Leksyka - zpe.gov.pl

RTkE5ov5rmgLj

Nauczysz się

opowiadać o pochodzeniu języka łacińskiego w kontekście jego znaczenia dla kształtowania się nowożytnych języków w Europie;
wymieniać przykłady obecnych w języku polskim zapożyczeń, w tym: nomina agentis, nomina actionis, nomina instrumenti, deverbativa, denominativa itd.;
wskazywać najczęściej występujące w łacinie homonimy;
dostrzegać znaczenie języka łacińskiego dla kultury polskiej, europejskiej i światowej;
wypowiadać na temat antycznych korzeni kultury polskiej, europejskiej i światowej.

Skąd pochodzi łacina?

Skąd pochodzi język, który przed wiekami opanował Europę i miał trwały wpływ na jej kulturę? Liczne ślady mowy mieszkańców środkowej Italii do dziś odnajdujemy wszędzie wokół nas, w nowożytnym słownictwie, również w naszym języku ojczystym. Łacina stanowiła początkowo jeden z licznych italskich dialektów. W drugim tysiącleciu przed Chrystusem posługiwali się nią mieszkańcy LacjumLacjumLacjum - była więc językiem dawnego Rzymu. Wraz z rozwojem rzymskiego państwa dialekt Latynów zaczął ogarniać Półwysep Apeniński, z czasem stając się językiem całego imperium. Nawet po upadku cesarstwa w zachodniej części Europy, łacina utrzymała się, stanowiąc język wykształconych warstw średniowiecznych społeczeństw. Używano jej w dyplomacji, nauce, prawie, nadal tworzono w niej literaturę piękną. Rzymianie zaadaptowali do swoich potrzeb grecki alfabet. Litery łacińskie, powszechnie używane na Zachodzie, stały się podstawą alfabetów narodowych, w tym polskiego.

R2bTz1hx5gEnE

Fotografia przedstawia kamienną płytę w kolorze złotego piasku, na której wyryta jest inskrypcja w języku łacińskim. Na samym dole tabliczki, wyryty został tekst: LVCILIO FILLO oraz LVCILLAE FILLAE. — Epitafium zapisane alfabetem łacińskim, I w., Muzeum Saint‑Raymond, Touluse, Francja, wikimedia.org, domena publiczna, fotografia: BastienM
Źródło: BastienM, *Epitafium zapisane alfabetem łacińskim*, fotografia, Saint-Raymond, Touluse, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Inscription_fun%C3%A9raire-Arrien-en-bethmale.jpg [dostęp 14.06.2023], domena publiczna.

Łacina stosowana obecnie jest określana jako tzw. język martwy. Oznacza to, że nie jest ona używana w codziennej komunikacji przez żadną grupę etniczną. Język łaciński w swojej wersji literackiej bywa używany w specjalistycznych publikacjach z zakresu nauk humanistycznych. Łacina obecna jest również w nauce, prawie oraz dokumentach kościelnych. Istnieją także liczne społeczności pasjonatów, którzy podejmują próby komunikowania się po łacinie lub tworzenia w tym języku utworów literackich. Inicjatywy takie, określane często mianem „żywej łaciny”, rozwijają się obecnie dzięki rozwojowi Internetu. Nie zmienia to faktu, że język łaciński poznajemy dziś przede wszystkim z zabytków dawnej literatury. Klasyczna łacina, której najczęściej uczymy się w szkole, nawiązuje do najważniejszego okresu rozwoju języka i literatury łacińskiej - czasów CyceronaCyceronCycerona i cesarza Augusta(Oktawian) AugustAugusta (I w. p.n.e. - I w. n.e.). Są to również czasy działalności najwybitniejszych rzymskich poetów: WergiliuszaWergiliuszWergiliusza, HoracegoHoracyHoracego oraz OwidiuszaOwidiuszOwidiusza.

R1KMt2WOtoTvJ

Fotografia przedstawia fragment elewacji Zamku Książąt Pomorskich, na której umieszczona została kolorowa mozaika prezentująca zegar słoneczny. Mozaika składa się z małych czworokątów w kolorach: niebieskim, czarnym, szarym, żółtym, brązowym oraz odcieniach wymienionych kolorów. Mozaika przedstawia niebieskie tło, wewnątrz którego znajduje się szare tło oraz słońce wraz z długimi promieniami. Na niebieskim tle umieszczone zostały cyfry: 7, 8, 9, 10, 11, 12. Poniżej napis: Carpe Diem. — Słynne słowa Horacego „Carpe diem” (pol. Chwytaj dzień) na zegarze słonecznym, Zamek Książąt Pomorskich, Szczecin, wikimedia.org, domena publiczna, fotografia: Kapitel
Źródło: Kapitel, *Słynne słowa Horacego „Carpe diem” (pol. Chwytaj dzień) na zegarze słonecznym*, fotografia, Zamek Książąt Pomorskich, Szczecin, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Szczecin_Zamek_Ksiazat_Pomorskich_zegar_sloneczny_I.jpg [dostęp 14.06.2023], domena publiczna.

Łacina w językach nowożytnych

Używana na terenach rzymskiego imperium ludowa wersja łaciny (łac. sermo vulgaris - mowa pospolita) z czasem przekształciła się w osobne języki, które nazywamy dziś romańskimi. Są to przede wszystkim: francuski, włoski, portugalski, hiszpański oraz rumuński. Rozwijały się one od upadku zachodniego cesarstwa. Należy zwrócić uwagę, że bogate słownictwo pochodzące z łaciny posiadają również języki germańskie (w tym niemiecki i angielski), a w mniejszym stopniu także słowiańskie.

P1FFwrDDw

RUAhQkbKwGU5s

Plansza z napisem: Języki romańskie - prezentacja multimedialna. — Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.

Transkrypcjablackwhite

P4WmTx5Kd

Pochodzenie języków romańskich

RT59zmbXQbxEG

Ilustracja przedstawia flagi pięciu państw, których języki zaliczają się do grupy języków romańskich: Włochy, Francja, Hiszpania, Rumunia, Portugalia — Źródło: online-skills, ilustracja, licencja: CC BY 3.0.

Języki romańskie są współczesnymi językami, które wyewoluowały w okresie średniowiecza z łaciny ludowej. W dużym stopniu opierają się na słownictwie łacińskim.

Transkrypcjablackwhite

P1Hagvcs2

Język hiszpański

R1DdfrQmSvybq

Ilustracja przedstawia flagę Hiszpanii na białym tle. Flaga składa się z trzech kolorowych pasów - czerwonych u góry i żółtego w środku. Na żółtym pasie godło - dwie kolumny pomiędzy którymi herb i korona. — Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.

Język hiszpański jest najczęściej używanym spośród języków romańskich. Około 75% słownictwa hiszpańskiego ma korzenie w języku łacińskim. Jest on uznawany za drugi najpowszechniej używany język na świecie.

Transkrypcjablackwhite

PKjYOnb5g

Język portugalski

R9ZSiJTVf0q9G

Ilustracja przedstawia flagę Portugalii na białym tle. Flaga składa się z dwóch pionowych pasów, pas lewy (zielony) jest węższy od prawego (czerwonego). Pomiędzy pasami umieszczona jest okrągła złota tarcza, na której namalowany jest herb. — Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.

Język portugalski jest głównie używany w Portugalii i Brazylii. Wykazuje liczne podobieństwa do języka hiszpańskiego.

Transkrypcjablackwhite

P12msgcP5

Język francuski

R1RUTIdlru0Vq

Ilustracja przedstawia flagę Francji, która składa się z trzech pionowych pasów w kolorach: ciemnoniebieskim, białym, czerwonym. — Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.

Francuski jest trzecim najczęściej używanym językiem wśród języków romańskich. Jest to język ojczysty nie tylko dla Francuzów, lecz także dla części Belgów i Szwajcarów.

Słownictwo francuskie wywodzi się głównie z łaciny, jednakże na rozwój języka wpływ miały również starożytne języki galijski i germański. Około 45% słownictwa angielskiego pochodzi z języka francuskiego.

Transkrypcjablackwhite

PQV9q8RqK

Język włoski

RiEkQ7D8n3nOP

Ilustracja przedstawia flagę Włoch, która składa się z trzech pionowych pasów: zielonego, białego i czerwonego. — Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.

Z powodu podobieństw w słownictwie i wymowie, język włoski jest uznawany za najbardziej zbliżony do języka łacińskiego.

Transkrypcjablackwhite

PvQCXA06d

Język rumuński

R1MvsjgR0gX1D

Ilustracja przedstawia flagę Rumunii, która składa się z trzech pasów pionowych w kolorach: ciemnoniebieskim, żółtym, czerwonym. — Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.

Język rumuński jest używany przez około 22 miliony osób głównie w Rumunii i Mołdawii. Należy do podgrupy języków wschodnioromańskich, do których zalicza się także arumuński, meglenorumuński i istrorumuński. Jest to tzw. bałkańska grupa języków wschodnioromańskich.

Transkrypcjablackwhite

PuiyxYjC1

Inne języki romańskie

Przedstawione języki są tylko najbardziej popularnymi przykładami języków romańskich. W ramach języków romańskich istnieje również wiele innych języków włoskich, używanych historycznie w różnych regionach Włoch (takich jak wenecki czy lombardzki), a także na przykład język kataloński.

