Lekcja 3. Napraw błąd. Bariery osób z niepełnosprawnością
Cele operacyjne
Uczniowie:
rozumieją, że każdemu człowiekowi należy się szacunek, bez względu na jego sytuację życiową i pozycję społeczną,
potrafią współpracować w małych zespołach, wyszukiwać i przetwarzać informacje z różnych źródeł,
znają rodzaje podmiotów ekonomii społecznej umożliwiających zatrudnienie osób z niepełnosprawnościami.
Formy i metody pracy
dyskusja, praca w małych zespołach, projekt edukacyjny.
Podstawa programowa
Uczniowie:
podnoszą kompetencje osobiste i społeczne niezbędne na rynku pracy oraz wzmacniają motywację do pracy,
projektują działania w zakresie zakładania własnego przedsiębiorstwa lub podejmowania innych przedsięwzięć o charakterze społeczno‑ekonomicznym,
efektywnie uczestniczą w pracy zespołowej z wykorzystaniem umiejętności w zakresie komunikacji interpersonalnej oraz wdrażają zasady skutecznego przywództwa w organizacji,
kształtują w sobie postawy pro aktywności, odpowiedzialności za siebie i innych oraz umiejętnego godzenia własnego dobra z dobrem innych ludzi.
Środki dydaktyczne
komputer, rzutnik multimedialny, tablica lub flipchart, flamastry.
Część I. Przebieg zajęć – opis przebiegu zajęć
Zachodzące w ogromnym tempie zmiany we współczesnym świecie sprawiają,
że dla przedsiębiorstw nie tylko zysk ale i działania na rzecz środowiska lokalnego, wspólnoty, ludzi z grup marginalizowanych stały się wręcz obowiązkowe. Wielkie korporacje w swoich priorytetach mają wpisane programy prospołeczne i lokalne. Ekonomia społeczna, kooperatywy, powrót do spółdzielni stają się zagadnieniami ważnymi w wielu obszarach gospodarki, nauki, edukacji.Uczniowie być może uczestniczyli już w lekcjach nt. ekonomii społecznej lub odwiedzali przedsiębiorstwa społeczne, poznawali zasady funkcjonowania różnych podmiotów ekonomii społecznej w rzeczywistości lub oglądając filmy prezentujące taką działalność. Wiele z przedsiębiorstw działa „z i dla” osób z niepełnosprawnościami. Uczniowie/ uczennice na wcześniejszej lekcji byli proszeni o sprawdzenie w najbliższym otoczeniu i ulubionych miejscach spotkań dostępności tych miejsc dla ludzi niepełnosprawnych. Nauczyciel prosi o przedstawienie spostrzeżeń. Jeśli zostały zrobione zdjęcia i jest możliwy dostęp do komputera, wyświetl je na ekranie. Nauczyciel inicjuje rozmowę o rodzajach barier dla osób niepełnosprawnych. Najczęściej będą to bariery architektoniczne i komunikacyjne (nieodpowiednie podjazdy, wysokie krawężniki, schody, wąskie drzwi, przejścia itd.). Zapytaj, jakie inne bariery dostrzegli np. u fryzjera, w sklepie, barze, kinie, teatrze, muzeach, parkach.
Należy pokazać uczniom/uczennicom logo z różnymi rodzajami niepełnosprawności (Materiał pomocniczy nr 1). Nauczyciel prosi o wyjaśnienie
– odczytanie pokazanych symbolicznie niepełnosprawności – oraz czyta uczniom prawidłowe określenia niepełnosprawności. Należy zwrócić uwagę, że ma to wymiar szacunku dla tych osób:
niepełnosprawność ruchowa,
niepełnosprawność intelektualna,
niepełnosprawność narządu wzroku,
niepełnosprawność słuchu i/lub mowy.
Nauczyciel zadaje pytanie: Jakie przeszkody napotykają te osoby z innymi niż ruchowe niepełnosprawnościami w codziennym życiu.
