Lekcja 1. Nasze przedsiębiorstwo społeczne
Cele operacyjne
Uczniowie:
definiują pojęcie marginalizacji,
wyjaśniają zasady funkcjonowania przedsiębiorstw społecznych,
charakteryzują zasadę solidaryzmu społecznego,
wymieniają podstawowe zasady ekonomii społecznej,
skutecznie współpracują w zespole,
rozwijają kreatywność i umiejętność korzystania z różnych źródeł informacji.
Formy i metody pracy
burza mózgów, dyskusja, praca w małych zespołach, praca z filmem.
Środki dydaktyczne
pracownia komputerowa lub komputer z dostępem do internetu, lub telefony/smartfony uczniów, kartki papieru A4, ewentualnie flipcharty, kolorowe flamastry.
Część I. Przebieg zajęć – opis przebiegu zajęć
Lekcja rozpoczyna się od wyjaśnienia (lub przypomnienia) uczniom pojęcia ekonomia społeczna – to sfera aktywności obywatelskiej, która poprzez działalność gospodarczą i działalność pożytku publicznego służy integracji zawodowej i społecznej osób zagrożonych marginalizacją społeczną, tworzeniu miejsc pracy, świadczeniu usług społecznych użyteczności publicznej (na rzecz interesu ogólnego) oraz rozwojowi lokalnemu: https://www.gov.pl/web/rodzina/czym-jest-ekonomia-spoleczna-i-solidarna W tym miejscu można wyświetlić uczniom film: Przedsiębiorstwo społeczne
– co to jest https://youtu.be/M4lb5WdFq0g.Nauczyciel prosi o przypomnienie, czym jest wykluczenie społeczne. Pyta uczniów, jakie grupy są szczególnie marginalizowane w regionie, prosi o zapisanie tych grup na tablicy. Spośród nich uczniowie wybierają 5 grup znajdujących się w najtrudniejszej sytuacji. Czy uczniowie znają przedsiębiorstwa społeczne (stowarzyszenia, fundacje, spółdzielnie) zatrudniające osoby zagrożone wykluczeniem? Nauczyciel zachęca uczniów do krótkiej dyskusji (ok. 5 minut)
na temat tego, jakie przedsiębiorstwa społeczne byłyby wskazane w ich otoczeniu, regionie.Uczniowie dowiadują się, że podczas zajęć będą mieli za zadanie stworzyć zarys przedsiębiorstwa społecznego.
Uczniowie dzielą się na 5 zespołów i każdy z nich otrzymuje przydzieloną losowo jedną grupę marginalizowaną, o której przed chwilą rozmawialiście. Ich zadaniem jest, wykorzystując wiedzę z poprzednich zajęć oraz dostępne informacje w internecie, wymyślenie przedsiębiorstwa społecznego, które będzie w stanie zaktywizować przydzieloną im grupę. Nauczyciel rozdaje poszczególnym grupom zadania i materiały pomocnicze (mogą wykorzystać do prezentacji papier, flipchart, flamastry, komputer itp.) i określa czas pracy, a także prosi uczniów,
aby przygotowali się do prezentacji swojego przedsiębiorstwa.Uczniowie prezentują swoje przedsiębiorstwa (każda grupa wiesza na tablicy swoją kartę przedsiębiorstwa) i wyjaśniają, w jaki sposób włączyli do tworzonych przedsiębiorstw osoby, którymi grupa szczególnie miała się zaopiekować.
Nauczyciel prosi uczniów o przydzielenie 1 głosu (karteczki samoprzylepne
lub cenki, lub flamaster) wybranemu przedsiębiorstwu, ogłasza zwycięskie przedsiębiorstwo. Warto powiedzieć uczniom, że ta forma działalności jest dzisiaj społecznie bardzo ważna, do tego stopnia, że przy Ministerstwie Rodziny i Polityki Społecznej powstał Departament Ekonomii Społecznej i Solidarnej, który opracował Krajowy Program Ekonomii Społecznej (KPRS). Obecny, uchwalony przez rząd program będzie obowiązywał do 2023 r. Jednym ze wskaźników tego programu jest zwiększenie członkostwa osób młodych (16‑34 lata) w podmiotach ekonomii społecznej i solidarnej. Młodzież ma szansę tworzyć dla siebie nowe, ciekawe miejsca pracy i wspierać nie tylko samorząd lokalny, środowisko lokalne, ale i innych potrzebujących pomocy. Każde województwo posiada ośrodki wspierania ekonomii społecznej, w których można otrzymać informacje i pomoc, np. w założeniu przedsiębiorstwa społecznego, w kwestii wsparcia finansowego, prawnego itd. (np. Dolnośląski Ośrodek Wspierania Ekonomii Społecznej, Świętokrzyski, Mazowiecki itd.).Nauczyciel proponuje uczniom i uczennicom obejrzenie filmów prezentujących wybrane przedsiębiorstwa społeczne. Można też zaprezentować jako przykład dobrej praktyki wybrane przedsiębiorstwo społeczne, np. PANATO z Wrocławia (dostęp 18.05.2020) strona https://panato.org/ i fanpage https://www.facebook.com/PracowniaPANATO lub inne z właściwego regionu.
