Scenariusz zajęć

IV etap edukacyjny, język polski, zakres podstawowy

Temat: „Kupisz mi futro z norek czy raczej płaszcz z lisa, kochanie?” – słów kilka o języku wpływu i manipulacji

Treści kształcenia:

I. Odbiór wypowiedzi i wykorzystywanie zawartych w nich informacji.

1. Czytanie i słuchanie. Uczeń:

8) rozpoznaje pytania podchwytliwe i sugerujące odpowiedź.

Cele operacyjne:

Uczeń:

• Dostrzega w tekście elementy perswazyjne,

• Czyta teksty z pytaniami podchwytliwymi i sugerującymi odpowiedź oraz słucha ich,

• Wyraża opinię,

• Rozwija sprawność współdziałania w grupie.

Nabywane umiejętności:

Uczeń:

• Rozpoznaje pytania podchwytliwe i sugerujące odpowiedź,

• Porównuje własne zdanie z opinią interlokutorów,

• Prezentuje kreatywne nastawienie do tekstu perswazyjnego.

Kompetencje kluczowe:

• Porozumiewanie się w języku ojczystym,

• Umiejętność uczenia się,

• Kompetencje społeczne i obywatelskie.

Środki dydaktyczne:

• Encyklopedie, słowniki języka polskiego, słowniki reklamy (zawierające hasła: „pytanie puste” i „pytanie sugerujące”),

• Kartki z zapisanymi pytaniami,

• Sprzęt multimedialny: rzutnik, ekran, tablica interaktywna, komputer,

• Zasób multimedialny: film „Prowokacja w wypowiedzi – jak ją rozpoznać?”.

Metody nauczania:

• Problemowa: rozmowa kierowana,

• Praktyczna: ćwiczenia redakcyjne,

• Aktywizujące: praca w grupach, drama, „stop‑klatka”,

• Eksponująca: film.

Formy pracy:

• Zbiorowa,

• Grupowa zróżnicowana.

Przebieg zajęć:

Etap wstępny

Nauczyciel wita uczniów, zapisuje temat zajęć i zapoznaje obecnych z ich celami. Prosi, by klasa stworzyła 3‑osobowe grupy. Każda otrzymuje zadanie przygotowania krótkiego tekstu reklamowego przedmiotu, który znajduje się w klasie, np. tablica, krzesło, komputer, zeszyt, długopis, rolety.

Po chwili zespoły prezentują scenki dramowe. Stanowią one punkt wyjścia do rozmowy o języku reklamy: nauczyciel powinien tak kierować dialogiem, by uczniowie podkreślili cechy tego rodzaju komunikatów świadczące o manipulacji, wywieraniu wpływu na odbiorcę i perswazji. Młodzież dzieli się swoimi przemyśleniami na temat ewentualnej manipulacji, której poddani byli odbiorcy oglądanych przed momentem scenek. Wszyscy zastanawiają się, czy ma to jakiś związek z etyką – jeśli tak, to jaki.

Etap realizacji

Nauczyciel prosi wybranych uczniów, by w zgromadzonych słownikach i encyklopediach odnaleźli definicje pytania pustego i sugerującego. Na podstawie wyszukanych haseł wszyscy wspólnie dookreślają terminy; polonista wyjaśnia ewentualne nieścisłości.

Kolejny etap zajęć rozpoczyna projekcja filmu z zasobu multimedialnego. Przed nią nauczyciel prosi młodzież, by zanotowała przykłady prowokacji w wypowiedzi o charakterze reklamowym, manipulacyjnym, podawane przez Jacka Żakowskiego.

Po emisji materiału uczniowie krótko go komentują; sprawdzają też podobieństwo wypowiedzi wskazanych przez dziennikarza do definicji, które wcześniej przygotowali (pytania puste/sugerujące).

Uczniowie powracają do pracy grupowej: jedna osoba z zespołu podchodzi do nauczyciela i losuje kartkę z zapisanym pytaniem „podchwytliwym” lub sugerującym, np.: „Co będziemy jedli podczas dzisiejszej kolacji?”, „Czy chciałbyś ubrać się w coś cieplejszego, zanim pójdziemy na spacer?”, „Czy już wiesz, o której godzinie spotkamy się dziś na obiedzie?”, „Czy płaci pan za ten towar gotówką czy kartą?”, „Czego się napijesz: kawy czy herbaty?”, „Kupisz mi futro z norek czy raczej płaszcz z lisa, kochanie?”, „Kupisz mi ferrari czy porsche, tato?”, „Czy wolisz iść ze mną do kina w piątek wieczorem, czy w sobotę wieczorem?”, „Czy chciałby pan podpisać tę umowę piórem, czy może długopisem?”.

Zadaniem grup jest przeanalizowanie pytań i rozszyfrowanie ich konstrukcji, wskazanie cech manipulacji językowej, perswazji itp. Po upływie czasu wyznaczonego na analizę liderzy relacjonują ustalenia zespołowe, zaś po omówieniu wszystkich przykładów nauczyciel proponuje kolejne zadanie dramowe. Polega ono na przygotowaniu (w tych samych grupach) rozmowy rekrutera z kandydatem do pracy. Prowadzący prosi uczniów, aby zapisywali pytania i odpowiedzi oraz nie wahali się użyć pytań „podchwytliwych”.

Podczas prezentacji inni uczniowie mają za zadanie unosić ręce w górę, jeśli tylko zauważą próbę manipulacji językowej. Wtedy na „stop‑klatce” uczestnicy zajęć wyjaśniają i analizują sformułowania, w których skrywa się sugestia odpowiedzi.

Etap końcowy

Nauczyciel dziękuje uczniom za zaangażowanie i podsumowuje pracę.

Zadaniem domowym jest wymyślenie i zapisanie pięciu pytań „podchwytliwych” lub sugerujących odpowiedź, które mogłyby zostać wykorzystane w ankiecie na temat np. sportu lub reklam.

Dodatkowo:

Chętni uczniowie mogą napisać referat lub przygotować prezentację multimedialną o różnych sposobach manipulacji językowej albo zapoznać się z technikami sztuki perswazji Andrzeja BartkiIndeks górny 1¹ i przedstawić najciekawsze – ich zdaniem – metody omawiane przez psychologa i trenera programowania neurolingwistycznego.

Uczniowie zdolni i zainteresowani filozofią mogą przygotować wyjaśnienie hasła „ironia sokratyczna (sokratejska)” i zastanowić się, jaki ma ona związek z perswazją językową.

1. Proponowane źródło: Andrzej Bartko, Sztuka perswazji, czyli język wpływu i manipulacji, Wydawnictwo Helion, Gliwice 2005.↩

R1Pf7KpDcRqn3