W strefie krajobrazowej lasów liściastych i mieszanych, w której leży Polska, las jest naturalną formą pokrycia terenu. Gdyby człowiek w żaden sposób nie zagospodarowywał przestrzeni, niemal cały obszar naszego kraju porastałby las – tereny piaszczyste las sosnowy, tereny gliniaste i lessowe las liściasty z dębami i bukami, w zalewanych dolinach rzek pojawiałyby się zarośla i lasy łęgowe, a na bagnach olsze i brzozy. Tylko najwyższe partie gór byłyby pozbawione pokrywy leśnej. Tak się jednak nie dzieje. Zdecydowana większość lasów, zwłaszcza liściastych, ustąpiła miejsca polom ornym, drewno zaś było poszukiwanym surowcem budowlanym. Wszystko to przyczyniło się do znacznego zmniejszenia powierzchni lasów. Korzystając z tego materiału dowiesz się, czym jest lesistość i jak zmienia się ona z biegiem czasu. Poznasz też kompleksy leśne, które przed wiekami porastały teren Polski i do dziś zachowały cechy naturalne.

Aby zrozumieć poruszane w tym materiale zagadnienia, przypomnij sobie:
  • główne cechy krajobrazów Polski.

Twoje cele
  • Scharakteryzujesz rozmieszczenie lasów na terenie Polski.

  • Rozróżnisz rodzaje lasów w Polsce i określisz warunki, w jakich powstały.

  • Wyjaśnisz zróżnicowanie przestrzenne wskaźnika lesistości Polski.

  • Wskażesz na mapie położenie pozostałości dawnych puszcz i scharakteryzujesz ich cechy.

Rozwój roślinności na obszarze Polski

Roślinność Polski początkowo kształtowana była przez warunki klimatyczne panujące w holocenie i migracje gatunków m.in. z zachodniej i wschodniej, w mniejszym stopniu południowej Europy. Rozwój szaty roślinnej na terenie Polski rozpoczął się po ustąpieniu ostatniego zlodowacenia Wisły (bałtyckie/północnopolskie), ok. 10,5–12 tys. lat temu. Początkowo, w późnym glacjale miejsca pozbawione trwałej pokrywy lodowej zajęła bezleśna tundra, na którą wraz z ocieplaniem się klimatu zaczęły wkraczać lasy. W początkach holocenu zajęły one wszystkie właściwe im siedliskasiedliskosiedliska. Nieco później zróżnicowały się na istniejące do dziś typy zbiorowisk leśnych, zarówno niżowych, jak i górskich. Dawne gatunki tundrowe w większości wyginęły, a jedynie niewielka ich liczba (ok. 50 gatunków) zachowała się do dziś (tzw. plejstoceńskie relikty). Należą do nich m.in.: wierzba lapońska, wierzba żyłkowana, brzoza karłowata, brzoza niska, a z roślin zielnych: bagno zwyczajne, bażyna, żurawina, wielosił błękitny, dębik ośmiopłatkowy i in.

Współczesna flora Polski należy do strefy lasów liściastych i mieszanych. Obejmuje m.in. ponad 2 300 gatunków roślin naczyniowych, ok. 600 gatunków mchów, 250 gatunków wątrobowców, 1 600 gatunków porostów.

Lasy w Polsce

W Polsce, na podstawie ustawy z dnia 28 września 1991 r. o lasach, lasem nazywamy grunt o zwartej powierzchni co najmniej 0,10 ha, który pokryty jest roślinnością leśną (uprawami leśnymi) – drzewami i krzewami oraz runem leśnym – lub jest jej przejściowo pozbawiony. Musi spełniać jeden z następujących warunków: być przeznaczony do produkcji leśnej, stanowić rezerwat przyrody lub wchodzić w skład parku narodowego czy też być wpisany do rejestru zabytków.

Mapa interaktywna

RAvKdj389U6m01
Mapa interaktywna Polski ukazująca obszary występowania lasów. Mapa z podziałem na województwa i powiaty, naniesiono siatkę południków i równoleżników. Kolorem zielonym oznaczono obszary występowania lasów, kolorem białym pozostałe obszary. W prawym górnym rogu cztery przyciski pozwalające na włączanie i wyłączanie na mapie siatki geograficznej, województw, powiatów oraz obszaru występowania lasów. W prawym dolnym rogu pozioma podziałka z odcinkiem pięćdziesięciu kilometrów. Najbardziej zalesione tereny to obszary województwa lubuskiego, a dalej pas ciągnący się na granicy województwa zachodniopomorskiego i wielkopolskiego i dalej do południowo-zachodniej części województwa pomorskiego Duży obszar na terenie woj. podkarpackiego. Następnie duży obszar lasów na terenie południowej części województwa warmińsko-mazurskiego, we wschodniej części województwa podlaskiego. Obszary górskie i wyżynne są również zalesione. Dodatkowo duże obszary leśne wzdłuż dolin największych rzek. Centrum kraju o najmniejszej lesistości.
Występowanie lasów w Polsce
Źródło: dostępny w internecie: geoportal.gov, licencja: CC BY-SA 3.0.
Polecenie 1

Zaznacz 4 województwa o największym udziale lasów w ogóle powierzchni województwa.

RVgp29w1nSHsj
sd
Źródło: Gromar sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
1
Polecenie 2

Wyjaśnij dlaczego na Lubelszczyźnie lasy zajmują małą powierzchnię.

R18evjpcUGPCZ
Źródło: Gromar sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Polecenie 3

Zaznacz województwo, którego dotyczy opis.

Rp6CuDVH8fZkZ
Źródło: Gromar sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Polecenie 3

Wskaż poprawne zakończenie poniższych zdań:

R845PxBW66VWq
Największą część powierzchni lasy zajmują w
R1ErVYENktHXf
W centralnej części kraju lesistość jest

Polskie lasy są w znacznej części zbiorowiskami sztucznymi, ukształtowanymi w wyniku prowadzonej w przeszłości gospodarki leśnej, kiedy to w ramach zalesień tworzono monokultury sosnowe lub świerkowe, zaspokajające duże zapotrzebowanie przemysłu na drewno. Takie lasy okazały się jednak mało odporne na czynniki klimatyczne. Łatwo padały również ofiarą ekspansji szkodników. Dziś, zgodnie z polityką leśną państwa, w polskich lasach dokonywana jest przebudowa drzewostanów zmierzająca do zwiększenia udziału gatunków liściastych i zróżnicowania struktury wiekowej i gatunkowej drzewostanu.

Powierzchnia leśna w Polsce wykazuje znaczne rozdrobnienie. Lasy tworzą ponad 23 tys. kompleksów, spośród których połowa ma powierzchnię poniżej 25 ha każdy.

Naturalne zwarte kompleksy leśne będące pozostałością dawnych puszcz, powstałe i utrzymujące się bez udziału człowieka lub takie, w których procesy rozwoju roślinności zatarły skutki gospodarczej działalności i upodobniły je do pierwotnej postaci, zajmują niespełna 10% powierzchni i w większości objęte są różnymi formami ochrony przyrody (rezerwaty, parki narodowe, obszary Natura 2000 i in.). Występują one, poza nielicznymi wyjątkami, na mało żyznych glebach piaszczystych lub na glebach górskich, nieprzydatnych do uprawy rolniczej.

Lasy iglaste

Struktura gatunkowa lasów

W polskich lasach dominują gatunki iglaste, które łącznie zajmują 68,3% powierzchni. Należą do nich sosna, modrzew, świerk i jodła. Gatunki liściaste pojawiają się na 31,7% powierzchni, a wśród nich przeważają dęby, jesiony, klony, jawory, wiązy, a także brzozy, buki, olchy, topole, graby, osiki, lipy i wierzby. Gatunkiem dominującym na terenach nizinnych i wyżynnych jest sosna zwyczajna. Tak znaczna przewaga sosny wynika ze wspomnianego powyżej sposobu prowadzenia gospodarki leśnej w przeszłości, kiedy to w ramach prowadzonych zalesień tworzono monokultury sosnowe. Na obszarach górskich przeważają świerk i buk. Świerk również jest gatunkiem wprowadzonym przez człowieka. W Karpatach w ciągu kilkuset ostatnich lat buczyny charakterystyczne dla regla dolnego w większości zostały zastąpione sztucznymi borami świerkowymi.

Obecnie prowadzona gospodarka leśna jest ukierunkowana na dostosowanie składu gatunkowego do cech siedliska. Dzięki temu w lasach systematycznie zwiększa się udział gatunków liściastych. Coraz częściej w lasach pojawiają się dęby, jesiony, klony, jawory, wiązy, a także brzozy, buki, olchy, topole, graby, osiki, lipy i wierzby. Leśnicy odeszli bowiem od tworzenia monokultur leśnych i coraz częściej dostosowują skład gatunkowy drzewostanu do warunków siedliska. Dzięki temu w latach 1945‑2020 powierzchnia drzewostanów liściastych wzrosła z 13% do 31%.