W podsumowaniu należy powiedzieć, że osoby z niepełnosprawnością należą do grupy zagrożonej wykluczeniem społecznym. Często te osoby, o czym nie mamy pojęcia, napotykają w życiu nie tylko bariery komunikacyjne i architektoniczne, ale także: technologiczne, bytowe, dostępu do informacji, zdrowotne, kultury, integracyjne, edukacyjne, mieszkaniowe itd. Nauczyciel czyta lub wyświetla na ekranie materiał pomocniczy nr 2.5. Uczniowie czytają w parach materiał pomocniczy nr 3. i zaznaczają definicje oraz odpowiadają na pytanie, która z nich ma szerszy kontekst społeczny i otwiera szansę na reintegracje społeczną.
Uczniowie dzielą się na 4 zespoły, z których każdy otrzymuje losowo jeden symbol niepełnosprawności. Każdy z zespołów wyszukuje w Internecie przykład podmiotu ekonomii społecznej w którym osoba niepełnosprawna mogłyby znaleźć zatrudnienie lub uczestniczyć w kursach, zajęciach reintegracyjnych, poszukać wsparcia (uczniowie/uczennice korzystają z komputerów lub własnych telefonów komórkowych). 15 min. Po upływie czasu nauczyciel prosi uczniów/uczennice, aby podali przykłady podmiotów ekonomii społecznej angażujących ludzi z określonymi niepełnosprawnościami. Można także zaproponować poniższe przykłady:
www.ognisko.org.pl – Przedsiębiorstwo Społeczne „Ognisko” sp. z o.o. jest firmą, która w umiejętny sposób łączy cele społeczne działalności z wypracowywaniem wartości ekonomicznych. Przedsiębiorstwo powołane zostało przez ChSON „Ognisko” w celu tworzenia miejsc pracy dostosowanych do możliwości i potrzeb dorosłych osób niepełnosprawnych, chorujących psychicznie czy długotrwale bezrobotnych. Obecnie 80% pracowników przedsiębiorstwa to osoby z niepełnosprawnością intelektualną. Przedsiębiorstwo Społeczne „Ognisko”
sp. z o.o jest firmą produkcyjno‑usługową cechującą się różnorodnością oferty. Usługi świadczone przez przedsiębiorstwo obejmują: utrzymywanie czystości obiektów, wynajem sal szkoleniowych.www.awokado.krakow.pl – Awokado Lunch Bar jest prowadzony przez Spółdzielnię Socjalną „Ognisko”. Spółdzielnię Socjalną „Ognisko” założyły dwa podmioty prawne dla realizacji swoich celów statutowych: Chrześcijańskie Stowarzyszenie Osób Niepełnosprawnych Ich Rodzin i Przyjaciół „Ognisko” (www.ognisko.org.pl) oraz Fundacja „Ognisko”. Firma łączy w sobie cechy przedsiębiorczości poprzez prowadzenie działalności gospodarczej z działaniami nakierowanymi na realizację celu społecznego, jakim jest tworzenie środowiska pracy dostosowanego do możliwości i potrzeb dorosłych osób z niepełnosprawnością, chorujących psychicznie czy długotrwale bezrobotnych. Spółdzielnia działa na rzecz społecznej i zawodowej reintegracji jej pracowników, co oznacza działania mające na celu odbudowanie i podtrzymanie umiejętności uczestniczenia w życiu społeczności lokalnej i pełnienia ról społecznych w miejscu pracy i zamieszkania. Działalność Spółdzielni Socjalnej „Ognisko” daje osobom z niepełnosprawnością szansę zaistnienia na rynku pracy. Praca w Awokado Lunch Bar pozwala pracownikom nie tylko na ekonomiczne usamodzielnienie się, pozyskanie nowych kwalifikacji i umiejętności, ale przede wszystkim na aktywność zawodową podejmowaną w przyjaznym środowisku. Zatrudnienie w firmie spełnia również funkcję terapeutyczną, przyczyniając się do poprawy stanu zdrowia i samopoczucia osób w niej zatrudnionych.
