Lekcja 1. Poza nawiasem społeczeństwa – kogo wspiera ekonomia społeczna i solidarna?
Podstawa programowa
Uczniowie:
wyjaśniają i analizują prawidłowości życia społecznego oraz wybrane współczesne procesy społeczne,
wykorzystują swą wiedzę do interpretacji wydarzeń życia społecznego,
rozpoznają przypadki łamania praw człowieka, problemy życia codziennego i kreują możliwe sposoby ich rozwiązania,
analizują kwestię godności ludzkiej i przedstawiają prawa, które przysługują każdemu człowiekowi,
wymieniają potrzeby osób wykluczonych.
Część I. Przebieg zajęć – opis przebiegu zajęć
Przed lekcją warto poprosić uczniów, aby przypomnieli sobie, jakie znają z literatury i historii wyobrażenie idealnych państw i sąsiedztwa.
Na początku lekcji nauczyciel zapowiada, że celem zajęć będzie omówienie zagadnienia wykluczenia społecznego. Informuje, że ludzie w sposób naturalny pragną żyć w idealnym i sprawiedliwym świecie. Wyjaśnia, że dzieje myślenia utopijnego sięgają historycznych początków kultury europejskiej. Opisy społeczności żyjących w dobrobycie i powszechnym szczęściu znajdujemy już w mitach poetyckich.
Nauczyciel pyta uczniów o znane z historii i literatury postacie myślicieli i pisarzy, którzy próbowali opisać idealne państwo, w którym wszyscy żyliby w dobrobycie. W razie potrzeby informuje, że najbardziej znane wizje doskonałych państw i społeczeństw znajdują się w dziełach takich jak: Platon „Państwo”, Tomasz Morus „Utopia”, Tomasz Campanella „Miasto Słońca”, Franciszek Bacon „Nowa Atlantyda”, Ignacy Krasicki „Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki”, Herbert Georg Wells „Ludzie jak bogowie”, Anatol France „Na białym kamieniu”, Włodzimierz Lenin „Dwie utopie”, Aldous Huxley „Wyspa”. Przypomina, uczniom, że to od „Utopii” Morusa i nazwy wymyślonej przez niego fikcyjnej wyspy, utopią nazywamy gatunek literacki opisujący nieistniejące państwa, w których nie ma miejsca na zło, krzywdę i niesprawiedliwość. Podobnie utopią nazywamy filozoficzne czy polityczne koncepcje idealnej społeczności. Dziś już wiemy, że wizje te nie są możliwe do wcielenia w życie. Jednak właśnie dzięki nim ludzie zakładają możliwość lepszego urządzenia świata i tworzą nowe projekty społeczne, które są ważnym elementem krytyki zastanych form życia społecznego i państwowego oraz narzędziem walki politycznej.
Nauczyciel proponuje uczniom ćwiczenie, w którym wcielą się w wizjonerów przyszłości. Dzieli uczniów na małe zespoły, rozdaje duże arkusze papieru i markery i prosi, aby wspólnie sporządzili mapę myśli, która przedstawi nie utopijne czy idealne, ale solidarne społeczeństwo. Po 15 minutach liderzy zespołów przedstawiają wypracowane koncepcje. Po zaprezentowaniu pomysłów wszystkich zespołów nauczyciel prosi uczniów o wskazanie wizji społeczeństwa, która najbardziej im się spodobała wraz z podaniem uzasadnienia.
Warto zwrócić uwagę na to, który zespół, tworząc mapy myśli uwzględnił w swojej koncepcji fakt, że nie wszyscy ludzie potrafią się odnaleźć w otaczającym ich systemie. W każdych czasach z różnych względów - biologicznych, osobowościowych, losowych - ludzie pozostają wykluczeni z życia społecznego. Nie uczestniczą oni w pełni w ważnych obszarach życia społecznego
– gospodarce, kulturze czy polityce. Wykluczenie społeczne jest jednym z ważniejszych problemów współczesnej polityki na świecie. Negatywne konsekwencje tego zjawiska rzutują bowiem w każdym zakątku świata na jakość życia mieszkańców oraz integrację społeczeństwa. Stąd coraz bardziej zwraca się uwagę na łączenie celów ekonomicznych ze społecznymi, czyli stymulację zrównoważonego rozwoju gospodarczego, korzystnego nie dla poszczególnych jednostek, ale dla całej wspólnoty lokalnej.Nauczyciel pyta uczniów, jakie procesy społeczno‑gospodarcze sprzyjają poszerzaniu się liczby osób należących do grup wykluczenia społecznego. Wspólnie z uczniami przeprowadza burzę mózgów i zapisuje podane propozycje na tablicy np. słaby system edukacji, transformacja ustrojowa, kryzys ekonomiczny, współzależna globalna gospodarka, technicyzacja, zmiany demograficzne, zanieczyszczenie środowiska, kryzys klimatyczny, epidemie globalne etc. Podsumowując ćwiczenie, warto podkreślić, że każdy człowiek z różnych przyczyn, często od niego niezależnych, może znaleźć się poza poziomem czy stylem życia uznawanym za właściwy przez dominującą grupę społeczną. Coraz więcej osób zmaga się z licznymi wyzwaniami społecznymi związanymi z niezrównoważonym modelem gospodarczym, takimi jak: wyzysk, złe warunki życia i pracy, zmiany klimatu, zanieczyszczenie środowiska oraz wyczerpywanie się zasobów naturalnych. Idea godziwego życia dla wszystkich ludzi nie przystaje do dominującego obecnie modelu gospodarczego opartego
na konkurencji oraz pogoni za zyskiem, co prowadzi do licznych kryzysów.Nauczyciel przedstawia uczniom listę grup społecznych najbardziej narażonych na wykluczenie społeczne. Następnie proponuje pracę zespołową (dla 5 zespołów) i losowo przydziela cztery kategorie grup najbardziej zagrożonych wykluczeniem społecznym. Uczniowie mają zastanowić się nad ich sytuacją i na podstawie własnych obserwacji, doświadczeń oraz pojawiających się informacji w mediach wypełnić kartę pracy z materiału pomocniczego nr 2. Po 10 minutach przedstawiciele zespołów odczytują wyniki pracy.
