoróżowym zostały oznaczone tereny ówczesnej Polski. Kolorem żółtym zostały oznaczone tereny przyłączone czasowo. Kolorem niebieskim oznaczono Miśnię, kolorem fioletowym Związek Wielecki, kolorem blado żółtym Prusowie, Kolorem zielonym Ruś Kijowska, kolorem jasno fioletowym – Węgry a kolorem jasno żółtym Marchia Wschodnia. W lewym górnym rogu widoczna jest legenda.
Polska Bolesława Chrobrego, wikimedia.org, CC BY-SA 3.0
Kultura łacińska przenikała do kultury polskiej za pośrednictwem książki łacińskiej i edukacji. Księgi potrzebne były do celów liturgicznych i edukacyjnych: powstawały skryptoria, biblioteki, szkoły przykatedralne. Wiele ksiąg uległo jednak zniszczeniu podczas zamieszek po śmierci Mieszka II (1034). Potem zaczęły one napływać do Polski ponownie. Na książęcym dworze oraz przy katedrach w Gnieźnie, Poznaniu, Wrocławiu i Krakowie zakładane są pierwsze małe biblioteki, a w nich pojawiają się pierwsze teksty antyczne. W inwentarzu skarbca katedry wawelskiej zanotowano imiona wielu autorów starożytnych i wczesnochrześcijańskich, m.in.: historyka Salustiusza, komediopisarza Terencjusza, satyryka Persjusza, poetów Owidiusza i Stacjusza.
R1Jc6TizgzsaV
Fotografia nieznanego autora przedstawia szarą kartę na której zamieszone zostały łaciński tekst. Jest to dokument Władysława Hermana wystawiony dla katedry w Bambergu pod koniec XI wieku. Dokument został napisany za pomocą czarnego tuszu na szarym papierze. List ma kształt prostokąta.
Dokument Władysława Hermana wystawiony dla katedry w Bambergu pod koniec XI w. [w:] „Album Paleographicum", Kraków 1927, autor nieznany, wikimedia.org, domena publiczna
Łaciną na co dzień posługiwali się w Polsce – do XII w. – tylko wykształceni duchowni pochodzący z Europy Zachodniej. Pracowali oni w dyplomacji, w kancelariach dworów książęcych i królewskich oraz w katedrach i klasztorach. Przybywało ludzi, którzy pisali i mówili po łacinie, krystalizował się także pewien model edukacji (pierwsi władcy Polski kształcili dzieci, dbając o to, by otrzymali oni europejskie wykształcenie, np. syn Bolesława Chrobrego, Mieszko II, biegle władał łaciną i greką).
R1IawDagsGrSb
Ilustracja nieznanego autora pod tytułem „Księżna Matylda wręcza księgę liturgiczną Mieszkowi II”. Matylda została przedstawiona jako młoda kobieta ubrana w długą zieloną suknię. Jej głowa oraz tors są przykryte niebieskim materiałem. Kobieta przekazuje księgę liturgiczną Mieszkowi II, który siedzi na tronie. Mieszko II został przedstawiony jako mężczyzna w średnim wieku, na jego głowie widnieje korona. Ubrany jest w niebieską sukmanę, a na jego ramionach i barkach znajduje się brązowa peleryna. W ręku trzyma berło.
Kultura piśmienna powoli zaszczepiała się na nowym, słowiańskim gruncie. Zaczęto oswajać się z łaciną dzięki inskrypcjom na monetach, kamieniach granicznych, tablicach umieszczanych w kościołach. Wraz z przyjęciem chrztu do Polski zaczęły trafiać przepięknie zdobione i oprawione księgi liturgiczne i modlitewniki. W skromnych bibliotekach oraz skryptoriach kopiuje się księgi, z biegiem czasu także starożytnych rzymskich pisarzy.
R1ctXZhg0GPkj
Fotografia nieznanego autora przedstawia kartę z Codex Aureus Gnesensis, która uznawana jest za jedną z najcenniejszych ksiąg polskiego średniowiecza. Na karcie widoczne jest łacińskie zdanie oraz ilustracja przedstawiająca nagiego Chrystusa leżącego na materiale. Obok niego widoczni są dwaj mężczyźni. Jeden przytrzymuje głowę Jezusowi, a drugi trzyma szatę. Nad Jezusem widoczny jest Duch Święty. .
Strona z Codex Aureus Gnesnensis, jednej z najcenniejszych ksiąg polskiego średniowiecza, koniec XI w., Biblioteka Gnieźnieńska, Ms. 1a, wikimedia.org, domena publiczna
Zanim narodziła się właściwa historiografia, powstała annalistyka. AnnalesAnnalesAnnales, czyli roczniki, były to księgi, których autorzy wzorowali się na rzymskich annales – rytych w kamieniu inskrypcjach upamiętniających wydarzenia o charakterze publicznym i religijnym. Najważniejszym spośród utworów powstałych za czasów Piastów jest „Kronika” Galla Anonima, opisująca czyny (łac. gestaGestagesta) królów i książąt polskich, szczególnie zaś księcia Bolesława Krzywoustego. Anonim to obcokrajowiec przybyły na dwór Bolesława z Węgier, wykształcony najpewniej we Francji, biegle włada‑jący językiem Rzymian. „Kronika” była dziełem nowoczesnym, nie odstawała od dzieł pisanych wtedy w Europie.
R12u1QPwpMJb3
Fotografia nieznanego autora przedstawia stronę z kroniki Galla Anonima. Biała karta na której znajduje się tekst w języku łacińskim. Pierwsza litera nowego akapitu jest duża i czerwona.