www.opiekaitroska.pl Fundacja opieka i troska z Wrocławia zajmuje się m.in. osobami z doświadczeniem choroby psychicznej,
Podsumowanie
W ramach podsumowania należy powiedzieć, że wokół spotykamy osoby niepełnosprawne. Nauczyciel prosi chętną osobę o przeczytanie zasad savoir‑vivre'u, czyli jak zachowywać się wobec osób z niepełnosprawnościami (Materiał pomocniczy nr 4).
Na zakończenie uczniowie/uczennice oglądają teledysk:
Ona – Weronika Wróbel – Wicemiss Polski na wózku 2013. On – wrocławski raper. Wspólnie nagrali teledysk, w którym przekonują niepełnosprawnych, że własny strach można przełamać i mimo niepełnosprawności można żyć pełnią życia, zaś osobom w pełni sprawnym uświadamiają, że osoby z niepełnosprawnościami, pomimo barier, z którymi muszą mierzyć się każdego dnia, chcą mieć możliwości do życia tak samo jak pełnosprawni (dostęp na 03.02.2021) https://youtu.be/VNrgLbweXGg.
Część II. Ćwiczenia i materiały pomocnicze
Materiał pomocniczy nr 2
Problemy ekonomiczne
Innym aspektem barier w codziennym życiu osoby niepełnosprawnej jest budżet. Koszty specjalistycznego sprzętu, rehabilitacji, zabiegów, leków, terapii są ogromne. Nawet nie zdajemy sobie sprawy, jak dużą część budżetu rodzinnego trzeba przeznaczyć na leczenie. Dla osób mniej zamożnych może być to utrudnienie nie
do pokonania.
Problemy architektoniczne:
Podjazdy, osobne miejsca parkingowe, windy. Nowe budynki projektowane są w taki sposób, aby niepełnosprawność nie stwarzała problemów. Niestety jest bardzo dużo starych i niezmodernizowanych obiektów, do których tak łatwo się nie dostaniemy. Oprócz braku funduszy na remonty często nie ma również możliwości modernizacji danego obiektu.
Materiał pomocniczy nr 3
Definicja niepełnosprawności
W dotychczasowej, powszechnie przyjętej praktyce polityki społecznej w Polsce stosuje się przede wszystkim definicję wynikającą z ustawy z dnia z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, zgodnie z którą niepełnosprawność oznacza trwałą lub okresową niezdolność do wypełniania ról społecznych z powodu stałego lub długotrwałego naruszenia sprawności organizmu, w szczególności powodującą niezdolność do pracy. Jest to definicja o charakterze biologiczno‑medycznym, oparta na orzecznictwie negatywnym, tj. stwierdzeniu ograniczeń lub braku możliwości pełnienia określonych funkcji. Z uwagi na umocowanie prawne powyższego zapisu stanowi on praktycznie podstawę wszelkich działań na rzecz osób niepełnosprawnych realizowanych przez podmioty publiczne i finansowanych z publicznych środków, w tym przede wszystkim z Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych.
Wypracowane niemal 20 lat temu w ustawie podejście do niepełnosprawności oparte było na historycznie zakorzenionym założeniu – braku samodzielności i zdolności do podejmowania decyzji przez osoby niepełnosprawne. Obecnie postuluje się rozpatrywanie niepełnosprawności przede wszystkim w ujęciu społecznym, kładąc nacisk nie na ograniczenia samej osoby, ale niedostosowanie środowiska, które utrudnia lub uniemożliwia takiej osobie pełne funkcjonowanie.