Transkrypcjablackwhite

Polecenie 1

Odpowiedz na pytanie. Którym z języków romańskich posługuje się najwięcej ludzi na świecie? Swoją odpowiedź zapisz poniżej.

R1HB4yksXiRAc

Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.

Polecenie 2

Odpowiedz na pytanie. W którym roku litery K, W, Y pojawiły się w języku portugalskim? Swoją odpowiedź zapisz poniżej.

R15YpdjLv1kVx

Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.

Polecenie 3

Odpowiedz na pytanie. Ile procentowo słownictwa w języku angielskim pochodzi z języka francuskiego? Swoją odpowiedź zapisz poniżej.

RNeQQhRZsAdKw

Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.

W języku polskim posiadamy bardzo wiele latynizmów, czyli zapożyczeń z łaciny. Nie chodzi tu jedynie o pojedyncze wyrazy, ale o całe frazy bądź konstrukcje składniowe, będące kalkami z języka Rzymian. Wskazuje się na kilka przyczyn dużej obecności latynizmów w polszczyźnie. Łacina była powszechnie używana w Polsce jako język dyplomacji i nauki od początku istnienia naszego państwa. Stąd naturalnie słownictwo przenikało do mowy ludowej. Początkowo była to przede wszystkim terminologia kościelna i naukowa. Następnie pojawiło się coraz więcej terminów dotyczących prawa i kwestii ustroju państwa. Wreszcie w XVII wieku, pod wpływem coraz bardziej rozpowszechnionej edukacji w kręgach szlacheckich, ogromna ilość zapożyczeń przeniknęła do języka polskiego. Polska szlachta znana była w całej Europie ze znajomości łaciny. Popularne powiedzenie „Eques Polonus sum, Latine loquor” (pol. „Jestem polskim szlachcicem, mówię po łacinie”) jednoznacznie wskazuje na przynależność do cywilizacji Zachodu. W XVIII wieku pisarz Daniel Defoe napisał: „Człowiek, który potrafi mówić po łacinie, może odbyć podróż z jednego końca Polski na drugi z taką łatwością, jak gdyby urodził się w tym kraju. Mój Boże! Cóż by uczynił dżentelmen, któremu by przyszło podróżować po Anglii, a który nie znałby żadnego języka prócz łaciny (…). Nie mogę się nie użalić nad kondycją takowego podróżnika.” Do dziś w języku polskim używamy również całych fraz pochodzących z łaciny („notabene”, „et cetera”, „sine qua non”). Z kolei zdanie: „To wydaje się być wielkim błędem” przypomina łacińskie „nominativus cum infinitivo”. Jest to przykład tworzenia całych konstrukcji składniowych pod wpływem języka Rzymian.

R1HGPn9Ui6GFm

Fotografia przedstawia portret trumienny w kształcie sześcioboku, który prezentuje wizerunek polskiego szlachcica – mężczyzny w podeszłym wieku o okrągłej twarzy, siwych wąsach oraz krótkich siwych włosach. Mężczyzna ubrany jest w czarną koszulę oraz włochatą kamizelkę. Obok wizerunku mężczyzny, z prawej strony umieszczony jest jego herb o kształcie elipsy, wewnątrz której znajduje się biało‑czerwona szachownica z wizerunkami węży (na czerwonych polach) oraz nieczytelnych znaków na białych polach. Pod herbem znajduje się nieczytelna inskrypcja w języku łacińskim. — Przykład XVII‑wiecznego portretu trumiennego polskiego szlachcica. Pod herbem widoczny łaciński napis: „W wieku lat 60 odszedł dnia 17 czerwca 1668 roku”., Muzeum Narodowe, Kraków, wikimedia.org, domena publiczna, fotografia: Multichill
Źródło: Multichill, *Przykład XVII-wiecznego portretu trumiennego polskiego szlachcica. Pod herbem widoczny łaciński napis: „W wieku lat 60 odszedł dnia 17 czerwca 1668 roku”.*, fotografia, Muzeum Narodowe, Kraków, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Unknown_-_Coffin_Portrait_of_Adam_W%C4%99%C5%BCyk_(1608%E2%80%931668)_-_MNK_I-14_-_National_Museum_Krak%C3%B3w.jpg?uselang=pl [dostęp 14.06.2023], domena publiczna.

Słowotwórstwo łacińskie a język polski

Rozważając kwestię słowotwórstwa, w łacińskich wyrazach możemy wyróżnić rdzeńrdzeńrdzeń, do którego dodawane są przedrostki (prefiksyprzedrostek (prefiks)prefiksy) lub przyrostki (sufiksyprzyrostek (sufiks)sufiksy). Wskazać można również pewne grupy słów, wykorzystujących ten sam sufiks. Warto zwrócić uwagę, że funkcjonujące w języku polskim zapożyczenia zachowują często przyrostki słów łacińskich.

Wśród rzeczowników wyróżniamy m.in. określenia osób działających (łac. nomina agentis) z charakterystycznym sufiksem -tor (dla rodzaju męskiego). Przykładami takich rzeczowników są: actor (pol. aktor), orator (pol. orator), praetor (pol. pretor), cunctator (pol. kunktator) itp.
Wśród nazw czynności lub wyniku tych czynności (łac. nomina actionis) do języka polskiego przeszły słowa z przyrostkiem -ium oraz -entum. Przykładami takich rzeczowników są: studium (pol. studium), colloquium (pol. kolokwium) oraz ornamentum (pol. ornament), argumentum (pol. argument), monumentum (pol. monument).
W polszczyźnie odnajdziemy wiele odczasownikowych rzeczowników, które wyrażają pojęcia abstrakcyjne. Przykład mogą stanowić następujące słowa: usus (pol. uzus), actus (pol. akt), cultura (pol. kultura), regio (pol. region), libido (pol. libido).
W języku łacińskim obecne są zdrobnienia (łac. deminutiva), zwykle z sufiksami -ulus, -ula, -ulum lub -culus, -cula, -culum. Niektóre z takich wyrazów zdrobniałych odnajdujemy również w naszym języku, np. particula (zdrobnienie słowa pars, pol. partykuła), formula (zdrobnienie słowa forma, pol. fomuła).

Inną kategorię stanowią złożone wyrazy łacińskie. Niektóre zrosty również odnajdujemy w języku polskim: respublica (pol. republika), triumvir (łac. triumwir).

Popularne łacińskie i greckie przedrostki

W języku polskim, szczególnie naukowym, funkcjonuje duża ilość słów pochodzenia łacińskiego i greckiego z przedrostkami. Oto przykłady często spotykanych przedrostków oraz ich znaczenia (przedrostki greckie zostały podane w łacińskiej transkrypcji):

Przedrostek łaciński	Przykład wyrazu	Przedrostek grecki o tym samym znaczeniu	Przykład wyrazu polskiego
in-, im- (zaprzeczenie, brak czegoś)	impotent (łac. impotens)	a-, an-	agnostyk, analfabeta
de- (zaburzenie, brak, niemożliwość)	deformacja, definicja	dys-	dysharmonia
ex- (wyłączenie, wykluczenie, wyjście na zewnątrz)	ekstrakcja, ekspresja	ek-, egzo-	egzoszkielet
in- (miejsce w, na)	inhalacja, indywidualny	en-	energia
intro- (umiejscowienie wewnątrz)	introwertyk	endo-	endoskopia
sub- (niedomiar, umiejscowinie poniżej)	subskrypcja	hypo-	hipotermia, hipoteza
multi- (wielość, liczebność, wielokrotność)	multimedialny	poli-	poliglota, poligamia
pro-, prae- (umiejscowienie przed, skierowanie do przodu)	promocja, premedytacja, proweniencja	pro-	prognoza
co(m)- (wspólnota, jednoczesność)	kompresja, kompozycja	syn-, sym-	symbioza, sympatia

Przykłady łacińskich czasowników z przedrostkami

Czasowniki z przedrostkami przyimkowymi

Przyimek	Przykład czasownika
a, ab, abs = od	ab‑sum - jestem z dala, jestem nieobecny ab‑solvo - odwiązuję abs‑traho - odciągam
ad = do, przy	ad‑do — dodaję ac‑curro - dobiegam ap‑porto - przynoszę
ante = przed (kimś, czym ś)	ante‑cedo - idę przed kimś, wyprzedzam ante‑pono - przenoszę nad coś
circum = dookoła, naokoło	circum‑duco - oprowadzam circum‑scribo - opisuję circum‑venio - obchodzę
com, con, со (= cum) = z (kim, czym)	com‑porto - znoszę, zwożę сon‑venio - schodzę się co‑erceo - powstrzymuję col‑ligo -zbieram
e, ex = z (kogo, czego)	e‑ligo - wybieram ex‑porto - wywożę ef‑fero - wynoszę
in = w, do, na)	in‑duco - wprowadzam im‑porto - wnoszę il‑lustro - oświecam ir‑rumpo - włamuję się, wpadam

Czasowniki występujące z przedrostkami, które nie występują jako samodzielne wyrazy.

