Łańcuch pokarmowy i sieć pokarmowa
Mysz o masie ciała 20–30 g zjada dziennie tylko 5–10 g pokarmu, np. ziarna pszenicy. Przeciętny kot chętnie by zjadł codziennie 6 takich myszy. W ciągu roku mógłby zatem zjeść 2196 myszy o łącznej masie ok. 44–66 kg. Gdyby ich nie upolował, to one w ciągu roku zjadłyby około 4000–8000 kg ziarna.
jakie znasz sposoby odżywiania się organizmów,
co to znaczy, że organizm jest samożywny lub cudzożywny,
na czym polega proces fotosyntezy.
Odróżnisz samożywność od cudzożywności.
Wskażesz przykłady producentów i konsumentów.
Ocenisz rolę destruentów w przyrodzie.
Zdefiniujesz terminy „sieć pokarmowa” i „łańcuch pokarmowy” oraz podasz różnice pomiędzy nimi.
1. Łańcuch pokarmowy
Każdy organizm potrzebuje różnych substancji do budowy własnego ciała. Substancje te nazywamy składnikami pokarmowymi. Należą do nich białka, tłuszcze, cukry, związki mineralne, witaminy i woda. Rośliny wytwarzają pokarm z dwutlenku węgla i wody z zawartymi w niej solami mineralnymi przy dostępie do światła. Proces ten nazywamy fotosyntezą. Pochłanianie światła umożliwia roślinom występujący w ich komórkach zielony barwnik - chlorofil. Rośliny same wytwarzają substancje potrzebne im do życia – nazywamy je producentamiproducentami. Mówimy też, że są samożywne.
Zwierzęta nie są w stanie wytwarzać pokarmu, więc muszą zjadać inne organizmy – są cudzożywne. Dlatego nazywane są konsumentamikonsumentami.
Odżywiający się producentami roślinożercyroślinożercy są nazywani konsumentami I rzędu, a mięsożercy, którzy jedzą roślinożerców, są konsumentami II rzędu. Wśród mięsożerców wyróżnia się drapieżnikidrapieżniki i padlinożercówpadlinożerców. Konsumentami III rzędu i wyższymi są mięsożercy, którzy żywią się innymi mięsożercami. Zwierzęta wszystkożerne mogą być klasyfikowane jako konsumenci I, II, III lub wyższych rzędów, w zależności od tego, co w danym momencie zjadają.
Szczególną grupę organizmów cudzożywnych tworzą pasożytypasożyty, które pobierają potrzebne substancje pokarmowe z ciał innych żywych organizmów.
W królestwie bakterii i grzybów także wyróżnia się gatunki cudzożywne, które zaspokajają swoje potrzeby pokarmowe, wykorzystując mikroskopijnych rozmiarów szczątki organizmów, np. znajdujących się w glebie lub na jej powierzchni, w wodzie, w mule na dnie jezior czy stawów.
Zauważmy, że producentów i zależnych od nich konsumentów można uporządkować w szeregu, w którym poprzedni organizm jest pożerany przez następnego. Taki szereg nazywamy łańcuchem pokarmowymłańcuchem pokarmowym. W łańcuchu składającym się z trawy, konika polnego, jaszczurki i bociana każdy organizm jest kolejnym ogniwem łańcucha. Trawa jest producentem, roślinożerny konik polny jest konsumentem I rzędu, owadożerna jaszczurka zjadająca konika jest konsumentem II rzędu, a zjadający jaszczurkę bocian – konsumentem III rzędu.
Jednym z najważniejszych związków pomiędzy organizmami są zależności pokarmowe, które wyjaśniają „kto kogo zjada”. Zależności pokarmowe przedstawia się za pomocą łańcuchów pokarmowych.
Ogniwami łańcucha pokarmowego są organizmy ustawione w określonej kolejności. Pokazuje ona, który organizm (jedno ogniwo łańcucha pokarmowego) jest zjadany przez inny organizm (następne ogniwo łańcucha pokarmowego).