Rs7LV4CICI8qn
Wykres kołowy przedstawiający strukturę gatunkową lasów w Polsce w dwa tysiące dwudziestym pierwszym roku. Sosna -58%; świerk - 6%; jodła - 3%; pozostałe iglaste - 1%; dąb - 8%; brzoza - 7%; buk - 6%; olsza - 6%; grab - 1%; topola - 1%; pozostałe liściaste - 3%.
Struktura gatunkowa lasów w Polsce w 2021 roku
Źródło: źródło danych: Rocznik statystyczny Ochrona środowiska 2021, dostępny w internecie: https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/srodowisko-energia/srodowisko/ochrona-srodowiska-2021,1,22.html, licencja: CC BY-SA 3.0.
Struktura gatunkowa lasów w Polsce w 2021 roku

Gatunek drzewa

Powierzchnia lasów w tys. ha

Udział w %

OGÓŁEM

9464,2

100

Drzewa iglaste, w tym:

6327,3

68,3

sosna

5396,6

58,2

świerk

502,4

5,4

jodła

302,6

3,3

Drzewa liściaste, w tym:

2931,6

31,7

dąb

739,2

8,0

brzoza

647,1

7,0

buk

573,1

6,2

olsza

520,6

5,6

grab

129,7

1,4

osika

80,3

0,9

topola

7,9

0,1

Indeks górny Źródło danych: stat.gov.pl,  licencja: CC BY‑SA 3.0 Indeks górny koniec

W polskich lasach najczęściej występują drzewostany w wieku od 40 do 80 lat. Przeciętny wiek lasu wynosi 60 lat, jest coraz więcej drzew liczących ponad 80 lat. Od końca II wojny światowej ich powierzchnia wzrosła z 0,9 mln ha do ponad 2,1 mln ha w 2020 roku. Najcenniejsze pod względem przyrodniczym drzewostany liczące powyżej 100 lat zajmują około 14% powierzchni.

Lesistość

Do określenia stopnia pokrycia lasem określonej powierzchni (np. państwa, województwa, powiatu, okręgu itp.) służy wskaźnik lesistości. Określa on procentowy udział powierzchni leśnej w całkowitej powierzchni konkretnego obszaru.

Mapa interaktywna

R1MOZaMrSKcEe
Mapa interaktywna Europy przedstawiająca wskaźnik lesistości dla poszczególnych państw. Po prawej stronie interaktywna legenda. Podane przedziały oznaczono odcieniami koloru zielonego, od najjaśniejszego do ciemnego – poniżej siedemnastu procent, od siedemnastu procent do trzydziestu dwóch procent, od trzydziestu trzech procent do czterdziestu dwóch procent, od czterdziestu trzech procent do sześćdziesięciu jeden procent, powyżej sześćdziesięciu jeden procent. Po kliknięciu na dany przedział wartości pozostałych przedziałów na mapie zostają włączone. W prawym dolnym rogu pozioma podziałka z wyznaczonym odcinkiem pięciuset kilometrów. Wskaźnik lesistości dla poszczególnych państw. Poniżej siedemnastu procent: Ukraina, Mołdawia, Dania, Wielka Brytania, Irlandia, Islandia. Od siedemnastu do trzydziestu dwóch procent: Polska, Niemcy, Holandia, Belgia, Francja, Szwajcaria, Włochy, Turcja, Rumunia, Węgry, Grecja, Albania, Czarnogóra, Bośnia i Hercegowina, Serbia. Od trzydziestu trzech do czterdziestu dwóch procent: Litwa, Białoruś, Czechy, Słowacja, Norwegia, Chorwacja, Macedonia Północna, Bułgaria, Gruzja, Hiszpania, Portugalia. Od czterdziestu trzech do sześćdziesięciu jeden procent: Łotwa, Estonia, Rosja, Austria, Słowenia. Powyżej sześćdziesięciu jeden procent: Szwecja, Finlandia.
Lesistość w Europie
Źródło: dostępny w internecie: eurostat.gov, licencja: CC BY-SA 3.0.
Polecenie 4

Przyporządkuj kraje o największej i najmniejszej lesistości w Europie do odpowiednich grup.

RbEJ2FCymUHbd
ds
Źródło: Gromar sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Polecenie 5

Zaznacz 5 krajów o wielkości lesistości zbliżonej do tej w Polsce.

RvfFCZMYYDpml
Źródło: Gromar sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Polecenie 6

Wyjaśnij, dlaczego w krajach skandynawskich lesistość jest najwyższa, w przeciwieństwie do pozostałych krajów Europy.

RYzm9Anhyk54U
Źródło: Gromar sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Lesistość Polski zmieniała się na przestrzeni dziejów. Począwszy od neolitu decydowała o niej gospodarcza działalność człowieka. Pierwsi rolnicy i hodowcy przywędrowali na teren południowej Polski ok. 7 000 lat temu, a 2 000 lat później zasiedlili także środkową i północną cześć kraju. Intensywnie wycinali lasy, chcąc pozyskać grunty pod uprawę rolniczą i zabudowę. Od początku istnienia państwa polskiego lasy stanowiły ważny zasób gospodarczy – dostarczały materiału do budowy domów, były źródłem smoły i węgla drzewnego oraz surowcem energetycznym. W wyniku procesów cywilizacyjnych i ekspansji człowieka obszary leśne w Polsce stopniowo zmniejszały swoją powierzchnię. Od XVII do XIX wieku jednym z głównych przyczyn zmniejszenia lesistości był rozwój górnictwa i kolei oraz innych gałęzi przemysłu, które wymagały dużego nakładu drewna. Dodatkowo do zmniejszenia lesistości przyczyniły się produkcja papieru, która oparta jest na surowcu drzewnym, oraz przemysł włókienniczy wymagający chemicznego przerobu drewna. Pod koniec XVIII wieku lesistość Polski wynosiła ok. 40%. Znaczne przyspieszenie procesów wylesiania nastąpiło w XIX i XX wieku. Po II wojnie światowej, w 1946 roku, lesistość wynosiła już tylko 20,8%.

Ubytek powierzchni leśnej powodują także katastrofy naturalne i antropogeniczne (np. anomalie pogodowe i związane z tym susze, huragany czy ogromne opady śniegu, pożary, oddziaływanie zanieczyszczeń powietrza, wód i gleby, pojawienie się szkodników), choć nie jest on tak znaczący, jak w przypadku eksploatacji gospodarczej. W Polsce w 2017 r. w wyniku nawałnic w Borach Tucholskich zostało powalonych prawie 10 mln mIndeks górny 3 drzew oraz uszkodzonych 120 tys. ha lasów.

R1AiRXwy63aBb
Wiatrołom, Bory Tucholskie, 2017 rok
Źródło: dostępny w internecie: https://pl.wikipedia.org/wiki/Bory_Tucholskie#/media/Plik:Le%C5%9Bno,_Nadle%C5%9Bnictwo_Przymuszewo_2017.jpg, licencja: CC BY-SA 3.0.

Zanieczyszczenie powietrza gazami emitowanymi z elektrowni i elektrociepłowni znajdujących się u styku granic Polski, Czech i Niemiec oraz powstające w ich efekcie kwaśne opadykwaśne opadykwaśne opady stały się przyczyną zamierania drzewostanów w latach 70. i 80. XX w. w Sudetach. Klęska ekologiczna objęła obszar około 15 tys. ha. Bardzo poważnie wylesione zostały Góry Izerskie i Karkonosze, masowe zamieranie drzewostanów obserwowano też w Sudetach Wschodnich, np. w Masywie Śnieżnika.

RzOTlCUCeXsCR
Las świerkowy w Górach Izerskich zniszczony przez kwaśne opady
Źródło: dostępny w internecie: https://pxhere.com/, domena publiczna.

Powierzchnia lasów w X i XXI w.

Powierzchnia lasów w Polsce wynosi 9464,2 tys. ha, a lesistość 29,6% (2020). Krajowy program zwiększania lesistości zakłada wzrost lesistości do 33 proc. w 2050 roku. Największą lesistością charakteryzują się województwa lubuskie, zachodniopomorskie, pomorskie i podkarpackie, najniższą łódzkie, mazowieckie, kujawsko‑pomorskie i lubelskie.

Lesistość Polski według województw w 2021 roku

Województwo

Powierzchnia gruntów leśnych

w tys. ha

Lesistość

w %

POLSKA

9464,2

29,6

dolnośląskie

611,8

29,9

kujawsko‑pomorskie

432,2

23,5

lubelskie

596,0

23,4

lubuskie

710,3

49,3

łódzkie

397,5

21,4

małopolskie

439,3

28,6

mazowieckie

845,3

23,4

opolskie

257,9

26,7

podkarpackie

691,8

38,2

podlaskie

634,8

31,0

pomorskie

685,0

36,4

śląskie

405,8

32,1

świętokrzyskie

338,0

28,3

warmińsko‑mazurskie

787,1

31,7

wielkopolskie

788,8

25,8

zachodniopomorskie

842,6

35,8

Indeks górny Źródło danych: stat.gov.pl,  licencja: CC BY‑SA 3.0 Indeks górny koniec

R5Exk3ek0d0ji
Wykres kolumnowy prezentujący zmiany lesistości Polski od tysiąc dziewięćset czterdziestego szóstego roku. Dane wyrażone w procentach. Rok: 1946 - 20,82; Rok: 1950 - 22,23; Rok: 1960 - 24,64; Rok: 1970 - 27,05; Rok: 1980 - 27,66; Rok: 1990 - 27,87; Rok: 2000 - 28,48; Rok: 2010 - 29,29; Rok: 2019 - 29,61; Rok: 2020 - 29,6.
Zmiany lesistości Polski od 1946 roku
Źródło: dostępny w internecie: Mały Rocznik Statystyczny Polski 2020 https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/roczniki-statystyczne/roczniki-statystyczne/maly-rocznik-statystyczny-polski-2020,1,22.html, licencja: CC BY-SA 3.0.