Przedrostki	Przykłady
dis, di, dir = na dwie strony, od, roz	dis‑cedo - rozchodzę się di‑vido - rozdzielam dir‑imo - oddzielam, przerywam
in (jako alpha privativum = ne, пес) = nie	i‑gnoro - nie znam ne‑scio - nie wiem neg‑lego - zaniedbuję
red, re = z powrotem, powtórnie	red‑eo - idę z powrotem, wracam re‑novo - odnawiam re‑peto - idę z powrotem, wracam
se (klas.) = osobno, na bok, na dwie strony	se‑paro - przygotowuję na dwie strony, oddzielam se‑iungo - odłączam

Trudności w rozpoznawaniu łacińskich homonimów

W języku łacińskim powszechne jest występowanie homonimówhomonimhomonimów, czyli wyrazów zapisywanych w ten sam sposób (niejednokrotnie również tak samo wymawianych), jednak mających różne znaczenia. Ich mnogość często stanowi trudność dla osób rozpoczynających naukę języka łacińskiego. Rozpoznanie właściwej formy słowa bez znajomości kontekstu bywa trudne. Na przykład:

Tu sedes inter amicos. - Ty siedzisz między przyjaciółmi.

Media inter deos sedes. - Miejsce pośród bogów.

Nawet w obrębie jednej deklinacji rzeczownika zdarzają się formy przypadków zapisywane w ten sam sposób, np.

Multi aves (Nom.) in caelo volant. - Wiele ptaków lata na niebie.

Multas aves (Acc.) in caelo videmus. - Na niebie widzimy wiele ptaków.

Rzadziej zdarza się, że dwa słowa o różnym zapisie reprezentują ten sam wyraz gramatyczny (mają to samo znaczenie gramatyczne). Np.

amaverunt i amavere to dwa warianty wyrażenia formy trzeciej osoby liczby pojedynczej czasu przeszłego dokonanego w stronie czynnej (od czasownika amare);
capieris oraz capiere jako dwie formy drugiej osoby liczby pojedynczej czasu teraźniejszego w stronie biernej (od czasownika capiere);
vestri oraz vestrum reprezentują dopełniacz liczby mnogiej zaimka vos (pol. wy).

RIhKMflKc8Zif

Homonimy w łacińskich formach gramatycznych - film, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Homonimy w łacińskich formach gramatycznych - film, licencja: CC BY 3.0.

Polecenie 4

Na podstawie wiedzy zdobytej z filmu, przetłumacz zdanie „Tu flores virtute militari” oraz podaj dosłowne tłumaczenie wyrazu flores. Swoją odpowiedź zapisz poniżej.

R1cheqznQR3Kj

Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.

Polecenie 5

Wyjaśnij czym jest wyraz Oras w zdaniach:

Cotidie oras.
Oras pulchras admiramur.

Rc2QNTUAT7XzF

Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.

Polecenie 6

Przetłumacz zdanie: Amicis nostris dona damus, a następnie określ przypadek i deklinację rzeczownika.

RidhexKL9RfTV

Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.

R1bBI01NOn64L

„Wymowa języka łacińskiego” - film, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, „Wymowa języka łacińskiego” - film, licencja: CC BY 3.0.

Polecenie 7

Wyjaśnij jak inaczej nazywana jest wymowa restytuowana i czym się charakteryzuje. Swoją odpowiedź zapisz poniżej.

R1TmDR7sI68zR

Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.

Polecenie 8

R2JTIorN0EKpp

Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.

Polecenie 8

Przeczytaj poniższe wyrazy i wyrażenia na sposób tradycyjny oraz restytuowany:

poena, caelum, vicit, caecus, in saecula saeculorum ;
qualis artifex pereo ;
amicus certus in re incerta cernitur ;
caelatura;
hetaeria;
quare;
requiescat in pace;
quo vadis, Domine?;
si vis pacem, para bellum;
hic vivi tacent, hic mortui loquuntur.

Polecenie 9

Przeczytaj w sposób restytuowany fragment tekstu z filmu „Pasja”:

„Me interficere te volunt. Cur? Quid fecisti? Rex es tu? - Regnum meum non est de hoc mundo.- Ego ad hoc natus sum. Ut testimoniam veritati perhibeam. Omnes qui veritatem audiunt, vocem meam audiunt. - Veritas? Quid est veritas?”

Rjk4e4cfkYUuy

Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.

Polecenie 9

W obejrzanych fragmentach filmów: “Pasja” oraz “Imperator” wskaż nieścisłości w wymowie restytuowanej. Swoją odpowiedź zapisz poniżej.

A) Pasja: „Me interficere te volunt. Cur? Quid fecisti? Rex es tu? - Regnum meum non est de hoc mundo.- Ego ad hoc natus sum. Ut testimoniam veritati perhibeam. Omnes qui veritatem audiunt, vocem meam audiunt. - Veritas? Quid est veritas?”

B) Imperator: „Casi! - Caesar! - In Germaniam proficisceris. Deduces Romam legatum Marcum Ottonem. Remunerari eum adiumento, quod mihi praebuit volo. - Capio. - Festina. Gravia consilia circum eum habeo.”

R17Vu1Bvb3iz9

Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.

Interaktywne teksty łacińskie

J. Wolsza

J. Wolsza Rudimenta Lingae Latinae
In schola Romana
In schola Romana discipulidiscipulus, -i (m.)discipuli legerelego, -ere, -i, lectumlegere et scriberescribo, -ere, scripsi, scriptumscribere discuntdisco, -ere, didicidiscunt. Magister discipulos legere et scribere docetdoceo, -ere, -ui, -tumdocet. Pueri in tabulistabula, -ae (f.)tabulis eas sententias scribunt, quas magister e libroliber, libri (m.)libro recitatrecito, -are, -avi, -atumrecitat. Magister discipulis imperatimpero, -are, -avi, -atumimperat: “tabulas et stilosstilus, -i (m.)stilos sumitesumo, -ere, sumpsi, sumptumsumite et sententiam scribite: Non scholae, sed vitaevita, -ae (f.)vitae discimus.” DeindedeindeDeinde pueri aliamalius, -a, -udaliam sententiam scribunt: Quidquid discis, tibitibi (dat.)tibi discis. TunctuncTunc magister dicitdico, -ere, -xi, -tumdicit: “Tabulas vestrasvester, vestra, vestrumvestras mihimihi (dat.)mihi redditereddo, -ere, -idi, -itumreddite!” Pueri magistro tabulas reddunt. Magister sententias legit, mendamendum, -i (n.)menda corrigitcorrigo, -ere, -exi, -ectumcorrigit, pueros ignavosignavus, -a, -umignavos reprehenditreprehendo, -ere, -i, reprehensumreprehendit, pueros bonos – laudatlaudo, laudare, laudavi, laudatum 1.laudat.
cyt1 Źródło: J. Wolsza, Rudimenta Lingae Latinae, Gliwice 2013, s. 21.

Tłumaczenie

W rzymskiej szkole uczniowie uczą się czytać i pisać. Nauczyciel uczy uczniów czytać i pisać. Uczniowie zapisują na tabliczkach te zdania, które nauczyciel im odczytuje. Nauczyciel nakazuje uczniom: „Weźcie tabliczki i rylce i zapiszcie zdanie: Nie uczymy się dla szkoły, lecz dla życia.” Potem chłopcy piszą inne zdanie: „Czegokolwiek się uczysz, uczysz się dla siebie.” Wtedy nauczyciel mówi: „Oddajcie mi wasze tabliczki!” Chłopcy oddają tabliczki nauczycielowi. Nauczyciel czyta zdania, poprawia błędy, opieszałych chłopców upomina, dobrych chłopców - chwali.
Autor tłumaczenia: Piotr Slowroński

J. Wolsza

J. Wolsza Rudimenta Lingae Latinae
De leone et vulpe
Leoleo, leonis (m.)Leo, bestiarumbestia, -ae (f.)bestiarum rex, senectutesenectus, -utis (f.)senectute confectusconfectus, -a, -umconfectus in speluncaspelunca, -ae (f.)spelunca iacetiaceo, -ere, -uiiacet. Multae bestiae ad regem aegrotum adveniuntadvenio, -ire, -i, -tumadveniunt. Leo omnes bestias capitcapio, capere, cepi, captum 3.capit et devoratdevoro, -are, -avi, -atumdevorat. Speluncae leonis etiametiametiam vulpesvulpes, -is (f.)vulpes appropinquat et regem salutat, sed cautacautus, -a, -umcauta proculproculprocul stat. “Veni ad me - leo dicit – veni”. “Non possum – vulpes respondetrespondeo, -ere, -i, responsumrespondet – vestigiavestigium, -i (n.)vestigia me terrentterreo, -ere, -ui, -itumterrent. Video enimenimenim vestigia intrantium, vestigia excedentium non video”.
cyt2 Źródło: J. Wolsza, Rudimenta Lingae Latinae, Gliwice 2013, s. 28.

