Kultura życia publicznego i prywatnego w starożytnej Grecji i Rzymie

R1RmMsFfo2xvo

Nauczysz się

charakteryzować działalność obywatelską w greckich państwach;
wymieniać formy ustrojowe oraz instytucje obywatelskie Greków i Rzymian;
opisywać sposób życia starożytnych;
omawiać formy spędzania wolnego czasu przez Greków i Rzymian;

GRECKA WSPÓLNOTA OBYWATELI

Starożytni Grecy żyli w licznych, niewielkich państewkach, których obszar nie przekraczał kilkuset kilometrów kwadratowych. Każda grecka polisPolispolis obejmowała ośrodek miejski oraz otaczające go majątki ziemskie. Ten specyficzny typ organizacji państwa, nazywany często „miastem‑państwem”, charakteryzował się silnym poczuciem wspólnoty. Pełnoprawni obywatele, którymi byli wyłącznie dorośli, wolni mężczyźni, urodzeni w rodzinach obywateli, mogli mieć rzeczywisty wpływ na swoje państwo i współdecydować o jego losach. W związku z tym greckie poleis cechowała rozwinięta kultura życia publicznego.

Państwa greckie bywały rządzone na kilka sposobów. Naturalnie największe wpływy miewali zamożni mieszkańcy oraz przedstawiciele najważniejszych rodów, czyli arystokracja. Taki ustrój, w którym władza należy do nielicznych obywateli, nazywamy oligarchiąOligarchiaoligarchią (rządami niewielu). Czasami jednak rządy sprawowało zgromadzenie wszystkich obywateli – czyli demokracjaDemokracjademokracja (rządy ludu). Najbardziej znanym przykładem starożytnego państwa demokratycznego są Ateny. Należy jednak pamiętać, że nie były one jedynym polis rządzonym w ten sposób. Demokracja nie funkcjonowała również w Atenach od zawsze - wytworzyła się w skutek licznych przemian ustrojowych. Ateńczycy szczycili się swoimi demokratycznymi instytucjami. Uważano, że każdy obywatel ma prawo i jest zdolny współrządzić państwem. Ateńczyk mógł być wybrany lub wylosowany na urząd, do rady lub sądu. Po upływie kadencji urzędnicy dokonywali sprawozdania ze swojej pracy. Jeśli współobywatele widzieli w kimś zagrożenie dla państwa, mogli w drodze głosowania skazać taką osobę na czasowe wygnanie (ostracyzmOstracyzmostracyzm).

Rd483YXhyXDBP

Na fotografii znajduje się ostrakon - fragment naczynia ceramicznego, pomalowany na czarno z wyrytym w języku greckim imieniem Kimona, syna Miltiadesa. Jest on przymocowany do ściany. — Marsyas (fotograf), Ostrakon z zapisanym imieniem Kimona, syna Miltiadesa, 486 – 461 r. p.n.e., Muzeum Starożytnej Agory, Ateny, Grecja, wikimedia.org, CC BY 2.5
Źródło: Marsyas, *Ostrakon z zapisanym imieniem Kimona, syna Miltiadesa*, fotografia, Muzeum Starożytnej Agory, Ateny, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:AGMA_Ostrakon_Cimon.jpg [dostęp 24.11.2022], licencja: CC BY-SA 2.5.

Filozof Arystoteles stwierdził, że demokracja polegała na tożsamości rządzonych i rządzących. Nazwał on również człowieka „istotą społeczną” (z języka greckiego: zetaῷomicronnu piolambdaiotatauiotakappaόnu, zòon politikon; z języka łacińskiego: animal sociale). Człowiek z natury musi żyć we wspólnocie i współpracować z innymi ludźmi. Dla greckich myślicieli – przede wszystkim Platona i Arystotelesa – dobry człowiek będzie przede wszystkim dobrym obywatelem. Poszukując sposobów, by być pożytecznym dla wspólnoty, jednostka dąży do osiągnięcia cnoty. Dlatego też niesłusznie skazany na śmierć Sokrates nie chciał, by jego przyjaciele podejmowali próbę ocalenia go i uwolnienia z więzienia. Zamierzał do końca być posłusznym prawom ateńskiej polis. Temat ten podjął Platon w dialogu pod tytułem „Kriton”, w którym omówił zagadnienie osobistej moralności wobec obowiązków względem państwa. Wydaje się, że rzadki był wśród Greków kosmopolityzm, choć taką postawę również napotykamy. Co ciekawe, również Sokratesowi przypisuje się zdanie: „Nie jestem Grekiem ani Ateńczykiem, ale obywatelem świata”. Najczęściej jednak wskazuje się na kosmopolityzm Diogenesa z Synopy i cyników, którzy nie wykonywali obywatelskich obowiązków oraz rezygnowali z życia we wspólnocie.

REtgWPmrdks5S

Na ilustracji umieszczono fragment zniszczonego papirusu w kolorze brązowym. Znajduje się na nim fragment dialogu Platona „O państwie” zapisany starożytnym greckim alfabetem. Papirus został przyklejony na jasnym tle. Obok znajduje się strona tytułowa tego dzieła Platona, z książki wydanej w 1805 roku. — Platon, Papirus z III w. n.e., zawierający fragment dialogu Platona „O państwie”, Gabinet Papirologii, Biblioteka w Oksfordzie, Anglia, wikimedia.org, domena publiczna
Źródło: Platon, *Papirus z III w. n.e., zawierający fragment dialogu Platona „O państwie”*, papirus, Gabinet Papirologii, Biblioteka w Oksfordzie, Anglia, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Eswsplatoexample.jpg [dostęp 24.11.2022], domena publiczna.

Jednocześnie Ateńczycy cieszyli się swobodą w życiu prywatnym. Ustrój demokratyczny sprzyjał rozwojowi kultury w państwie. Perykles, jeden z najbardziej znanych ateńskich polityków, miał powiedzieć:

Tukidydes

Tukidydes Wojna peloponeska
„W naszym życiu państwowym kierujemy się zasadą wolności. W życiu prywatnym nie wglądamy z podejrzliwą ciekawością w zachowanie się naszych współobywateli, nie odnosimy się z niechęcią do sąsiada, jeśli się zajmuje tym, co mu sprawia przyjemność. I nie rzucamy w jego stronę owych pogardliwych spojrzeń, które wprawdzie nie wyrządzają szkody, ale ranią. Kierując się wyrozumiałością w życiu prywatnym, szanujemy prawa w życiu publicznym; jesteśmy posłuszni (...) prawom, zwłaszcza tym niepisanym, które bronią pokrzywdzonych, i których przekroczenie przynosi powszechną hańbę. Kochamy piękno, ale z prostotą, kochamy wiedzę, (...) bogactwem się nie chwalimy, lecz używamy go w potrzebie.”
cyt1 Źródło: Tukidydes, Wojna peloponeska, tłum. Kazimierz Kumaniecki, Wrocław 1991, s. 140.

RCCoGuOzZkHMt

Ilustracja przedstawia obraz Philippa Foltz [czytaj: filipa folca] pod tytułem „Mowa pogrzebowa Peryklesa”. W centralnej części ilustracji stoi mężczyzna w biało - czerwonej todze, z hełmem na głowie zdobionym pióropuszem. Ma wyciągniętą prawą rękę. Do nich prowadzą białe schody. W prawej części obrazu znajdują się kamienne schody, na których siedzą mężczyźni w różnokolorowych szatach. Niektórzy spoglądają w stronę przemawiającego. Za nimi, na spadzistej, wysokiej skale znajduje się grupa ludzi. Po lewej stronie obrazu stoi duża grupa ludzi. Jeden z mężczyzn, w obszernej, ciemnoczerwonej todze, patrzy w stronę centralnej postaci i wskazuje palcem na ziemię. Tło stanowi prawie bezchmurne niebo. — Philipp Foltz, „Mowa pogrzebowa Peryklesa”, 1852 r., kolekcja prywatna, wikimedia.org, domena publiczna
Źródło: Philipp Foltz, *Mowa pogrzebowa Peryklesa*, Olej na płótnie, Kolekcja prywatna, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Discurso_funebre_pericles.PNG [dostęp 24.11.2022], domena publiczna.