Początek „Kroniki” Galla Anonima z rękopisu Zamojskich, A. Bielowski [w:] „Monumenta Poloniae Historica”, t. I, s. 379, Lwów 1864, s. MPH, t. 1, wyd. 1864, wikimedia.org, domena publiczna
Za jedno z ważniejszych tego typu dzieł można uważać także opis dziejów Polski od czasów pradawnych do roku 1202, czyli „Kronikę polską” (Chronica Polonorum) Wincentego zwanego Kadłubkiem, który nie ustępował Anonimowi znajomością łaciny. Był on pierwszym Polakiem, który pisał o dziejach swojej nacji. Kronika mistrza Kadłubka stoi na bardzo wysokim poziomie literackim, a jej autor to erudyta znakomicie oczytany w literaturze rzymskiej i świetnie znający prawo. Kadłubek często cytuje autorów antycznych: Cycerona, Salustiusza, Wergiliusza, Owidiusza, Horacego, Stacjusza, Persjusza, Lukana i Juwenalisa, z łatwością łączy dzieje Rzymian i Polaków. Interesujące, jak wiele widzi podobieństw między formami ustrojowymi, zwyczajami politycznymi i systemami prawnymi jednych i drugich. Wpływy antyczne musiały być w Polsce bardzo silne, skoro Kadłubek nakłada taki kostium na tradycje i zwyczaje panujące wtedy w Polsce.
R19J4Z5bkX66o
Fotografia nieznanego autora przedstawia kartę z Kroniki Polskiej Wincentego Kadłubka. Karta ma kolor szary, na której znajdują się zapiski w języku łacińskim. Karta jest zdobiona ornamentami.
Początek komentarza rektora Akademii Krakowskiej Jana z Dąbrówki do „Kroniki Polskiej” Kadłubka („Chronica Polonorum cum commentario Ioannis de Dambrowka”). Rękopis z 1456 r., Biblioteka Narodowa wikimedia.org, domena publiczna
W ciągu dwustu lat, które upłynęły od przyjęcia chrztu i przenikania na polskie ziemie kultury piśmiennej, pojawiło się znacznie więcej wybitnych polskich uczonych, których prace czytano w ośrodkach naukowych na Zachodzie: Marcin Polak z Opawy na zamówienie papieża Klemensa IV napisał historię Stolicy Apostolskiej - „Kronikę papieży i cesarzy”, a pochodzący ze Śląska Witelon rozprawę „O optyce…”, często zwaną „Perspektywą”, która aż do XVII w. była podstawową pracą w tej dziedzinie.
RkZyjSHwKQ4gc
Fotografia przedstawia kartę z manuskryptu Witelona. Łacińskie zapiski znajdują się na białej karcie. Nad tekstem widoczny jest ornament, a obok widoczna jest postać mężczyzny trzymającego trójkąt.
Strona z manuskryptu „Optyki” Witelona (koniec XIII w.), wikimedia.org, domena publiczna
Zadania
ReG339cidSlA7
Ćwiczenie 1
Oceń, czy poniższe zdania są zgodne, czy niezgodne z prawdą. Każdemu zdaniu przyporządkuj kategorię VERUM (prawda) lub FALSUM (fałsz). VERUM Możliwe odpowiedzi: 1. Kronika, której autorem jest Gall Anonim, powstaje za czasów Piastów. 2. Gall Anonim przybył do Polski najpewniej z Rusi Kijowskiej. 3. Gall Anonim, obcokrajowiec wykształcony najpewniej we Francji, biegle włada językiem łacińskim. 4. Dzieło Galla Anonima opisuje czyny – po łacinie gesta – królów i książąt polskich, szczególnie zaś księcia Bolesława Krzywoustego. 5. Kronika polska to pierwsze napisane przez Polaka dzieło opisujące dzieje Polski. 6. Wincenty Kadłubek w Kronice polskiej unika odniesień do antyku. FALSUM Możliwe odpowiedzi: 1. Kronika, której autorem jest Gall Anonim, powstaje za czasów Piastów. 2. Gall Anonim przybył do Polski najpewniej z Rusi Kijowskiej. 3. Gall Anonim, obcokrajowiec wykształcony najpewniej we Francji, biegle włada językiem łacińskim. 4. Dzieło Galla Anonima opisuje czyny – po łacinie gesta – królów i książąt polskich, szczególnie zaś księcia Bolesława Krzywoustego. 5. Kronika polska to pierwsze napisane przez Polaka dzieło opisujące dzieje Polski. 6. Wincenty Kadłubek w Kronice polskiej unika odniesień do antyku.
Oceń, czy poniższe zdania są zgodne, czy niezgodne z prawdą. Każdemu zdaniu przyporządkuj kategorię VERUM (prawda) lub FALSUM (fałsz). VERUM Możliwe odpowiedzi: 1. Kronika, której autorem jest Gall Anonim, powstaje za czasów Piastów. 2. Gall Anonim przybył do Polski najpewniej z Rusi Kijowskiej. 3. Gall Anonim, obcokrajowiec wykształcony najpewniej we Francji, biegle włada językiem łacińskim. 4. Dzieło Galla Anonima opisuje czyny – po łacinie gesta – królów i książąt polskich, szczególnie zaś księcia Bolesława Krzywoustego. 5. Kronika polska to pierwsze napisane przez Polaka dzieło opisujące dzieje Polski. 6. Wincenty Kadłubek w Kronice polskiej unika odniesień do antyku. FALSUM Możliwe odpowiedzi: 1. Kronika, której autorem jest Gall Anonim, powstaje za czasów Piastów. 2. Gall Anonim przybył do Polski najpewniej z Rusi Kijowskiej. 3. Gall Anonim, obcokrajowiec wykształcony najpewniej we Francji, biegle włada językiem łacińskim. 4. Dzieło Galla Anonima opisuje czyny – po łacinie gesta – królów i książąt polskich, szczególnie zaś księcia Bolesława Krzywoustego. 5. Kronika polska to pierwsze napisane przez Polaka dzieło opisujące dzieje Polski. 6. Wincenty Kadłubek w Kronice polskiej unika odniesień do antyku.