Nie wszystkie rośliny są producentami. Istnieją też rośliny pasożytnicze lub półpasożytnicze. Przykładem dobrze znanego półpasożyta drzew jest jemioła. Co prawda jest ona zielona i sama przeprowadza fotosyntezę, ale czerpie wodę z solami mineralnymi z drzewa, na którym żyje.
Podaj przykłady łańcuchów pokarmowych składających się przynajmniej z trzech ogniw (np. producent – konsument I rzędu – konsument II rzędu).
Istnieje wielu konsumentów, którzy zjadają każdy pokarm – są to wszystkożercy. Do organizmów wszystkożernych należy też człowiek.
2. Sieć pokarmowa
Często roślinożerca zjada różne gatunki roślin, a sam może paść ofiarą różnych mięsożerców, które często polują także na siebie nawzajem. Przeplatające się łańcuchy pokarmowe tworzą sieć pokarmowąsieć pokarmową. Jest to skomplikowany system zależności między ogromną liczbą organizmów. Sieci opisują zależności pokarmowe pomiędzy organizmami żyjącymi w różnych środowiskach, np. łąka, las, jezioro.
Zniszczenie choćby jednego ogniwa może zachwiać równowagę całej sieci. Gdyby na przykład wytępić wszystkie nielubiane przez nas muchy i komary, to wyginęłyby żywiące się tymi owadami jaskółki i jeżyki oraz żywiące się larwami komarów żaby i niewielkie ryby. Ich niedobór spowodowałby śmierć bocianów i czapli, a zmniejszenie liczebności tych ptaków przyczyniłoby się do gwałtownego wzrostu liczby myszy, ryjówek i nornic. To tylko niektóre możliwe konsekwencje zniszczenia ogniwa sieci pokarmowej, zmian byłoby zapewne znacznie więcej.
Ważnym elementem środowiska są organizmy zwane destruentamidestruentami. Należą do nich na przykład grzyby, liczne bakterie oraz niektóre zwierzęta, które dokonują rozkładu szczątków roślin, zwierząt i ich odchodów. Na skutek ich działalności materia organiczna, na którą składają się m.in. resztki roślinne i zwierzęce w różnym stadium rozkładu, zostaje przekształcona w proste związki mineralne. Wracają one do środowiska i mogą być ponownie wykorzystane przez rośliny. Destruentów nie będziemy uwzględniać w sieciach pokarmowych, gdyż mogą żywić się szczątkami każdego organizmu. Warto jednak pamiętać, że same również mogą stanowić pokarm dla różnych zwierząt.
A gdzie w łańcuchu czy sieci pokarmowej umieścić pasożyty? Przecież nie zawsze zabijają one swojego żywiciela! Mimo wszystko są one konsumentami. Jeśli pasożyt żyje kosztem rośliny, to jest konsumentem I rzędu, a jeśli kosztem zwierzęcia – można go uznać za konsumenta II rzędu.
Dla środowiska wszystkie organizmy są ważne. Nawet te, określane przez człowieka jako chwasty czy szkodniki, mają swoje miejsce w łańcuchach pokarmowych.
Po leśnym spacerze lub dłuższym pobycie wśród wysokiej roślinności dobrze obejrzyj swoje ciało i sprawdź, czy nie masz na sobie kleszcza. Kleszcze przenoszą chorobotwórcze mikroorganizmy, które mogą wywołać groźne choroby (np. boreliozę). Jeżeli znajdziesz na swoim ciele kleszcza, nie wyrywaj go, ale udaj się do placówki opieki medycznej i tam poproś fachowców o jego usunięcie.
Podsumowanie
Rośliny będące organizmami samożywnymi są producentami.
Wszystkie zwierzęta są cudzożywne, czyli są konsumentami.
Destruenci rozkładają szczątki producentów i konsumentów.
Łańcuch pokarmowy to przedstawienie zależności pokarmowej, w której organizm będący kolejnym ogniwem łańcucha żywi się organizmem poprzedzającym go.
Praca domowa
Wymień przynajmniej pięć pokarmów, które zjadasz, stając się konsumentem I rzędu, trzy pokarmy, które zjadasz jako konsument II rzędu, oraz przynajmniej jeden pokarm dający ci w łańcuchu pokarmowym pozycję konsumenta III rzędu.