W zupełnie innej sytuacji byli obywatele Sparty, którą nie bez przyczyny ukazuje się w kontraście do demokratycznych Aten. Pełnoprawni obywatele Sparty, zwani- spartiatamiSpartiacispartiatami, byli zobowiązani do ścisłego przestrzegania surowych praw państwowych. Mieszkali oni w mieście, podczas gdy w ich majątkach ziemskich pracowali niewolni chłopi – helociHelociheloci. Spartiatów wychowano w poszanowaniu praw i tradycji państwa, od dzieciństwa chłopcy służyli w armii i przygotowywali się do służby wojskowej. Dopiero po przejściu całej drogi wymagającego spartańskiego wychowania i służby wojskowej obywatel mógł założyć własną rodzinę. Stąd też szczególnym szacunkiem darzono ludzi starszych, którzy podczas swojego życia dowiedli hartu ducha oraz męstwa. Tych starszych obywateli dopuszczano również do współrządzenia państwem. Sparta była oligarchią, na czele której stali dwaj królowie oraz rada starszych, nazywana geruzjąGeruzjageruzją. Do geruzji wybierano obywateli powyżej 60 roku życia. Rada przygotowywała wnioski na zgromadzenie ludowe oraz sądziła obywateli. Choć w Sparcie zbierało się zgromadzenie ludowe, jego rola ograniczała się do akceptowania lub odrzucania projektów uchwał przygotowanych przez geruzję oraz wyboru urzędników. Wpływ przeciętnego obywatela spartiaty na państwo był więc mniejszy niż w Atenach. Historycy zwracają jednak uwagę, że pozycja kobiet spartańskich była niejednokrotnie lepsza niż w innych greckich poleis. Żona zarządzała bowiem gospodarstwem, podczas gdy mężczyźni żyli we wspólnocie i współdecydowali o losach państwa.

RlVHZvA7V595q

Ilustracja przedstawia obraz pod tytułem „Likurg ze Sparty”. Przedstawiony został siwowłosy mężczyzna siedzący na skale. Ubrany jest w czerwoną szatę. W prawej ręce trzyma zwój papirusu, lewą podpiera głowę. Ma bose stopy, a na twarzy siwy zarost. Mężczyzna ma widocznie zarysowane mięśnie. Wokół niego leżą atrybuty wojownika - duża, okrągła tarcza ze skórzanym pasem, miecz, włócznia oraz hełm. W tle znajdują się góry oraz gęste chmury. — Merry Joseph Blondel, „Likurg ze Sparty”, 1828 r., Muzeum sztuki w Amiens, Francja, wikimedia.org, domena publiczna
Źródło: Merry Joseph Blondel, *Likurg ze Sparty*, obraz, Muzeum sztuki w Amiens, Francja, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Lycurgus_of_Sparta,_Merry_Joseph_Blondel.jpg [dostęp 24.11.2022], domena publiczna.

RZECZPOSPOLITA RZYMSKA

Starożytny Rzym był kolebką nowej formy sprawowania rządów – republikiRepublikarepubliki. Już sama nazwa państwa (z łacińskiego: res publica – rzeczpospolita, rzecz publiczna) ukazuje charakter ustroju. Po zakończeniu rządów królewskich w VI w. p.n.e. Rzymianie żywili przekonanie, że państwem nie może rządzić jednostka. Jest ono dobrem wszystkich obywateli. W kolejnych wiekach wielu wybitnych Rzymian broniło republiki przed rządami dyktatorów. W ten sposób zrodziły się idee republikańskie, które po stuleciach odżyją w nowożytnej Europie. Nawet gdy w Rzymie zapanowały rządy kolejnych cesarzy, przez długi czas utrzymywano pozory twierdząc, że republika ma się dobrze (ten okres w dziejach Rzymu nazywamy pryncypatemPryncypatpryncypatem).

W republice władza spoczywała w rękach nobilówNobilowienobilów - członków wpływowych rodów, którzy pełnili urzędy oraz zasiadali w senacie. Kolejną wpływową grupę stanowili ekwiciEkwiciekwici, którymi byli obywatele bogacący się, na przykład handlarze. Zdarzało się, że ekwita swoim majątkiem przewyższał niejednego nobila, mimo to nie mógł starać się o najwyższe urzędy. Były one zarezerwowane dla arystokracji. Ubożsi i pozbawieni wpływów obywatele Rzymu mieli prawo głosu na zgromadzeniach, co nie było bez znaczenia. Nobilowie musieli zabiegać o głosy obywateli, zgromadzenie decydowało również o przyjęciu ustaw. Z drugiej strony zwykły obywatel nie miał prawa zgłaszać wniosków na zgromadzeniu, jak miało to miejsce na przykład w demokracji ateńskiej. Projekty ustaw zgłaszane były przez urzędników i konsultowane z senatem, rola zwykłych obywateli ograniczała się do głosowania. Stąd też ustrój republikański nazywany jest mieszanym, połączeniem elementów monarchii (najwyżsi urzędnicy – konsulowie), oligarchii (senat) oraz demokracji (zgromadzenie). Bez praw politycznych pozostawały kobiety. Mężczyźni z rodzin senatorskich obejmowali kolejne, coraz wyższe urzędy, zgodnie z przyjętą kolejnością tzw. cursus honorumŚcieżka zaszczytówcursus honorum [czytaj: kursus honorum] (po polsku: ścieżka zaszczytów).

RcAgNF5mhNPYx

Ilustracja przedstawiająca zebranych w pomieszczeniu ludzi, którzy są ubrani w obszerne, białe szaty. Większość z nich siedzi na czerwonych oraz złotych ławach ustawionych w półokręgu, obserwując przemawiającego mężczyznę, stojącego w środku. Jego ręce są rozłożone, włosy siwe, a głowa skierowana delikatnie do góry. Z prawej strony, odsunięty od pozostałych, został przedstawiony mężczyzna o ciemnych włosach, który patrzy w dół, garbiąc się. W tle przedstawiono kolumnę oraz ścianę budynku. — Cesare Macari, „Cyceron oskarża Katylinę”, 1889 r., Pałac Madama, Turyn, Włochy, wikimedia.org, domena publiczna
Źródło: Cesare Maccari, *Cyceron oskarża Katylinę*, Fresk, Pałac Madama, Turyn, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Cicer%C3%B3n_denuncia_a_Catilina,_por_Cesare_Maccari.jpg [dostęp 24.11.2022], domena publiczna.

Również czas wolny dla rzymskiego nobila nie oznaczał bezczynności. Często właśnie moment odpoczynku od codziennych obowiązków był okazją do pielęgnowania zainteresowań intelektualnych – czytania książek (lub raczej słuchania ksiąg odczytywanych przez niewolnika‑lektora), pisania, studiowania filozofii. Wówczas do domu zaprosić można było przyjaciół, by razem z nimi spędzać czas na ucztowaniu, grach towarzyskich i dyskusjach. Poza domem rzymska nobilitas oglądała różnego rodzaju igrzyska, odpoczywała w termach lub brała udział w polowaniach. Rzymianie dbali również o swoje domy. Wygoda i bogaty wystrój willi rzymskiej arystokracji również dziś może budzić podziw.

R10DQIS3rkZo7

Ilustracja przedstawia obraz autorstwa Roberto Bompianiego pod tytułem „Rzymska uczta”. Na obrazie znajduje się grupa ludzi siedzących oraz stojących wokół stołu. W centrum znajduje się osoba w białej, długiej szacie. Znajdujący się przed nią stół jest obficie zastawiony. Stół wspiera się na dwóch podłużnych, kamiennych nogach, z przodu których zostały wyrzeźbione lwy. Przy prawej krawędzi stołu siedzi osoba w granatowej szacie, zwrócona do centralnej postaci. Po lewej stronie obrazu znajdują się jeszcze trzy osoby. Kobieta w niebieskiej szacie ma twarz zwróconą w lewo; jej głowę zdobi wieniec. Jej prawą, wyciągniętą rękę trzyma kobieta stojąca obok niej, z upiętymi włosami, żółtej, obszernej szacie. Obiema dłońmi obejmuje ramię siedzącej kobiety i ma głowę skierowaną w dół. Z tyłu stoi sługa z dużą tacą. Z prawej strony obrazu znajdują się jeszcze cztery osoby: między innymi mężczyzna, który nalewa wino do srebrnego kielicha oraz stojąca kobieta i młody sługa. Ściany pomieszczenia są bogato zdobione. Z prawej strony znajduje się wnęka, z której dochodzi światło dzienne. Podłoga jest kamienna, a pod stołem ułożono kolorowe płytki. — Roberto Bompiani, „Rzymska uczta”, XIX w., Centrum Getty, Los Angeles, Stany Zjednoczone, wikimedia.org, domena publiczna
Źródło: Roberto Bompiani, *Rzymska uczta*, Olej na płótnie, Centrum Getty, Los Angeles, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Roberto_Bompiani_-_A_Roman_Feast_-_72.PA.4_-_J._Paul_Getty_Museum.jpg [dostęp 24.11.2022], domena publiczna.

R2HDteRv9qjRy

„Villa et hortus” - film, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, „Villa et hortus” - film, licencja: CC BY 3.0.

Na podstawie wypowiedzi, zawartych w materiale filmowym, wykonaj polecenia:

Polecenie 1

Wyjaśnij, jak z biegiem czasu zmieniały się rzymskie domy.

RY2W9uCxkJ1C9

Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.

Polecenie 2

Wymień najważniejsze pomieszczenia w rzymskiej willi i wytłumacz, jaką spełniały funkcję.

RxOmwZA0lz3bI

Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.

Polecenie 3

Opisz krótko wygląd ogrodów starożytnych Rzymian.

R14nqxaxZcaq2

Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.

R11rkzLzi3x8L

„Rzymianie wśród książek” - film, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, „Rzymianie wśród książek” - film, licencja: CC BY 3.0.