Oceń, czy poniższe zdania są zgodne, czy niezgodne z prawdą. Każde zdanie przyporządkuj do odpowiedniej kategorii, VERUM (prawda) lub FALSUM (fałsz).
Dzieło Galla Anonima opisuje czyny – po łacinie gesta – królów i książąt polskich, szczególnie zaś księcia Bolesława Krzywoustego., Wincenty Kadłubek w <i>Kronice polskiej</i> unika odniesień do antyku., Gall Anonim przybył do Polski najpewniej z Rusi Kijowskiej., <i>Kronika polska</i> to pierwsze napisane przez Polaka dzieło opisujące dzieje Polski., Gall Anonim, obcokrajowiec wykształcony najpewniej we Francji, biegle włada językiem łacińskim., <i>Kronika</i>, której autorem jest Gall Anonim, powstaje za czasów Piastów.
VERUM
FALSUM
RiaW4FSFkpw2f
Ćwiczenie 2
Połącz w pary. Dzieło: Kronika papieży i cesarzy Możliwe odpowiedzi: 1. Gall Anonim, 2. Marcin Polak z Opawy, 3. Witelon, 4. Wincenty Kadłubek. Dzieło: Kronika Możliwe odpowiedzi: 1. Gall Anonim, 2. Marcin Polak z Opawy, 3. Witelon, 4. Wincenty Kadłubek. Dzieło: Kronika Polska Możliwe odpowiedzi: 1. Gall Anonim, 2. Marcin Polak z Opawy, 3. Witelon, 4. Wincenty Kadłubek. Dzieło: Perspektywa Możliwe odpowiedzi: 1. Gall Anonim, 2. Marcin Polak z Opawy, 3. Witelon, 4. Wincenty Kadłubek
Połącz w pary. Dzieło: Kronika papieży i cesarzy Możliwe odpowiedzi: 1. Gall Anonim, 2. Marcin Polak z Opawy, 3. Witelon, 4. Wincenty Kadłubek. Dzieło: Kronika Możliwe odpowiedzi: 1. Gall Anonim, 2. Marcin Polak z Opawy, 3. Witelon, 4. Wincenty Kadłubek. Dzieło: Kronika Polska Możliwe odpowiedzi: 1. Gall Anonim, 2. Marcin Polak z Opawy, 3. Witelon, 4. Wincenty Kadłubek. Dzieło: Perspektywa Możliwe odpowiedzi: 1. Gall Anonim, 2. Marcin Polak z Opawy, 3. Witelon, 4. Wincenty Kadłubek
Połącz w pary.
Wincenty Kadłubek, Gall Anonim, Witelon, Marcin Polak z Opawy
Kronika papieży i cesarzy
Kronika
Kronika Polska
Perspektywa
R1MNcF9p5c9tk
Ćwiczenie 3
Rzymskie annales to: Możliwe odpowiedzi: 1. Zapiski przechowywane w Tabularium na Forum Romanum, 2. Ryte w kamieniu inskrypcje upamiętniające wydarzenia o charakterze publicznym i religijnym, 3. Opis przebiegu każdego roku danej wojny, mający formę sprawozdania dla senatu rzymskiego
Rzymskie annales to: Możliwe odpowiedzi: 1. Zapiski przechowywane w Tabularium na Forum Romanum, 2. Ryte w kamieniu inskrypcje upamiętniające wydarzenia o charakterze publicznym i religijnym, 3. Opis przebiegu każdego roku danej wojny, mający formę sprawozdania dla senatu rzymskiego
Rzymskie annales to:
Zapiski przechowywane w Tabularium na Forum Romanum
Ryte w kamieniu inskrypcje upamiętniające wydarzenia o charakterze publicznym i religijnym
Opis przebiegu każdego roku danej wojny, mający formę sprawozdania dla senatu rzymskiego
Jak Mieszko pojął za żonę Dąbrówkę
Anonim Gall, Kronika, ks. I, 5
At Mesco ducatum adeptus ingenium animi cepit et vires corporis exercere, ac nationes per circuitum bello saepius attemptare. Adhuc tamen in tanto gentilitatis errore involvebatur, quod sua consuetudine VII uxoribus abutebatur. Postremo unam christianissimam de Bohemia Dubroucam in matrimonium requisivit. At illa, nisi pravam consuetudinem illam dimittat, seseque fieri christianum promittat, nisi nubere recusavit. Eo igitur collaudante se usum illius paganismi dimissurum et fidei christiane sacramenta suscepturum, illa domina cum magno seculari et ecclesiastico religionis apparatu Poloniam introivit, necdum tamen thoro sese maritali federavit, donec ille paulatim consuetudinem christianitatis et religionem ecclesiastici ordinis diligenter contemplans, errorem gentilium abnegavit, seque gremio matris ecclesiae counivit.