Na zakończenie nauczyciel prosi uczniów o dokończenie zdania: Dzisiaj uświadomiłem/am sobie, że…
Część II. Ćwiczenia i materiały pomocnicze
Materiał pomocniczy nr 1
Zadanie dla grupy: Czas wykonania 30 minut.
Podzielcie między siebie zdania, wybierzcie osobę, która przedstawi wyniki Waszej pracy. Korzystając z wiedzy szkolnej oraz dostępnych źródeł internetowych, przedstawcie zarys przedsiębiorstwa społecznego, które stworzycie dla przydzielonej Wam grupy zagrożonej wykluczeniem społecznym. Postarajcie się określić mocne strony przydzielonej Wam grupy (doświadczenie, pasje, zainteresowania…). Może uda się osobom wykluczonym spełnić oczekiwania, marzenia dotyczące kariery zawodowej. Wyniki swojej pracy możecie przedstawić w formie graficznej, reklamówki, scenki, miniprezentacji komputerowej, wywiadu itp. – liczy się Wasza pomysłowość i kreatywność!
Materiały pomocnicze dla nauczyciela:
Przedsiębiorstwo społeczne ma kilka podstawowych cech wyróżniających
je od innych form aktywności obywateli:
tworzone jest dobrowolnie przez obywateli dla zaspokojenia ich potrzeb, co nie wyklucza udziału w tworzeniu i działaniu przedsiębiorstwa społecznego także instytucji publicznych czy też firm prywatnych,
łączy w sposób trwały działalność społeczną i działalność ekonomiczną,
działalność ekonomiczna jest instrumentem służącym realizacji celów społecznych i to one są w przedsiębiorstwie społecznym najważniejsze,
oznacza to między innymi, że zysk wypracowywany przez przedsiębiorstwo społeczne nie jest wartością samą w sobie, lecz służy realizacji celów społecznych,
działalność ekonomiczna nie tylko stanowi źródło dochodów działalności społecznej, ale generuje również miejsca pracy, w szczególności dla osób w trudnej sytuacji życiowej; pełni więc rolę aktywizującą i integrującą w wymiarze nie tylko zawodowym, ale także społecznym,
stosuje takie formy zarządzania, które starają się włączać pracowników w zarządzanie przedsiębiorstwem społecznym. Przedsiębiorstwo społeczne powinno mieć również bezpośrednio lub za pośrednictwem podmiotów założycielskich (np. stowarzyszenia) osobowość prawną, aby móc w pełni realizować działalność społeczną i ekonomiczną. Działalność ekonomiczna podejmowana jest przede wszystkim w formie działalności gospodarczej, dodatkowo także w ramach działalności statutowej odpłatnej w przypadku tych form prawnych przedsiębiorstw społecznych, w których jest ona możliwa do stosowania. Przedmiot i zakres prowadzonej działalności ekonomicznej zależy
od wyboru założycieli przedsiębiorstwa społecznego opartego z jednej strony o analizę rynku i ryzyka ekonomicznego, a z drugiej o analizę potrzeb i możliwości społecznych. Najczęściej jednak PS świadczą usługi, które mają istotne znaczenie dla społeczności lokalnej, w której działają, np. usługi opiekuńcze czy porządkowe.posiada status przedsiębiorstwa społecznego i jest wpisane do ogólnopolskiej bazy danych prowadzonej przez Departament Ekonomii Społecznej i Solidarnej Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej.
Przedsiębiorstwo społeczne można również opisać poprzez najważniejsze funkcje, które pełni:
aktywizuje zawodowo i społecznie osoby wykluczone z rynku pracy i wykluczone ze społeczności, np. niepełnosprawnych, kobiety, osoby powyżej 50 roku życia, pracowników byłych PGR‑ów, więźniów, bezdomnych, osoby bez wykształcenia, przedstawicieli mniejszości narodowych i etnicznych; dla tych osób rynek pracy jest zamknięty, a standardowe metody aktywizacji stosowane przez służby zatrudnienia są nieskuteczne,
uczy osoby wykluczone społecznie nowych kwalifikacji zawodowych,
prowadzi rehabilitację osób niepełnosprawnych,
uczy odpowiedzialności za siebie i innych,
uczy aktywności oraz przedsiębiorczości, a dla wielu osób jest przepustką
do otwartego rynku pracy,tworzy sieć wsparcia osób w podobnej sytuacji życiowej,
oferuje produkty i usługi użyteczne społecznie,
wspiera innych potrzebujących w społecznościach lokalnych, np. oferując za darmo swoje wyroby lub usługi przedszkolom, szkołom, domom dziecka, fundując stypendia,
inspiruje innych do działania,
skupia i integruje władze lokalne i mieszkańców, może stać się czynnikiem stymulującym rozwój społeczności lokalnych.