Polska na tle krajów europejskich charakteryzuje się średnią lesistością. W takich krajach jak Szwecja, Finlandia, Austria, Słowenia, Litwa i Łotwa przekracza ona 50%. Wyraźnie wyższą lesistością charakteryzują się kraje o dużym udziale terenów nieprzydatnych do innych rodzajów użytkowania niż leśnictwo, m.in. obszarów bagiennych i górskich.

Typy lasów w Polsce

Polska leży w strefie lasów liściastych i mieszanych. Najpospolitszymi zbiorowiskami leśnymi w Polsce są jednak lasy iglaste (bory) i mieszane. Wielogatunkowe lasy liściaste występują na żyźniejszych glebach. Są to głównie lasy dębowo‑lipowo‑grabowe (tzw. grądy) i bukowe (buczyny). Na terenach podmokłych, w dnach dolin rzecznych i zabagnionych obniżeń pojawiają się lasy z olchą, topolą, wierzbą, wiązem i jesionem (tzw. lasy łęgowe) i olsy, w których gatunkiem dominującym jest olsza lub brzoza.

RthdcfsoZJgfB1
Typy lasów w Polsce
Źródło: dostępny w internecie: Corine Land Cover 2018, https://clc.gios.gov.pl/, licencja: CC BY-SA 3.0.
RWbTnvYLzosHd
Wykres kołowy prezentujący udział poszczególnych typów lasów w powierzchni lasów ogółem w Polsce w dwa tysiące dwudziestym pierwszym roku. Bory mieszane i lasy mieszane - 56,0%; lasy liściaste - 24,0%; bory - 20,0%.
Udział poszczególnych typów lasów w powierzchni lasów ogółem w Polsce w 2021 roku (w %)
Źródło: dostępny w internecie: Banku Danych Lokalnych GUS, https://bdl.stat.gov.pl/, licencja: CC BY-SA 3.0.

Bory

Bory – wysokopienne lasy iglaste – to najczęściej występujące w Polsce zbiorowiska leśne, zajmujące ok. 70% powierzchni wszystkich lasów. Występują na obszarze całej Polski od pobrzeża Bałtyku, przez pas nizin i wyżyn, aż do piętra regla górnego. Tak znacząca dominacja borów wynika z faktu, że rosną z reguły na glebach ubogich w składniki pokarmowe, kwaśnych i mało żyznych, które nie zostały wykorzystane rolniczo w czasie minionych stuleci. Drzewostan budują przede wszystkim sosna zwyczajna i świerk pospolity, niekiedy z udziałem jodły pospolitej i modrzewia polskiego (w granicach zasięgu). Warstwa runa jest bardzo uboga, występują w niej mchy, porosty, wrzosy, drobne krzewinki (borówka czarna, borówka brusznica) z niewielkim udziałem roślinności zielnej. Największe kompleksy borów występują w obrębie Borów Tucholskich, Borów Dolnośląskich (największego kompleksu leśnego w Polsce), Puszczy Kurpiowskiej, Puszczy Białej, Puszczy Augustowskiej, Puszczy Solskiej, Puszczy Piskiej, Puszczy Noteckiej i in.

Bory

Bory i lasy mieszane

Bory i lasy mieszane, w których współwystępują gatunki iglaste i liściaste, stanowią strefę przejściową między borami a lasami liściastymi. Podobnie jak bory, występują w całej Polsce, od pobrzeży, po górną granicę regla dolnego. Rosną na glebach o zróżnicowanej żyzności – bory mieszane na mniej żyznych, lasy mieszane na bardziej żyznych. Dominującym gatunkiem w drzewostanie jest sosna zwyczajna, która posiada na tym siedlisku optymalne warunki rozwoju. Gatunkami domieszkowymi są m.in.: świerk, dąb, buk, jodła, rzadziej modrzew, topola, brzoza, grab, lipa, klon i inne. W podszycie występują: kruszyna, leszczyna, jarząb (jarzębina) i trzmielina, a w runie m.in.: borówka, konwalia, malina, orlica. Bory mieszane występują m.in. w granicach Puszczy Kozienickiej, Puszczy Niepołomickiej, Puszczy Rominckiej, Puszczy Boreckiej, Puszczy Augustowskiej.

R1OOP9aMtzOvD
Bór mieszany, Puszcza Augustowska
Źródło: dostępny w internecie: https://pl.wikipedia.org/wiki/Puszcza_Augustowska#/media/Plik:Puszcza_augustowska_landscape_01.jpg, licencja: CC BY-SA 3.0.

Lasy liściaste (grądy)

Grądy to wysokopienne, wielogatunkowe lasy liściaste rosnące na żyznych, zasobnych w składniki pokarmowe glebach we wszystkich regionach Polski, do wysokości 400—500 m n.p.m. Porastają m.in. żyzne gleby wytworzone z lessów i utworów gliniastych. W związku z tym obszary pierwotnie zajmowane przez grądy, dziś w ogromnej większości zostały zamienione na pola uprawne. Skład gatunkowy grądów jest bogaty i różnorodny. W drzewostanie dominują dąb, grab, lipa, klon, czasem także wiąz i buk.

Warstwa krzewów w lasach grądowych jest zwykle bogata, lecz nie osiąga dużego zwarcia z powodu cienistości lasu. Tworzą ją leszczyna, trzmielina, wiciokrzew, dereń oraz podrosty lip, grabu, klonu i dębów. Runo składa się z licznych gatunków roślin zielnych, takich jak: gajowiec żółty, podagrycznik pospolity, kopytnik pospolity, miodunka ćma, czworolist pospolity, niecierpek pospolity, zawilec gajowy i wiele innych. Grądy, będąc zbiorowiskami najbardziej niszczonymi przez człowieka ze względu na żyzne gleby przeznaczane pod uprawę rolniczą, zachowały się jedynie w miejscach trudnych do zajęcia ich pod uprawy rolne. Ich udział w powierzchni lasów w Polsce wynosi 8%. Jedne z najlepiej zachowanych zespołów grądowych występują w Puszczy Białowieskiej.

Grądy

Jeżeli głównym składnikiem drzewostanu jest buk, to las taki nosi nazwę buczyny. Na terenie północnej Polski, m.in. na obszarze Puszczy Bukowej, występuje buczyna pomorska. Na obszarach górskich rośnie buczyna sudecka i karpacka. Ta ostatnia niegdyś zajmowała niemal całe piętro regla dolnego w Karpatach od ok. 600 do 1 150 m n.p.m. Obecnie jeszcze zachowała się w nienaruszonym stanie w niektórych trudno dostępnych miejscach.

Z kolei zbiorowisko leśne, którego piętro drzew utworzone jest głównie przez dęby, nazywane jest dąbrową świetlistą. Dąbrowy występują na glebach suchych, zasobnych w wapń, wykształconych m.in. na wzgórzach morenowych, gdzie zajmują łagodne zbocza o ekspozycji południowej.

Dąbrowa i buczyna

Lasy łęgowe

W dolinach rzecznych, w strefie zalewów powodziowych, występują łęgi – wielogatunkowe lasy liściaste porastające żyzne mady rzeczne. W drzewostanie występują m.in.: dąb i jesion (dorastające niekiedy do imponujących rozmiarów) z domieszką wiązu, topoli, olszy, brzozy, a także jaworu, klonu i lipy. Bujnie rozwinięta jest także warstwa krzewów, w której występują czeremcha, dereń, leszczyna, trzmielina oraz podrosty gatunków drzewiastych. Gatunkami występującymi w dnie lasów łęgowych są m.in.: podagrycznik pospolity, kostrzewa olbrzymia, pokrzywa zwyczajna, wiązówka błotna i bluszczyk kurdybanek. Lasy łęgowe zaliczane są do zbiorowisk astrefowych, powstających w miejscach, gdzie wpływ warunków lokalnych (np. wodnych lub geologicznych), przeważa nad strefowością klimatu i gleb. Lasy te są zagrożone wskutek prac związanych z regulacją koryt rzecznych oraz melioracjami wodnymi. Ich najlepiej zachowane fragmenty występują w dolinach Odry, Warty, Sanu, Narwi, Bugu i dolnej Wisły oraz na Żuławach Wiślanych.

Łęgi

Olsy i brzeziny bagienne

Na terenach podmokłych, bagiennych dolin rzecznych, na zabagnionych brzegach jezior występują lasy olszowe (olsy) – wysokopienne lasy z dominującą w drzewostanie olszą czarną, oprócz której występować mogą jesion, brzoza i świerk zwyczajny. W podszycie pojawiają się kruszyna, leszczyna, jarząb (jarzębina), bez czarny, porzeczka i trzmielina. Stałe podtopienie wodami gruntowymi powoduje, że drzewostan, podszyt i runo tworzy charakterystyczny układ kępowy. Kępy są miejscem występowania wielu gatunków roślin, natomiast zagłębienia pomiędzy kępami są siedliskiem dla roślin bagiennych, m.in. różnych gatunków turzyc, kosaćca żółtego i knieci błotnej. Oprócz olsów na terenach bagiennych pojawiają się także lasy brzozowe (brzeziny), w których wyraźnie dominuje brzoza, a domieszkowo mogą występować także olsza i sosna. Olsy i brzeziny bagienne, ze względu na ich niedostępność, są trudne do zagospodarowania, dlatego można je uznać za zbiorowiska w pełni naturalne. Ich największe powierzchnie występują w Dolinie Biebrzy i na Polesiu, nieco mniejsze w Puszczy Kampinoskiej, Knyszyńskiej i Augustowskiej oraz w dolinie górnej Narwi.