W takim duchu utrzymana jest definicja niepełnosprawności zawarta w Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych, przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych 13 grudnia 2006 r. i ratyfikowana przez Polskę 6 września 2012 r. W preambule Konwencji czytamy, że niepełnosprawność wynika z interakcji między osobami z dysfunkcjami a barierami wynikającymi z postaw ludzkich i środowiskowymi, które utrudniają tym osobom pełny i skuteczny udział w życiu społeczeństwa na zasadzie równości z innymi osobami. Co istotne, już na samym wstępie dokumentu uznano również wkład, obecny i potencjalny, osób niepełnosprawnych w ogólny dobrobyt i różnorodność społeczeństw, w których żyją, oraz fakt że popieranie pełnego korzystania przez osoby niepełnosprawne z praw człowieka i podstawowych wolności, a także pełnego udziału osób niepełnosprawnych wzmocni ich poczucie przynależności i przyczyni się do rozwoju zasobów ludzkich oraz postępu społecznego i gospodarczego oraz wykorzenienia ubóstwa. Dalej, w przeciwieństwie do wcześniej funkcjonującego sposobu postrzegania ON, podkreślono znaczenie dla osób niepełnosprawnych ich indywidualnej samodzielności i niezależności, w tym wolności dokonywania wyborów, oraz fakt, że osoby niepełnosprawne powinny mieć możliwość aktywnego udziału w procesie podejmowania decyzji w zakresie polityki i programów, w tym dotyczących ich bezpośrednio.
Samorząd województwa przyjął, że podstawą projektowanych wobec osób z niepełnosprawnością działań powinno być traktowanie ich nie jako biernych biorców działań pomocowych, ale jako samostanowiący podmiot, w razie potrzeby wspierany przez środowisko i system.
Źródło: Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej Urząd Marszałkowski Województwa Zachodniopomorskiego.
Materiał pomocniczy nr 4
Wielu pracowników i pracodawców obawia się sytuacji, w której mieliby przyjąć do grupy osobę posiadającą orzeczenie o niepełnosprawności. Również ludzie stykający się z niepełnosprawnością w codziennych sytuacjach, w sklepie czy komunikacji miejskiej, nie zawsze wiedzą, w jaki sposób powinni się zachować.
Traktuj jak równorzędnego partnera!
Podstawową zasadą nawiązywania relacji jest traktowanie osoby z niepełnosprawnością jak równorzędnego partnera, a nie kogoś wyjątkowego. Najkorzystniejsze jest przyjęcie perspektywy polegającej na dostrzeganiu przede wszystkim człowieka. Jego specyficznych cech charakteru, umiejętności i doświadczeń. Istotną rolę odgrywa także sam sposób mówienia o niepełnosprawności.
Dobrze używać sformułowań wskazujących na fakt, że stanowi ona jedynie jedną z wielu cech.
Wskazane jest więc mówienie „osoba z niepełnosprawnością“, a nie „osoba niepełnosprawna“.
Równocześnie należy okazywać takt i szacunek, które nazywane są często zasadami savoir vivre'u wobec osób z niepełnosprawnościami.
Szanuj przestrzeń!
W przełożeniu na praktykę przybiera on postać szanowania przestrzeni, czyli niedotykania i niezarządzania rzeczami bez prośby czy woli wyrażonej przez daną osobę. Powyższa zasada dotyczy między innymi wózków inwalidzkich, kul czy białych lasek. W towarzystwie osoby poruszającej się na wózku lub bardzo niskiej nie należy kucać. Najbardziej naturalne jest stanie lub (jeśli oczywiście okoliczności pozwalają) siedzenie. Stanąć trzeba jednak w pewnej odległości (najlepiej 2 kroków) tak, aby rozmówcy było wygodnie nawiązać kontakt wzrokowy i aby czuł się komfortowo.
Nie rób żadnych założeń!
Należy pamiętać, że osoby z niepełnosprawnościami stanowią znacznie zróżnicowaną pod względem stopnia samodzielności grupę. Nieuzasadnione jest zatem narzucanie się z jakąkolwiek pomocą.
