Lekcja 1. Przedsiębiorstwo społeczne – zysk czy strata?

Cele operacyjne

Uczniowie:

• wymieniają podstawowe kryteria klasyfikacji przedsiębiorstw,

• wyjaśniają pojęcia: ekonomia społeczna i ekonomia solidarna, przedsiębiorstwo społeczne,

• wskazują organ administracji rządowej odpowiadający za rozwój przedsiębiorczości społecznej,

• wymieniają główne zasady, na jakich opiera się przedsiębiorczość społeczna,

• rozróżniają przedsiębiorstwo społeczne od przedsiębiorstwa nastawionego na maksymalizację zysku.

Podstawa programowa

• uczniowie poznają elementarne pojęcia z zakresu podstaw przedsiębiorczości,

• rozumieją zasady zarządzania oraz społecznej odpowiedzialności w funkcjonowaniu przedsiębiorstwa,

• poznają zasady funkcjonowania przedsiębiorstwa w gospodarce rynkowej, formy organizacyjno‑prawne,

• przyjmują postawy etyczne, społecznej solidarności i odpowiedzialności w życiu gospodarczym,

• znają klasyfikację przedsiębiorstw, źródła finansowania działalności, zarządzanie przedsiębiorstwem, społeczną odpowiedzialność przedsiębiorstw, funkcjonowanie przedsiębiorstwa,

• charakteryzują podstawowe formy organizacyjno‑prawne przedsiębiorczości społecznej (w tym spółdzielnia pracy, spółdzielnia socjalna, stowarzyszenie, fundacja.

Formy i metody pracy

• praca w małych zespołach, praca z internetem, minidyskusja.

Środki dydaktyczne

• arkusze dużego papieru i markery dla zespołów, taśma malarska, materiały pomocnicze,

• internet i linki:  https://www.youtube.com/watch?v=e-AI-JSU2s4 (dostęp
  na 03.02.2021), przedsiębiorstwo społeczne https://youtu.be/M4lb5WdFq0g (dostęp na 03.02.2021).

Część I. Przebieg zajęć – opis przebiegu zajęć

1. Nauczyciel dzieli uczniów na małe, czteroosobowe zespoły. Wręcza im kserokopię materiału pomocniczego nr 1. i prosi, aby wspólnie sporządzili notatkę, która wyjaśnia, na podstawie czego klasyfikuje się przedsiębiorstwa i czym one różnią się od siebie jako główne jednostki kształtujące gospodarkę w państwie. Prosi chętnych liderów zespołów o odczytanie notatek i zadaje pytanie: Po co zakłada się firmę? Zapisuje wszystkie odpowiedzi uczniów na tablicy. Warto zwrócić uwagę, że na ogół kojarzymy termin „przedsiębiorstwo” z zarabianiem pieniędzy, maksymalizacją zysku, majątkiem służącym do jego pomnażania. Nauczyciel pyta, czy ktoś w klasie słyszał o przedsiębiorstwach, które nazywa się społecznymi (jeśli znajdą się w klasie tacy uczniowie, warto poprosić ich o krótkie wypowiedzi, zapytać o źródło wiedzy, pochwalić).

2. Nauczyciel podaje teraz temat i cele zajęć. Wyjaśnia, że przedsiębiorstwo społeczne wyróżnia spośród innych rodzajów przedsiębiorstw to, że celem jego działalności nie jest maksymalizacja zysku, ale przede wszystkim działanie na rzecz społeczeństwa poprzez zatrudnianie i integrację osób niepełnosprawnych, bezrobotnych oraz seniorów, czyli osób znajdujących się w trudnej sytuacji życiowej i zagrożonych wykluczeniem społecznym. Takich przedsiębiorstw różnych branż jest w Polsce coraz więcej. To jest ok. 94 tys. podmiotów, które zatrudniają blisko 345 tys. pracowników, co stanowi ok. 2,3% zatrudnienia w gospodarce Polski.

3. Nauczyciel objaśnia, że taki obszar aktywności obywatelskiej, która poprzez działalność ekonomiczną i działalność pożytku publicznego służy integracji zawodowej i społecznej osób zagrożonych marginalizacją społeczną, tworzeniu miejsc pracy, świadczeniu usług społecznych użyteczności publicznej (na rzecz interesu ogólnego) oraz rozwojowi lokalnemu, nazywamy ekonomią społeczną.
   Tę zaś część ekonomii społecznej, której podstawowym celem jest aktywizacja zawodowa i integracja społeczna, w tym reintegracja zawodowa i społeczna osób zagrożonych wykluczeniem społecznym, oraz rehabilitacja społeczna i zawodowa osób niepełnosprawnych, nazywamy ekonomią solidarną.

