Legendarne motywy
Przeczytaj informację o motywie wędrownym oraz fragment artykułu Biblijne korzenie legendy o smoku wawelskim..., a następnie wykonaj ćwiczenia.
Motyw wędrowny to temat powtarzający się w różnych utworach, np. w baśniach, podaniach czy legendach. Motywem wędrownym może być zdarzenie (wędrówka, walka ze smokiem), postać (księżniczka, wróżka, smok), przedmiot (latający dywan, siedmiomilowe buty), przeżycie (śmierć, samotność, cierpienie). Najważniejszą cechą motywu wędrownego jest jego niezmienność w różnych utworach.
(Na podstawie Słownika terminów literackich Michała Głowińskiego, Teresy Kostkiewiczowej, Aleksandry Okopień‑Sławińskiej i Janusza Sławińskiego, Wrocław 2002 oraz Słownika terminów literackich Stanisława Sierotwińskiego, Wrocław 1986).
ks. Marek Parchem
Biblijne korzenie legendy o smoku wawelskim...Legenda o smoku wawelskim […] spopularyzowana w różnego rodzaju zbiorach baśni, jest bez wątpienia znana każdemu w Polsce. Motyw smoka pojawia się we wszystkich kulturach zarówno europejskich, jak i pozaeuropejskich (np. Chiny, Japonia). Przekonanie o istnieniu różnego rodzaju groźnych potworów jest obecne wśród ludów starożytnego Bliskiego Wschodu (Sumer, Asyria, Babilonia), czego echem są również teksty biblijne […], w tradycji antycznej (Grecja, Rzym), w folklorze i mitologii ludów europejskich (m.in. Celtów, Germanów, Słowian), jak również w tradycji chrześcijańskiej, gdzie stają się symbolem zła, grzechu i szatana.
Do literatury polskiej, a co za tym idzie, do świadomości historycznej, kulturowej i narodowej Polaków, motyw smoka wprowadził mistrz Wincenty, zwany Kadłubkiem, w swojej Kronice polskiej […], gdzie pojawia się w kontekście podania o Kraku (Grakchu) oraz początkach miasta Krakowa […]. W badaniach nad genezągenezą motywu smoka w Kronice polskiej mistrza Wincentego wskazywano na różne źródła, między innymi upatrując w nim aluzji do historii o św. Jerzym pokonującym smoka, czy też do popularnych w średniowieczu legend o Aleksandrze Macedońskim.
Źródło: ks. Marek Parchem, Biblijne korzenie legendy o smoku wawelskim..., t. 38, „Studia Gdańskie” 2016, s. 17–18.
Wskaż właściwe dokończenie zdania.
Motyw smoka...
Zaznacz, co symbolizuje smok w tradycji chrześcijańskiej.
Kto wprowadził do literatury polskiej motyw smoka? Zapisz jego imię i przydomek.
Zapoznaj się z obrazami z galerii lub ich opisami i wymień motywy wędrowne obecne w tych dziełach.
Jednym z najpopularniejszych motywów wędrownych w literaturze jest bohaterska śmierć rycerza. Pojawia się on m.in. w średniowiecznej Pieśni o Rolandzie. W polskiej literaturze motyw bohaterskiej i heroicznej śmierci poniesionej w obronie ojczyzny został utrwalony w wielu utworach powstałych w czasach zaborów. Przykładem mogą być wiersze Adama Mickiewicza Śmierć pułkownika i Reduta Ordona.
Bohaterką wiersza Śmierć pułkownika jest Emilia Plater, która stanęła na czele oddziału partyzanckiego w czasie powstania listopadowego, walcząc odważnie z Rosjanami. W wierszu Emilia Plater umiera w wyniku odniesionych w walce ran, w rzeczywistości zmarła z wyczerpania w jednym z dworków na Litwie.
Konstanty Julian Ordon sportretowany w wierszu Reduta Ordona był dowódcą jednego z oddziałów broniących Warszawy przed Rosjanami w czasie powstania listopadowego. W scenie finałowej wiersza Ordon wysadza w powietrze redutę i ginie. W rzeczywistości przeżył jej wysadzenie i popełnił samobójstwo 56 lat po powstaniu listopadowym.
LegendaTaką legendę mi pokaż,
co siedzi wciąż
w jamie smoka
i kryje się w kopcu Kraka.
To jest legenda na plakat.Taką legendę mi przyślij,
co skacze z Wandą
do Wisły i mieszka
w Mysiej Wieży.
Taką legendę chcę przeżyć.Bo takie legendy uczą:
Śpiący Rycerze
się zbudzą,
Piast przyjdzie
I Kościuszko.
To są legendy nad łóżko.Malować je i powiesić.
Niech zawsze nad nami płyną
W pieśni.
A potem w szkolnym zeszycie,
napisać je sobie,
jak życie.Źródło: Józef Ratajczak, Legenda, [w:] tegoż, Wiersze dla dzieci, Warszawa 2000.
Opisz, kim jest podmiot liryczny wiersza Legenda.
Wyjaśnij, do kogo zwraca się podmiot liryczny i w jakiej formie.
Wymień legendy, które przywołuje podmiot liryczny.
Wytłumacz, dlaczego podmiot liryczny uważa, że wspominane przez niego legendy nadają się 'na plakat' i 'nad łóżko'.
Co ma na myśli podmiot liryczny wiersza, gdy mówi: 'Taką legendę chcę przeżyć'? Zaznacz prawidłową odpowiedź.
Wyjaśnij, jak podmiot liryczny chciałby utrwalić pamięć o legendarnych postaciach.
Wyjaśnij, dlaczego podmiot liryczny chce legendy 'napisać [...] sobie jak życie'.
Wymień pochodzący z legend motyw wędrowny, o którym mowa w wierszu.
Podzielcie się na trzy grupy i wykonajcie zadania.
Grupa 1:
Opracujcie plakat do przedstawienia składającego się z inscenizacji legend, o których mówi podmiot liryczny w pierwszej zwrotce wiersza Legenda. Gotowe dzieło przedstawcie całej klasie. Opowiedzcie o nim.
Grupa 2:
Opracujcie inscenizację legend (pomysły na wystawienie na scenie, scenariusz), o których mówi podmiot liryczny w drugiej zwrotce wiersza.
Grupa 3:
Namalujcie ilustracje do legend, o których mówi osoba podmiot liryczny w trzeciej zwrotce wiersza.