Na podstawie wypowiedzi, zawartych w materiale filmowym, wykonaj polecenia:

Polecenie 4

Wyjaśnij, jak wyglądał proces wydawania książki w starożytnym Rzymie.

RwBdpWvwfGH0x

Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.

Polecenie 5

Wymień imiona znanych antycznych miłośników książek.

R1Oeaj7Z8k6Ds

Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.

Polecenie 6

Podaj przykłady rzymskich „lektur szkolnych”.

R1DZkKVFMoDM6

Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.

Wszystkie drogi prowadzą do Rzymu - prezentacja

P2FDwjn89

RJc49o3UioKU1

Ilustracja przedstawia Plac świętego Piotra w Watykanie, który znajduje się w Rzymie. Fotografia jest utrzymana w brązowych odcieniach. Na niej tekst: Wszystkie drogi prowadzą do Rzymu - prezentacja multimedialna. Pod ilustracją brązowy prostokąt z tekstem: W trakcie prezentacji zapoznasz się z systemem dróg rzymskich. — Źródło: online-skills, ilustracja, licencja: CC BY 3.0.

Transkrypcjablackwhite

PcWibUd0i

System dróg starożytnego Rzymu

Rh48vdy2BisCn

Transkrypcjablackwhite

PYnWwKF2T

Wszystkie drogi...

Starożytne trakty rzymskie, przede wszystkim, służyły do łączenia mniejszych miejscowości ze stolicą, co stanowi źródło powszechnie znanej maksymy: „Wszystkie drogi prowadzą do Rzymu”.

1,1

REduKgZnNIFqk

Fotografia przedstawia tak zwany złoty kamień milowy, który składa się z fragmentów płyt bogato zdobionej budowli. Na poszczególnych elementach znajdują się zdobienia swoim kształtem nawiązujące do greckich głowic korynckich z wolutami i liśćmi akantu. Pod zdobionymi płytami jasny kamień z wyrytym napisem: Miliarium Aurerum. — Tak zwany złoty kamień milowy na Forum Romanum, 2005 r (rok wykonania fotografii), Rzym, Włochy, wikimedia.org, CC BY‑SA 3.0, fotografia: MM
Źródło: MM, *Tak zwany złoty kamień milowy na Forum Romanum*, fotografia, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:RomaForoRomanoMiliariumAureum.JPG [dostęp 5.07.2023], licencja: CC BY-SA 3.0.

R1KtqcmuRJx5Y

Fotografia przedstawia brązowy kamień milowy stojący przy łące. Kamień ma formę walca, na jego powierzchni obecne są łacińskie inskrypcje. Kamień stoi na podstawie. — Przykład starorzymskiego kamienia milowego, online‑skills, CC BY 3.0
Źródło: online-skills, *Przykład starorzymskiego kamienia milowego*, fotografia, licencja: CC BY 3.0.

1,1

Za panowania cesarza Augusta na Forum Romanum w Rzymie postawiono Milliarium Aureum (Złoty kamień milowy). Miejsce to uznawane było za początek wszystkich dróg i od niego liczono odległości dzielące Wieczne Miasto od innych miejscowści Imperium.

Co około 1,5 kilometra (zgodnie z miarą antyczną) przy drogach stawiano kamienie milowe, których to pozostałości zachowały się do naszych czasów.

Transkrypcjablackwhite

Pd9dZKkn3

Jak budowano rzymskie drogi?

RnSd9D95OLn65

Transkrypcjablackwhite

P1GUAs4ox

Drogi w Cesarstwie Rzymskim

R19d2G7PVTrTY

Fotografia przedstawia fragment brukowanej kamiennej starożytnej drogi via Appia. Bruk wykonany jest z ciętych kamieni, każdy o podobnym kształcie. Uwagę zwracają nieliczne większe kamienie wychodzące poza poziom drogi. — Widok na fragment via Appia we Włoszech, online‑skills, CC BY 3.0
Źródło: online-skills, *Widok na fragment via Appia we Włoszech*, fotografia, licencja: CC BY 3.0.

Stworzone przez Rzymian sieć dróg przekraczała 70 tysięcy kilometrów. Były projektowane tak, aby ich bieg jak najbardziej przypominał linię prostą, żeby zminimalizować odległości między miastami. Miały szerokość około 4 metrów, aby wozy mogły się swobodnie mijać.

Transkrypcjablackwhite

PlZ3o2wZk

Via Appia

RLgbKx3k9tjDj

Transkrypcjablackwhite

PaTOVyrtF

Appiusz Klaudiusz Ślepy

1,1,1

R1ZODj6q2ER6Q

Ilustracja przedstawia starego ślepca prowadzonego przez mężczyzn. Starzec ma długą siwą brodę, długie włosy. Ubrany jest w białą szatę. Jedną dłoń ma wyciągniętą przed siebie. Za dłoń trzyma go mężczyzna w średnim wieku i prowadzi do wnętrza budynku. — Appiusz Klaudiusz Ślepy (w centrum) prowadzony przez swoich towarzyszy w Kurii, https://imperiumromanum.pl, Materiał wykorzystany na podstawie art. 29 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (prawo cytatu)
Źródło: *Appiusz Klaudiusz Ślepy (w centrum) prowadzony przez swoich towarzyszy w Kurii*, ilustracja, dostępny w internecie: https://imperiumromanum.pl/biografie/appiusz-klaudiusz-caecus/ [dostęp 5.07.2023], Materiał wykorzystany na podstawie art. 29 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (prawo cytatu).

Rr7aY2xT4kDPI

Fotografia przedstawia kamienną tablicę z wyrytym tekstem: VIA APPIA ANTICA — Tablica upamiętniająca przebieg drogi via Appia, Włochy, online‑skills, CC BY 3.0
Źródło: online-skills, *Tablica upamiętniająca przebieg drogi via Appia*, fotografia, licencja: CC BY 3.0.

RFhtMWskR5Mlw

Fotografia przedstawia fragment starożytnego akweduktu zbudowanego z jasnych kamieni. Akwedukt biegnie po równinie porośniętej trawą. — Widok na fragment akweduktu Appiusza Klaudiusza, online‑skills, CC BY 3.0
Źródło: online-skills, *Widok na fragment akweduktu Appiusza Klaudiusza*, fotografia, licencja: CC BY 3.0.

1,1,1

Appiusz Klaudiusz Ślepy był utalentowanym dyplomatą, potrafiącym zdobyć sympatię innych ludzi. Miał w swojej służbie osobę odpowiedzialną za zapamiętywanie imion obywateli.

Brał czynny udział w wojnach i pod koniec życia stracił wzrok, skąd wziął się jego przydomek.

Zlecił również budowę jednego z pierwszych akweduktów. Budowla powstała w Rzymie i tak jak w przypadku drogi, została nazwana od imienia fundatora - Aqua Appia [czytaj: akwa apia].

Transkrypcjablackwhite

P1CyhG2Ip

Via Flaminia

R1AF9vpHrvlR4

Transkrypcjablackwhite

PgcDfXo8q

Via Aemilia

R1apMhrrcAyxD

Transkrypcjablackwhite

PDYDkaXCG

Via Aurelia

R6YRK3IHedzhr

via Auerlia, online‑skills, CC BY 3.0
Źródło: online-skills, *via Auerlia*, licencja: CC BY 3.0.

Transkrypcjablackwhite

PBOB4BeEa

Bibliografia

https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=1649579
https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Emilia_Bologna1_tango7174.jpg
https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=16521622
https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=11330219
https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=174998
https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=371982
https://imperiumromanum.pl/kultura/architektura-rzymska/drogi-rzymskie/
https://pl.wikipedia.org/wiki/Drogi_rzymskie
https://pl.wikipedia.org/wiki/Via_Appia
https://pl.wikipedia.org/wiki/Via_Aemilia
https://pl.wikipedia.org/wiki/Via_Flaminia
https://bzg.pl/poradnik/artykul/rzymianie-starozytni-inzynierowie-czesc-ii/id/14917 https://pl.wikipedia.org/wiki/Appiusz_Klaudiusz

Transkrypcjablackwhite

Polecenie 7

Wskaż, które miasta łączyła via Appia. Swoją odpowiedź zapisz poniżej.

RRdbSPpDC4iD9

Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.

Polecenie 8

Odpowiedz na pytanie: jaką nazwę nosiły trzy główne drogi w Imperium Rzymskim? Swoją odpowiedź zapisz poniżej.

RtkuHZndvXf3H

Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.

Polecenie 9

Odpowiedz na pytanie: ile metrów miała mila rzymska? Swoją odpowiedź zapisz poniżej.

RfLGFoo8JFgcM

Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.

Podsumowanie

Uwagę zwraca fakt, jak dobrze starożytni Grecy i Rzymianie rozumieli istotę wspólnoty państwowej. „Co nie jest pożyteczne dla roju, również dla pszczoły nie jest pożyteczne.” – stwierdził rzymski cesarz Marek AureliuszMarek AureliuszMarek Aureliusz. Rzeczywiście, starożytni podjęli refleksję nad idealną formą ustroju oraz rolą jednostki w państwie. Starożytne państwa cechowała rozwinięta kultura życia publicznego. Podstawy demokracji oraz ustroju republikańskiego zawdzięczamy właśnie starożytnej Grecji i Rzymowi.