Mieszko objąwszy księstwo zaczął dawać dowody zdolności umysłu i sił cielesnych i coraz częściej napastować ludy [sąsiednie] dookoła. Dotychczas jednak w takich pogrążony był błędach pogaństwa, że wedle swego zwyczaju siedmiu żon zażywał. W końcu zażądał w małżeństwo jednej bardzo dobrej chrześcijanki z Czech, imieniem Dą‑brówka. Lecz ona odmówiła poślubienia go, jeśli nie zarzuci owego zdrożnego obyczaju i nie przyrzeknie zostać chrześcijaninem. Gdy zaś on [na to] przystał, że porzuci ów zwyczaj pogański i przyjmie sakramenta wiary chrześci‑jańskiej, pani owa przybyła do Polski z wielkim orszakiem [dostojników] świeckich i duchownych, ale nie pierwej podzieliła z nim łoże małżeńskie, aż powoli a pilnie zaznajamiając się z obyczajem chrześcijańskim i prawami kościel‑nymi, wyrzekł się błędów pogaństwa i przeszedł na łono matki Kościoła.
Tłumaczenie: R. Grodecki
R17U54NZJYEZi
Obraz autorstwa Jana Matejki pod tytułem „Zaprowadzenie chrześcijaństwa” przedstawia tytułową scenę przyniesienia chrześcijaństwa na ziemie pogańskie. Na obrazie widoczne są ludzie z różnych środowisk – są ludzie bogato ubrani oraz biedni. Z lewej strony widoczna jest duża drewniana bala przy której stoją kapłani oraz ludność przyjmująca nową wiarę. Kapłan w jasnym stroju polewający głowę mężczyzny to święty Wojciech, który chrzci Czcibora – młodszego brata księcia Mieszka I. Pozostali kapłani polewają wodą głowy nowych wiernych. Z prawej strony bogato ubrany i uzbrojony Mieszko I stoi przy krzyżu, za nim widoczni są jego żołnierze. Tuż obok ludzi biorących chrzest widoczny jest wieśniak orzący pole. W tle widoczny jest zamek na wyspie - Ostrowie Lednickim.
Jan Matejko, „Zaprowadzenie chrześcijaństwa“, 1889, Muzeum Narodowe w Warszawie wikimedia.org, domena publiczna
RPSqQ4UrgDZ3v
Ćwiczenie 4
Połącz w pary. ducatum adipisci Możliwe odpowiedzi: 1. przejść na łono, 2. poznawać obyczaj, 3. nękać ludy, 4. wyrzec się błędu, 5. objąć królestwo, 6. zarzucić przyzwyczajenie nationes attemptare Możliwe odpowiedzi: 1. przejść na łono, 2. poznawać obyczaj, 3. nękać ludy, 4. wyrzec się błędu, 5. objąć królestwo, 6. zarzucić przyzwyczajenie consuetudinem dimittere Możliwe odpowiedzi: 1. przejść na łono, 2. poznawać obyczaj, 3. nękać ludy, 4. wyrzec się błędu, 5. objąć królestwo, 6. zarzucić przyzwyczajenie consuetudinem contemplari Możliwe odpowiedzi: 1. przejść na łono, 2. poznawać obyczaj, 3. nękać ludy, 4. wyrzec się błędu, 5. objąć królestwo, 6. zarzucić przyzwyczajenie errorem abnegare Możliwe odpowiedzi: 1. przejść na łono, 2. poznawać obyczaj, 3. nękać ludy, 4. wyrzec się błędu, 5. objąć królestwo, 6. zarzucić przyzwyczajenie se gremio counire Możliwe odpowiedzi: 1. przejść na łono, 2. poznawać obyczaj, 3. nękać ludy, 4. wyrzec się błędu, 5. objąć królestwo, 6. zarzucić przyzwyczajenie
Połącz w pary. ducatum adipisci Możliwe odpowiedzi: 1. przejść na łono, 2. poznawać obyczaj, 3. nękać ludy, 4. wyrzec się błędu, 5. objąć królestwo, 6. zarzucić przyzwyczajenie nationes attemptare Możliwe odpowiedzi: 1. przejść na łono, 2. poznawać obyczaj, 3. nękać ludy, 4. wyrzec się błędu, 5. objąć królestwo, 6. zarzucić przyzwyczajenie consuetudinem dimittere Możliwe odpowiedzi: 1. przejść na łono, 2. poznawać obyczaj, 3. nękać ludy, 4. wyrzec się błędu, 5. objąć królestwo, 6. zarzucić przyzwyczajenie consuetudinem contemplari Możliwe odpowiedzi: 1. przejść na łono, 2. poznawać obyczaj, 3. nękać ludy, 4. wyrzec się błędu, 5. objąć królestwo, 6. zarzucić przyzwyczajenie errorem abnegare Możliwe odpowiedzi: 1. przejść na łono, 2. poznawać obyczaj, 3. nękać ludy, 4. wyrzec się błędu, 5. objąć królestwo, 6. zarzucić przyzwyczajenie se gremio counire Możliwe odpowiedzi: 1. przejść na łono, 2. poznawać obyczaj, 3. nękać ludy, 4. wyrzec się błędu, 5. objąć królestwo, 6. zarzucić przyzwyczajenie
Połącz w pary.
nękać ludy, zarzucić przyzwyczajenie, przejść na łono, wyrzec się błędu, objąć królestwo, poznawać obyczaj
ducatum adipisci
nationes attemptare
consuetudinem dimittere
consuetudinem contemplari
errorem abnegare
se gremio counire
R1MHgHZBwwbYr
Ćwiczenie 5
O kim jest mowa w tekście? Dopasuj łacińskie imiona Mieszka (Mesco) i Dobrawy (Doubrouca) do zdania. Uzupełnij zdania ich łacińskimi imionami: 1. Tu uzupełnij, vir magni ingenii, ducatum adeptus est.
