Legenda Marszałka Piłsudskiego

Rozdział 1 
Inni o Józefie Piłsudskim

Nagranie przedstawia wspomnienia osób związanych z Józefem Piłsudskim oraz oceny działalności Marszałka sformułowane przez historyka i politologa.

Wspomnienie Aleksandry Piłsudskiej – żony Marszałka. Cytat pochodzi z książki Aleksandry Piłsudskiej pt. Wspomnienia.

Imieniny męża przewracały normalny tryb życia w Sulejówku. Od wczesnego rana przygrywały w ogródku orkiestry 7. Pułku i 1. Pułku SzwoleżerówszwoleżerSzwoleżerów. Goście zatłaczali pokoje od rana do wieczora. Krewni, przyjaciele, bliscy znajomi, reprezentacje wojskowe, Polska Organizacja WojskowaPOWPolska Organizacja Wojskowa, legioniści, przedstawiciele najrozmaitszych organizacji i wiele innych osób przybywało nawet z krańców Polski, by zapewnić męża o swej lojalności, przywiązaniu i miłości. Każdego trzeba było przyjąć osobiście. Największą przyjemność sprawiali mężowi ludzie prości, dawni szeregowi Legionów, chłopi i robotnicy, z których niejeden szedł pieszo przez cały dzień do Sulejówka. Chłopi przynosili z sobą jaja, masło, ser, domowe wino, a czasem nawet żywe ptactwo i zwierzęta. Pamiętam, że na jedne imieniny mąż dostał dwa psy, przeszło dziesięć królików, jedną owcę, sarenkę, lisa, gęś i wojowniczego koguta.

Wspomnienie Kazimiery Lenkszewicz – przedszkolanki, która w belwederskim przedszkolu uczyła młodszą córkę Marszałka, Jagodę. Cytat pochodzi z artykułu Kazimiery Lenkszewicz pt. W Belwederze.

Wielką atrakcją dla mnie i dla dzieci była osoba Marszałka. Widok jego nam nie spowszechniał. Dzieci codziennie czekały w oknach, gdyż do Generalnego Inspektoratu Sił ZbrojnychGISZGeneralnego Inspektoratu Sił Zbrojnych Marszałek szedł zawsze sam. W szarej maciejówcemaciejówkamaciejówce wychodził przez główne drzwi Belwederu i trzymając ręce w kieszeniach, szedł wolno przez wąski trotuar. Przechodnie ustępowali miejsca, kłaniając się z szacunkiem. Potem wielu stało z odkrytymi głowami, długo patrząc za oddalającym się DziadkiemdziadekDziadkiem. W lecie, gdy wychodziliśmy na zajęcia do parku na tarasie, Marszałek siedząc na balkonie swego apartamentu, godzinami obserwował dzieci. Gdy nie miał zajęć, schodził do nas. Wówczas nieodmiennie miałam gardło ściśnięte tremą i wzruszeniem. Nieraz mnie zachęcał, ażebym ścięła i wzięła trochę kwiatków. Nigdy nie odważyłam się tego uczynić. Radość była wielka, gdy przechodząc czasem przez przedszkole zapowiadał, że przyjdzie do naszego kina. Dzieci nie mogły się doczekać przyjścia Marszałka. Zasiadał wygodnie, brał na kolana poszczególne dzieci, cieszył się filmem i jeszcze bardziej radością dzieci. Wspaniałe lata spędzone w Belwederze stały się dla mnie źródłem siły do przetrwania wojenno‑obozowej gehenny. Postać i twarz Józefa Piłsudskiego żyją niezmiennie w mojej pamięci. Czas je oszczędził.

Ocena Piłsudskiego sformułowana przez historyka – Normana Davisa. Cytat pochodzi z książki Normana Davisa pt. Orzeł biały, czerwona gwiazda.

Wielkość Piłsudskiego leży przede wszystkim w jego odwadze moralnej. Być zwyciężonym i nie ulec, to zwycięstwo – mówił. Polska została wkrótce pokonana, ale nie poddała się ani nazistom, ani komunistom. Zwycięstwo nadeszło dopiero w 56 lat po śmierci Piłsudskiego, w znacznej części w oparciu o jego inspirację.
Nie można powiedzieć, że Piłsudski był lubiany. Legioniści – tak jak wielu zwykłych patriotów, którzy nigdy go nie spotkali – uwielbiali go. Politycy, którzy musieli podziwiać jego niezłomność w dążeniu do celu, szanowali i lękali się go. Dyplomaci mieli mu za złe, że jest niewrażliwy na życzenia ich rządów. Przedstawiciele aliantów uważali go za impertynenta. Francuscy oficerowie byli zdumieni, że potraktowano ich w Polsce niczym najemników. Jego silna osobowość budziła uwielbienie lub nienawiść, nigdy sympatię.