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dokonaj przekładu tekstu na język polski.

De civibus et servis Romanis

Teresa Zarych, Stanisław Wilczyński

Teresa Zarych, Stanisław Wilczyński Lectio Latina I
Ab antiquis temporibus populus Romanus e patriciisPatricius, -i (m.)patriciis et plebeisPlebeius, -i plebeis constabatConsto, -are, -stiti, -staturusconstabat. Populus Romanus initio a septem regibus gubernabatur. UltimusUltimus, -a, -umUltimus rex, Tarquinius SuperbusTarkwiniusz PysznyTarquinius Superbus, a populo pulsus est. Ex eo tempore quotannisQuotannisquotannis duoDuo, duae, duoduo consulesConsul, -isconsules in urbe Roma creabanturCreo, -are, -avi, -atumcreabantur, quibus summum ius tribuebatur. Tempore belli imperium viro mandabatur, qui dictatorDictator, -orisdictator appellabatur. In bello multi captiviCaptivus, -i captivi capiebantur, qui in Italiam conducebanturConduco, -ere, -duxi, -ductumconducebantur et servis adnumerabanturAdnumero, -are, -avi, -atumadnumerabantur. Servis multa negotia tribuebantur; filii civium Romanorum quoque a servis doctis, praecipuePraecipuepraecipue Graecis, docebantur et erudiebanturErudio, -ire, -ivi, -itumerudiebantur.
cyt2 Źródło: Stanisław Wilczyński, Teresa Zarych, Lectio Latina I, Warszawa 1996, s. 117.

Słowniczek łacińsko‑polski znajduje się pod ćwiczeniami

R12Kx9i8MKZb6

Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.

Ćwiczenie 2

Dokonaj przekładu tekstu na język polski.

De re publica Romana

Teresa Zarych, Stanisław Wilczyński

Teresa Zarych, Stanisław Wilczyński Lectio Latina I
Res publicaRes publica Res publica Romana multos scriptores claros, imperatores magnos ediditEdo, -ere, edidi, editumedidit. Rei publicae temporibus multi cives Romani virtute, fideFides, -ei (f.)fide, constantiaConstantia, -ae constantia eminebantEmineo, -ere, -uieminebant. Romani in re militaria excellebantExcello, -ereexcellebant. Titus LiviusTytus LiwiuszTitus Livius et Publius Cornelius TacitusPubliusz Korneliusz TacytPublius Cornelius Tacitus, rerum gestarum scriptores, multa de re publica tradunt. Cives Romani in rebus adversisAdversus, -a, -umadversis fortesFortis, -efortes et in rebus secundis non ignavi rem publicam amabant et pro re publica vitam ponere paratiParatus, -a, -umparati erant. Romani non solum rem publicam sed etiam resRes, rei (f.)res domesticas ac familiaresFamiliaris, -efamiliares bonis legibus institueruntInstituo, -ere, -ui, -utuminstituerunt.
cyt3 Źródło: Stanisław Wilczyński, Teresa Zarych, Lectio Latina I, Warszawa 1996, s. 121–122.

Słowniczek łacińsko‑polski znajduje się pod ćwiczeniami

REJpzUfkO07nT

Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.

R1EHQxCfn0Gg71

Ćwiczenie 3

Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.

Zapoznaj się z fragmentem tekstu źródłowego, następnie wykonaj polecenia.

Cyceron

Cyceron O państwie, O prawach, I 41-44, Wyd. Antyk
„Król sprawiedliwy i mądry, niewielka grupa wybitnych obywateli i wreszcie ogół obywateli (choć jego władza budzi najwięcej wątpliwości) mogą gwarantować stabilność ustroju, o ile unikną zachłanności i bezprawia (...). Góruje nad nimi czwarta stanowiąca przemyślane i harmonijne połączenie elementów wziętych z trzech wzorcowych postaci ustroju. Chciałoby się mieć (...) zwierzchność podobną do władzy królewskiej, zachować na stałe wpływy elit, a pewne kwestie pozostawić do rozstrzygnięcia ogółowi. Po pierwsze, taki ustrój daje obywatelom poczucie równości, bez którego ludzie wolni na dłuższą metę nie potrafią żyć. Po drugie, w przeciwieństwie do poprzednich form ustrojowych gwarantuje stabilność, jako że wcześniej opisane postaci łatwo się degenerują.”
cyt4 Źródło: Cyceron, O państwie, O prawach, I 41-44, Wyd. Antyk, tłum. Iwona Żółtowska, Kęty 1999, s. 27.

Ćwiczenie 4

Nazwij wymienione na początku tekstu trzy formy sprawowania rządów, które zdaniem Cycerona „mogą gwarantować stabilność ustroju”.

RL5l2Erorlvah2

Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.

Ćwiczenie 5

Odpowiedz na pytania. Jaki ustrój, zdaniem Cycerona, przewyższa trzy wzorcowe formy? Co stanowi zaletę tego ustroju?

R5aMjfqGzbqOp2

Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.

Ćwiczenie 6

Wyjaśnij, co w starożyności oznaczał łaciński termin „curia”.

RdDPnWOBJgEcj

Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.

Ćwiczenie 6

Ułóż układankę, przedstawiającą emblemat Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Następnie odszukaj w dostępnym Ci źródle, co w starożytności oznaczał łaciński termin znajdujący się na współczesnym emblemacie.

R1RP7uROo6NUy

Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.

RqiYgW40HxJNx

Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.

RsQrhEtvDJL0b2

Ćwiczenie 7

Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.

R1XIUfvRHXStn2

Ćwiczenie 8

Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.

R1NKmmuzrcZQa2

Ćwiczenie 8

Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.

Ćwiczenie 9

RHLKPOalNu3X3

Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.

Test wiedzy na temat życia publicznego starożytnych Greków i Rzymian51080Gratulacje, udało ci się zaliczyć test!Niestety, nie udało ci się zaliczyć testu. Spróbuj ponownie.

Test

Test wiedzy na temat życia publicznego starożytnych Greków i Rzymian

Test składa się z pięciu pytań, na rozwiązanie go masz 10 minut. Powodzenia!

Liczba pytań:

Limit czasu:

10 min

Pozostało prób:

1/1

Twój ostatni wynik:

RzQ38VnXwlkiS2

Ćwiczenie 10

Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.

R1KVnhAAQ2F5X1

Ćwiczenie 11

Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.

R1SPnBZZ55T1t1

Ćwiczenie 12

Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.

Słownik łacińsko‑polski

Adnumero, -are, -avi, -atum

RRqjdqHxHHCE21

Wymowa słowa adnumero w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa adnumero w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DZ4E52oRd

Wymowa słowa adnumero w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa adnumero w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie przedstawia wymowę słowa adnumero w języku łacińskim.

zaliczyć

Adversus, -a, -um

RJk0DbQCOe1Vh1

Wymowa słowa adversus w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa adversus, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DZ4E52oRd

Wymowa słowa adversus w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa adversus, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie przedstawia wymowę słowa adversus w języku łacińskim.

niepomyślny

Captivus, -i

R1OXO7LckgPnB1

Wymowa słowa captivus w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa captivus, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DZ4E52oRd

Wymowa słowa captivus w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa captivus, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie przedstawia wymowę słowa captivus w języku łacińskim.

jeniec

R1JloyOPHvq0E

Płaskorzeźba przedstawia trzech mężczyzn - jednego ubranego w zbroję (z lewej strony) oraz dwóch pół nagich mężczyzn skutych łańcuchem i kajdanami . — Rzymski żołnierz prowadzący jeńców zakutych w łańcuchy, 200 r. n.e., Muzeum Ashmolean, Oksford, Wielka Brytania, wikimedia.org, CC BY‑SA 2.0, fotografia: Dorieo
Źródło: Dorieo, *Rzymski żołnierz prowadzący jeńców zakutych w łańcuchy*, fotografia, Muzeum Ashmolean, Oksford, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Roman_collared_slaves_-_Ashmolean_Museum.jpg [dostęp 23.08.2023], licencja: CC BY-SA 2.0.

Conduco, -ere, -duxi, -ductum

R5v6mVt1VvOLv1

Wymowa słowa conduco w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa conduco w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DZ4E52oRd

Wymowa słowa conduco w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa conduco w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie przedstawia wymowę słowa conduco w języku łacińskim.

razem sprowadzać, ściągać

Constantia, -ae

R6stcc4pBzEQF1

Wymowa słowa constantia w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa constantia, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DZ4E52oRd

Wymowa słowa constantia w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa constantia, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie przedstawia wymowę słowa constantia w języku łacińskim.

stałość, stateczność

Consto, -are, -stiti, -staturus

R154YymXXxoj11

Wymowa słowa consto w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa consto, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DZ4E52oRd

Wymowa słowa consto w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa consto, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie przedstawia wymowę słowa consto w języku łacińskim.

stanąć, składać się (z czegoś)

Consul, -is

RywSf0aXXgdUM1

Wymowa słowa consul w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa consul w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DZ4E52oRd

Wymowa słowa consul w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa consul w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie przedstawia wymowę słowa consul w języku łacińskim.

konsul - jeden z dwóch najważniejszych urzędników rzymskiej republice. Według tradycji, po obaleniu ostatniego króla Tarkwiniusza Pysznego, Rzymianie ustanowili dwóch konsulów, którzy mieli wzajemnie się kontrolować i chronić republikę, przed jednowładztwem. Jedynie w szczególnych sytuacjach zagrożenia państwa dopuszczano przejecie władzy na czas określony przez dyktatora.

