Lesson plan (Polish)
Temat: Narodziny cesarstwa rzymskiego
Adresat
Uczniowie klasy V szkoły podstawowej
Podstawa programowa
Klasa V szkoły podstawowej
I. Cywilizacje starożytne. Uczeń:
2) lokalizuje w czasie i przestrzeni (…) cywilizacje starożytnej (…) Rzymu;
3) charakteryzuje strukturę społeczeństwa w (…) Rzymie;
4) umiejscawia w czasie i zna różne systemy sprawowania władzy oraz organizację społeczeństwa w (…) Rzymie.
Ogólny cel kształcenia
Uczniowie poznają okoliczności powstania Cesarstwa Rzymskiego i czasy jego największej świetności.
Kompetencje kluczowe
porozumiewanie się w językach obcych;
kompetencje informatyczne;
umiejętność uczenia się.
Kryteria sukcesu
Uczeń nauczy się:
charakteryzować dokonania Juliusza Cezara i Oktawiana Augusta;
opisywać czym był pryncypat;
opisywać w jaki sposób republika rzymska stała się cesarstwem;
charakteryzować jak doszło do powstania jednego z największych imperiów w dziejach świata.
Metody/techniki kształcenia
podające
pogadanka.
aktywizujące
dyskusja.
programowane
z użyciem komputera;
z użyciem e‑podręcznika.
praktyczne
ćwiczeń przedmiotowych.
Formy pracy
praca indywidualna;
praca w parach;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.
Środki dydaktyczne
e‑podręcznik;
zeszyt i kredki lub pisaki;
tablica interaktywna, tablety/komputery.
Przebieg lekcji
Przed lekcją
Uczniowie powinni przypomnieć sobie, czym charakteryzował się ustrój republiki oraz jakie były najważniejsze urzędy (dyktator, konsul ect.).
Faza wstępna
Prowadzący lekcję podaje temat lekcji, określa cel zajęć i wspólnie z uczniami ustala kryteria sukcesu.
Nauczyciel prosi, aby uczniowie przypomnieli, kiedy powstał Rzym i jaka była jego historia. Jaki miał ustrój i na czym opierał swoją potęgę? Zadając pytania, pamięta o takim ich formułowaniu, by miały charakter pytań kluczowych. Uczniowie powinni wymienić okres królewski, republikę oraz najważniejsze podboje rzymskie: Kartaginę, Macedonię, Grecję i Egipt.
Faza realizacyjna
Nauczyciel, nawiązując do poprzedniej lekcji, pyta uczniów, jakie problemy niosły ze sobą podboje tak licznych terenów. Czy ekspansja Rzymu miała też słabe strony? Uczniowie z pomocą nauczyciela powinni wymienić: ogromny napływ niewolników i problemy z tym związane (np. powstanie Spartakusa); konflikty społeczne – masy ubogich i niewielka grupa bardzo bogatych; brak obywatelstwa i praw dla ludności zamieszkującej prowincje.
Nauczyciel tłumaczy, że taka sytuacja doprowadziła do kryzysu republiki, która musiała się zmienić, by przetrwać. Przeprowadzona reforma armii nie przyniosła zamierzonych rezultatów, wywołując wiele zgubnych skutków, m.in. doprowadzając do tego, że wywodzący się z plebsu żołnierze byli bardziej oddani swoim wodzom niż ideałom republiki. Zapoczątkowało to w I w. p.n.e. epokę wielkich wodzów. Nauczyciel tłumaczy, w jaki sposób młody wódz Juliusz Cezar doszedł do stanowiska konsula (I triumwirat).
Nauczyciel wyjaśnia popularność Juliusza Cezara i jego drogę do objęcia władzy, tłumacząc genealogię powiedzeń „przekroczyć Rubikon” i „kości zostały rzucone”.
Następnie krótko charakteryzuje rządy Cezara (wieczysty dyktator, reforma kalendarza, ograniczenie wyzysku w koloniach) i konsekwencje jego śmierci. Uczniowie wykonują **Ćwiczenie 1**. Nauczyciel tłumaczy powstanie II triumwiratu, jego rozpad i dojście do jednowładztwa Oktawiana.
Nauczyciel rozpoczyna debatę, pytając uczniów – jakie kroki powinien podjąć Oktawian August, by zachować pozory republiki? Następnie prosi, aby uczniowie swoje odpowiedzi skonfrontowali z tekstem **Polecenia 1**.