Ols i brzezina

Lesistość w Polsce

Polecenie 7

Przeanalizuj poniższą mapę i przyporządkuj województwa o największej i najmniejszej lesistości do odpowiednich grup.

RW7eWjnMIliME
Źródło: Gromar sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
RH9bE5ByLUJEw1
Mapa interaktywna przedstawiająca terytorium Polski z podziałem na województwa. Dla każdego z nich określono wybranym kolorem stopień lesistości. W dołu legenda z przyporządkowanymi wartościami kolorów do poszczególnych przedziałów procentowych wartości. Kolor beżowy – do dwudziestu pięciu, kolor żółty – od dwudziestu pięciu i jednej dziesiątej do trzydziestu, kolor jasnozielony od trzydziestu i jednej dziesiątej do trzydziestu pięciu, kolor zielony od trzydziestu pięciu i jednej dziesiątej do czterdziestu, kolor ciemnozielony powyżej czterdziestu procent. Wartości wskaźnika lesistości umieszczone na mapie: Województwo dolnośląskie – 29,9%; Województwo kujawsko-pomorskie – 23,5%; Województwo lubelskie – 23,4%; Województwo lubuskie – 49,3%; Województwo łódzkie – 21,4%; Województwo małopolskie – 28,6%; Województwo mazowieckie – 23,4%; Województwo opolskie – 26,6%; Województwo podkarpackie – 38,2%; Województwo podlaskie – 31%%; Województwo pomorskie – 36,4%; Województwo śląskie – 32,1%; Województwo świętokrzyskie – 28,3%; Województwo warmińsko-mazurskie – 31,7%; Województwo wielkopolskie – 25,8%; Województwo zachodniopomorskie – 35,8%. Dodatkowo na każdym z województw, oprócz oznaczenia kolorem, naniesiono precyzyjną wartość lesistości, a także punkt, po kliknięciu w który pojawia się okno z precyzyjnymi danymi dla wybranego obszaru (wykresy kołowe prezentujące strukturę gatunkową lasów, typy lasów oraz wykres słupkowy podający dane o zmieniającej się lesistości na przestrzeni lat). Dane dla poszczególnych województw:
  • dolnośląskie:
    Struktura gatunkowa: sosna 37%, świerk 21%, buk 7%, dąb 12%, grab 1%; brzoza 7%; olsza 5%; pozostałe 10%. Typy lasów: bory mieszane i lasy mieszane 61%, lasy liściaste 26%, bory 13%
    Wykres słupkowy prezentujący w procentach zmiany lesistości w latach dwa tysiące dwa–dwa tysiące dwadzieścia jeden. Lesistość w dwa tysiące drugim roku wynosiła niecałe 28,5 procent, a w rok później 28,5 procent. W dwa tysiące czwartym roku było to nieco ponad dwadzieścia dziewięć procent. W następnych latach tendencja wzrostowa, do około 29,9 procent w roku dwa tysiące dwudziestym pierwszym.
  • kujawsko-pomorskie:
    Struktura gatunkowa: sosna 77%, świerk 1%, buk 1%, dąb 8%, grab 1%, brzoza 5%, olsza 4%, pozostałe 3%. Typy lasów: bory mieszane i lasy mieszane 53%, bory 35%, lasy liściaste 12%.
    Wykres słupkowy prezentujący w procentach zmiany lesistości w latach dwa tysiące dwa–dwa tysiące dwadzieścia jeden. Lesistość do dwa tysiące piątego roku wynosiła około 23,1 procent. Wzrosła o jedna dziesiątą w następnych dwóch latach. 23,3 procent w latach 2008–2010. 23,4 procent w latach 2011–2015.
  • lubelskie
    Struktura gatunkowa: sosna 53%, świerk 1%, jodła 1%, buk 3%, dąb 14%, grab 6%, brzoza 8%, olsza 8%, pozostałe 6%. Typy lasów: bory mieszane i lasy mieszane 56%, lasy liściaste 26%, bory 18%.
    Wykres słupkowy prezentujący w procentach zmiany lesistości w latach dwa tysiące dwa–dwa tysiące dwadzieścia jeden. Lesistość wzrastała od dwa tysiące drugiego roku około 22,15 procent do 23 procent w roku dwa tysiące dziesiątym. W kolejnych latach nadal tendencja wzrostowa. W ostatnich dwóch latach lesistość na poziomie 23,4 procent.
  • lubuskie:
    Struktura gatunkowa: sosna 80%, świerk 2%, buk 2%, dąb 7%, brzoza 4%, olsza 2%, pozostałe 3 %. Typy lasów: Bory mieszane i lasy mieszane 60%, bory 33%, lasy liściaste 7%.
    Wykres słupkowy prezentujący w procentach zmiany lesistości w latach dwa tysiące dwa–dwa tysiące dwadzieścia jeden. Lesistość w dwa tysiące drugim roku 48,1 procent. W dwa tysiące trzecim około 48,5 procent. Od dwa tysiące czwartego do dwa tysiące szóstego roku około 48,6 procent. Następnie tendencja wzrostowa do poziomu około 49,3 procent w roku dwa tysiące szesnastym i latach późniejszych.
  • łódzkie:
    Struktura gatunkowa: sosna 74%, świerk 1%, buk 1%, dąb 8%, grab 1%, brzoza 8%, olsza 4%, pozostałe 3%. Typy lasów: Bory mieszane i lasy mieszane 62%, bory 30%, lasy liściaste 8%.
    Wykres słupkowy prezentujący w procentach zmiany lesistości w latach dwa tysiące dwa–dwa tysiące dwadzieścia jeden. Lesistość w latach 2002–2004 około 20,6 procent. Następnie wzrasta do około 21 procent w roku dwa tysiące ósmym. W kolejnych latach zwiększa się, do około 21,6 procent, następnie spada i w ostatnich dwóch latach wynosi 21,4 procent.
  • małopolskie
    Struktura gatunkowa: sosna 35%, świerk 3%, jodła 17%, buk 21%, dąb 5%, grab 3%, brzoza 4%, olsza 5%, pozostałe 7%. Typy lasów: Bory mieszane i lasy mieszane 28%, bory 4%, lasy liściaste 68%.
    Wykres słupkowy prezentujący w procentach zmiany lesistości w latach dwa tysiące dwa–dwa tysiące dwadzieścia jeden. Lesistość w latach 2002-2006 około 28,4 procent. W latach 2007–2009 około 28,5 procent. W latach 2010–2013 około 28,6 procent. W latach 2014–2019 około 28,7 procent. W kolejnych dwóch latach spadek do 28,6 procent.
  • mazowieckie
    Struktura gatunkowa: Sosna 70%, świerk 1%, jodła 1%, buk 1%, dąb 8%, grab 1%, brzoza 8%, olsza 7%, pozostałe 3%. Typy lasów: Bory mieszane i lasy mieszane 55%, bory 33%, lasy liściaste 12%.
    Wykres słupkowy prezentujący w procentach zmiany lesistości w latach dwa tysiące dwa–dwa tysiące dwadzieścia jeden. Lesistość w latach 2002–2005 wynosiła około 22,1 procent. W latach 2006–2007 około 22,3 procent. W następnych latach tendencja wzrostowa do poziomu 23,5 procent w dwa tysiące dziewiętnastym roku. W latach 2020–2021 około 23,4 procent.
  • opolskie
    Struktura gatunkowa: Sosna 61%, świerk 2%, buk 3%, dąb 10%, grab 1%, brzoza 10%, olsza 5%, pozostałe 8%. Typy lasów: Bory mieszane i lasy mieszane 77%, lasy liściaste 17%, bory 6%.
    Wykres słupkowy prezentujący w procentach zmiany lesistości w latach dwa tysiące dwa–dwa tysiące dwadzieścia jeden. Lesistość w dwa tysiące drugim roku około 26,2 procent. w latach 2003–2004 około 26,3 procent. W latach 2005–2007 około 26,4 procent. W latach 2008–2012 lesistość 26,5 procent. W latach 2013–2016 około 26,6 procent. W latach 2017–2021 około 26,7 procent.
  • podkarpackie
    Struktura gatunkowa: sosna 35%, świerk 3%, jodła 17%, buk 21%, dąb 5%, grab 3%, brzoza 4%, olsza 5%, pozostałe 7%. Typy lasów: Lasy liściaste 61%, bory mieszane i lasy mieszane 30%, bory 9%.Wykres słupkowy prezentujący w procentach zmiany lesistości w latach dwa tysiące dwa–dwa tysiące dwadzieścia jeden. Lesistość w dwa tysiące drugim roku i dwa tysiące trzecim około 36,4 procent. Następnie notowane wzrosty do poziomu około 38,3 procent w latach 2017–2018. W kolejnych dwóch nieznaczny spadek, w ostatnim roku powrót do wartości 38,3 procent.
  • podlaskie
    Struktura gatunkowa: sosna 56%, świerk 10%, dąb 7%, grab 2%, brzoza 9%, olsza 11%, pozostałe 5%. Typy lasów: Bory mieszane i lasy mieszane 66%, lasy liściaste 19%, bory 15%.
    Wykres słupkowy prezentujący w procentach zmiany lesistości w latach dwa tysiące dwa–dwa tysiące dwadzieścia jeden. Lesistość w dwa tysiące drugim roku około 29,6 procent. W kolejnych dwóch latach około 29,7 procent. W dwa tysiące piątym roku 30 procent. W kolejnych latach tendencja wzrostowa, do 31 procent w dwa tysiące dwudziestym pierwszym roku.
  • pomorskie
    Struktura gatunkowa: sosna 69%, świerk 2%, buk 11%, dąb 5%, grab 1%, brzoza 6%, olsza 3%, pozostałe 3%. Typy lasów: Bory mieszane i lasy mieszane 53%, lasy liściaste 15%, bory 32%.
    Wykres słupkowy prezentujący w procentach zmiany lesistości w latach dwa tysiące dwa–dwa tysiące dwadzieścia jeden. Lesistość w dwa tysiące drugim roku około 35,7 procent. W kolejnych dwóch latach około 35,7 procent. W latach 2005-2006 około 25,9 procent. W latach 2007–2008 36 procent. Rok później 36,1 procent. W latach 2010–2011 36,2 procent. W latach 2012–2014 około 36,3 procent. W latach 2015-2020 36,9 procent. W roku dwa tysiące dwudziestym pierwszym 36,6 procent.
  • śląskie
    Struktura gatunkowa: sosna 49%, świerk 12%, jodła 2%, buk 11%, dąb 7%, grab 1%, brzoza 8%, olsza 5%, pozostałe 5%. Typy lasów: Bory mieszane i lasy mieszane 70%, lasy liściaste 20%, bory 10%.
    Wykres słupkowy prezentujący w procentach zmiany lesistości w latach dwa tysiące dwa–dwa tysiące dwadzieścia jeden. Lesistość w roku dwa tysiące drugim około 31,6 procent. W kolejnych latach do dwa tysiące dziewiątego roku około 31,7 procent. W latach 2010–2012 około 31,8 procent. W latach 2013–2016 około 31,9 procent. W następnych latach tendencja wzrostowa, do poziomu około 32,2 procent w dwa tysiące dwudziestym pierwszym roku.
  • świętokrzyskie
    Struktura gatunkowa: sosna 60%, świerk 1%, jodła 11%, buk 5%, dąb 7%, grab 1%, brzoza 6%, olsza 4%, pozostałe 5%. Typy lasów: Bory mieszane i lasy mieszane 64%, lasy liściaste 20%, bory 16%.
    Wykres słupkowy prezentujący w procentach zmiany lesistości w latach dwa tysiące dwa–dwa tysiące dwadzieścia jeden. Lesistość w dwa tysiące drugim roku około 27,1 procent. Następnie wzrasta do poziomu około 27,9 procent w latach 2008–2010. W kolejnych dwóch latach lesistość na poziomie 28 procent. Następnie wzrasta do poziomu około 28,3 procent w latach 2019–2021.
  • warmińsko-mazurskie
    Struktura gatunkowa: sosna 49%, świerk 11%, buk 4%, dąb 9%, grab 1%, brzoza 12%, olsza 9%, pozostałe 5%. Typy lasów: Bory mieszane i lasy mieszane 56%, lasy liściaste 32%, bory 12%.
    Wykres słupkowy prezentujący w procentach zmiany lesistości w latach dwa tysiące dwa–dwa tysiące dwadzieścia jeden. Lesistość w dwa tysiące drugim roku na poziomie około 29,7 procent. Następnie systematycznie wzrasta do poziomu około 31,7 procent w latach 2019–2021.
  • wielkopolskie
    Struktura gatunkowa: sosna 75%, świerk 2%, buk 1%, dąb 9%, grab 1%, brzoza 5%, olsza 4%, pozostałe 4%. Typy lasów: Bory mieszane i lasy mieszane 55%, lasy liściaste 15%, bory 30%.
    Wykres słupkowy prezentujący w procentach zmiany lesistości w latach dwa tysiące dwa–dwa tysiące dwadzieścia jeden. Lesistość w dwa tysiące drugim roku oraz w roku kolejnym 25,3 procent. W dwa tysiące czwartym roku wzrost o jedną dziesiątą, w latach 2005–2007 lesistość na poziomie 25,5 procent. W latach 2008–2010 25,6 procent. W latach 2011–2016 około 25,7 procent. W latach 2017–2021 około 25,8 procent.
  • zachodniopomorskie
    Struktura gatunkowa: sosna 60%, świerk 5%, buk 10%, dąb 7%, brzoza 8%, olsza 6%, pozostałe 4%. Typy lasów: Bory mieszane i lasy mieszane 66%, lasy liściaste 19%, bory 15%.
    Wykres słupkowy prezentujący w procentach zmiany lesistości w latach dwa tysiące dwa–dwa tysiące dwadzieścia jeden. Lesistość w roku dwa tysiące dwudziestym 34,5 procent. W kolejnych latach wzrasta, do poziomu około 35,75 procent w roku dwa tysiące dwudziestym pierwszym.
Lesistość w Polsce
Źródło: Gromar sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Kompleksy leśne w Polsce