2. Tu uzupełnij, erat una christianissima de Bohemia.
3. Tu uzupełnij, gentilitatis errorem involvebatur.
4. Tu uzupełnij, illum nubere recusavit.
5. Tu uzupełnij, errorem gentilium abnegavit.
6. Tu uzupełnij, paganismum dimisit.
7. Tu uzupełnij, pravam consuetudinem dimisit.
8. Tu uzupełnij, magno saeculari Poloniam venit.
9. Tu uzupełnij, hanc in matrimonium duxit.
10. Tu uzupełnij, se gremio matris ecclesiae counivit.
O kim jest mowa w tekście? Dopasuj łacińskie imiona Mieszka (Mesco) i Dobrawy (Doubrouca) do zdania. Uzupełnij zdania ich łacińskimi imionami: 1. Tu uzupełnij, vir magni ingenii, ducatum adeptus est.
2. Tu uzupełnij, erat una christianissima de Bohemia.
3. Tu uzupełnij, gentilitatis errorem involvebatur.
4. Tu uzupełnij, illum nubere recusavit.
5. Tu uzupełnij, errorem gentilium abnegavit.
6. Tu uzupełnij, paganismum dimisit.
7. Tu uzupełnij, pravam consuetudinem dimisit.
8. Tu uzupełnij, magno saeculari Poloniam venit.
9. Tu uzupełnij, hanc in matrimonium duxit.
10. Tu uzupełnij, se gremio matris ecclesiae counivit.
Mieszko czy Dobrawa? Uzupełnij zdania ich łacińskimi imionami:
1. .…..................…., vir magni ingenii, ducatum adeptus est.
2. .…..................…., erat una christianissima de Bohemia.
3. .…..................…. gentilitatis errorem involvebatur.
4. .…..................…. illum nubere recusavit.
5. .…..................…. errorem gentilium abnegavit.
6. .…..................…. paganismum dimisit.
7. .…..................…. pravam consuetudinem dimisit.
8. .…..................…. magno saeculari Poloniam venit.
9. .…..................…. hanc in matrimonium duxit.
10. .…..................…. se gremio matris ecclesiae counivit.
Kazania świętokrzyskie
R1buEyRJdWqFT
Fotografia nieznanego autora przedstawia kartę z kazania świętokrzyskiego. Na szarym tle znajdują się fragmenty starej karty na której widoczne są łacińskie napisy. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Jednym z najcenniejszych zabytków polskiego średniowiecza są Kazania świętokrzyskie. Jego anonimowy autor, dobrze wykształcony i obdarzony wybitnym talentem, wyłamał się z obowiązującej normy pisania kazań po łacinie. 2. Z całego zbioru dzięki zbiegowi okoliczności ocalało tylko pięć fragmentów oraz jedno kazanie w całości. Do naszych czasów dotarły one w postaci 18 pergaminowych pasków pochodzących z kart rękopisu, które zostały wykorzystane przez introligatora do stworzenia oprawy kodeksu z XV w. Fotografia nieznanego autora przedstawia fragment kroniki świętokrzyskiej. Na szarym tle znajdują się strzępki kart na których widoczne są zapiski w języku łacińskim. 3. Kodeks ten trafił w końcu do Petersburga i został tam odnaleziony przez Aleksandra Brücknera, który odkrył także tekst polskich kazań. Fotografia nieznanego autora przedstawia portret Aleksandra Brucknera, który został przedstawiony jako mężczyzna w podeszłym wieku o skąpym uwłosieniu. Na twarzy widoczne są liczne zmarszczki oraz brak emocji. Bruckner ubrany jest w garnitur i białą koszulę z krawatem. 4. W czasach, kiedy nawet popularne homilie dla dużych grup wiernych pisane były tylko po łacinie, tak jak prawie wszystkie teksty, powstały kazania przeznaczone dla słuchacza wykształconego, wrażliwego na walory stylu i składni języka polskiego. Fotografia nieznanego autora przedstawia kartę z Codex Aureus Gnesensis, która uznawana jest za jedną z najcenniejszych ksiąg polskiego średniowiecza. Na karcie widoczne jest łacińskie zdanie oraz ilustracja przedstawiająca nagiego Chrystusa leżącego na materiale. Obok niego widoczni są dwaj mężczyźni. Jeden przytrzymuje głowę Jezusowi, a drugi trzyma szatę. Nad Jezusem widoczny jest ptak. 5. Oryginał kazań mógł powstać pod koniec XIII w. Było to wydarzenie z pewnością dość niezwykłe, jednak prawdopodobnie mniej więcej w tym samym momencie powstały dwie pierwsze zwrotki Bogurodzicy. Fotografia nieznanego autora przedstawia rękopis Bogurodzicy. Na siwej karcie widoczna jest czterolinia, notacja muzyczna oraz tekst pieśni. 6. Wiele się zmieniło od momentu zapisania pierwszych polskich słów: „Daj ać ja pobruszę, a ty poczywaj”. Narodowa mowa zaczęła być wprowadzana do rytuału religijnego. Jest to początek polskiej prozy i poezji artystycznej. Fotografia nieznanego autora przedstawia fragment tekstu łacińskiego.