Nauczyciel podsumowuje wszystkie ćwiczenia i wysuwa wniosek, że nierówność i zróżnicowanie to cechy ludzkiego świata w każdej z kolejnych epok. W konsekwencji powodują one stan dezintegracji społecznej i jego rozpad. Przeciwdziałanie wykluczeniu i jego przezwyciężanie jest powinnością państwa demokratycznego, jego polityków, a także władz samorządowych. Pomocą służą organizacje pozarządowe i różne organizacje społeczne. Dlatego zagadnienie walki z ubóstwem i wykluczeniem społecznym znajduje się w ostatnich latach w centrum zainteresowania Unii Europejskiej oraz ONZ, które w swoich wytycznych dla krajów członkowskich promują nowy wzorzec społeczny, gdzie gospodarka społeczna i solidarna odgrywa kluczową rolę. Świadczą o tym dokumenty takie jak Agenda ONZ 2030, wytyczne ONZ dotyczące biznesu i praw człowieka oraz wytyczne OECD dla przedsiębiorstw wielonarodowych, a także odnowione zobowiązanie Rady Europejskiej, wyrażone w opublikowanym w czerwcu 2017 r. dokumencie Nowy konsensus europejski w sprawie rozwoju
– nasz świat, nasza godność, nasza przyszłość. Polska jest członkiem tych organizacji i dlatego też w naszym kraju Rada Ministrów w 2019 r. przyjęła dokument pn. Krajowy Program Rozwoju Ekonomii Społecznej do 2023 roku. Ekonomia Solidarności Społecznej (KPRES), którego celem jest wzmocnienie procesów dotyczących zwiększania spójności i solidarności społecznej, a także rozwoju lokalnego i społeczno‑gospodarczego włączającego w życie społeczne osoby w szczególnie trudnej sytuacji społecznej. Warto wiedzieć, że w Europie istnieje około dwóch milionów organizacji działających w nurcie ekonomii społecznej i solidarnej, które stanowią 10% wszystkich przedsiębiorstw i zatrudniają ponad 11 milionów ludzi (co stanowi 6% zatrudnionych w całej Unii Europejskiej).Nauczyciel zapowiada, że na kolejnych zajęciach uczniowie dowiedzą się, w jaki sposób w Polsce organizacje pozarządowe pomagają osobom narażonym na wykluczenie społeczne.
Propozycje aktywności uczniowskich do wykorzystania przez nauczyciela podczas lekcji
Uczniowie podają przykłady osób z ich otoczenia, które znajdują się w trudnej sytuacji życiowej. Przy podsumowywaniu przykładów można wykorzystać materiał pomocniczy nr 1.
Oglądają wizję utopii zawartą na stronie www.https://quadranting.com/2018/02/26/two-visions-of-utopia. Odpowiadają na pytanie – jakie społeczeństwo przedstawia to dzieło?
Nauczyciel podsumowuje wypowiedzi uczniów i wyjaśnia pojęcia: wykluczenie społeczne, społeczeństwo solidarne.
Uczniowie wyszukują w internecie informacje wyjaśniające pojęcie utopia, wykluczenie społeczne i społeczeństwo solidarne.
Sformułuj i zapisz pięć argumentów za koniecznością pomagania ludziom z grup narażonych na wykluczenie społeczne
Część II. Ćwiczenia i materiały pomocnicze
Materiał pomocniczy nr 1
Grupy najbardziej narażone na wykluczenie społeczne:
Dzieci i młodzież ze środowisk zaniedbanych.
Dzieci wychowujące się poza rodziną.
kobiety samotnie wychowujące dzieci.
kobiety pozostające poza rynkiem pracy.
Ofiary patologii życia rodzinnego.
Osoby o niskich kwalifikacjach zawodowych oraz z niskim wykształceniem.
Osoby zamieszkujące tereny wiejskie, które znajdują się w znacznym oddaleniu
od większych ośrodków miejskich i miast.Osoby zagrożone eksmisją z zamieszkiwanych lokali.
Osoby długookresowo bezrobotne.
Osoby żyjące w bardzo trudnych warunkach mieszkaniowych.
Osoby niepełnosprawne.
Osoby chorujące psychicznie.
Osoby przewlekle chore.
Uzależnieni od alkoholu, substancji psychoaktywnych.
Osoby opuszczające zakłady karne i poprawcze.
Starsze osoby samotne.
Bezdomni.
Imigranci, uchodźcy.
Osoby należące do etnicznej mniejszości romskiej.
Osoby homoseksualne, biseksualne, transseksualne.
Materiał pomocniczy nr 2