Jak już wiesz, lesistość Polski wynosi około 30%. Większość naturalnych lasów została wycięta, a tereny po nich przeznaczono pod rozwój rolnictwa, łąki i zabudowę. Na szczęście do dziś przetrwało kilkadziesiąt większych i mniejszych pozostałości naturalnych puszcz, których drzewostan tylko częściowo został zmieniony wskutek gospodarki leśnej. Mapa prezentuje niektóre z nich. Kiedy klikniesz w nazwę, wyświetli się informacja.

RCXhTQ8mVoJkZ1
Mapa interaktywna Polski ukazująca obszary występowania lasów. Mapa z podziałem na województwa i powiaty, naniesiono siatkę południków i równoleżników co dwa stopnie. Kolorem zielonym oznaczono obszary występowania lasów, kolorem białym pozostałe obszary. Na mapie dodatkowo zaznaczono największe kompleksy leśne oraz umieszczono punkty. Po ich kliknięciu pojawiają się ramki z dodatkowymi informacjami oraz ze zdjęciem krajobrazu charakterystycznego dla wybranej puszczy. Puszcza Augustowska. Kompleks leśny na Pojezierzu Suwalskim i Równinie Augustowskiej, między jez. Wigry na północy a rz. Biebrzą na południu. Zajmuje powierzchnię ponad 1140 kilometrów kwadratowych (w tym ponad 60 kilometrów kwadratowych poza granicami kraju, głównie na terenie Litwy). W drzewostanie przeważa sosna (73%), ponadto: świerk, olsza, brzoza, jesion, dąb; wśród roślin runa leśnego występuje m.in. zimoziół północny, bażyna czarna. Żyją tu: bóbr, ryś, kuna, głuszec, orzeł bielik, bocian czarny, tracz nurogęś, gągoł. W obrębie puszczy występują liczne jeziora (Wigry, Sajno, Białe, Studzieniczne) i rzeki (Czarna Hańcza, Rospuda i in.). Przez puszczę prowadzi Kanał Augustowski. Puszcza Biała (Puszcza Biskupia). Kompleks leśny na Nizinie Północnomazowieckiej, w widłach Bugu i Narwi. Zajmuje powierzchnię ponad 520 kilometrów kwadratowych . W drzewostanach przeważa sosna (90%) z domieszką brzozy, niekiedy dębu, osiki i grabu; podszyt i runo ubogie, tworzą je głównie jałowiec, borówka i mchy. Fauna jest reprezentowana m.in. przez: borsuka, bociana czarnego, czaplę siwą i ptaki drapieżne; w przeszłości Puszcza Biała należała do biskupów płockich, mających swą siedzibę w zamku w Broku. Puszcza Białowieska. Naturalny kompleks leśny w Polsce w południowo-wschodniej części Niziny Północnopodlaskiej (Równina Bielska) i na Białorusi, w dorzeczu Narwi i Jasiołdy. Zajmuje powierzchnię ok. 1460 kilometrów kwadratowych , z czego w granicach Polski ponad 580 kilometrów kwadratowych . W drzewostanie duży udział mają: świerk, sosna, olsza, brzoza, dąb; występują tu bardzo różnorodny gatunkowo podszyt i runo. W puszczy żyje wiele gatunków zwierząt, m.in.: żubr, łoś, jeleń, sarna, dzik, ryś, wilk, borsuk, bóbr, głuszec, żuraw. Jej część objęta jest ochroną w granicach Białowieskiego Parku Narodowego. Puszcza Bolimowska. Kompleks leśny na Równinie Łowicko-Błońskiej, w dorzeczach Suchej, Rawki i Pisi. Zajmuje powierzchnię ok. 180 kilometrów kwadratowych . Wraz z nieistniejącymi już puszczami Jaktorowską i Korabiewską tworzyła jeszcze w XVI w. duży obszar leśny łączący się z Puszczą Kampinoską. Puszcza Bolimowska była terenem polowań królewskich, głównie na tura. Działalność człowieka spowodowała zmniejszenie jej pierwotnej powierzchni i przekształcenie drzewostanów – obecnie najczęściej występują drzewostany sosnowe z domieszką dębu, grabu, osiki i brzozy, a w zagłębieniach olszy. Puszcza jest objęta ochroną w granicach Bolimowskiego Parku Krajobrazowego. Puszcza Borecka. Kompleks leśny na Pojezierzu Ełckim, między jez. Mamry a Wzgórzami Szeskimi. Zajmuje powierzchnię ok. 140 kilometrów kwadratowych . Lasy porastają tereny faliste i pagórkowate. Przeważają drzewostany mieszane z udziałem sosny, świerka, dębu, jesionu, brzozy, lipy, olszy; występują bogaty w gatunki podszyt i runo. W puszczy żyją m.in: łoś, ryś, borsuk, kuna, jarząbek, żuraw, bocian czarny, orzeł bielik. Puszcza Bukowa (knieja Bukowa). Kompleks leśny na Pobrzeżu Szczecińskim, między jez. Dąbie a jez. Miedwie. Zajmuje powierzchnię ponad 70 kilometrów kwadratowych . Las porasta malownicze wzniesienia moreny czołowej i dennej. Dawniej w drzewostanie przeważały buki tworzące zbiorowisko buczyny pomorskiej. Obecnie przeważa sosna z domieszką buka, dębu, olszy i in. Puszcza Bukowa jest pozostałością dawnych puszcz nadodrzańskich. Puszcza Bydgoska. Kompleks leśny w Kotlinie Toruńskiej, położony na południowy wschód od Bydgoszczy. Zajmuje powierzchnię ponad 630 kilometrów kwadratowych . Las porasta tereny piaszczyste, w tym wydmy. Na skutek prowadzonej gospodarki leśnej i nadmiernego odwodnienia tych terenów na przełomie XVIII i XIX w. puszcza uległa degradacji. Obecnie w drzewostanach przeważa sosna z niewielką domieszką dębu i brzozy. W podmokłych zagłębieniach terenu występuje olsza. Przez teren puszczy przepływa Kanał Bydgoski. Bory Dolnośląskie. Największy w Polsce kompleks leśny zajmujący część Niziny Śląsko-Łużyckiej, między Nysą Łużycką na zachodzie a Bobrem na wschodzie oraz Wzniesieniami Żarskimi i Wzgórzami Dalkowskimi na północy a Pogórzem Izerskim na południu. Porasta piaszczysty, równinny teren. Przez teren leśny przepływają Bóbr oraz jego dopływy – Kwisa i Czarna Wielka. Drzewostan głównie sosnowy z domieszkami drzew liściastych (m.in.: brzoza, dąb, buk, klon) oraz iglastych (m.in. świerk, jodła); liczne stanowiska rzadkich w Polsce roślin i zwierząt – na torfowiskach: bagno zwyczajne, borówka bagienna i rosiczka okrągłolistna; w faunie m.in.: cietrzew, głuszec, żuraw, żmija. Bory Dolnośląskie zostały zdegradowane w dużym stopniu w XIX i na pocz. XX w. Obecnie są prowadzone prace nad odnowieniem drzewostanu. Puszcza Drawska. Kompleks leśny na Pojezierzu Południowopomorskim, ciągnący się od jeziora Lubie po ujście Drawy do Noteci. Zajmuje powierzchnię ok. 1000 kilometrów kwadratowych . Występują tu jeziora rynnowe, a przez środek puszczy płynie Drawa. Drzewostan tworzą głównie bory sosnowe z domieszką brzozy, dębu i osiki oraz pozostałości dawnych lasów dębowo-bukowych. W lasach występuje wiele pomnikowych okazów sosny, dębu szypułkowego, buka oraz relikt polodowcowy – chamedafne północna. Żyją tu m.in. bóbr, wydra i wiele gatunków ptaków drapieżnych. Czysta woda w Drawie stwarza znakomite warunki bytowania i tarlisk takich gatunków ryb, jak: łosoś, troć, pstrąg potokowy, lipień, strzelba potokowa czy głowacz białopłetwy. Środkowa część Puszczy Drawskiej objęta jest ochroną w granicach Drawieńskiego Parku Narodowego. Puszcza Darżlubska. Kompleks leśny (Lasy Oliwsko-Darżlubskie) o łącznej powierzchni 159 kilometrów kwadratowych na obszarze Pobrzeża Kaszubskiego, graniczący