Źródło: Michał Guć, Wojciech Jagielski, Tomasz Schimanek, Anna Sienicka, Piotr Stronkowski, Krzysztof Więckiewicz, Jakub Wygnański, Przedsiębiorstwo społeczne w działaniu. Poradnik dla tych, którzy działają w przedsiębiorstwach społecznych, dla tych którzy chcą to robić, a także dla tych, którzy jeszcze o tym nie myśleli, Warszawa 2009 (dostęp 16.11.2022 r.), [http://www.owes.info.pl/biblioteka/a001-2009-05_przedsieb_spoleczne_w_dzialaniu.pdf
Ustawa z dnia 5 sierpnia 2022 r. o ekonomii społecznej: https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20220001812 (dostęp 06.09.2023).
Przedsiębiorstwo społeczne – krok po kroku
I. Koncepcja: zarys wizji firmy i jej rozwoju, uwarunkowania społeczne, ekonomiczne i prawne z wyborem formy prawnej włącznie (spółdzielnia socjalna, stowarzyszenie, fundacja, spółka prawa handlowego o statusie non for profit).
II. Lokalizacja
III. Zatrudnienie
IV. Zasoby
V. Branża
Poszukiwanie miejsca na rynku dla firmy społecznej jest kluczowe. To właściwe zdefiniowanie niszy rynkowej, odnalezienie ekonomicznego sensu funkcjonowania przedsiębiorstwa społecznego realizującego potrzeby klientów jest podstawą sukcesu gospodarczego.
Działalność pożytku publicznego: https://poradnik.ngo.pl/co-to-sa-organizacje-pozytku-publicznego (dostęp 06.09.2023).
Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie zmienia model współpracy pomiędzy organizacjami pozarządowymi a organami administracji publicznej, wprowadzając obowiązek współdziałania tych organów z organizacjami pozarządowymi. Nowa ustawa stoi na stanowisku zasady pomocniczości, decydując o przekazaniu wykonywania zadań publicznych organizacjom pożytku publicznego wraz z wyposażeniem tych organizacji w środki finansowe na ich realizację.
Co to jest działalność pożytku publicznego?
Działalnością pożytku publicznego jest działalność społecznie użyteczna, prowadzona przez organizacje pozarządowe oraz inne podmioty w sferze zadań publicznych określonych w ustawie.
Zadania publiczne zaliczone do działalności pożytku publicznego wymienia ustawa w art. 4, zgodnie z którym do sfery zadań publicznych zaliczono zadania w zakresie:
pomocy społecznej, w tym pomocy rodzinom i osobom w trudnej sytuacji życiowej oraz wyrównywania szans tych rodzin i osób,
zapewnienia zorganizowanej opieki byłym żołnierzom zawodowym, którzy uzyskali uprawnienie do emerytury wojskowej lub wojskowej renty inwalidzkiej, inwalidom wojennym i wojskowym oraz kombatantom,
działalności charytatywnej,
podtrzymywania tradycji narodowej, pielęgnowania polskości oraz rozwoju świadomości narodowej, obywatelskiej i kulturowej,
działalności na rzecz mniejszości narodowych,
ochrony i promocji zdrowia,
działania na rzecz osób niepełnosprawnych,
promocji zatrudnienia i aktywizacji zawodowej osób pozostających bez pracy i zagrożonych zwolnieniem z pracy,
upowszechniania i ochrony praw kobiet oraz działalność na rzecz równych praw kobiet i mężczyzn,
działalności wspomagającej rozwój gospodarczy, w tym rozwój przedsiębiorczości,
działalności wspomagającej rozwój wspólnot i społeczności lokalnych,
nauki, edukacji, oświaty i wychowania,
krajoznawstwa oraz wypoczynku dzieci i młodzieży,
kultury, sztuki, ochrony dóbr kultury i tradycji,
upowszechniania kultury fizycznej i sportu,
ekologii i ochrony zwierząt oraz ochrony dziedzictwa przyrodniczego,
porządku i bezpieczeństwa publicznego oraz przeciwdziałania patologiom społecznym,
upowszechniania wiedzy i umiejętności na rzecz obronności państwa,
upowszechniania i ochrony wolności i praw człowieka oraz swobód obywatelskich, a także działań wspomagających rozwój demokracji,
ratownictwa i ochrony ludności,
pomocy ofiarom katastrof, klęsk żywiołowych, konfliktów zbrojnych i wojen w kraju i za granicą,
upowszechniania i ochrony praw konsumentów,
działań na rzecz integracji europejskiej oraz rozwijania kontaktów i współpracy między społeczeństwami,
promocji i organizacji wolontariatu,
działalności wspomagającej technicznie, szkoleniowo, informacyjnie lub finansowo organizacje pozarządowe oraz kościelne osoby prawne i stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego w zakresie wykonywania zadań określonych powyżej.
Kto może wykonywać działalność pożytku publicznego?
Działalność pożytku publicznego może być prowadzona przez wszystkie organizacje pozarządowe, a nie tylko przez organizacje pożytku publicznego (jednak tylko organizacje pożytku publicznego mają przyznane szczególne przywileje, zwłaszcza w sferze podatkowej).