Tłumaczenie

Lew, król zwierząt, wyczerpany starością, leży w jaskini. Wiele zwierząt przybywa do chorego króla. Lew wszystkie zwierzęta chwyta i pożera. Do jaskini lwa zbliża się również lis i pozdrawia króla, lecz ostrożny stoi z dala. „Przyjdź do mnie - mówi lew - przyjdź.” „Nie mogę - odpowiada lis - ślady mnie odstraszają. Widzę bowiem ślady wchodzących [zwierząt], śladów wychodzących [zwierząt] nie widzę.”
Autor tłumaczenia: Piotr Slowroński

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przetłumacz na język polski poniższe zwroty, pochodzące z języka łacińskiego.

ad acta
ad hoc
ad rem
alma mater
de facto
lege artis
deus ex machina
ex cathedra
i.e. = id est
nota bene
post scriptum
sic
scilicet
status quo
qui pro quo
pro publico bono
sensu stricto

R13r6wdnpsMXu

Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.

Ćwiczenie 2

Wyjaśnij, co wyrażają poniższe zwroty oraz w jakich sytuacjach można ich użyć.

ad acta
ad hoc
ad rem
alma mater
de facto
lege artis
deus ex machina
ex cathedra
i.e. = id est
nota bene
post scriptum
sic
scilicet
status quo
qui pro quo
pro publico bono
sensu stricto

R15WkGdMPKwA7

Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.

ad acta - Przestać się czymś zajmować, uznać coś za nieistotne.
ad hoc - Działanie „ad hoc” to działanie bez przygotowania, znalezienie doraźnego rozwiązania.
ad rem - Wyrażenie używane w dyskusji, aby zaznaczyć zakończenie dygresji i powrót do tematu rozmowy.
alma mater - Podniosłe określenie uczelni wyższych, używane często przez pracowników naukowych, wskazujących miejsce swojego wykształcenia.
de facto - Określenie używane zamiast „w rzeczywistości”.
lege artis - Używane dla podkreślenia, że czynność została wykonana bezbłędnie, zgodnie z zasadami obowiązującymi w danym zawodzie (np. lekarza lub prawnika).
deus ex machina - Określenie nagłej, niespodziewanej zmiany sytuacji lub zakończenia wbrew biegowi wydarzeń. Wyrażenie to nawiązuje do sytuacji w dramatach antycznych, w których wydarzenia mogły zostać niespodziewanie odmienione przez aktora grającego boga, wprowadzonego na scenę z góry przy pomocy specjalnego urządzenia.
ex cathedra - Określenie kategorycznego, autorytatywnego stwierdzenia, bez dopuszczenia możliwości dyskusji i odrębnych zdań.
i.e. = id est - Uściślenie, opisanie lub wyjaśnienie czegoś, o czym już była mowa w zdaniu.
nota bene - Używane dla podkreślenia jakiegoś aspektu omawianej kwestii lub przekazania czegoś na marginesie głównego wywodu.
post scriptum - Dawniej treść dopisywana w listach po ich napisaniu tj. po zakończeniu listu pozdrowieniem. Dziś P.S. dodajemy także w korespondencji elektronicznej, najczęściej po to, by dodać coś na marginesie tematu wiadomości.
sic - Dopisywane dla podkreślenia pisowni oryginalnej przy tekście cytowanym (sic scriptum erat - tak zostało napisane). Pojawia się również, przy informacjach, które mogą zostać uznane za nieprawdziwe („tak jest w rzeczywistości”). Często zapisywane z wykrzyknikiem.
scilicet - Określenie używane zamiast „mianowicie”.
status quo - Określenie używane do przedstawienia stanu prawnego lub politycznego, istniejącego w danej chwili.
qui pro quo - pol. ten zamiast tamtego. Określenie nieporozumienia polegającego na wzięciu kogoś za inną osobę lub niezrozumieniu czyichś słów.
pro publico bono - pol. dla dobra publicznego. Określenie używane do podkreślenia nieczerpania zysków z działalności np. fundacji.
sensu stricto - pol. w ścisłym sensie, znaczeniu. Określenie używane do podkreślenia, że „coś jest właśnie takie”.

RqqBTyxoz9Cd41

Ćwiczenie 3

Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.

R1YPWYcAyRgqz11

Ćwiczenie 4

Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.

Ćwiczenie 5

RP63kayCbNhSZ

Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.

R1qMMHULxxOwB2

Ćwiczenie 6

Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.

RiaxYV5GFw2gt2

Ćwiczenie 7

Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.

R4w0vJWEKgtQZ2

Ćwiczenie 8

Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.

Test sprawdzający wiedzę z zakresu leksyki51080Brawo! Udało ci się zaliczyć test.Niestety, nie zaliczyłeś testu. Spróbuj ponownie.

Test

Test sprawdzający wiedzę z zakresu leksyki

Liczba pytań:

Limit czasu:

10 min

Pozostało prób:

1/1

Twój ostatni wynik:

Słownik łacińsko‑polski

actor, -oris (m.)

RKaXKMFjckAPo1

Wymowa słowa actor i jego odmian w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa actor i jego odmian w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D1FKGjJm4

Wymowa słowa actor i jego odmian w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa actor i jego odmian w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie przedstawia wymowę słowa actor i jego form podstawowych w języku łacińskim.

sprawca, wykonawca, aktor

actus, -us (m.)

RMG9hiYSSZeF71

Wymowa słowa actus i jego odmian w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa actus i jego odmian w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D1FKGjJm4

Wymowa słowa actus i jego odmian w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa actus i jego odmian w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie przedstawia wymowę słowa actus i jego form podstawowych w języku łacińskim.

pęd, pędzenie, ruch

advenio, -ire, -i, -tum

RiHfERl7bckxq1

Wymowa słowa advenio i jego odmian w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa advenio i jego odmian w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D1FKGjJm4

Wymowa słowa advenio i jego odmian w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa advenio i jego odmian w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie przedstawia wymowę słowa advenio i jego form podstawowych w języku łacińskim.

przybyć

alius, -a, -ud

RuqqHNvqdmGmI1

Wymowa słowa alius i jego odmian w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa alius i jego odmian w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D1FKGjJm4

Wymowa słowa alius i jego odmian w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa alius i jego odmian w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie przedstawia wymowę słowa alius i jego form podstawowych w języku łacińskim.

inny

R1GXO3Kr2I94Z

Ilustracja przedstawia stado białych owiec. Pośrodku stoi jedna czarna owca. — Czarna owca w otoczeniu białych, online‑skills, CC BY 3.0
Źródło: online-skills, *Czarna owca w otoczeniu białych*, Ilustracja, licencja: CC BY 3.0.

argumentum, -i (n.)

R1Upa51DTK06O1

Wymowa słowa argumentum i jego odmian w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa argumentum i jego odmian w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D1FKGjJm4

Wymowa słowa argumentum i jego odmian w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa argumentum i jego odmian w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie przedstawia wymowę słowa argumentum i jego form podstawowych w języku łacińskim.

temat, założenie, dowód

bestia, -ae (f.)

Rfm2UaNl95wyT1

Wymowa słowa bestia i jego odmian w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa bestia i jego odmian w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D1FKGjJm4

Wymowa słowa bestia i jego odmian w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa bestia i jego odmian w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie przedstawia wymowę słowa bestia i jego form podstawowych w języku łacińskim.

dzikie zwierzę

RzxqFAAYjKMMH

capio, capere, cepi, captum 3.

RlaUuw08bqxG21

Wymowa słowa capio i jego odmian w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa capio i jego odmian w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D1FKGjJm4

Wymowa słowa capio i jego odmian w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa capio i jego odmian w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie przedstawia wymowę słowa capio i jego form podstawowych w języku łacińskim.

złapać, pochwycić, zdobyć, zajmować

RQRvlc5czqal0

Zdjęcie przedstawia młodego psa, który podskakuje i stara się złapać piłkę w pysk. W tle trawa i drzewa. — Pies łapiący piłkę, online‑skills, CC BY 3.0
Źródło: online-skills, *Pies łapiący piłkę*, Fotografia, licencja: CC BY 3.0.

cautus, -a, -um

RzW8CK901fJnn1

Wymowa słowa cautus i jego odmian w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa cautus i jego odmian w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D1FKGjJm4

Wymowa słowa cautus i jego odmian w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa cautus i jego odmian w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie przedstawia wymowę słowa cautus i jego form podstawowych w języku łacińskim.

ostrożny

R1cK91ZbljwyX

Zdjęcie przedstawia wystawioną dłoń, na której leży jajko. Druga dłoń osłania jajko od góry. — Jajko ułożone ostrożnie na dłoni, online‑skills, CC BY 3.0
Źródło: online-skills, *Jajko ułożone ostrożnie na dłoni*, Fotografia, licencja: CC BY 3.0.

confectus, -a, -um

RlbTlvSamVlRy1

Wymowa słowa confectus i jego odmian w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa confectus i jego odmian w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D1FKGjJm4

Wymowa słowa confectus i jego odmian w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa confectus i jego odmian w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie przedstawia wymowę słowa confectus i jego form podstawowych w języku łacińskim.

wyczerpany (dosłownie: wykończony)

RC2KkoJUhj09p

Zdjęcie przedstawia kobietę w stroju sportowym, która pochyla się do przodu i ociera pot z czoła prawą ręką. W tle drzewa. — Kobieta ocierająca pot z czoła po wysiłku fizycznym, online‑skills, CC BY 3.0
Źródło: online-skills, *Kobieta ocierająca pot z czoła po wysiłku fizycznym*, Fotografia, licencja: CC BY 3.0.

corrigo, -ere, -exi, -ectum

R1cfGqdNfrSNx1

Wymowa słowa corrigo i jego odmian w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa corrigo i jego odmian w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D1FKGjJm4

Wymowa słowa corrigo i jego odmian w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa corrigo i jego odmian w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie przedstawia wymowę słowa corrigo i jego form podstawowych w języku łacińskim.

poprawiać

colloquium, -i (n.)