na południu z Trójmiejskim Parkiem Krajobrazowym. W drzewostanie dominują buki i dęby tworzące zbiorowisko buczyny pomorskiej. Puszcza Goleniowska. Kompleks leśny położony na piaszczystej Równinie Goleniowskiej, po wschodniej stronie Zalewu Szczecińskiego. Zajmuje powierzchnię ponad 630 kilometrów kwadratowych . Las porasta przeważnie tereny piaszczyste i bagienne. Przeważają drzewostany sosnowe z udziałem buka i dębu. Występują tu także lasy łęgowe, olszyny, miejscami bór bagienny. Znaczny ubytek powierzchni Puszczy Goleniowskiej nastąpił w drugiej połowie XVIII w. wskutek zakładania nowych osad. Puszcza Iłżecka (Lasy Starachowickie). Kompleks leśny na Przedgórzu Iłżeckim, na północ od doliny rz. Kamiennej. Zajmuje powierzchnię ok. 250 kilometrów kwadratowych . Występują tu drzewostany znacznie przekształcone, niemające charakteru naturalnego. Przeważa w nich sosna z domieszką dębu, modrzewia z nieznaczną ilością jodły, sporadycznie występuje buk. Do 1769 roku puszcza stanowiła własność biskupów krakowskich i dostarczała drewna dla górnictwa Zagłębia Staropolskiego, a w drugiej połowie XIX w. dla zakładów starachowickich. Puszcza Kampinoska. Kompleks leśny na Nizinie Środkowomazowieckiej, w Kotlinie Warszawskiej, na północny zachód od Warszawy. Zajmuje powierzchnię 400 kilometrów kwadratowych . Leży na tarasie wydmowym, porasta 2 wydłużone równoleżnikowo pasma wydm, pomiędzy którymi znajdują się obszary bagienne. Na wydmach (wznoszących się nieraz do wys. 30 m) dominują drzewostany sosnowe z domieszką gatunków liściastych, głównie dębów, na bagnach występują łąki i lasy liściaste – olsy i łęgi. W runie występuje wiele rzadkich gatunków roślin, m.in. modrzewnica północna i zimoziół północny. Żyje tu ok. 16 tys. gatunków zwierząt, w tym m.in.: łosie, bobry, rysie, jelenie, sarny, dziki, lisy, borsuki, łasice. Wśród ptaków jest wiele gatunków chronionych, np. żuraw, bocian czarny, orlik krzykliwy. Puszcza Kampinoska jest pozostałością wielkiego kompleksu leśnego łączącego się z puszczami Bolimowską i Jaktorowską. Znaczna część puszczy jest objęta ochroną w granicach Kampinoskiego Parku Narodowego. Puszcza Karpacka. Kompleksy leśne rozciągające się wzdłuż południowej granicy Polski, na obszarze Karpat i Pogórza Karpackiego, o powierzchni ok. 3,15 tys. kilometrów kwadratowych . Wskutek gospodarki leśnej skład gatunkowy drzewostanów odbiega od naturalnego – występują głównie świerk, jodła i buk oraz limba i kosodrzewina. Najbardziej naturalne partie lasów objęto ochroną, tworząc parki narodowe (Tatrzański, Pieniński, Babiogórski, Bieszczadzki, Gorczański, Magurski). Puszcza Knyszyńska (Puszcza Knyszyńsko-Białostocka). Kompleks leśny na Wysoczyźnie Białostockiej, w dorzeczu Narwi, o powierzchni ok. 1050 kilometrów kwadratowych . Wchodzi w skład Parku Krajobrazowego Puszczy Knyszyńskiej. Las porasta faliste równiny, wzgórza i podmokłe zagłębienia terenu. Jest to las o charakterze borealnym, w drzewostanie przeważa sosna (ponad 70%) i świerk (10%), występują także brzoza, dąb i olsza. Wzdłuż rzek i strumieni ciągną się drzewostany olszowe i olszowo-jesionowe. Przez puszczę przepływa rzeka Supraśl. Puszcza Koziecnicka (Puszcza Radomsko-Kozienicka). Kompleks leśny położony na Równinie Kozienickiej (w widłach Wisły i Radomki), o powierzchni ok. 280 kilometrów kwadratowych . Las porasta głównie tereny piaszczyste, w tym wydmowe. W drzewostanie przeważa sosna (84%), jako domieszka występują dąb, grab, świerk i jodła. Niemal cały obszar Puszczy Kozienickiej jest objęty ochroną w Kozienickim Parku Krajobrazowym. Puszcza należała do dóbr stołowych królewskich, a pod zaborami przeszła na własność rządową, co uchroniło ją od silniejszych wylesień. Współcześnie degradacja drzewostanu jest spowodowana wpływem pyłów i gazów pochodzących z elektrowni Kozienice. Puszcza Kurpiowska (Puszcza Myszyniecka, Puszcza Zielona). Kompleks leśny składający się ze słabo połączonych powierzchni leśnych na Równinie Kurpiowskiej w północno-wschodniej części Niziny Północnomazowieckiej. Zajmuje powierzchnię ok. 800 kilometrów kwadratowych . Na północy graniczy z Puszczą Piską, a na południu z Puszczą Białą. Lasy porastają tereny piaszczyste. W drzewostanach przeważa sosna, w domieszce świerk, brzoza, dąb, grab, a w podmokłych miejscach występuje olcha. Lokalnie występują naturalne bory świerkowo-sosnowe. Puszcza Kurpiowska jest pozostałością ogromnego kompleksu puszcz z dorzecza Narwi. Jest znana jako ośrodek bartnictwa, które przetrwało do połowy XIX w. W obrębie puszczy występuje kilka jezior (największe Serafin) i rzeki (Rozoga i Omulew). Puszcza Nidzicka (Lasy Napiwodzkie). Kompleks leśny w południowo-zachodniej części Pojezierza Mazurskiego, między Szczytnem a Nidzicą, o powierzchni ok. 600 kilometrów kwadratowych . Puszcza porasta obszary piaszczystych równin i wzgórza. Drzewostany głównie sosnowe, z domieszką dębów i świerka. W miejscach wilgotnych występuje olsza. Na obszarze puszczy znajdują się liczne jeziora (np. Łańskie, Omulew, Dłużek). Puszcza Niepołomicka. Kompleks leśny położony w zachodniej części Kotliny Sandomierskiej, w widłach Wisły i Raby, o powierzchni ok. 109 kilometrów kwadratowych . W drzewostanie przeważa sosna z nieznacznym udziałem dębu i olszy. Gatunki liściaste, głównie dęby, występują na glebach gliniastych wzdłuż Wisły i Raby. Drzewostan jest silnie niszczony w wyniku emisji pyłów i gazów z kombinatu metalurgicznego w Nowej Hucie. Przez północną część puszczy, wśród łąk, płynie Drwinka (prawy dopływ Wisły). Puszcza Niepołomicka stanowiła część rozległego kompleksu borów podkarpackich. Puszcza Notecka (Puszcza Nadnotecka). Kompleks leśny w Kotlinie Gorzowskiej, w międzyrzeczu Warty i Noteci, o powierzchni ok. 1340 kilometrów kwadratowych . Las porasta obszary piaszczyste, w tym wydmy. Puszcza jest pozostałością wielkiej puszczy piastowskiej, która została znacznie wytrzebiona w wyniku kolonizacji w okresie XVI–XVIII w. W XIX i XX w. wielokrotnie niszczona przez pożary. Gospodarka leśna spowodowała degradację naturalnych, starych drzewostanów, dlatego przeważają jednowiekowe drzewostany sosnowe, w których w domieszce występuje buk i dąb. W obrębie puszczy występują jeziora rynnowe. Puszcza Pilicka (Lasy Spalskie). Kompleks leśny w rejonie Tomaszowa Mazowieckiego, w środkowej części dorzecza Pilicy. Występuje tu wiele zbiorowisk naturalnych i półnaturalnych, m.in. grądy, dąbrowy bory mieszane, buczyny niżowe, torfowiska i in. Przez puszczę przepływa Pilica o naturalnym biegu, z licznymi starorzeczami i półnaturalnymi łąkami