Rm4McNeIIQihN

Dzieło przedstawia młodego cycerona stojącego nieopodal kamiennej kolumny. Dłonią wskazuje na napis i jest wyraźnie zszokowany. Cyceron ubrany jest w biało‑czerwone szaty. Obok niego stoją gapie. — Paul Barbotti, „Cyceron odkrywa grób Archimedesa” (detal), 1853 r., miejsce przechowywania nieznane, wikimedia.org, domena publiczna
Źródło: Paul Barbotti, *„Cyceron odkrywa grób Archimedesa”*, Olej na płótnie, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Cicero_discovering_tomb_of_Archimedes_(_Paolo_Barbotti_).jpeg [dostęp 23.08.2023], domena publiczna.

Creo, -are, -avi, -atum

R1Fj0wo5IyFWx1

Wymowa słowa creo w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa creo, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DZ4E52oRd

Wymowa słowa creo w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa creo, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie przedstawia wymowę słowa creo w języku łacińskim.

wybrać, tworzyć

Dictator, -oris

[czytaj: diktator, diktatoris] dyktator - urzędnik powoływany w sytuacji zagrożenia państwa rzymskiego. Sprawowanie władzy dyktatorskiej początkowo było jedyną sytuacją, gdy w republikańskim Rzymie dopuszczano jednowładztwo. Wówczas sprawowanie dyktatury trwało 6 miesięcy. Z czasem pojawiły się próby obejmowania urzędu dyktatora na czas nieokreślony, jednak było to niepopularne wśród patrycjuszy przywiązanych do idei republikańskich. Przyjęcie tytułu dyktatora dożywotniego przez Juliusza Cezara w 44 r. p.n.e. przyczyniło się do zawiązania spisku i zamordowania go.

RVUROMuwo7KQR

Fotografia przedstawia popiersie mężczyzny w średnim wieku wykonane z szarego marmuru. Mężczyzna ma średniej długości włosy zaczesane na czoło, szeroko otwarte oczy oraz delikatny uśmiech. Ubrany jest w szatę zapinaną klamrą na barku. — Popiersie Juliusza Cezara, ostatniego dyktatora Republiki rzymskiej, 2007 r. (rok wykonania fotografii), Muzeum Historii Sztuki, Wiedeń, Austria, wikimedia.org, CC‑BY‑SA‑2.5, fotografia: Andrew Bossi
Źródło: Andrew Bossi, *Popiersie Juliusza Cezara, ostatniego dyktatora Republiki rzymskiej*, fotografia, popiersie, Muzeum Historii Sztuki, Wiedeń, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:0092_-_Wien_-_Kunsthistorisches_Museum_-_Gaius_Julius_Caesar.jpg [dostęp 23.08.2023], licencja: CC BY-SA 2.5.

Domesticus, -a, -um

R1HztsOSEQikc1

Wymowa słowa domesticus w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa domesticus w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DZ4E52oRd

Wymowa słowa domesticus w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa domesticus w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie dźwiękowe przedstawia wymowę słowa domesticus w języku łacińskim.

domowy

RRBnsZ38pQwSf

Ilustracja przedstawia pozostałości kamienicy czynszowej w Ostii. Ma ona wysokość jednego piętra. Parter zawiera wiele dużych otworów - prawdopodobnie są to wejścia prowadzące do wnętrza budynku. Na piętrze znajdują się otwory okienne. W jednym z nich stoi srebrna lampa halogenowa. Ruiny budynku stoją na kamiennym placu porośniętym mchem. W oddali z prawej strony rosną zielone drzewa. Fotografia została wykonana za dnia na tle pochmurnego nieba. — Dennis Jarvis, Pozostałości kamienicy czynszowej w Ostii, Rzym, Włochy, wikimedia.org, CC BY‑SA 2.0
Źródło: Dennis Jarvis, *Pozostałości kamienicy czynszowej w Ostii*, Fotografia, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Insula_in_Ostia.jpg [dostęp 3.12.2021], licencja: CC BY-SA 2.0.

Duo, duae, duo

RPrUrGqy2hPnj1

Wymowa słowa duo w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa duo w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DZ4E52oRd

Wymowa słowa duo w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa duo w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie przedstawia wymowę słowa duo w języku łacińskim.

dwaj, dwie, dwa

RriP9G2oAOpeP

Czarno‑biała ilustracja przedstawia zapis rzymskiej cyfry dwa - dwie pionowe linie stojące obok siebie. — Zapis rzymskiej cyfry „dwa”, online‑skills, CC BY 3.0
Źródło: online-skills, *Zapis rzymskiej cyfry „dwa”*, grafika, licencja: CC BY 3.0.

Edo, -ere, edidi, editum

R5PuYS7VCgLwI1

Wymowa słowa edo w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa edo, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DZ4E52oRd

Wymowa słowa edo w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa edo, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie przedstawia wymowę słowa edo w języku łacińskim.

wydawać na świat

RT1F2unByQ6fb

Prostokątny blok przedstawia płaskorzeźbę, na której znajduje się kobieta w ciąży oraz akuszerki, które odbierają poród. Kobieta leży na łóżku, kobiety jej towarzyszą. — Akuszerki odbierające poród u kobiety - płaskorzeźba ze starożytnego Rzymu, ok. 400 r. p.n.e., Muzeum Nauki, Londyn, Wielka Brytania, ancientrome.ru, Materiał wykorzystany na podstawie art. 29 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (prawo cytatu), fotografia: Jaron Chubb
Źródło: Jaron Chubb, *Akuszerki odbierające poród u kobiety - płaskorzeźba ze starożytnego Rzymu*, płaskorzeźba, fotografia, Muzeum Nauki, Londyn, dostępny w internecie: https://ancientrome.ru/art/artworken/img.htm?id=9237 [dostęp 23.08.2023], Materiał wykorzystany na podstawie art. 29 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (prawo cytatu).

Emineo, -ere, -ui

REEX2q3LHalew1

Wymowa słowa emineo w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa emineo w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DZ4E52oRd

Wymowa słowa emineo w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa emineo w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie przedstawia wymowę słowa emineo w języku łacińskim.

wystawać, odznaczać się

Erudio, -ire, -ivi, -itum

RZ03iYokk8QRX1

Wymowa słowa erudio w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa erudio w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DZ4E52oRd

Wymowa słowa erudio w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa erudio w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie przedstawia wymowę słowa erudio w języku łacińskim.

kształcić, uczyć

Rt0K2UAK0GFWe

Fotografia przedstawia zachowaną płaskorzeźbę na której uwieczniono nauczyciela oraz trzech jego uczniów. Uczniowie to młodzi chłopcy ubrani w długie szaty. Dwoje siedzą na fotelach, trzeci wchodzi do pomieszczenia spóźniony o czym świadczyć może podniesiona dłoń, a także zirytowane twarze uczniów i nauczyciela. — Płaskorzeźba przedstawiająca nauczyciela prowadzącego zajęcia z trzema uczniami, 180 - 185 rok n.e., Muzeum Archeologiczne, Trewir, Niemcy, wikimedia.org, CC BY‑SA 2.0
Źródło: Carole Raddato, *Płaskorzeźba przedstawiająca nauczyciela prowadzącego zajęcia z trzema uczniam*, płaskorzeźba, fotografia, Muzeum Archeologiczne, Trewir, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Funerary_relief_found_in_Neumagen_near_Trier,_a_teacher_with_three_discipuli,_around_180-185_AD,_Rheinisches_Landesmuseum_Trier,_Germany_(29656302165).jpg [dostęp 23.08.2023], licencja: CC BY-SA 2.0.

Excello, -ere

RjD2Iq1MRQCCl1

Wymowa słowa excello w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa excello w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DZ4E52oRd

Wymowa słowa excello w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa excello w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie przedstawia wymowę słowa excello w języku łacińskim.

wyróżniać się

Familiaris, -e

RHeIO89itP45I1

Wymowa słowa familiaris w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa familiaris w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DZ4E52oRd

Wymowa słowa familiaris w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa familiaris w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie przedstawia wymowę słowa familiaris w języku łacińskim.

rodzinny

R18QrVWPNBTgz

Fides, -ei (f.)