Rd2nbrHm9CVYz1

Wymowa słowa colloquium i jego odmian w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa colloquium i jego odmian w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D1FKGjJm4

Wymowa słowa colloquium i jego odmian w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa colloquium i jego odmian w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie przedstawia wymowę słowa colloquium i jego form podstawowych w języku łacińskim.

rozmowa

cultura, - ae (f.)

RdZwEPh7YV3XO1

Wymowa słowa cultura i jego odmian w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa cultura i jego odmian w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D1FKGjJm4

Wymowa słowa cultura i jego odmian w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa cultura i jego odmian w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie przedstawia wymowę słowa cultura i jego form podstawowych w języku łacińskim.

uprawa, pielęgnowanie, kultura

cunctator, -oris (m.)

Rwan350yJ0LDd1

Wymowa słowa cunctator i jego odmian w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa cunctator i jego odmian w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D1FKGjJm4

Wymowa słowa cunctator i jego odmian w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa cunctator i jego odmian w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie przedstawia wymowę słowa cunctator i jego form podstawowych w języku łacińskim.

skłonny do ociągania

deinde

Ry7dsJQHgv5Qn1

Wymowa słowa deinde w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa deinde w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D1FKGjJm4

Wymowa słowa deinde w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa deinde w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie przedstawia wymowę słowa deinde w języku łacińskim.

następnie, potem

devoro, -are, -avi, -atum

R1TXjOCKixriL1

Wymowa słowa devoro i jego odmian w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa devoro i jego odmian w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D1FKGjJm4

Wymowa słowa devoro i jego odmian w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa devoro i jego odmian w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie przedstawia wymowę słowa devoro i jego form podstawowych w języku łacińskim.

pożerać

RLtEQJU3xr26u

Zdjęcie przedstawia lwa leżącego na wyschniętej trawie, który gryzie szczątki kości zwierzęcia. — Żerujący lew, online‑skills, CC BY 3.0
Źródło: online-skills, *Żerujący lew*, Fotografia, licencja: CC BY 3.0.

doceo, -ere, -ui, -tum

R45I9M8pU55CM1

Wymowa słowa doceo i jego odmian w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa doceo i jego odmian w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D1FKGjJm4

Wymowa słowa doceo i jego odmian w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa doceo i jego odmian w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie przedstawia wymowę słowa doceo i jego form podstawowych w języku łacińskim.

uczyć (kogoś)

R1bhtKqgOW7ok

Zdjęcie przedstawia nauczycielkę w bluzce w paski i okularach, która pochyla się nad biurkiem i pisze coś na kartce. Wokół niej stoi czworo dzieci. Dzieci patrzą na kartkę. Na biurku są rozłożone przybory papiernicze i złożony laptop. Zdjęcie wykonano w klasie. — Nauczycielka z dziećmi, online‑skills, CC BY 3.0
Źródło: online-skills, *Nauczycielka z dziećmi*, Fotografia, licencja: CC BY 3.0.

dico, -ere, -xi, -tum

R3WrnsF89OZDw1

Wymowa słowa dico i jego odmian w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa dico i jego odmian w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D1FKGjJm4

Wymowa słowa dico i jego odmian w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa dico i jego odmian w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie przedstawia wymowę słowa dico i jego form podstawowych w języku łacińskim.

mówić

R1dD4BYuTOxoN

Zdjęcie przedstawia kobietę, która stoi na scenie z mikrofonem w ręce. Uśmiecha się. Ma na sobie marynarkę i pomarańczową chustę. W tle siedzi widownia. — Kobieta na wystąpieniu, online‑skills, CC BY 3.0
Źródło: online-skills, *Kobieta na wystąpieniu*, Fotografia, licencja: CC BY 3.0.

discipulus, -i (m.)

RnN3C21U2gjay1

Wymowa słowa discipulus i jego odmian w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa discipulus i jego odmian w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D1FKGjJm4

Wymowa słowa discipulus i jego odmian w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa discipulus i jego odmian w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie przedstawia wymowę słowa discipulus i jego form podstawowych w języku łacińskim.

uczeń

RgjUrcUOUq0uf

Zdjęcie przedstawia chłopca w okularach, który ma na sobie plecak. Jedną ręką pokazuje gest kciuka w górę, a drugą trzyma książkę i teczkę. Tło jest jednolite, pomarańczowe. — Uczeń trzymający książki, online‑skills, CC BY 3.0
Źródło: online-skills, *Uczeń trzymający książki*, Fotografia, licencja: CC BY 3.0.

disco, -ere, didici

RbbTRLH2KqrKM1

Wymowa słowa disco i jego odmian w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa disco i jego odmian w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D1FKGjJm4

Wymowa słowa disco i jego odmian w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa disco i jego odmian w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie przedstawia wymowę słowa disco i jego form podstawowych w języku łacińskim.

uczyć się

RCXCKTwtHoU4H

Zdjęcie przedstawia mężczyznę siedzącego przy biurku, piszącego w zeszycie. Ma przed sobą otwarty laptop. Obok leży otwarta książka. — Uczący się mężczyzna, online‑skills, CC BY 3.0
Źródło: online-skills, *Uczący się mężczyzna*, Fotografia, licencja: CC BY 3.0.

enim

R1aKiAM85g1T01

Wymowa słowa enim w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa enim w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D1FKGjJm4

Wymowa słowa enim w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa enim w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie przedstawia wymowę słowa enim w języku łacińskim.

bowiem

etiam

R13HC1uE9In0D1

Wymowa słowa etiam w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa etiam w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D1FKGjJm4

Wymowa słowa etiam w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa etiam w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie przedstawia wymowę słowa etiam w języku łacińskim.

także

formula, -ae (f.)

R1Cune4dx3N2R1

Wymowa słowa formula i jego odmian w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa formula i jego odmian w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D1FKGjJm4

Wymowa słowa formula i jego odmian w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa formula i jego odmian w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie przedstawia wymowę słowa formula i jego form podstawowych w języku łacińskim.

reguła, przepis

iaceo, -ere, -ui

RYsvw0OBwAJMR1

Wymowa słowa iaceo i jego odmian w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa iaceo i jego odmian w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D1FKGjJm4

Wymowa słowa iaceo i jego odmian w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa iaceo i jego odmian w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie przedstawia wymowę słowa iaceo i jego form podstawowych w języku łacińskim.

leżeć

RqkoXMfSWqyFe

Zdjęcie przedstawia leżącego na trawie psa. Pies ma jasnobrązowy kolor i wystawiony język. W tle znajduje się trawa i drzewa. — Pies leżący na trawie w parku, online‑skills, CC BY 3.0
Źródło: online-skills, *Pies leżący na trawie w parku*, Fotografia, licencja: CC BY 3.0.

ignavus, -a, -um

R8w5gCwf3zs1w1

Wymowa słowa ignavus i jego odmian w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa ignavus i jego odmian w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D1FKGjJm4

Wymowa słowa ignavus i jego odmian w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa ignavus i jego odmian w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie przedstawia wymowę słowa ignavus i jego form podstawowych w języku łacińskim.

leniwy

R1V0MCiEvLz1c

Zdjęcie przedstawia chłopca leżącego na szarej kanapie. Ma zamknięte oczy i położoną na twarzy książkę z pomarańczową okładką. — Chłopiec śpiący z książką na twarzy, online‑skills, CC BY 3.0
Źródło: online-skills, *Chłopiec śpiący z książką na twarzy*, Fotografia, licencja: CC BY 3.0.

impero, -are, -avi, -atum

R3WlSTFp5g9TP1

Wymowa słowa impero i jego odmian w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa impero i jego odmian w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D1FKGjJm4

Wymowa słowa impero i jego odmian w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa impero i jego odmian w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie przedstawia wymowę słowa impero i jego form podstawowych w języku łacińskim.

rozkazywać

laudo, laudare, laudavi, laudatum 1.