oraz resztkami lasów łęgowych. Do cennych gatunków należą m.in. rosiczka okrągłolistna, turzyca bagienna, goździk pyszny, goryczka wąskolistna, nerecznica grzebieniasta, kosaciec syberyjski, długosz królewski, lepnica drobnokwiatowa. Obszar puszczy jest objęty ochroną w granicach dwóch parków krajobrazowych: Sulejowskiego i Spalskiego. Puszcza Piska (Puszcza Jarsiborska). Dawniej zw. Wielką Knieją lub Knieją Jańsborską. Kompleks leśny w południowej części Krainy Wielkich Jezior Mazurskich, o pow. ok. 900 kilometrów kwadratowych . Występują tu m.in. bory sosnowo-świerkowe i sosnowe z domieszką brzozy, osiki i dębu. Drzewostan puszczy został silnie zniszczony w 2002 roku, podczas potężnej wichury. Występuje tu wiele cennych gatunków roślin i zwierząt, m.in.: chamedafne północna, fiołek torfowy, kosaciec syberyjski, wierzba borówkolistna, rosiczka okrągłolistna, zalotka większa, paź królowej, rusałka admirał, żółw błotny, traszka grzebieniasta, kumak nizinny, gniewosz plamisty, puchacz, trzmielojad, bielik, wilk, ryś, nocek łydkowłosy. Puszcza Romincka. Kompleks leśny położony między pojezierzami: Mazurskim na zachodzie a Wschodniosuwalskim na wschodzie oraz Pojezierzem Zachodniosuwalskim i Wzgórzami Szeskimi na południu, o powierzchni ok. 370 kilometrów kwadratowych (w Polsce ok. 120 kilometrów kwadratowych , pozostała część w Rosji). Las porasta pagórkowatą i falistą równinę. Przeważają drzewostany sosnowo-świerkowe z domieszką grabu, dębu i lipy, a w zagłębieniach terenu olszy. Na torfowiskach występuje las świerkowy z rzadkimi gatunkami roślin w runie, m.in. turzycą luźnokwiatową, gwiazdnicą długolistną i bażyną czarnojagodową. Puszcza jest ostoją wielu cennych gatunków zwierząt – łosia, jelenia, bobra, bociana czarnego i in. Puszcza Sandomierska. Kompleks leśny położony w Kotlinie Sandomierskiej, w widłach Wisły i Sanu, o powierzchni ponad 1400 kilometrów kwadratowych . Pierwotnie puszcza wypełniała całą kotlinę, sięgając po pas lasów podkarpackich. Obecny skład drzewostanów znacznie odbiega od naturalnego – przeważają bory sosnowe z domieszką dębu, świerka, jodły i brzozy, tylko miejscami występują pozostałości naturalnych lasów jodłowo-bukowych i buczyn. W puszczy występuje jedyne w Polsce stanowisko różanecznika żółtego. Fragmenty lasów pierwotnych zachowały się nad Sanem i w środkowej części Kotliny Sandomierskiej. Puszcza Sandomierska uległa degradacji w XIX w. wskutek wypasu bydła, wydobywania rudy darniowej i rozwiniętego smolarstwa. Dalsza degradacja nastąpiła w latach 20. i 30. XX w., kiedy rozpoczęto budowę ośrodka przemysłu ciężkiego w Stalowej Woli. Puszcza Solska (Lasy Biłgorajskie). Kompleks leśny na Równinie Biłgorajskiej i na Roztoczu Środkowym, na północny wschód od Puszczy Sandomierskiej; powierzchnia ok. 1240 kilometrów kwadratowych . Skład gatunkowy drzewostanów jest zróżnicowany – na terenach piaszczystych przeważa sosna, w miejscach podmokłych występuje olsza, a na Roztoczu, na lessach, dominuje jodła z domieszką świerka, buka i dębu. Z rzadkich gatunków zwierząt występują tu wąż eskulapa i głuszec. Puszcza Sudecka. Kompleks leśny na obszarze Sudetów i Przedgórza Sudeckiego. W skład Puszczy Sudeckiej wchodzą lasy Karkonoszy, Gór Izerskich, Kotliny Kłodzkiej oraz pozostałych części Sudetów. Powierzchnia górskiej części Puszczy Sudeckiej wynosi 1280 kilometrów kwadratowych , a Przedgórza ponad 1110 kilometrów kwadratowych . Przedgórze Sudeckie, ze względu na lepsze gleby zajęte pod uprawy rolne, jest silnie wylesione; zachowało się tu niewiele zbiorowisk leśnych zbliżonych do naturalnych. W puszczy występują głównie sztucznie wprowadzone drzewostany świerkowe, powstałe wskutek intensywnej eksploatacji gatunków liściastych na potrzeby górnictwa, hutnictwa i przemysłu drzewnego. Skład gatunkowy drzewostanów jest następujący: świerk 87,5%, jodła 0,7%, buk 2,6%, inne gat. liściaste 4%, iglaste 4,5%. Na obszarach najbardziej naturalnych drzewostanów górskich utworzono Karkonoski Park Narodowy. Puszcza Świętokrzyska (Puszcza Jodłowa). Kompleks leśny na Wyżynie Kielecko-Sandomierskiej, między Pilicą a Wisłą, o powierzchni 520 kilometrów kwadratowych . Większość drzewostanów puszczy, zwłaszcza jodłowych i bukowych, jest pochodzenia naturalnego. W ich składzie, obok sosny, występują: jodła, buk, dąb, świerk, lipa, cis i modrzew. Obszary z naturalnymi partiami lasu są objęte ochroną w Świętokrzyskim Parku Narodowym. Puszcza do końca XVIII w. była własnością biskupów krakowskich. W okresie Królestwa Polskiego znaczna część puszczy stanowiła rządowe lasy górnicze, zaopatrujące w węgiel drzewny Zagłębie Staropolskie. Bory Tucholskie. Jeden z największych kompleksów borów sosnowych w Polsce. Zajmuje powierzchnię ok. 3000 kilometrów kwadratowych w dorzeczu Brdy i Wdy oraz na obszarze Równiny Tucholskiej i Równiny Charzykowskiej. W przeszłości na obszarze Borów Tucholskich dominowały w drzewostanie buk wraz z sosną oraz drzewa liściaste, głównie dęby, graby, osiki i lipy. Nasilająca się od XVII wieku rabunkowa gospodarka leśna i późniejsze zalesianie wyłącznie sosną spowodowały, że obecnie Bory Tucholskie są obszarem monokulturowym sosny, jedynie na zboczach nad Wisłą występują gatunki liściaste. Na torfowiskach występują dość licznie żurawina błotna, bagno zwyczajne, liczne gatunki mchów i torfowców. Znajdują się tu także rzadkie gatunki roślin, m.in. zimoziół północny, chamedafne północna. Żyją tu bóbr, wydra, dzik, łoś, liczne ptaki, żółw błotny i in. Puszcza Wierzchucińska. Kompleks leśny porastający obszar Wysoczyzny Żarnowieckiej, graniczący na północnym zachodzie z Lasami Lęborskimi, na południu z pradoliną Łeby i na wschodzie z pradoliną Redy. W drzewostanie na terenach piaszczystych przeważa sosna, na pozostałych występują buki i dęby. Na terenach torfowiskowych rosną chronione częściowo: widłak jałowcowaty, widłak goździsty oraz bagno zwyczajne. Puszcza Wkrzańska. Kompleks leśny położony wzdłuż granicy z Niemcami, od północy przylegający do Zalewu Szczecińskiego, o powierzchni ok. 1550 kilometrów kwadratowych (w Polsce ok. 337 kilometrów kwadratowych ). Puszcza porasta obszar równiny z wydmami i torfowiskami. W środkowej i północnej części puszczy występują głównie bory sosnowe, w południowej znaczne obszary zajmują mieszane drzewostany bukowo-sosnowe, na żyźniejszych glebach buczyny, a w miejscach podmokłych olszyny z domieszką brzozy. Na jez. Świdwie znajdują się miejsca lęgowe żurawia.
Rozmieszczenie puszcz w Polsce
Źródło: dostępny w internecie: geoportal.gov, licencja: CC BY-SA 3.0.
Praca domowa