R3Q3dXv8uy2Kz1

Wymowa słowa fides w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa fides w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DZ4E52oRd

Wymowa słowa fides w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa fides w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie przedstawia wymowę słowa fides w języku łacińskim.

zaufanie, wierność, wiara

Fortis, -e

R1RwjJxrEelgX1

Wymowa słowa fortis w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa fortis w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DZ4E52oRd

Wymowa słowa fortis w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa fortis w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie przedstawia wymowę słowa fortis w języku łacińskim.

dzielny, mężny

Instituo, -ere, -ui, -utum

RastWNwjxVkEB1

Wymowa słowa instituo w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa instituo w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DZ4E52oRd

Wymowa słowa instituo w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa instituo w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie przedstawia wymowę słowa instituo w języku łacińskim.

ustanowić, postanowić

Paratus, -a, -um

R1FKxgAmW1yR41

Wymowa słowa paratus w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa paratus w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DZ4E52oRd

Wymowa słowa paratus w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa paratus w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie przedstawia wymowę słowa paratus w języku łacińskim.

przygotowany

Patricius, -i (m.)

RCIjalcIWeRh41

Wymowa słowa patricius w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa patricius w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DZ4E52oRd

Wymowa słowa patricius w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa patricius w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie przedstawia wymowę słowa patricius w języku łacińskim.

patrycjusze - uprzywilejowana warstwa społeczeństwa rzymskiego, przedstawiciele najważniejszych rodów. Posiadali pełne prawa polityczne oraz możliwość sprawowania urzędów. Podział na patrycjuszy i plebejuszy według legend miał sięgać początków królestwa. Nierówności między patrycjuszami i plebejuszami przez wieki prowadziły do konfliktów. Z czasem do grona rzymskich nobilów dołączyli również bogaci plebejusze, a patrycjusze stracili wyłączne prawo piastowania urzędów.

R1We0Z1Trjf54

Czarno‑biała ilustracja przedstawia trzy osoby - dwie kobiety oraz mężczyznę. Kobiety to matka i córka - córka stoi z lewej i opiera głowę o barki matki. Ta trzyma dłoń swojego męża. Cała grupa ludzi ubrana jest w szaty. — Przykład rodziny patrycjuszowej - matka z córką żegnają ojca, online‑skills, CC BY 3.0
Źródło: online-skills, *Przykład rodziny patrycjuszowej - matka z córką żegnają ojca*, ilustracja, licencja: CC BY 3.0.

Pello, -ere, pepuli, pulsum

R1BkNEJV0oJBJ1

Wymowa słowa pello w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa pello w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DZ4E52oRd

Wymowa słowa pello w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa pello w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie dźwiękowe przedstawia wymowę słowa pello w języku łacińskim.

wypędzić, wydalić

Plebeius, -i

Rg9B7z4PVF7aX1

Wymowa słowa plebeius w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa plebeius w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DZ4E52oRd

Wymowa słowa plebeius w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa plebeius w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie przedstawia wymowę słowa plebeius w języku łacińskim.

plebejusze - grupa społeczna w starożytnym Rzymie, składająca się z ludzi wolnych, jednak pozbawionych praw obywatelskich. Grupę plebejuszy w znacznej mierze stanowili mieszkańcy podbitych przez Rzymian terenów oraz osiedlający się w Rzymie przybysze.

R1S3t38ViKABW

Czarno‑biała ilustracja przedstawia mężczyznę widzianego od tyłu, który stoi na podeście i występuje publicznie. Mężczyzna przemawia do tłumu, który stoi przed mównicą. — Trybun ludowy Gajusz Grakchus przewodniczy zgromadzeniu plebejuszy, thoughtco.com, Materiał wykorzystany na podstawie art. 29 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (prawo cytatu)
Źródło: *Trybun ludowy Gajusz Grakchus przewodniczy zgromadzeniu plebejuszy*, ilustracja, dostępny w internecie: https://www.thoughtco.com/what-was-plebeian-tribune-118558 [dostęp 23.08.2023], Materiał wykorzystany na podstawie art. 29 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (prawo cytatu).

Praecipue

RVXaZKan6dpuW1

Wymowa słowa praecipue w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa praecipue w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DZ4E52oRd

Wymowa słowa praecipue w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa praecipue w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie przedstawia wymowę słowa praecipue w języku łacińskim.

szczególnie

Quotannis

RZWzV1YMwuOpT1

Wymowa słowa quotannis w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa quotannis w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DZ4E52oRd

Wymowa słowa quotannis w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa quotannis w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie przedstawia wymowę słowa quotannis w języku łacińskim.

co roku

Res, rei (f.)

RngHCJhQP4EoT1

Wymowa słowa res w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa res w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DZ4E52oRd

Wymowa słowa res w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa res w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie przedstawia wymowę słowa res w języku łacińskim.

rzecz

Res adversae

RKEPRKaQ3Flw31

Wymowa słowa res adversae w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa res adversae w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DZ4E52oRd

Wymowa słowa res adversae w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa res adversae w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie przedstawia wymowę słowa res adversae w języku łacińskim.

niepowodzenia

Res familiares

RTBfYSQkZG5sR1

Wymowa słowa familiares w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa familiares w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DZ4E52oRd

Wymowa słowa familiares w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa familiares w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie przedstawia wymowę słowa res familiares w języku łacińskim.

majątek

Res gestae

R1VeIngSBEiqF1

Wymowa słowa res gestae w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa res gestae w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DZ4E52oRd

Wymowa słowa res gestae w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa res gestae w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie przedstawia wymowę słowa res gestae w języku łacińskim.

dzieje, historia

Res militaris

Rm6kBjO4ry3sR1

Wymowa słowa res militaris w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa res militaris w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DZ4E52oRd

Wymowa słowa res militaris w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa res militaris w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie przedstawia wymowę słowa res militaris w języku łacińskim.

wojskowość

Res publica

R1NQuXKvGR6VO1

Wymowa słowa res publica w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa res publica w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DZ4E52oRd

Wymowa słowa res publica w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa res publica w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie przedstawia wymowę słowa res publica w języku łacińskim.

rzeczpospolita, republika

RAUrT4agsd0Rf

Fotografia przedstawia widok na awers i rewers monety wybitej w erze republikańskiego Rzymu. Na monecie wybito podobiznę Sulli wraz z inskrypcją. — Denar z podobizną Sulli, wybity przez jego wnuka Quintusa Pompeiusa Rufusa, 54 r. p.n.e., kolekcja prywatna, cngcoins.com, Materiał wykorzystany na podstawie art. 29 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (prawo cytatu)
Źródło: *Denar z podobizną Sulli, wybity przez jego wnuka Quintusa Pompeiusa Rufusa*, ilustracja, fotografia, kolekcja prywatna, dostępny w internecie: https://www.cngcoins.com/Coin.aspx?CoinID=310030# [dostęp 23.08.2023], Materiał wykorzystany na podstawie art. 29 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (prawo cytatu).

Secundus, -a, -um

R1QuEONaLz0Dk1

Wymowa słowa secundus w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa secundus w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DZ4E52oRd

Wymowa słowa secundus w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa secundus w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie przedstawia wymowę słowa secundus w języku łacińskim.

drugi, następny, sprzyjający

Ultimus, -a, -um

RjZr0TP25bzFI1

Wymowa słowa ultimus w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa ultimus w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DZ4E52oRd

Wymowa słowa ultimus w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa ultimus w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie przedstawia wymowę słowa ultimus w języku łacińskim.

ostatni, najdalej położony

R17ZKlhtWUeFf

Fotografia przedstawia mozaikę z podobizną Justyniana I Wielkiego, który został przedstawiony jako mężczyzna w średnim wieku o włosach zaczesanych na czoło. Ubrany jest w brązową szatę, na głowie złota korona. Tło stanowi żółte tło. — Mozaika z podobizną Justyniana I Wielkiego - uznawanego za jednego z ostatnich (Ultimus Romanorum), czyli ucieleśniającą wartości starożytnej cywilizacji rzymskiej – wartości, które w domyśle wygasły wraz z jego śmiercią, Bazylika San Vitale, Rawenna, Włochy, wikimedia.org, CC BY‑SA 4.0, fotografia: Petar Milošević
Źródło: Petar Milošević, Mozaika z podobizną Justyniana I Wielkiego - uznawanego za jednego z ostatnich (Ultimus Romanorum), czyli ucieleśniającą wartości starożytnej cywilizacji rzymskiej – wartości, które w domyśle wygasły wraz z jego śmiercią, Mozaika, Bazylika San Vitale, Rawenna, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Mosaic_of_Justinianus_I_-_Basilica_San_Vitale_(Ravenna).jpg [dostęp 23.08.2023], licencja: CC BY-SA 4.0.

Słownik pojęć

Arystoteles

(IV w. p.n.e.) pochodzący ze Stagiry w Tracji, jeden z najwybitniejszych filozofów starożytnych, uczeń Platona, założyciel własnej szkoły Likejonu (perypatetycy). Jego zainteresowania naukowe były bardzo szerokie, zajmował się m.in. naukami przyrodniczymi, etyką, logiką, astronomią. Był nauczycielem Aleksandra Wielkiego. Położył podwaliny pod późniejszy rozwój nauk. W średniowieczu z dokonań Arystotelesa korzystali przedstawiciele kościoła chrześcijańskiego i filozofii scholastycznej.