R1KxHhOl8ofMN1

Wymowa słowa laudo i jego odmian w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa laudo i jego odmian w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D1FKGjJm4

Wymowa słowa laudo i jego odmian w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa laudo i jego odmian w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie przedstawia wymowę słowa laudo i jego form podstawowych w języku łacińskim.

chwalić

Ryqc3JRJGteXi

Zdjęcie przedstawiające kobietę i dziewczynkę, siedzące przy stole. Matka zbliża otwartą dłoń do dłoni córki w geście przybicia piątki i obie patrzą na siebie. Są uśmiechnięte. Na stole leży laptop, rozłożona książka oraz zeszyt. W tle znajduje się kuchnia. — Mama i córka przybijające sobie piątkę, online‑skills, CC BY 3.0
Źródło: online-skills, *Mama i córka przybijające sobie piątkę*, Fotografia, licencja: CC BY 3.0.

lego, -ere, -i, lectum

RMI1EFLLyBuPi1

Wymowa słowa lego i jego odmian w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa lego i jego odmian w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D1FKGjJm4

Wymowa słowa lego i jego odmian w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa lego i jego odmian w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie przedstawia wymowę słowa lego i jego form podstawowych w języku łacińskim.

czytać

R1UYfiqEz6zF6

Zdjęcie przedstawia kobietę, która palcami przekłada kartkę w książce. Na stole leżą okulary. Książkę oświetla światło lampki. — Kobieta czytająca książkę, online‑skills, CC BY 3.0
Źródło: online-skills, *Kobieta czytająca książkę*, Fotografia, licencja: CC BY 3.0.

leo, leonis (m.)

R160T9JG2HSql1

Wymowa słowa leo i jego odmian w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa leo i jego odmian w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D1FKGjJm4

Wymowa słowa leo i jego odmian w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa leo i jego odmian w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie przedstawia wymowę słowa leo i jego form podstawowych w języku łacińskim.

lew

Rras8no7Cr9N1

Zdjęcie przedstawia głowę lwa. Lew ma bujną grzywę i żółte, okrągłe oczy. — Głowa lwa, online‑skills, CC BY 3.0
Źródło: online-skills, *Głowa lwa*, Fotografia, licencja: CC BY 3.0.

liber, libri (m.)

Rqtnutg1qbmUM1

Wymowa słowa liber i jego odmian w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa liber i jego odmian w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D1FKGjJm4

Wymowa słowa liber i jego odmian w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa liber i jego odmian w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie przedstawia wymowę słowa liber i jego form podstawowych w języku łacińskim.

książka

R1J1pIozcI6ta

Zdjęcie przedstawia otwartą, grubą książkę na białym tle. — Otwarta książka, online‑skills, CC BY 3.0
Źródło: online-skills, *Otwarta książka*, Fotografia, licencja: CC BY 3.0.

libido, -inis

R1My9IyRVmGNX1

Wymowa słowa libido i jego odmian w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa libido i jego odmian w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D1FKGjJm4

Wymowa słowa libido i jego odmian w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa libido i jego odmian w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie przedstawia wymowę słowa libido i jego form podstawowych w języku łacińskim.

żądza, upodobanie, rozpusta

mendum, -i (n.)

RXk1O20aEmH8Y1

Wymowa słowa mendum i jego odmian w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa mendum i jego odmian w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D1FKGjJm4

Wymowa słowa mendum i jego odmian w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa mendum i jego odmian w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie przedstawia wymowę słowa mendum i jego form podstawowych w języku łacińskim.

błąd

mihi (dat.)

R13MaSuiEC0G21

Wymowa słowa mihi w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa mihi w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D1FKGjJm4

Wymowa słowa mihi w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa mihi w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie przedstawia wymowę słowa mihi w języku łacińskim.

mi, mnie

monumentum, -i (n.)

RXkgayOc9jtX61

Wymowa słowa monumentum i jego odmian w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa monumentum i jego odmian w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D1FKGjJm4

Wymowa słowa monumentum i jego odmian w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa monumentum i jego odmian w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie przedstawia wymowę słowa monumentum i jego form podstawowych w języku łacińskim.

znak pamięci, pomnik

orator, -oris (m.)

Rz1FgAHWv3fRW1

Wymowę form podstawowych łacińskiego rzeczownika orator, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa orator i jego odmianę w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D1FKGjJm4

Wymowę form podstawowych łacińskiego rzeczownika orator, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa orator i jego odmianę w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie przedstawia wymowę form podstawowych łacińskiego rzeczownika orator

mówca

ornamentum, -i (n.)

R1a99jImW8Vgo1

Wymowa słowa ornamentum i jego odmian w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa ornamentum i jego odmian w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D1FKGjJm4

Wymowa słowa ornamentum i jego odmian w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa ornamentum i jego odmian w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie przedstawia wymowę słowa ornamentum i jego form podstawowych w języku łacińskim.

zdobienie, ozdoba

pars, -tis (f.)

RocAXt9Te9thb1

Wymowa słowa pars i jego odmian w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa pars i jego odmian w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D1FKGjJm4

Wymowa słowa pars i jego odmian w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa pars i jego odmian w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie przedstawia wymowę słowa pars i jego form podstawowych w języku łacińskim.

część

particula, -ae (f.)

R1O7PYRUEH7Jh1

Wymowa słowa particula i jego odmian w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa particula i jego odmian w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D1FKGjJm4

Wymowa słowa particula i jego odmian w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa particula i jego odmian w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie przedstawia wymowę słowa particula i jego form podstawowych w języku łacińskim.

cząstka, kawałek, drobina

praetor, -oris (m.)

R1YZ3Kyv5ZVHC1

Wymowa słowa praetor i jego odmian w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa praetor i jego odmian w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D1FKGjJm4

Wymowa słowa praetor i jego odmian w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa praetor i jego odmian w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie przedstawia wymowę słowa praetor i jego form podstawowych w języku łacińskim.

pretor

procul

R1C8NHchpsXxJ1

Wymowa słowa procul w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa procul w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D1FKGjJm4

Wymowa słowa procul w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa procul w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie przedstawia wymowę słowa procul w języku łacińskim.

z daleka

RiodyXAlK8K9I

Zdjęcie przedstawia gładką powierzchnię morza w bezwietrzny dzień. Daleko, na horyzoncie znajduje się statek. Niebo jest niemal bezchmurne. — Statek na horyzoncie na morzu, online‑skills, CC BY 3.0
Źródło: online-skills, *Statek na horyzoncie na morzu*, Fotografia, licencja: CC BY 3.0.

recito, -are, -avi, -atum

RbwIhnTubRHUy1

Wymowa słowa recito i jego odmian w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa recito i jego odmian w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D1FKGjJm4

Wymowa słowa recito i jego odmian w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa recito i jego odmian w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie przedstawia wymowę słowa recito i jego form podstawowych w języku łacińskim.

czytać głośno

RtFHbYQACsvTz

Zdjęcie przedstawia dziewczynkę, która ma otwarte usta i patrzy na otwartą książkę. Książkę trzyma w jednej ręce, a drugą rękę kieruje ku górze. Dziewczynka ma na sobie niebieską sukienkę w kwiaty oraz biały beret. — Dziewczynka recytująca wiersz, online‑skills, CC BY 3.0
Źródło: online-skills, *Dziewczynka recytująca wiersz*, Fotografia, licencja: CC BY 3.0.

reddo, -ere, -idi, -itum

R1A19xbzNeF1g1

Wymowa słowa reddo i jego odmian w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa reddo i jego odmian w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D1FKGjJm4

Wymowa słowa reddo i jego odmian w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa reddo i jego odmian w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie przedstawia wymowę słowa reddo i jego form podstawowych w języku łacińskim.

oddać

R1ZxbYDuACtD8

Ilustracja przedstawia dwie ręce. Jedna trzyma pieniądze w banknotach, a druga jest otwarta w jej stronę. — Oddawanie pieniędzy, online‑skills, CC BY 3.0
Źródło: online-skills, *Oddawanie pieniędzy*, Ilustracja, licencja: CC BY 3.0.

regio, -onis (f.)

RZn9o6p1vBrzv1

Wymowa słowa regio i jego odmian w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa regio i jego odmian w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D1FKGjJm4

Wymowa słowa regio i jego odmian w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa regio i jego odmian w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie przedstawia wymowę słowa regio i jego form podstawowych w języku łacińskim.

kierunek, położenie, region

reprehendo, -ere, -i, reprehensum

RrhgJs1FdVMFd1

Wymowa słowa reprehendo i jego odmian w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa reprehendo i jego odmian w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D1FKGjJm4

Wymowa słowa reprehendo i jego odmian w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa reprehendo i jego odmian w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie przedstawia wymowę słowa reprehendo i jego form podstawowych w języku łacińskim.

ganić

RUIhiBACiTSpm

Zdjęcie przedstawia dziewczynkę siedzącą ze skrzyżowanymi ramionami, patrzącą w dół. Z tyłu, na kanapie siedzi kobieta i kiwa palcem wskazującym w stronę dziewczynki. — Mama ganiąca córkę, online‑skills, CC BY 3.0
Źródło: online-skills, *Mama ganiąca córkę*, Fotografia, licencja: CC BY 3.0.

respondeo, -ere, -i, responsum

R1IMBx3cYTUY81

Wymowa słowa respondeo i jego odmian w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa respondeo i jego odmian w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D1FKGjJm4

Wymowa słowa respondeo i jego odmian w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa respondeo i jego odmian w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie przedstawia wymowę słowa respondeo i jego form podstawowych w języku łacińskim.

odpowiadać

RrAMdiWETnHwP

Zdjęcie przedstawia uczennice oraz nauczycielkę, siedzące w kręgu na białych krzesłach. Nauczycielka patrzy w stronę jednej z uczennic i uśmiecha się. Kilka uczennic podnosi rękę do góry. Zdjęcie wykonano w sali edukacyjnej. — Dzieci zgłaszające się do odpowiedzi, online‑skills, CC BY 3.0
Źródło: online-skills, *Dzieci zgłaszające się do odpowiedzi*, Fotografia, licencja: CC BY 3.0.

res publica (f.)