Skorzystaj z innych źródeł informacji i określ, jakie działania powinny być podjęte w celu zwiększenia powierzchni leśnej, ochrony najbardziej wartościowych kompleksów leśnych i racjonalnej gospodarki leśnej.

R1Xa7BKRONmPY
(Uzupełnij).
Źródło: Gromar sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Pokaż podpowiedź

Podsumowanie

  • Lesistość Polski wynosi 29,6%; planowany jest jej wzrost do 33% w 2050 r.

  • Największą lesistością charakteryzują się województwa lubuskie, zachodniopomorskie, pomorskie i podkarpackie, najniższą łódzkie, mazowieckie, kujawsko‑pomorskie i lubelskie.

  • Gatunkiem dominującym na terenach nizinnych i wyżynnych jest sosna zwyczajna, zaś na obszarach górskich przeważają świerk i buk.

  • Lasy porastają głównie mało żyzne gleby wykształcone na utworach piaszczystych.

  • W lasach najczęściej występują drzewostany w wieku od 40 do 80 lat. Przeciętny wiek lasu wynosi 60 lat.

  • Naturalne zwarte kompleksy leśne będące pozostałością dawnych puszcz zajmują niespełna 10% powierzchni wszystkich lasów i w większości objęte są różnymi formami ochrony przyrody.

Słownik

kwaśne opady
kwaśne opady

opady atmosferyczne, głównie w postaci deszczu, o kwaśnym odczynie powstające w wyniku pochłaniania przez kropelki wody gazowych zanieczyszczeń powietrza tworzących z nią kwasy

siedlisko
siedlisko

zespół warunków środowiskowych (klimatu, gleb, wód i in.) panujących w danym miejscu, które łącznie określają warunki istnienia i rozwoju określonych typów zbiorowisk roślinnych i związanych z nimi gatunków zwierząt

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zaznacz prawidłowe dokończenie zdania.

RDN5iHlDxIUvp
Średnia lesistość w Polsce wynosi Możliwe odpowiedzi: 1. Prawidłowa odpowiedź, 2. Nieprawidłowa odpowiedź A
Źródło: Gromar sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Ćwiczenie 2

Zaznacz poprawne zakończenie zdania.

RWB3NuhBtl78N
Możliwe odpowiedzi: 1. Prawidłowa odpowiedź, 2. Nieprawidłowa odpowiedź A, 3. Nieprawidłowa odpowiedź A, 4. Nieprawidłowa odpowiedź A
Źródło: Gromar sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Ćwiczenie 3

Dopasuj województwa do odpowiednich przedziałów lesistości.

R2FNtlxGY8MmB
20-30% Możliwe odpowiedzi: 1. warmińsko-mazurskie, 2. podlaskie, 3. dolnośląskie, 4. wielkopolskie, 5. lubuskie, 6. świętokrzyskie, 7. mazowieckie, 8. podkarpackie, 9. kujawsko-pomorskie, 10. śląskie, 11. łódzkie, 12. lubelskie, 13. pomorskie, 14. małopolskie, 15. opolskie, 16. zachodniopomorskie 30-40% Możliwe odpowiedzi: 1. warmińsko-mazurskie, 2. podlaskie, 3. dolnośląskie, 4. wielkopolskie, 5. lubuskie, 6. świętokrzyskie, 7. mazowieckie, 8. podkarpackie, 9. kujawsko-pomorskie, 10. śląskie, 11. łódzkie, 12. lubelskie, 13. pomorskie, 14. małopolskie, 15. opolskie, 16. zachodniopomorskie powyżej 40% Możliwe odpowiedzi: 1. warmińsko-mazurskie, 2. podlaskie, 3. dolnośląskie, 4. wielkopolskie, 5. lubuskie, 6. świętokrzyskie, 7. mazowieckie, 8. podkarpackie, 9. kujawsko-pomorskie, 10. śląskie, 11. łódzkie, 12. lubelskie, 13. pomorskie, 14. małopolskie, 15. opolskie, 16. zachodniopomorskie
Źródło: Gromar sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Ćwiczenie 4

Zaznacz, czy stwierdzenie jest prawdziwe, czy fałszywe.

RBy2JNJHASDke
Łączenie par. . Niepoprawna odpowiedź. Możliwe odpowiedzi: Nagłówek 2, Nagłówek 3. Niepoprawna odpowiedź. Możliwe odpowiedzi: Nagłówek 2, Nagłówek 3. Niepoprawna odpowiedź. Możliwe odpowiedzi: Nagłówek 2, Nagłówek 3. Niepoprawna odpowiedź. Możliwe odpowiedzi: Nagłówek 2, Nagłówek 3
Źródło: Gromar sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
1
Ćwiczenie 5

Wymień 5 przyczyn obniżania lesistości w Polsce.

R1BHAUsRURqPB
(Uzupełnij).
Źródło: Gromar sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Ćwiczenie 6

Uzupełnij tekst, korzystając z zestawu zamieszczonego poniżej.

R117CctGcJvE9
Lasy rosną w Polsce na glebach najmniej żyznych, głównie z powodu przeznaczenia w minionych wiekach bardziej żyznych gleb pod rolnictwo. Na terenach nizinnych i wyżynnych w lasach najczęściej występuje sosna. W górach przeważa świerk i buk. Dominacja sosny wynika ze sposobu prowadzenia gospodarki leśnej w przeszłości, kiedy to w odpowiedzi na duże zapotrzebowanie przemysłu na drewno zakładano monokultury leśne. Lasy te są mało odporne na czynniki klimatyczne i oddziaływanie szkodników. Obecnie w polskich lasach systematycznie zwiększa się udział gatunków liściastych. Leśnicy dostosowują skład gatunkowy drzewostanu do naturalnego dla danego terenu.
Źródło: Gromar sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
1
Ćwiczenie 7

Mapa przedstawia rozmieszczenie 15 puszcz. Dopasuj nazwy puszcz do podanych na mapie miejsc.

R161XSC3V5P3g
Źródło: dostępny w internecie: geoportal.gov.pl, licencja: CC BY-SA 3.0.
1
Ćwiczenie 7

Wymień nazwy i podaj lokalizację największych puszcz występujących w Polsce.

R19jdkuvgTRh6
(Uzupełnij).
Źródło: Gromar sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
1
Ćwiczenie 8

Mapy przedstawiają powierzchnię lasów i lesistość w poszczególnych województwach. Wyjaśnij, dlaczego województwa o zbliżonej powierzchni lasów charakteryzują się jednocześnie różną lesistością.

R1RJtgNUVuWPT
Źródło: dostępny w internecie: stat.gov.pl, licencja: CC BY-SA 3.0.
RMb6l9S0QpCKA
(Uzupełnij).
Źródło: Gromar sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
1
Ćwiczenie 8

Wyjaśnij, dlaczego województwa o zbliżonej powierzchni lasów charakteryzują się jednocześnie różną lesistością.

R1CVPsaZxdCCe
(Uzupełnij).
Źródło: Gromar sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Notatnik

RgRANgpi1ItfF
(Uzupełnij).
Źródło: Gromar sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Bibliografia

Raport o stanie lasów w Polsce 2020, https://www.lasy.gov.pl/pl/informacje/publikacje/informacje-statystyczne-i-raporty/raport-o-stanie-lasow/raport-o-lasach-2020.pdf/view (dostęp: 5.05.2021).

Strona internetowa Lasów Państwowych, https://www.lasy.gov.pl/pl (dostęp: 5.05.2021).