4. Nauczyciel informuje uczniów, że za rozwój ekonomii społecznej i solidarnej w Polsce odpowiedzialny jest Minister Rodziny i Polityki Społecznej, któremu podlega Departament Ekonomii Społecznej i Solidarnej (DES) funkcjonujący
   od listopada 2017 r. Przez ten departament przy udziale członków Krajowego Komitetu Rozwoju Ekonomii Społecznej został przygotowany dokument, w którym przedstawiono przede wszystkim plany i działania realizowane przez administrację rządową na szczeblu krajowym oraz kompleksową strukturę systemu wsparcia ekonomii społecznej na poziomie regionalnym, z uwzględnieniem roli innych przedstawicieli sektora administracji rządowej, a także jednostek samorządu terytorialnego i sektora ekonomii społecznej i solidarnej. Dokument ten nosi nazwę: Krajowy Program Rozwoju Ekonomii Społecznej do 2023 roku. Ekonomia Solidarności Społecznej (Monitor Polski z 2019 r. poz. 214).

5. Nauczyciel proponuje uczniom obejrzenie jednego z krótkich filmików na kanale YouTube, które wyjaśniają, czym jest firma społeczna. Do wyboru :

• Przedsiębiorstwo społeczne https://youtu.be/M4lb5WdFq0g (dostęp
  na 03.02.2021),

• Zrób Dobry Biznes – czym są przedsiębiorstwa społeczne? https://www.youtube.com/watch?v=NkvlXY3v9jE 
  (dostęp na 03.02.2021).

6. Nauczyciel informuje uczniów, że tworzenie przedsiębiorstw społecznych stanowi bardzo istotny element polityki społecznej państwa. Ponieważ służą
   one zatrudnianiu osób bezrobotnych i będących w trudnej sytuacji np. z powodu niepełnosprawności lub ubóstwa, to ich funkcjonowanie wspierane jest między innymi ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego wg zasad i definicji zawartych w wytycznych w zakresie realizacji przedsięwzięć w obszarze włączenia społecznego i zwalczania ubóstwa z wykorzystaniem środków EFS i Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Warto scharakteryzować przykładowe formy prawne przedsiębiorstw społecznych, wykorzystując materiał pomocniczy nr 2.

7. Nauczyciel zaprasza teraz uczniów do porównania firmy nastawionej na maksymalizację zysku i przedsiębiorstwa społecznego. Dzieli uczniów na czteroosobowe zespoły i wręcza im do uzupełnienia tabelę z materiału pomocniczego nr 3. wraz z kopertą, która zawiera odpowiedzi, jakie należy wybrać i wkleić na właściwe miejsce w tabeli (materiał pomocniczy nr 4). Zespół, który najszybciej wybierze właściwe odpowiedzi, odczytuje je głośno, aby inne zespoły mogły skorygować uzupełnianą tabelę.

8. Nauczyciel inicjuje krótką dyskusję wśród uczniów, pytając, jaki rodzaj przedsiębiorstwa według nich jest bardziej przyjazny ludziom i dlaczego.
   Nie rozstrzyga wyników dyskusji, tylko zachęca do obejrzenia w internecie kampanii społecznej „Właśnie po to” (dostęp na 03.02.2021): https://www.youtube.com/watch?v=e-AI-JSU2s4.

9. Po obejrzeniu spotu nauczyciel pyta uczniów, czy już wiedzą, dlaczego ważny
   jest rozwój ekonomii społecznej i solidarnej oraz społecznej przedsiębiorczości. Zbiera wypowiedzi uczniów i podsumuje: Ekonomia społeczna i solidarna przynosi wiele korzyści nie tylko osobom dotkniętym trudną sytuacją życiową,
   ale także całym społecznościom lokalnych, bo odpowiada bezpośrednio na potrzeby ludzi, którzy te społeczności tworzą, a tym samym przyczynia się do rozwoju społeczno‑gospodarczego całego kraju.

10. Uczniowie pracują w czteroosobowych zespołach. Nauczyciel wręcza każdemu z zespołów duży arkusz papieru oraz komplet markerów i prosi, aby uczniowie przygotowali plakat, który zachęci innych do zainteresowania się przedsiębiorczością społeczną. Zachęca do czerpania inspiracji w internecie, daje uczniom czas 15 minut na przygotowanie plakatu i po 1 minucie na jego zespołową prezentację. Gotowe plakaty warto powiesić na terenie budynku szkolnego.

11. W ramach podsumowania nauczyciel proponuje uczniom podjęcie dyskusji w kontekście wiedzy uzyskanej na lekcjach – przedsiębiorstwa społeczne są stratą czy zyskiem dla społeczności lokalnej? Mówi uczniom, że ciekawi go, na ile
    – dzięki tej lekcji – zainteresowali się działalnością przedsiębiorstw społecznych, i prosi, aby każdy uczeń na kartce zapisał liczbę punktów od 0 do 5 i podniósł w górę rękę, pokazując innym stopień swojego zainteresowania. Nauczyciel dziękuje uczniom za aktywny udział w zajęciach.