Wyjaśnij, w jaki sposób człowiek wpływa na sieci pokarmowe w środowisku.
Słownik
organizm, który żywi się szczątkami organicznymi lub odchodami mikroskopijnych rozmiarów; rozkłada złożone związki organiczne (związki chemiczne zawierające węgiel, oprócz kilku prostych związków) do prostszych związków chemicznych, co umożliwia obieg pierwiastków w przyrodzie; destruenci stanowią końcowy etap łańcucha pokarmowego
organizm cudzożywny, którego pokarmem są inne organizmy – mogą nim być też osobniki tego samego gatunku; drapieżnictwo prowadzi do śmierci ofiary
organizm cudzożywny odżywiający się materią organiczną pochodzącą od innych organizmów
szereg organizmów uporządkowanych w taki sposób, że organizm będący wcześniejszym ogniwem jest pożywieniem następnego; na samym szczycie łańcucha pokarmowego stoi drapieżnik, na którego już nikt nie poluje
organizm zwierzęcy żywiący się martwymi ciałami innych zwierząt, np. hiena, sęp
organizmy cudzożywny; żyje kosztem innego żywego organizmu, w którym powoduje szkody
organizm samożywny wytwarzający pokarm w procesie fotosyntezy
organizm zwierzęcy żywiący się roślinami
splot wielu łańcuchów pokarmowych, które łączą się i rozgałęziają, a konsumenci zjadają różnych producentów albo innych konsumentów i sami są ofiarami
Zadania
Organizmy cudzożywne, które czerpią pokarm z innych organizmów, ale nie doprowadzają do ich śmierci, to: Możliwe odpowiedzi: 1. pasożyty, 2. producenci, 3. drapieżniki, 4. żywiciele.
Wskaż nazwę organizmów cudzożywnych, które czerpią pokarm z innych organizmów, ale nie doprowadzają ich do śmierci.
- pasożyty
- producenci
- drapieżniki
- destruenci
- żywiciele
Wskaż nazwy organizmów wszystkożernych.
- człowiek
- świnia
- kornik
- ślimak
- mszyca
- zając
- muchomor
- jemioła
- kleszcz
Oceń prawdziwość stwierdzeń dotyczących konsumentów.
| Prawda | Fałsz | |
| Ślimak zjadający sałatę jest konsumentem I rzędu. | □ | □ |
| Zając zjadający kapustę jest konsumentem II rzędu. | □ | □ |
| Żaba zjadająca ślimaka jest konsumentem I rzędu. | □ | □ |
| Lis zjadający zająca jest konsumentem II rzędu. | □ | □ |
Uzupełnij z listy.
drapieżnikami, destruenci, pokarmu, roślinożercy, producentami, konsumentami, konsumentami, tlenu, pasożyty, producentami, drapieżniki, mięsożercami, destruentami
Rośliny są ............................ , gdyż same wytwarzają substancje potrzebne im do budowy własnego ciała i prowadzenia procesów życiowych. Zwierzęta nie są w stanie wytwarzać ............................ , więc muszą zjadać inne organizmy. Zwierzęta zjadające rośliny nazywane są ............................ pierwszego rzędu. Zwierzęta polujące na inne zwierzęta to .............................
Wskaż prawidłowo zapisany łańcuch pokarmowy.
- fasola – mszyca – biedronka – jaskółka
- fasola – mszyca – pająk – szpak
- fasola – biedronka – ślimak – jaskółka
- fasola – mszyca – ważka – żaba
- fasola – ślimak – biedronka – szpak
Uzupełnij z listy.
konsumentów, tłuszcze, zwierzęta, żywych szczątków, kawałki, producentów, drapieżniki, drapieżnikami, związki chemiczne, pierwiastków, opadów, białka, roślinożercami, destruentami, szczątków, producentami
Grzyby i bakterie dokonują rozkładu ...................................... organicznych. Organizmy te nazywane są ....................................... Rozkładają materię organiczną na proste ...................................... , które wracają do środowiska i mogą być ponownie wykorzystane przez .......................................