R4O46glpX8quz

Ilustracja przedstawia kopię „Popiersia Arystotelesa” autorstwa Lizypa. Rzeźba została wykonana z marmuru. Popiersie przedstawia głowę i część szyi mężczyzny. Ma on średniej długości brodę i wąsy. Jego twarz pokrywają zmarszczki w okolicy ust, oczu i na czole. Ma krótkie włosy i lekko otwarte usta. — Eric Gaba (fotograf), Lizyp, „Popiersie Arystotelesa”, kopia greckiego oryginału, I lub II w. n.e., Luwr, Paryż, Francja, wikimedia.org, CC BY‑SA 2.5
Źródło: Lizyp, Eric Gaba, *Popiersie Arystotelesa*, Marmur penteliczny, Muzeum w Luwrze, Paryż, Francja, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Aristoteles_Louvre.jpg [dostęp 28.11.2022], licencja: CC BY-SA 2.5.

Demokracja

ustrój państwa, w którym wszyscy pełnoprawni obywatele mają udział w rządzeniu. Najbardziej znanym starożytnym przykładem demokracji jest ustrój powstały w Atenach po reformach Klejstenesa (przełom VI i V w. p.n.e.).

Ekwici

przedstawiciele uprzywilejowanej, bogacącej się warstwy ludności rzymskiej, którzy jednak nie należeli do rodów senatorskich. Początkowo pozbawieni wpływu na państwo, z czasem ekwici zyskiwali przywileje i coraz większe znaczenie polityczne. W czasach cesarstwa wzrastała obecność ekwitów w aparacie administracyjnym - niektóre urzędy zaczęły być przeznaczane do obejmowania wyłącznie przez ekwitów.

Geruzja

rada starszych, obecna w różnych greckich państwach (poleis). Najbardziej znana jest dziś geruzja w społeczeństwie spartańskim, licząca 28 mężczyzn, którzy ukończyli 60 rok życia. Geruzja spartańska miała duży wpływ na politykę polis.

Heloci

niewolni rolnicy w państwie spartańskim, wywodzący się przede wszystkim z podbitej ludności. Byli własnością państwa i pracowali na ziemi, należącej do spartiatów.

Marek Aureliusz

121 - 180 n.e., cesarz rzymski, który otwarcie przyznawał się do uprawiania filozofii. Kierował się zasadami filozofii stoickiej, pozostawił po sobie zapiski, powszechnie znane jako „Rozmyślania”.

R1COYqlPzC5Zl

Ilustracja przedstawia popiersie Marka Aureliusza. Rzeźba została wykonana z białego marmuru. Cesarz został przedstawiony jako mężczyzna w podeszłym wieku. Ma średniej długości brodę i wąsy oraz kręcone krótkie włosy. Na prawym ramieniu ma przypiętą spinką szatę, która jest przełożona przez głowę i większą powierzchnią spada na lewe ramię. Popiersie stoi na podstawie. — Bibi Saint‑Pol (fotograf), „Popiersie Marka Aureliusza”, panowanie 161–180 n.e., Gliptoteka, Monachium, Niemcy, wikimedia.org, domena publiczna
Źródło: Bibi Saint-Pol, *Popiersie Marka Aureliusza*, rzeźba, Gliptoteka, Monachium, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Marcus_Aurelius_Glyptothek_Munich.jpg [dostęp 28.11.2022], domena publiczna.

Monarchia

ustrój państwa, w którym reprezentantem władzy suwerennej jest monarcha (król, car, cesarz, szach, książę, chan, faraon), sprawujący tę władzę z reguły dożywotnio, samodzielnie lub wspólnie z innymi organami.

Nobilowie

(z języka łacińskiego: nobilitas) uprzywilejowana grupa społeczna w starożytnym Rzymie, przedstawiciele rodów patrycjuszowskich i najbogatsi plebejusze. Nobilowie posiadali wielkie majątki ziemskie i wyłącznie oni pełnili wyższe urzędy.

Oligarchia

R1Te9Bcf0jm9E1

Wymowa słowa oligarchia w języku greckim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa oligarchia w języku greckim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DZ4E52oRd

Wymowa słowa oligarchia w języku greckim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa oligarchia w języku greckim, licencja: CC BY 3.0.

Wymowa słowa oligarchia w języku greckim

(z języka greckiego: ὀlambdaiotagammaalfarhochiίalfa; oligarchía) ustrój państwa, w którym władzę sprawuje wąska grupa obywateli, najczęściej przedstawicieli wpływowych rodów (arystokracja). Ustrój oligarchiczny panował w wielu greckich państwach. Najbardziej znanym przykładem greckiej oligarchii jest Sparta, gdzie rządy sprawowała geruzja (rada starszych).

Ostracyzm

forma głosowania, znana z niektórych greckich miast‑państw (przede wszystkim Aten). Miała być zabezpieczeniem przed dążeniem obywateli do jednowładztwa. Głos oddawano na osobę, która w opinii obywatela zagrażała państwu i mogła chcieć zostać tyranem. Karą było wygnanie z miasta, jednak najczęściej osoba ukarana zachowywała prawa obywatelskie oraz majątek.

R1I0oxqlipFhb

Ilustracja przedstawia okrągły fragment glinianego naczynia. Na szarym tle wyryto w języku starogreckim imię osoby skazanej na wygnanie. Tło stanowi żółta ściana. — Carole Raddato (fotograf), „Ostraka dla Ostracyzmu”, V w.p.n.e., Muzeum Starożytnej Agory, Ateny, Grecja, wikimedia.org, CC BY‑SA 2.0
Źródło: Carole Raddato, *Ostraka dla Ostracyzmu*, ilustracja, Muzeum Starożytnej Agory, Ateny, Grecja, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Ostraka_for_Ostracism,_5th_century_BC,_Museum_of_the_Ancient_Agora,_Athens,_Greece_(13896440260).jpg [dostęp 28.11.2022], licencja: CC BY-SA 2.0.

Perykles

(500 - 429 p.n.e.), ateński polityk i strateg. Jedna z najbardziej wpływowych postaci w Atenach w drugiej połowie V w. p.n.e. Zmarł na skutek zarazy w czasie wojny peloponeskiej.

R4wLhxoasHJz1

Ilustracja przedstawia popiersie Peryklesa - jest to marmurowa rzeźba. Został on przedstawiony jako mężczyzna w średnim wieku. Jego twarz zdobi krótka kręcona broda oraz wąsy. Ma wydatne usta oraz kształtny nos. Spod hełmu wystają bujne włosy. Tło stanowi czerwona ściana. — Marie‑Lan Nguyen (fotograf), „Popiersie Peryklesa z napisem „Perykles, syn Ksantippa, Ateńczyk”, rzymska kopia greckiego oryginału z około 430 p.n.e., Muzea Watykańskie, Watykan, wikimedia.org, domena publiczna
Źródło: Marie Lan Nguyen, *Popiersie Peryklesa z napisem „Perykles, syn Ksantippa, Ateńczyk*, marmur, Muzea Watykańskie, Watykan, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Pericles_Pio-Clementino_Inv269_n3.jpg [dostęp 28.11.2022], domena publiczna.

Platon

(przełom V i IV w. p.n.e.), jeden z najwybitniejszych filozofów starożytnych, uczeń Sokratesa, założyciel Akademii. Do naszych czasów zachowały się dialogi oraz listy Platona. Całość twórczości filozofa została zebrana w czasach hellenistycznych. Najważniejszą postacią dialogów jest Sokrates, nauczyciel Platona. Kwestia wiarygodności obrazu Sokratesa w dialogach do dziś omawiana jest przez naukowców.

R1RhAm0s1GiO9

Na ilustracji znajduje się rzymska kopia popiersia Platona. Mężczyzna ma dość szeroką głowę, długą falowaną brodę oraz wąsy, kąciki ust opadające lekko w dół oraz duży, spłaszczony nos. Ma zmarszczone brwi i zarysowane zmarszczki na czole. Na jego głowie znajdują się średniej długości włosy. Ukazana jest także część klatki piersiowej. Tło zdjęcia jest pstrokate, różnokolorowe. — Marie‑Lan Nguyen (fotograf), „Popiersie Platona”, rzymska kopia greckiego oryginału z IV wieku, Muzea Watykańskie, Watykan, Włochy, wikimedia.org, domena publiczna
Źródło: Marie-Lan Nguyen, *Popiersie Platona*, rzeźba, Muzea Watykańskie, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Plato_Pio-Clemetino_Inv305.jpg [dostęp 29.11.2022], domena publiczna.

Polis

R1L6yZN2XJWsZ1

Wymowa słowa polis w języku greckim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa polis w języku greckim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DZ4E52oRd

Wymowa słowa polis w języku greckim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa polis w języku greckim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie dźwiękowe przedstawia wymowę słowa polis w języku greckim.