Najskuteczniej zawsze zadać pytanie – czy i ewentualnie jakiego rodzaju wsparcie jest potrzebne. Nigdy nie można robić żadnych założeń dotyczących możliwości osoby z niepełnosprawnością i podejmować za nią decyzji.
Mogą się one bowiem okazać błędne i tym samym przyczynić się do wykluczenia danego człowieka z aktywności.
Udzielaj wsparcia dopasowanego do potrzeb!
Jeśli osoba niewidoma lub słabowidząca prosi o udzielenie pomocy, można podać jej własne ramię i iść pół kroku przed nią. Równocześnie należy udzielać informacji na temat znajdujących się na drodze przeszkód i ich dokładnej lokalizacji. Zupełnie nieprzydatne są więc określenia typu „tam“, „tutaj“ czy „uważaj!“ (uważaj, ale na co?). Podczas opisywania umiejscowienia przedmiotów często użyteczne okazuje się natomiast odwołanie do tarczy zegara. Gdy konieczne jest pozostawienie osoby niewidomej samej w pomieszczeniu, należy odprowadzić ją do punktu orientacyjnego (np. ściany) i dokładnie opisać drogę do wyjścia. Dzięki takiemu postępowaniu nie będzie czuła się zdezorientowana. W kontakcie z osobą niewidomą można zupełnie swobodnie używać słów i zwrotów funkcjonujących w codziennej komunikacji. Uzasadnione jest więc przywitanie jej słowami „miło Cię widzieć“, a pożegnanie zwrotem „do widzenia“, czy „do zobaczenia“. Podczas powitania z osobą niewidomą wskazane jest delikatne dotknięcie jej ramienia i podanie swojego imienia tak, aby wiedziała, z kim aktualnie rozmawia.
Komunikuj się skutecznie!
W celu ułatwienia funkcjonowania osobie z zaburzeniami słuchu należy twarzą zwrócić się bezpośrednio do niej, mówić wyraźnie i w naturalnym tempie. Nie trzeba jednak podnosić głosu.
Jeśli w rozmowie uczestniczy tłumacz języka migowego, należy pamiętać o zwracaniu się do swojego rozmówcy, nie do tłumacza. Ogólna zasada mówi, że bez względu na rodzaj niepełnosprawności zawsze należy kierować swoją wypowiedź bezpośrednio do rozmówcy, a nie jego asystenta czy opiekuna. Takie podejście świadczy o szacunku i podmiotowym traktowaniu partnera rozmowy.
Osobom przejawiającym problemy z wypowiadaniem się należy poświęcić pełną uwagę. Niewłaściwe jest przerywanie, okazywanie zniecierpliwienia lub kończenie zdań za rozmówcę. Jeśli wypowiadane słowa są niezrozumiałe, najlepiej poprosić
o ich powtórzenie lub zapisanie. Rozmówca z pewnością nie poczuje się dotknięty takim podejściem. Wręcz przeciwnie – może bardzo docenić zaangażowanie i realną chęć zrozumienia tego, co chce przekazać. Z drugiej strony – jeśli treść wypowiedzi nie została zrozumiana przez osobę z niepełnosprawnością, trzeba postarać się sformułować ją w bardziej klarowny sposób, najlepiej przy użyciu innych słów. Ciche otoczenie zdecydowanie ułatwia komunikację. Z tego powodu dobrze dążyć do zapewnienia komfortowych warunków rozmowy.
Osoby z niepełnosprawnościami oczekują równego traktowania przez innych członków społeczeństwa i zasługują na nie. Traktowani w odpowiedni sposób są w stanie efektywnie funkcjonować, realizować cele i wypełniać codzienne obowiązki. Należy jednak pamiętać o empatii oraz okazywaniu bezwzględnego szacunku.
Źródło (dostęp 10.10.2023): https://www.power.gov.pl/media/13600/praktyczny-poradnik-savoir-vivre-wobec-ON.pdf.