RWhojRcyDeZ0g1

Wymowa słowa res publica i jego odmian w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa res publica i jego odmian w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D1FKGjJm4

Wymowa słowa res publica i jego odmian w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa res publica i jego odmian w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie przedstawia wymowę słowa res publica i jego form podstawowych w języku łacińskim.

rzecz publiczna, rzeczpospolita, republika

senectus, -utis (f.)

R18tX16kuQTA61

Wymowa słowa senectus i jego odmian w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa senectus i jego odmian w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D1FKGjJm4

Wymowa słowa senectus i jego odmian w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa senectus i jego odmian w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie przedstawia wymowę słowa senectus i jego form podstawowych w języku łacińskim.

starość

R7ra7Ov4rqghl

Zdjęcie przedstawia starszą kobietę o siwych włosach, uśmiechającą się. Kobieta ma zmarszczki na twarzy. Na nosie ma okulary. — Starsza kobieta śmiejąca się, online‑skills, CC BY 3.0
Źródło: online-skills, *Starsza pani śmiejąca się*, Fotografia, licencja: CC BY 3.0.

scribo, -ere, scripsi, scriptum

R13bdTY8lEE2L1

Wymowa słowa scribo i jego odmian w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa scribo i jego odmian w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D1FKGjJm4

Wymowa słowa scribo i jego odmian w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa scribo i jego odmian w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie przedstawia wymowę słowa scribo i jego form podstawowych w języku łacińskim.

pisać

R85KHAksl6dGn

Zdjęcie przedstawia kobietę siedzącą przy biurku i piszącą w zeszycie. Obok leży książka. — Kobieta pisząca w zeszycie, online‑skills, CC BY 3.0
Źródło: online-skills, *Kobieta pisząca w zeszycie*, Fotografia, licencja: CC BY 3.0.

spelunca, -ae (f.)

R1MHVWdLCZvyf1

Wymowa słowa spelunca i jego odmian w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa spelunca i jego odmian w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D1FKGjJm4

Wymowa słowa spelunca i jego odmian w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa spelunca i jego odmian w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie przedstawia wymowę słowa spelunca i jego form podstawowych w języku łacińskim.

jaskinia

R18PitqOZBnyC

Zdjęcie przedstawia wnętrze ciemnej jaskini. Od wejścia dochodzi światło. Na ziemi leżą fragmenty skał. — Wnętrze jaskini, online‑skills, CC BY 3.0
Źródło: online-skills, *Wnętrze jaskini*, Fotografia, licencja: CC BY 3.0.

stilus, -i (m.)

R1TUrISPVVyeR1

Wymowa słowa stilus i jego odmian w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa stilus i jego odmian w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D1FKGjJm4

Wymowa słowa stilus i jego odmian w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa stilus i jego odmian w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie przedstawia wymowę słowa stilus i jego form podstawowych w języku łacińskim.

rylec

RW4UKk4EKJcg4

Zdjęcie przedstawia trzy podłużne, cienkie przyrządy z ostrym zakończeniem. Wykonane są z metalu. Każdy różni się długością i kolorem. Ułożone są na białym tle. — Rylce z okresu wczesnego średniowiecza i okresu rzymskiego, wikimedia.org, CC BY‑SA 3.0, Peter van der Sluijs (fot.)
Źródło: Peter van der Sluijs (fot.), *Rylce z okresu wczesnego średniowiecza i okresu rzymskiego*, Fotografia, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Stylussen_early_middle_ages_and_Roman_period.jpg#/media/File:Stylussen_early_middle_ages_and_Roman_period.jpg [dostęp 18.09.2023], licencja: CC BY-SA 3.0.

studium, -i (n.)

R1ddM4HjQzuH21

Wymowa słowa studium i jego odmian w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa studium i jego odmian w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D1FKGjJm4

Wymowa słowa studium i jego odmian w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa studium i jego odmian w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie przedstawia wymowę słowa studium i jego form podstawowych w języku łacińskim.

gorliwość, ochota, zajęcie

sumo, -ere, sumpsi, sumptum

R1PYBaH3CnJVm1

Wymowa słowa sumo i jego odmian w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa sumo i jego odmian w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D1FKGjJm4

Wymowa słowa sumo i jego odmian w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa sumo i jego odmian w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie przedstawia wymowę słowa sumo i jego form podstawowych w języku łacińskim.

wziąć

tabula, -ae (f.)

RyCmLmxxxHqOT1

Wymowa słowa tabula i jego odmian w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa tabula i jego odmian w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D1FKGjJm4

Wymowa słowa tabula i jego odmian w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa tabula i jego odmian w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie przedstawia wymowę słowa tabula i jego form podstawowych w języku łacińskim.

tablica, tabliczka

R1BFtqMklXMcX

Zdjęcie przedstawia dwie woskowe tabliczki, wtopione w drewniane ramki. Dwie ramki są umieszczone obok siebie i przywiązane rzemykiem. W rzemyk wciśnięty jest długi, metalowy przyrząd z ostrym zakończeniem. — Rzymska tabula (tabliczka woskowa) z rysikiem, wikimedia.org, CC BY‑SA 3.0, Sippel2707 (fot.)
Źródło: Sippel2707 (fot.), *Rzymska tabula (tabliczka woskowa) z rysikiem*, Fotografia, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Wachstafel.jpg#/media/File:Wachstafel.jpg [dostęp 18.09.2023], licencja: CC BY-SA 3.0.

terreo, -ere, -ui, -itum

R1ODjNjYFQ6wR1

Wymowa słowa terreo i jego odmian w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa terreo i jego odmian w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D1FKGjJm4

Wymowa słowa terreo i jego odmian w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa terreo i jego odmian w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie przedstawia wymowę słowa terreo i jego form podstawowych w języku łacińskim.

straszyć, odstraszać

RzDM6LsgOPEDF

Zdjęcie przedstawia węża w neonowym, żółtym kolorze. Wąż ma otwarty pysk, a w nim zęby jadowe. — Jadowity wąż, online‑skills, CC BY 3.0
Źródło: online-skills, *Jadowity wąż*, Fotografia, licencja: CC BY 3.0.

tibi (dat.)

RWBEy72Kh5ZGo1

Wymowa słowa tibi w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa tibi w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D1FKGjJm4

Wymowa słowa tibi w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa tibi w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie przedstawia wymowę słowa tibi w języku łacińskim.

tobie

triumvir, -i (m.)

R1PgtEID0Tjd41

Wymowa słowa triumvir i jego odmian w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa triumvir i jego odmian w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D1FKGjJm4

Wymowa słowa triumvir i jego odmian w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa triumvir i jego odmian w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie przedstawia wymowę słowa triumvir i jego form podstawowych w języku łacińskim.

triumwir (członek triumwiratu)

tunc

Rj9Fs0W0VmOvf1

Wymowa słowa tunc w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa tunc w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D1FKGjJm4

Wymowa słowa tunc w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa tunc w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie przedstawia wymowę słowa tunc w języku łacińskim.

wtedy, potem

usus, -us (m.)

RJXN7Bg2hSbQ11

Wymowa słowa usus i jego odmian w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa usus i jego odmian w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D1FKGjJm4

Wymowa słowa usus i jego odmian w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa usus i jego odmian w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie przedstawia wymowę słowa usus i jego form podstawowych w języku łacińskim.

użycie

vester, vestra, vestrum

R1MzI4j0JqLD91

Wymowa słowa vester i jego odmian w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa vester i jego odmian w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D1FKGjJm4

Wymowa słowa vester i jego odmian w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa vester i jego odmian w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie przedstawia wymowę słowa vester i jego form podstawowych w języku łacińskim.

wasz

vestigium, -i (n.)

R1VvHREDwPjLm1

Wymowa słowa vestigium i jego odmian w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa vestigium i jego odmian w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D1FKGjJm4

Wymowa słowa vestigium i jego odmian w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa vestigium i jego odmian w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie przedstawia wymowę słowa vestigium i jego form podstawowych w języku łacińskim.

ślad

RmIYAxZGUdaeM

vita, -ae (f.)

RdSJPRHrk7XAi1

Wymowa słowa vita i jego odmian w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa vita i jego odmian w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D1FKGjJm4

Wymowa słowa vita i jego odmian w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa vita i jego odmian w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie przedstawia wymowę słowa vita i jego form podstawowych w języku łacińskim.

życie

vulpes, -is (f.)