(z języka greckiego: piόlambdaiotaς, pólis; l.mn. piόlambdaepsiloniotaς, póleis) greckie miasto‑państwo, wspólnota obywateli, zamieszkująca jeden obszar i mająca wspólne obyczaje.

Publiusz Korneliusz Tacyt

(ok. 55‑120 n.e.) rzymski mówca, polityk i pisarz. Najbardziej znany ze swoich dzieł historycznych: „Dziejów” (12 ksiąg) oraz „Roczników” (16 ksiąg), które opisują rządy poszczególnych cesarzy. Tacyt pisał również dzieła związane z retoryką oraz biografie. Starał się, by jego relacje były obiektywne, starał się kierować zasadą „sine ira et studio” (pl. bez gniewu i zapalczywości). Obok Tytusa Liwiusza uznawany za najwybitniejszego historyka rzymskiego.

Rf5aShvvpStSs

Fotografia przedstawia statuę Tacyta, który został przedstawiony na siedząco jako mężczyzna w podeszłym wieku. Ma on krótkie włosy zaczesane na czoło oraz bujny zarost. Przepasany jest szatami - od bioder w dół oraz przez ramię. Jedną dłoń trzyma na kolanie, a drugą ma uniesioną ku górze. — Statua Tacyta, 2009 r. (rok wykonania fotografii), Budynek Parlamentu, Wiedeń, Austria, wikimedia.org, domena publiczna, fotografia: Pe‑Jo
Źródło: Pe-Jo, *Statua Tacyta*, fotografia, Budynek Parlamentu, Wiedeń, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Wien-_Parlament-Tacitus.jpg [dostęp 20.06.2023], domena publiczna.

Pryncypat

określenie rzymskiego ustroju w pierwszych wiekach cesarstwa, początkowo związanego z utrzymywaniem pozorów dalszego funkcjonowania republiki (cesarz określany był „pierwszym wśród senatorów”). Z czasem rzymscy władcy otaczani byli coraz większym kultem, senat tracił na znaczeniu, pryncypat przeistoczył się w formę rządów absolutnych.

Republika

ustrój polityczny, zapoczątkowany w starożytnym Rzymie. Republika rzymska istniała od IV do I w. p.n.e.

Ścieżka zaszczytów

(z języka łacińskiego: cursus honorum) [czytaj: kursus honorum] obowiązująca w imperium rzymskim kolejność pełnienia urzędów przez przedstawicieli rzymskiej arystokracji.

Sokrates

(przełom V i IV w. p.n.e.) wpływowy grecki filozof, nauczyciel Platona. Krytykował metody sofistów, za cel dociekań filozoficznych uznawał dążenie do prawdy, dobra i sprawiedliwości. Nie pozostawił po sobie żadnych pism. Przez współobywateli został oskarżony o bezbożność i demoralizowanie młodzieży i skazany na śmierć.

R1eA868N69GJb

Zdjęcie przedstawia popiersie Sokratesa. Mężczyzna ma szeroką głowę, duży, spłaszczony nos, przymknięte usta oraz zmarszczone brwi. Ma bujną, falowaną brodę oraz wąsy. Ma wysokie czoło i kępki włosów nad uszami. Przez lewe ramię ma przerzuconą szatę. — Jastrow (fotograf), „Popiersie Sokratesa”, rzymska kopia greckiego oryginału z IV w. p.n.e., Muzea Watykańskie, Watykan, Włochy, wikimedia.org, domena publiczna
Źródło: Jastrow, *Popiersie Sokratesa*, rzeźba, Muzea Watykańskie, Watykan, dostępny w internecie: https://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:Socrates_Pio-Clementino_Inv314.jpg [dostęp 29.11.2022], domena publiczna.

Spartiaci

pełnoprawni obywatele Sparty, służyli w armii i posiadali prawa polityczne.

Tarkwiniusz Pyszny

(VI/V w. p.n.e.) ostatni z rzymskich królów. Pokonał plemię Wolsków i utrwalił dominację Rzymu w regionie. Wedle tradycji miał być krwawym tyranem. Jego okrutne rządy doprowadziły do wybuchu powstania, w wyniku którego władca został wypędzony. Po okresie panowania Tarkwiniusza Pysznego w Rzymie rozpoczął się okres republikański.

R31IhTdqr0mwU

Ilustracja przedstawia Tarkwiniusza Pysznego siedzącego na tronie, który został przedstawiony jako mężczyzna w podeszłym wieku. Ma on średniej długości włosy spięte opaską, ubrany jest w długą niebieską szatę, oraz ciemnoniebieską pelerynę. Przed mężczyzną klęczy kobieta. — Tarkwiniusz Pyszny siedzący na tronie, heritagedaily.com, Materiał wykorzystany na podstawie art. 29 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (prawo cytatu)
Źródło: *Tarkwiniusz Pyszny siedzący na tronie*, ilustracja, dostępny w internecie: https://www.heritagedaily.com/2021/05/lucius-tarquinius-superbus-the-last-king-of-rome/139323 [dostęp 20.06.2023], Materiał wykorzystany na podstawie art. 29 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (prawo cytatu).

Tukidydes

ok. 460 – 393 r. p.n.e., wybitny historyk grecki, strateg. Znany przede wszystkim jako autor „Wojny peloponeskiej”. Tukidydes jako pierwszy w pełni traktował historię jako naukę, dokonywał krytyki dostępnych źródeł, przekazywał obiektywne wiadomości, odrzucał ingerencję bogów w dzieje ludzi.

Tytus Liwiusz

(59 p.n.e. – 17 n.e.) największy obok Tacyta historyk rzymski. Jego najważniejszym działem była wielka historia Rzymu w 142 księgach, zatytułowana „Od założenia miasta”. Zachowała się jedynie część ksiąg: 1‑10 (obejmujące legendarne początki miasta aż do III w. p.n.e.), księgi 21‑45 i fragmenty innych. Treść innych ksiąg znamy lub możemy się jej domyślać ze sporządzanych w późniejszych okresach streszczeń twórczości Liwiusza, które się zachowały. W późniejszych wiekach dzieła Liwiusza stanowiły główne źródło informacji o historii Rzymu.

RHOuuyhwaYrW9

Fotografia przedstawia kamienny pomnik Tytusa Liwiusza, który został przedstawiony jako mężczyzna w średnim wieku w pozie siedzącej. Mężczyzna ma krótkie kręcone włosy, spogląda się w lewą stronę. Ubrany jest w długą tunikę, przez ramię ma przerzucony kawałek materiału. W dłoniach trzyma kamienną tabliczkę. — Pomnik Tytusa Liwiusza, 2007 r., Budynek Parlamentu, Wiedeń, Austria, wikimedia.org, CC BY 4.0, fotografia: Acediscovery
Źródło: Acediscovery, *Pomnik Tytusa Liwiusza*, fotografia, Budynek Parlamentu, Wiedeń, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Titus-Livius-Austrian-Parliament-Building.jpg [dostęp 20.06.2023], licencja: CC BY 4.0.

Wojna peloponeska

konflikt pomiędzy związkami greckich państw, mający miejsce w latach 431 - 404 p.n.e. Stronami w wojnie były: Związek Morski (z Atenami) oraz Symmachia Spartańska. Historykiem wojny peloponeskiej był Tukidydes.

Słownik pojęć został opracowany na podstawie:

Winniczuk L. (red.), Słownik kultury antycznej, Wydawnictwo Wiedza Powszechna, Warszawa 1989.

Notatki ucznia

R1dAXz05F2ppS

Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.

Galeria

Rd483YXhyXDBP

REtgWPmrdks5S

RCCoGuOzZkHMt

RlVHZvA7V595q

RcAgNF5mhNPYx

R10DQIS3rkZo7

R4O46glpX8quz

R1COYqlPzC5Zl

R1I0oxqlipFhb

R4wLhxoasHJz1

R1RhAm0s1GiO9

Rf5aShvvpStSs

R1eA868N69GJb

R31IhTdqr0mwU

RHOuuyhwaYrW9

R1JloyOPHvq0E

RRBnsZ38pQwSf

Rm4McNeIIQihN

RVUROMuwo7KQR

RriP9G2oAOpeP

RT1F2unByQ6fb

Rt0K2UAK0GFWe

R18QrVWPNBTgz

R1We0Z1Trjf54

R1S3t38ViKABW

RAUrT4agsd0Rf

R17ZKlhtWUeFf

Bibliografia

J. Choińska‑Mika, W. Langauer, M. Tymowski, K. Zielińska, Historia 1, Wydawnictwo WSiP, Warszawa 2019.
Tukidydes, Wojna peloponeska, tłum. Kazimierz Kumaniecki, Wrocław 1991.
Winniczuk L. (red.), Słownik kultury antycznej, Wydawnictwo Wiedza Powszechna, Warszawa 1989.
Wolski J., Historia powszechna. Starożytność, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2020.
Ziółkowski A., Historia powszechna. Starożytność, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2009.
Cyceron, O państwie, O prawach, tłum. Iwona Żółtowska, Kęty 1999
Wilczyński S., Zarych T., Lectio Latina I, Warszawa 1996