Ocena Piłsudskiego sformułowana przez politologa Zbigniewa Brzezińskiego. Cytat pochodzi z przedmowy Zbigniewa Brzezińskiego do książki pt. Kalendarium życia Józefa Piłsudskiego.

To legenda Polskiej Organizacji Wojskowej inspirowała opór Armii Krajowej. Sądzę też, że całkowite oddanie Piłsudskiego służbie narodowi, jego triumf po powrocie z Magdeburga – podtrzymywały i inspirowały generała Stefana Grota‑Roweckiego w jego męczeństwie w Sachsenhausen. To także Piłsudski służył jako wzór tym, którzy trwali w samotnym oporze w ramach organizacji wojskowej NIENIENIE i zrzeszenia Wolność i NiezawisłośćWiNWolność i Niezawisłość, a później znów w różnych podziemnych organizacjach z lat 70. i 80. przeciwstawiali się represjom NKWDNKWDNKWD i jej agentów w PRL. To nie przypadek, że reżim komunistyczny w Polsce i jego sowieccy poplecznicy dołożyli wszelkich starań, by zniszczyć legendę Piłsudskiego i fizycznie wyeliminować wszystkich tych, którzy otwarcie się z nim identyfikowali. Zarówno Stalin, jak i Bierut byli osobiście zaangażowani w akcję niszczenia wpływu Komendanta na polską myśl polityczną i likwidację osób natchnionych jego przykładem.

Rozdział 2 
Sprasowany dynamit

Nagranie zawiera wywiad z historykiem na temat legendy Józefa Piłsudskiego.

— Legenda Piłsudskiego – czy słusznie w nią wierzymy? Skąd się bierze i jakie ma podłoże?
— Piłsudski był człowiekiem czynu, świadczył czynami o sobie – jak Napoleon czy Aleksander Wielki. Był człowiekiem, który bezgranicznie poświęcił się dla idei wolności kraju. Oddziaływał na naszą historię przez kilkadziesiąt lat; pokonany wracał i rozpoczynał wszystko od początku. To właśnie z wytrwałości w działaniu oraz wielkich i bezprecedensowych w historii Polski i Europy czynów bierze się jego legenda.
— Jakie działania Piłsudskiego – pani zdaniem – przyczyniły się do uznania go jednym z najwybitniejszych Polaków?
— To pytanie wymaga rozbudowanej odpowiedzi. Biografia Piłsudskiego dostarcza nam faktów na kilka wybitnych życiorysów i fascynujących scenariuszy filmowych. Jest pełna czynów wielkich, nieraz kontrowersyjnych, przez wielu uznanych za dyskwalifikujące tego polityka. Ale, jak mówił Hegel, może jest tak, że wielki człowiek musi na swojej drodze zdeptać niejeden piękny kwiat… Zasługą Piłsudskiego jest przede wszystkim zwycięskie dowodzenie w kilku wojnach z kilkoma przeciwnikami naraz oraz ocalenie niepodległości Polski i znacznej części Europy w wojnie z bolszewikami w 1920 r. Na uznanie zasługują również manewry polityczne Marszałka: uruchomienie sił polskich w koalicji z państwami centralnymi, wyprowadzenie ich z tej koalicji tuż przed klęską i doprowadzenie do obozu zwycięzców, bezkrwawe wyeliminowanie sił niemieckich z Polski jesienią w 1918 r., uchronienie kraju przed rewolucją i wojną domową, utrzymanie suwerenności Polski poprzez odpowiednio prowadzoną politykę. To czyny były najważniejsze, ale nie tylko one świadczyły o wyjątkowych zdolnościach strategicznych, politycznych i wojskowych tego człowieka.
— Skąd – pani zdaniem – wziął się ten fenomen Piłsudskiego, człowieka przez wielu zwanego mężem opatrznościowymmąż opatrznościowymężem opatrznościowym, wybawcą Polski i Europy, cenionego za przenikliwość i skuteczność działań?
— Piłsudski wychowywany był, szczególnie przez matkę, w atmosferze patriotycznej. To ona wpoiła mu wiarę w wolność ojczyzny, rozbudziła zamiłowanie do literatury romantycznej, w której odnalazł żar uczuć patriotycznych, ale również wizje przyszłości kraju i trzeźwe spojrzenie na przyczyny narodowych klęsk. Dzięki matce młody Józef zaczytywał się w dziełach Mickiewicza, Krasińskiego i Słowackiego, sięgał też do dzieł pogrobowcapogrobowiecpogrobowca romantyzmu – Sienkiewicza. Można śmiało stwierdzić, że stał się wykonawcą testamentu pisarzy‑patriotów, dla których ojczyzna była wartością najwyższą. Jego czyny to ucieleśnienie Norwidowskich słów: Słowo piękne i prawdziwe może skruszyć mury.
— Czy to znaczy, że do ukształtowania osobowości Marszałka przyczyniła się w dużym stopniu literatura?
— Myślę, że tak. Romantycy w swoich poezjach, Sienkiewicz w swoich powieściach ocalili rycerską Polskę, ocalili jej etos i obyczajowość. Piłsudczycy zrealizowali ten romantyczny testament. Bohdan Urbankowski, autor Filozofii czynu – książki prezentującej światopogląd Marszałka, nazwał jego myśl sprasowanym dynamitem. Jego zdaniem ten wielki Polak przekształcił w czyny myśl polskiego romantyzmu sprasowaną z socjalizmem, etosem rycerskim i elementami stoicyzmu. Piłsudski – uczeń Słowackiego, ale również wielbiciel Conrada okazał się także następcą Marka Aureliusza, Seneki i innych ludzi losu. W filmowej ekranizacji Wesela Wajdy legendarny Wernyhora przybywa do bronowickiej chaty z rozkazem czynu zbrojnego pod postacią właśnie Piłsudskiego, który cicho nuci słowa Mazurka Dąbrowskiego. To jeszcze jedna literacka aluzja, jakże trafna i wymowna w przypadku tego wielkiego Polaka.
— No, cóż… Ten sprasowany dynamit tak wielkich myśli i czynów nie mógł więc nie stać się żywą legendą!