12. Wskazówka: W trakcie lekcji można wykorzystać Katalog Dobrych Praktyk, z opisem różnych przedsiębiorstw społecznych, który jest częścią pakietu edukacyjnego „Ekonomia Społeczna dla szkół”.

Część II. Ćwiczenia i materiały pomocnicze

Materiał pomocniczy nr 1

Podstawą podziału przedsiębiorstw są kryteria takie jak:

• wielkość przedsiębiorstwa,

• charakter prowadzonej działalności,

• forma własności.

Wszystkie przedsiębiorstwa łączy fakt, iż prowadzą działalność mającą przynieść zyski, które są wynikiem sprzedaży dóbr lub świadczenia usług. Poszczególne rodzaje przedsiębiorstw mają osobne regulacje prawne, dotyczące różnych sektorów. Odpowiednie typy przedsiębiorstw mają np. różne regulacje, jeśli chodzi o posiadanie licencji czy pozwoleń. Inaczej też wygląda możliwość pozyskania funduszy dofinansowujących ich działalność. Różne są także sposoby zarządzania przedsiębiorstwem. Jednym z najczęściej rozpatrywanych podziałów jest klasyfikacja przedsiębiorstw ze względu na ich wielkość. Kryteria użyte do selekcji poszczególnych jednostek to liczba zatrudnionych pracowników (liczba rocznych jednostek roboczych) oraz dane finansowe.

Wyróżniamy cztery podstawowe typy:

• mikroprzedsiębiorstwo – zatrudnienie średnioroczne pracowników to mniej niż 10 osób, a przychody netto lub suma bilansowa są mniejsze lub równe 2 mln EUR,

• małe przedsiębiorstwo – zatrudnienie średnioroczne pracowników to mniej niż 50 osób, a przychody netto lub suma bilansowa są mniejsze lub równe 10 mln EUR,

• średnie przedsiębiorstwo – zatrudnienie średnioroczne pracowników to mniej niż 250 osób, a przychody netto są mniejsze lub równe 50 mln EUR lub suma bilansowa jest mniejsza lub równa 43 mln EUR,

• duże przedsiębiorstwo – wszystkie pozostałe, które nie wpisują się w wyżej wymienione kryteria.

Przedsiębiorstwa dzielimy też ze względu na formę własności, czyli ze względu
na to, kto jest właścicielem przedsiębiorstwa. Mamy jeden główny podział: na przedsiębiorstwa sektora prywatnego oraz przedsiębiorstwa sektora publicznego. Z kolei w tych grupach występują kolejne podgrupy. W sektorze prywatnym właścicielami są: osoby fizyczne, spółki cywilne czy spółdzielnie, w sektorze publicznym mamy zaś do czynienia z przedsiębiorstwami należącymi do Skarbu Państwa, przedsiębiorstwami komunalnymi.

Materiał pomocniczy nr 2

Przykładowe formy prawne przedsiębiorstw społecznych

W Polsce funkcjonuje dość szeroki katalog podmiotów, które możemy nazwać przedsiębiorstwami społecznymi. Działalność każdego z nich regulowana jest innymi przepisami prawa. Są to m.in.:

• spółki non for profit (np. spółki z o.o., spółki akcyjne), które poza działalnością gospodarczą prowadzą, zgodnie z zapisami w umowie spółki, działalność pożytku publicznego zgodnie z zapisami ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie,

• spółdzielnie socjalne (w tym spółdzielnie socjalne zakładane przez osoby prawne) działające na podstawie ustawy o spółdzielniach socjalnych i prawa spółdzielczego,

• organizacje pozarządowe (stowarzyszenia i fundacje) prowadzące działalność ekonomiczną, działające na podstawie ustawy o stowarzyszeniach, ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie oraz ustawy o fundacjach,

• spółdzielnie pracy, spółdzielnie inwalidów i niewidomych oraz spółdzielnie osób prawnych działające na podstawie prawa spółdzielczego, towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych, działające na podstawie ustawy o działalności ubezpieczeniowej.

Materiał pomocniczy nr 3

R1QGqVl664lCW

Ilustracja przedstawia tabelę, która ma sześć wierszy i trzy kolumny. W pierwszej kolumnie jest informacja: wiersz drugi - Kogo przede wszystkim zatrudnia?, wiersz trzeci - Co jest najważniejszym deklarowanym celem ekonomicznym?, wiersz czwarty - Czy jest limit wynagrodzeń dla pracowników?, wiersz piąty - Na co przeznacza się dochody?, wiersz szósty - W jaki sposób podejmowane są decyzje? W pierwszym wierszu, druga kolumna jest informacja: Przedsiębiorstwo nastawione na zysk. W pierwszym wierszu, trzecia kolumna jest informacja: Przedsiębiorstwo społeczne.

Materiał pomocniczy nr 4

RxvULCPVDhhRp

Ilustracja przedstawia tabelę z informacjami na temat przedsiębiorstw nastawionych na zysk i przedsiębiorstw społecznych.