Fotografia nieznanego autora przedstawia kartę z kazania świętokrzyskiego. Na szarym tle znajdują się fragmenty starej karty na której widoczne są łacińskie napisy. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Jednym z najcenniejszych zabytków polskiego średniowiecza są Kazania świętokrzyskie. Jego anonimowy autor, dobrze wykształcony i obdarzony wybitnym talentem, wyłamał się z obowiązującej normy pisania kazań po łacinie. 2. Z całego zbioru dzięki zbiegowi okoliczności ocalało tylko pięć fragmentów oraz jedno kazanie w całości. Do naszych czasów dotarły one w postaci 18 pergaminowych pasków pochodzących z kart rękopisu, które zostały wykorzystane przez introligatora do stworzenia oprawy kodeksu z XV w. Fotografia nieznanego autora przedstawia fragment kroniki świętokrzyskiej. Na szarym tle znajdują się strzępki kart na których widoczne są zapiski w języku łacińskim. 3. Kodeks ten trafił w końcu do Petersburga i został tam odnaleziony przez Aleksandra Brücknera, który odkrył także tekst polskich kazań. Fotografia nieznanego autora przedstawia portret Aleksandra Brucknera, który został przedstawiony jako mężczyzna w podeszłym wieku o skąpym uwłosieniu. Na twarzy widoczne są liczne zmarszczki oraz brak emocji. Bruckner ubrany jest w garnitur i białą koszulę z krawatem. 4. W czasach, kiedy nawet popularne homilie dla dużych grup wiernych pisane były tylko po łacinie, tak jak prawie wszystkie teksty, powstały kazania przeznaczone dla słuchacza wykształconego, wrażliwego na walory stylu i składni języka polskiego. Fotografia nieznanego autora przedstawia kartę z Codex Aureus Gnesensis, która uznawana jest za jedną z najcenniejszych ksiąg polskiego średniowiecza. Na karcie widoczne jest łacińskie zdanie oraz ilustracja przedstawiająca nagiego Chrystusa leżącego na materiale. Obok niego widoczni są dwaj mężczyźni. Jeden przytrzymuje głowę Jezusowi, a drugi trzyma szatę. Nad Jezusem widoczny jest ptak. 5. Oryginał kazań mógł powstać pod koniec XIII w. Było to wydarzenie z pewnością dość niezwykłe, jednak prawdopodobnie mniej więcej w tym samym momencie powstały dwie pierwsze zwrotki Bogurodzicy. Fotografia nieznanego autora przedstawia rękopis Bogurodzicy. Na siwej karcie widoczna jest czterolinia, notacja muzyczna oraz tekst pieśni. 6. Wiele się zmieniło od momentu zapisania pierwszych polskich słów: „Daj ać ja pobruszę, a ty poczywaj”. Narodowa mowa zaczęła być wprowadzana do rytuału religijnego. Jest to początek polskiej prozy i poezji artystycznej. Fotografia nieznanego autora przedstawia fragment tekstu łacińskiego.
1
2
3
4
5
6
1. Jednym z najcenniejszych zabytków polskiego średniowiecza są Kazania świętokrzyskie. Jego anonimowy autor, dobrze wykształcony i obdarzony wybitnym talentem, wyłamał się z obowiązującej normy pisania kazań po łacinie.
2. Z całego zbioru dzięki zbiegowi okoliczności ocalało tylko pięć fragmentów oraz jedno kazanie w całości. Do naszych czasów dotarły one w postaci 18 pergaminowych pasków pochodzących z kart rękopisu, które zostały wykorzystane przez introligatora do stworzenia oprawy kodeksu z XV w.
3. Kodeks ten trafił w końcu do Petersburga i został tam odnaleziony przez Aleksandra Brücknera, który odkrył także tekst polskich kazań.
4. W czasach, kiedy nawet popularne homilie dla dużych grup wiernych pisane były tylko po łacinie, tak jak prawie wszystkie teksty, powstały kazania przeznaczone dla słuchacza wykształconego, wrażliwego na walory stylu i składni języka polskiego.
5. Oryginał kazań mógł powstać pod koniec XIII w. Było to wydarzenie z pewnością dość niezwykłe, jednak prawdopodobnie mniej więcej w tym samym momencie powstały dwie pierwsze zwrotki Bogurodzicy.
6. Wiele się zmieniło od momentu zapisania pierwszych polskich słów: „Daj ać ja pobruszę, a ty poczywaj”. Narodowa mowa zaczęła być wprowadzana do rytuału religijnego. Jest to początek polskiej prozy i poezji artystycznej.
Kazania świętokrzyskie, XIV w., wikimedia.org, domena publiczna
RQ6PoXpPoCgxP
Ćwiczenie 6
Wskaż zdania prawdziwe. Możliwe odpowiedzi: 1. Kazania świętokrzyskie zostały wykorzystane do podklejenia kodeksu z XV w., 2. Tekst kazań został odkryty w Petersburgu., 3. Oryginał kazań pochodzi z XI w., 4. Kazania świętokrzyskie są tekstem pełnym błędów składniowych i faktograficznych., 5. Pierwsze zwrotki Bogurodzicy powstały w tym samym czasie co Kazania świętokrzyskie.
Wskaż zdania prawdziwe. Możliwe odpowiedzi: 1. Kazania świętokrzyskie zostały wykorzystane do podklejenia kodeksu z XV w., 2. Tekst kazań został odkryty w Petersburgu., 3. Oryginał kazań pochodzi z XI w., 4. Kazania świętokrzyskie są tekstem pełnym błędów składniowych i faktograficznych., 5. Pierwsze zwrotki Bogurodzicy powstały w tym samym czasie co Kazania świętokrzyskie.