Rozdział 3 
Legenda w poezji zamknięta

Nagranie zawiera dwa wiersze poświęcone Józefowi Piłsudskiemu: Pieśń o Józefie Piłsudskim Alfonsa Dzięciołowskiego oraz O, wodzu Franciszki Arnsztajnowej.

Alfons Dzięciołowski, Pieśń o Józefie Piłsudskim

Ani kontusz na nim aksamitny,
Ani pas go zdobi lity, słucki,
W szarej burce, lecz duchem błękitny
Jedzie polem brygadierbrygadierbrygadier Piłsudski.

Ręce cicho na łęku oparte,
Patrzy twardo w wir śnieżnej zawiei,
Śród pustkowia sprawuje swą wartę,
Nieśmiertelnej brygadier nadziei.

Były lata zła, nędzy i głodu,
Aż się ozwał głos walki z barykad –
Zapomniane już krzywdy narodu,
Kto dziś mściwy‑romantyk, unikat.

Niewolnictwo zmroczyło krwi tętno,
Przygłuszyło wolności głos ludzki.
Ten ci krwią ją miłuje namiętną,
Wartujący brygadier Piłsudski.

Poczerniały od mroków więzieni,
Kiedy nie masz uśmiechów radości –
Termopilczyk, gdy inni znużeni,
Czuwa bacznie w serdecznej wierności.

Franciszka Arnsztajnowa, O, wodzu

O Wodzu!... Imię Twoje i postać legendą
Za życia już oplotła sława niespożyta,
Wnuki kiedyś zazdrościć oczom naszym będą,
Że patrzyły na Ciebie... Siwa Twoja świta,
Twój mundur próżny ozdób i galonów złota,
Znajdą się obok białej Kościuszki siermięgi,
Jak relikwię pod szkło swe przyjmie je gablota,
A młodzież przed nią składać będzie swe przysięgi.
W sercu Polaka wyrył wieczny chwały djament
Dwoje imion: Kościuszko, Xiążę Józef... Dziecię
Z ust matki swej na życia drogę, jak sakrament,
Brało imion tych dwoje. Wodzu! Twoje — trzecie.