R16iy8Ld3DYf91

Wymowa słowa vulpes i jego odmian w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa vulpes i jego odmian w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D1FKGjJm4

Wymowa słowa vulpes i jego odmian w języku łacińskim, online‑skills, CC BY 3.0

Źródło: online-skills, Wymowa słowa vulpes i jego odmian w języku łacińskim, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie przedstawia wymowę słowa vulpes i jego form podstawowych w języku łacińskim.

lis

RrbJQb75K9o2k

Zdjęcie przedstawia rudego lisa stojącego na kamieniu pośród wody. Wpatruje się w punkt po lewej stronie . — Lis, online‑skills, CC BY 3.0
Źródło: online-skills, *Lis*, Fotografia, licencja: CC BY 3.0.

Słownik pojęć

(Oktawian) August

wnuk siostry Juliusza Cezara, wyznaczony przez niego na następcę. Członek drugiego triumwiratu, następnie pierwszy rzymski cesarz. Nosił tytuł princepsa (pierwszego senatora) i zachowywał pozory republiki. Stąd pierwszy okres istnienia cesarstwa Rzymskiego nazywamy „pryncypatem”.

RdCYltHkp7PnS

Fotografia przedstawia posąg młodego mężczyzny ubranego w zbroję. Jest to domniemany portret Oktawiana Augusta. Mężczyzna stoi wyprostowany, jedną rękę ma uniesioną do góry, co symbolizuje zwycięstwo, drugą, przez którą ma przewieszoną szatę, trzyma przy ciele. Ubrany jest w bogato zdobioną zbroję. Obok mężczyzny, tuż przy nodze na delfinie siedzi skrzydlaty chłopiec. Lewą rękę ma wyciągniętą do góry przytrzymując nią szatę cesarza. Rzeźba stoi na jasnym cokole na tle niebiesko‑szarej ściany. — Rzeźba przedstawiająca Oktawiana Augusta w pozie zwycięzcy, I w., Muzea Watykańskie, Watykan, wikimedia.org, domena publiczna, fotografia: Till Niermann
Źródło: Till Niermann, *Rzeźba przedstawiająca Oktawiana Augusta w pozie zwycięzcy*, fotografia, Muzea Watykańskie, Watykan, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Statue-Augustus.jpg [dostęp 14.06.2023], domena publiczna.

Cyceron

(106 - 43 r. p.n.e.) wybitny mówca, polityk i pisarz rzymski. Autor mów, traktatów politycznych i filozoficznych. Cyceron zapisał się w historii jako zagorzały obrońca ustroju republikańskiego.

RG1dH33oQlBuY

Fotografia przedstawia popiersie, które jest domniemanym portretem Cycerona. Mężczyzna jest w podeszłym wieku, ma krótkie kręcone włosy, na jego twarzy znajduje się wiele zmarszczek. Mężczyzna spogląda centralnie na widza. Popiersie zostało wykonane z jasnego kamienia, prezentowane jest na tle jasnej ściany. — Popiersie Cycerona, 2016 r. (rok wykonania fotografii), Muzea Kapitolińskie, Rzym, Włochy, wikimedia.org, CC BY‑SA 4.0, fotografia: José Luiz Bernandez Ribeiro
Źródło: José Luiz Bernandez Ribeiro, *Popiersie Cycerona*, fresk, Muzea Kapitolińskie, Rzym, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Bust_of_Cicero_(1st-cent._BC)_-_Palazzo_Nuovo_-_Musei_Capitolini_-_Rome_2016.jpg [dostęp 14.06.2023], licencja: CC BY-SA 4.0.

homonim

wyraz mający jednakowe brzmienie z innym wyrazem, ale posiadający inne znaczenie, często również pochodzenie.

Horacy

(65 - 8 r. p.n.e.) rzymski poeta, określany najwybitniejszym rzymskim lirykiem. Twórca „Pieśni”, „Satyr” oraz listów poetyckich. Był przyjacielem poety Wergiliusza, należał do kręgu Mecenasa, który był przyjacielem cesarza Oktawiana Augusta. Twórczość Horacego stanowiła wzór dla poetów lirycznych w późniejszych wiekach.

RDTSujlb37ijg

Fotografia przedstawia relief ukazujący poetę Horacego. Został on zobrazowany jako mężczyzna w podeszłym wieku o bardzo krótkich kręconych włosach. Ubrany jest w długą szatę. Siedzi na ławie, w lewej dłoni trzyma puchar. Relief jest częściowo uszkodzony; brakuje lewej części płytki. — Płaskorzeźba przedstawiająca domniemany portret Horacego, ok. 50 r., Muzeum Sztuk Pięknych, Boston, Stany Zjednoczone, wikimedia.org, domena publiczna, fotografia: Augurmm
Źródło: Augurmm, *Płaskorzeźba przedstawiająca domniemany portret Horacego*, relief, Muzeum Sztuk Pięknych, Boston, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Horacy_-_domniemany_portret.jpg [dostęp 14.06.2023], domena publiczna.

Lacjum

kraina geograficzna w antycznej Italii, znajdująca się w środkowej części Półwyspu Apenińskiego. Głównym miastem Lacjum jest Rzym, obecna stolica regionu administracyjnego Lazio.

Owidiusz

(43 p.n.e. - 18 r. n.e.) słynny poeta epoki augustowskiej. Twórca elegii miłosnej, poematów dydaktycznych i listów poetyckich. Popadł w niełaskę cesarza i udał się na wygnanie, z którego już nigdy nie wrócił. Uznawany za jednego z najwybitniejszych rzymskich poetów.

RMuqfbJKWbUeT

Fotografia przedstawia pomnik z wizerunkiem poety Owidiusza. Został on przedstawiony jako stojący mężczyzna w średnim wieku. Ubrany jest w długą szatę sięgającą kostek oraz w sandały. Jedną dłonią podpiera spuszczoną głowę, a drugą, którą podtrzymuje prostokątną tabliczkę, trzyma przy torsie. Na cokole widnieje napis: OVIDIVS. — Ettore Ferrari, Pomnik przedstawiający domniemany portret Owidiusza, 1887 r., Konstanca, Rumunia, wikimedia.org, CC BY 3.0, fotografia: Kurt Wichmann
Źródło: Ettore Ferrari, Kurt Wichmann, *Pomnik przedstawiający domniemany portret Owidiusza*, rzeźba, marmur, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Statue_of_Roman_poet_Ovid_in_Constan%C5%A3a,_Romania.jpg [dostęp 14.06.2023], licencja: CC BY 3.0.

przedrostek (prefiks)

fragment wyrazu dodawany na początku słowa podstawowego lub rdzenia. Dodawanie przedrostka ma na celu stworzenie wyrazu pochodnego.

przyrostek (sufiks)

fragment wyrazu dodany po jego rdzeniu. Dodawanie sufiksu ma na celu stworzenie wyrazu pochodnego.

rdzeń

określenie podstawy słowotwórczej wyrazu.

Wergiliusz

(70 - 19 r. p.n.e.) rzymski poeta, autor „Bukolik”, „Georgik” oraz „Eneidy” - najbardziej znanego współcześnie rzymskiego eposu bohaterskiego. Wergiliusz należał do kręgu Mecenasa, który był przyjacielem cesarza Oktawiana Augusta. Przyjaźnił się z poetą Horacym. Pisząc „Eneidę” pragnął dać Rzymianom epos na miarę wielkich dzieł Homera.

RppmEiCFXBf5E

Fotografia przedstawia domniemany portret Wergiliusza. Poeta został przedstawiony jako młody mężczyzna o średniej długości włosach zaczesanych na czoło. Został on przedstawiony z półprofilu, ze spokojem spogląda przed siebie. Popiersie jest wykonane z jasnego kamienia i umieszczone zostało na tle zielono‑brązowej ściany. — Popiersie przedstawiające domniemany portret Wergiliusza, I w., Parco della Grotta di Posillipo, Neapol, Włochy, wikimedia.org, domena publiczna, fotografia: Armando Mancini
Źródło: Armando Mancini, *Popiersie przedstawiające domniemany portret Wergiliusza*, popiersie, marmur, Parco della Grotta di Posillipo, Neapol, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Parco_della_Grotta_di_Posillipo5_(crop).jpg [dostęp 14.06.2023], domena publiczna.

Notatki ucznia

RhzED8hxQcmYI

Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.

Galeria

R2bTz1hx5gEnE

R1KMt2WOtoTvJ

R1HGPn9Ui6GFm

RdCYltHkp7PnS

RG1dH33oQlBuY

RDTSujlb37ijg

RMuqfbJKWbUeT

RppmEiCFXBf5E

Bibliografia

Amarantidou W., Nauczanie słownictwa i słowotwórstwa języka łacińskiego na podstawie artykułów Adama Trybusa opublikowanych w czasopiśmie Języki obce w szkole [w:] Collectanea Philologica 5, 2003, str. 231‑245.
Ekes K., Popiołek M., Serwicka‑Kapała A., Niezbędnik humanisty, Wydawnictwo Naukowe Sub Lupa, Warszawa‑Białystok 2023.
Wolanin H., Gramatyka opisowa klasycznej łaciny w ujęciu strukturalnym, Księgarnia Akademicka, Kraków 2012.
Wikarjak J., Gramatyka opisowa języka łacińskiego, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2019.