Zaznacz zdania prawdziwe.
Kazania świętokrzyskie zostały wykorzystane do podklejenia kodeksu z XV w.
Tekst kazań został odkryty w Petersburgu.
Oryginał kazań pochodzi z XI w.
Kazania świętokrzyskie są tekstem pełnym błędów składniowych i faktograficznych.
Pierwsze zwrotki Bogurodzicy powstały w tym samym czasie co Kazania świętokrzyskie.
RZTjna4cZlh4p
Ćwiczenie 7
Połącz w pary. Tekst: czyny królów i książąt polskich Możliwe odpowiedzi: Dzieło: 1. Chronica Polonorum W. Kadłubka, 2. Kronika Galla Anonima, 3. Perspektywa Witelona, 4. Kronika papieży i cesarzy Marcina Polaka z Opawy, 5. Kronika papieży i cesarzy Marcina Polaka z Opawy. Tekst: opis dziejów Polski od czasów pradawnych do roku 1202 Możliwe odpowiedzi: Dzieło: 1. Chronica Polonorum W. Kadłubka, 2. Kronika Galla Anonima, 3. Perspektywa Witelona, 4. Kronika papieży i cesarzy Marcina Polaka z Opawy, 5. Kronika papieży i cesarzy Marcina Polaka z Opawy. Tekst: rozprawa o optyce Możliwe odpowiedzi: Dzieło: 1. Chronica Polonorum W. Kadłubka, 2. Kronika Galla Anonima, 3. Perspektywa Witelona, 4. Kronika papieży i cesarzy Marcina Polaka z Opawy, 5. Kronika papieży i cesarzy Marcina Polaka z Opawy. Tekst: historia Stolicy Apostolskiej Możliwe odpowiedzi: Dzieło: 1. Chronica Polonorum W. Kadłubka, 2. Kronika Galla Anonima, 3. Perspektywa Witelona, 4. Kronika papieży i cesarzy Marcina Polaka z Opawy, 5. Kronika papieży i cesarzy Marcina Polaka z Opawy. Tekst: homilie do wygłoszenia w dni świąteczne Możliwe odpowiedzi: Dzieło: 1. Chronica Polonorum W. Kadłubka, 2. Kronika Galla Anonima, 3. Perspektywa Witelona, 4. Kronika papieży i cesarzy Marcina Polaka z Opawy, 5. Kronika papieży i cesarzy Marcina Polaka z Opawy.
Połącz w pary. Tekst: czyny królów i książąt polskich Możliwe odpowiedzi: Dzieło: 1. Chronica Polonorum W. Kadłubka, 2. Kronika Galla Anonima, 3. Perspektywa Witelona, 4. Kronika papieży i cesarzy Marcina Polaka z Opawy, 5. Kronika papieży i cesarzy Marcina Polaka z Opawy. Tekst: opis dziejów Polski od czasów pradawnych do roku 1202 Możliwe odpowiedzi: Dzieło: 1. Chronica Polonorum W. Kadłubka, 2. Kronika Galla Anonima, 3. Perspektywa Witelona, 4. Kronika papieży i cesarzy Marcina Polaka z Opawy, 5. Kronika papieży i cesarzy Marcina Polaka z Opawy. Tekst: rozprawa o optyce Możliwe odpowiedzi: Dzieło: 1. Chronica Polonorum W. Kadłubka, 2. Kronika Galla Anonima, 3. Perspektywa Witelona, 4. Kronika papieży i cesarzy Marcina Polaka z Opawy, 5. Kronika papieży i cesarzy Marcina Polaka z Opawy. Tekst: historia Stolicy Apostolskiej Możliwe odpowiedzi: Dzieło: 1. Chronica Polonorum W. Kadłubka, 2. Kronika Galla Anonima, 3. Perspektywa Witelona, 4. Kronika papieży i cesarzy Marcina Polaka z Opawy, 5. Kronika papieży i cesarzy Marcina Polaka z Opawy. Tekst: homilie do wygłoszenia w dni świąteczne Możliwe odpowiedzi: Dzieło: 1. Chronica Polonorum W. Kadłubka, 2. Kronika Galla Anonima, 3. Perspektywa Witelona, 4. Kronika papieży i cesarzy Marcina Polaka z Opawy, 5. Kronika papieży i cesarzy Marcina Polaka z Opawy.
Połącz w pary.
<i>Kronika papieży i cesarzy</i> Marcina Polaka z Opawy, <i>Perspektywa</i> Witelona, <i>Kronika papieży i cesarzy</i> Marcina Polaka z Opawy, <i>Chronica Polonorum</i> W. Kadłubka, <i>Kronika</i> Galla Anonima
czyny królów i książąt polskich
opis dziejów Polski od czasów pradawnych do roku 1202
rozprawa o optyce
historia Stolicy Apostolskiej
homilie do wygłoszenia w dni świąteczne
Słowniki
Słownik pojęć
Annales
Annales
łac. roczniki, w starożytnym Rzymie roczne zapisy urzędowe, które zawierały nazwiska urzędników oraz opis najważniejszych wydarzeń w danym roku.
Annalistyka
Annalistyka
dział historii badający roczniki i kroniki historyczne.
Gesta
Gesta
gatunek epiki rycerskiej, która skupia się na cnotach i czynach bohateram.
Słownik łacińsko‑polski
R1SzlYiK35YJXmfbfb754825d386ab_00000000000101
Słownik łacińsko-polski.
Słownik łacińsko-polski.
Źródło: online skills, licencja: CC0.
mfbfb754825d386ab_0000000000010
mfbfb754825d386ab_0000000000010
abūtor, -i, -ūsus sum (3) nadużyć, wykorzystać
adipiscor, -i, adeptus sum (3) osiągnąć, doścignąć, otrzymać, dostać
gentilis, -is, -e należący do tego samego rodu, rodak, narodowy, ojczysty
gentilitas, -atis (f.) pogaństwo
gremium, -ī (n.) łono (część ciała pomiędzy pępkiem a kolanami)
intrō, -āre, -āvī, -ātum (1) wchodzić
mātrimōnium, -i (n.) małżeństwo; in m. dūcere = ożenić się (z kimś + Acc.)
nūbō. -ere, nupsī, nuptum (3) wyjść za mąż (za kogoś + Dat.)
sacramentum, -i (n.) przysięga
suscipio, -ere, -cepi, -ceptum ścierpieć, wziąć na siebie, znieść, ponieść
usus, -us (m.) użycie, używanie, wyćwiczenie
Galeria dzieł sztuki
R1IawDagsGrSb
Ilustracja nieznanego autora pod tytułem „Księżna Matylda wręcza księgę liturgiczną Mieszkowi II”. Matylda została przedstawiona jako młoda kobieta ubrana w długą zieloną suknię. Jej głowa oraz tors są przykryte niebieskim materiałem. Kobieta przekazuje księgę liturgiczną Mieszkowi II, który siedzi na tronie. Mieszko II został przedstawiony jako mężczyzna w średnim wieku, na jego głowie widnieje korona. Ubrany jest w niebieską sukmanę, a na jego ramionach i barkach znajduje się brązowa peleryna. W ręku trzyma berło.
Fotografia nieznanego autora przedstawia kartę z Codex Aureus Gnesensis, która uznawana jest za jedną z najcenniejszych ksiąg polskiego średniowiecza. Na karcie widoczne jest łacińskie zdanie oraz ilustracja przedstawiająca nagiego Chrystusa leżącego na materiale. Obok niego widoczni są dwaj mężczyźni. Jeden przytrzymuje głowę Jezusowi, a drugi trzyma szatę. Nad Jezusem widoczny jest Duch Święty. .
Strona z Codex Aureus Gnesnensis, jednej z najcenniejszych ksiąg polskiego średniowiecza, koniec XI w., Biblioteka Gnieźnieńska, Ms. 1a, wikimedia.org, domena publiczna
R12u1QPwpMJb3
Fotografia nieznanego autora przedstawia stronę z kroniki Galla Anonima. Biała karta na której znajduje się tekst w języku łacińskim. Pierwsza litera nowego akapitu jest duża i czerwona.
Początek „Kroniki” Galla Anonima z rękopisu Zamojskich, A. Bielowski [w:] „Monumenta Poloniae Historica”, t. I, s. 379, Lwów 1864, s. MPH, t. 1, wyd. 1864, wikimedia.org, domena publiczna
R19J4Z5bkX66o
Fotografia nieznanego autora przedstawia kartę z Kroniki Polskiej Wincentego Kadłubka. Karta ma kolor szary, na której znajdują się zapiski w języku łacińskim. Karta jest zdobiona ornamentami.
Początek komentarza rektora Akademii Krakowskiej Jana z Dąbrówki do „Kroniki Polskiej” Kadłubka („Chronica Polonorum cum commentario Ioannis de Dambrowka”). Rękopis z 1456 r., Biblioteka Narodowa wikimedia.org, domena publiczna
RkZyjSHwKQ4gc
Fotografia przedstawia kartę z manuskryptu Witelona. Łacińskie zapiski znajdują się na białej karcie. Nad tekstem widoczny jest ornament, a obok widoczna jest postać mężczyzny trzymającego trójkąt.
Strona z manuskryptu „Optyki” Witelona (koniec XIII w.), wikimedia.org, domena publiczna
R17U54NZJYEZi
Obraz autorstwa Jana Matejki pod tytułem „Zaprowadzenie chrześcijaństwa” przedstawia tytułową scenę przyniesienia chrześcijaństwa na ziemie pogańskie. Na obrazie widoczne są ludzie z różnych środowisk – są ludzie bogato ubrani oraz biedni. Z lewej strony widoczna jest duża drewniana bala przy której stoją kapłani oraz ludność przyjmująca nową wiarę. Kapłan w jasnym stroju polewający głowę mężczyzny to święty Wojciech, który chrzci Czcibora – młodszego brata księcia Mieszka I. Pozostali kapłani polewają wodą głowy nowych wiernych. Z prawej strony bogato ubrany i uzbrojony Mieszko I stoi przy krzyżu, za nim widoczni są jego żołnierze. Tuż obok ludzi biorących chrzest widoczny jest wieśniak orzący pole. W tle widoczny jest zamek na wyspie - Ostrowie Lednickim.
Jan Matejko, „Zaprowadzenie chrześcijaństwa“, 1889, Muzeum Narodowe w Warszawie wikimedia.org, domena publiczna
Bibliografia
E. Auerbach, Język literacki i jego odbiorcy w późnym antyku łacińskim i średniowieczu, , Kraków 2000.
S. Dubisz, Język, historia, kultura, Warszawa 2007.
A. Wojciech Mikołajczak, Łacina w kulturze polskiej, Wrocław 1998.
S. Stabryła, Zarys kultury starożytnej Grecji i Rzymu, Warszawa 2007.