Nauczyciel, przedstawiając postać Oktawiana Augusta pozostającego trochę w cieniu Juliusza Cezara, pokazuje uczniom, że stworzył on nowy ustrój polityczny: pryncypat, który opierał się na formalnej władzy senatu i cesarza, ale praktycznie wszystkie decyzje w państwie zależały od Oktawiana. Dodatkowo pokazuje uczniom przykłady propagandy cezara, który w perfekcyjny sposób opanował promocję własnego wizerunku i roli, jaką odgrywał – *princeps senatus*. Uczniowie wskazują poprawną odpowiedź w **Ćwiczeniu 2** (określenie “komedia republiki”) oraz uzupełniają ilustrację interaktywną **Ćwiczenie 3**. Nauczyciel dba o informację zwrotną przekazywaną uczniom podczas rozwiązywania ćwiczeń i wykonywania poleceń.
Faza podsumowująca
Jako podsumowanie nauczyciel wyświetla uczniom mapę Cesarstwa Rzymskiego (**Polecenie 2**) i przedstawia uczniom koncepcję *pax romana*. Tłumaczy, że był to okres prosperity i pokoju, który doprowadził do powstania jednego z największych imperiów w dziejach świata.
Uczniowie na podstawie wiedzy uzyskanej w trakcie zajęć szeregują chronologicznie wydarzenia (**Ćwiczenie 5**), a następnie uzupełniają podsumowujący tekst w **Ćwiczeniu 6**.
Nauczyciel ocenia pracę uczniów na lekcji, biorąc pod uwagę ich wkład i zaangażowanie. Może w tym celu przygotować ankietę ewaluacyjną do samooceny.
Praca domowa
Nauczyciel zadaje zadanie domowe dla uczniów chętnych: W okresie walki o przywództwo nad Rzymem jedną z ważniejszych ról odegrała Kleopatra VII. Dowiedz się, kim była i jak przedstawiana jest we współczesnych dziełach?.
W tej lekcji zostaną użyte m.in. następujące pojęcia oraz nagrania
Pojęcia
Republika – dosłownie rzecz publiczna, ustrój polityczny, w którym władza sprawowana jest przez obywateli poprzez wybory. W starożytnym Rzymie była to niemonarchiczne sprawowanie władzy przez posiadających prawa polityczne obywateli.
Senat – instytucja polityczna w starożytnym Rzymie ustanowiona zgodnie z legendą przez Romulusa. Był obdarzony znacznym autorytetem pełnił funkcję doradczą i opiniował projekty ustaw.
Konsul – w starożytnym Rzymie jeden z dwóch najwyższych urzędników w państwie zajmujący się sprawami wojskowymi i polityką zagraniczną.
Dyktator – w republice rzymskiej urząd, który skupiał pełnię władzy. Był powoływany na 6 miesięcy w okresach największego zagrożenia państwa. Nie można było odwołać się od jego decyzji.
Cesarstwo – forma ustroju państwa – monarchii – w której panujący obdarzony jest tytułem cezara. Cesarstwo rzymskie zostało zapoczątkowane przez Oktawiana Augusta.
Legion – podstawowa jednostka taktyczna rzymskiej armii złożona przede wszystkim z ciężkozbrojnej piechoty (legionistów).
Prowincja – jednostka administracyjna w starożytnym Rzymie utworzona na podbitym terenie, poza Italią. Zarządzana byłą przez namiestników.
Limes – umocnienia i fortyfikacje na granicach cesarstwa rzymskiego.
Pax Romana – określenie czasów od panowania Oktawiana Augusta w 27 r. p.n.e. do śmierci Aleksandra Sewera w 235 r. n.e. Opisywał okres pokoju wewnątrz i na zewnątrz imperium rzymskiego.
Pryncypat – forma rządów w Cesarstwie Rzymskim wprowadzona przez Oktawiana Augusta, polegająca na koncentracji władzy w rękach jednej osoby przy zachowaniu pozorów ustroju republiki.
Teksty i nagrania
The Birth of the Roman Empire
The victories against Carthage and the conquest of the Greek world cemented the might of Rome. It became the largest empire of the basin of the Mediterranean Sea, with time making it, as the Romans would call it, “mare nostrum” – “our sea”. The conquests and expansion of the Roman world, however, brought many problems and threats to the Republic as well. The vast riches of a narrow group of patricians, combined with the rising poverty of the plebeians, contributed to severe social conflict. Rome could not handle its new reality. The large, remote territories hundreds of kilometers from the city of Rome, governed by deputies and defended by commanders caused the soldiers to be more faithful to their commanders than to the country itself. Its future and position, after all, depended on them. In those circumstances, the highest position of authority (that of consul) was acquired by the later victor of the Gaul campaign – Gaius Julius Caesar. The rise of his power and the staunch loyalty of his divisions quickly caused discomfort to the people who were hitherto his political allies. They accused Caesar of treason, demanding his immediate appearance before the Senate in Rome. Thus, he headed to Italy, along with the forces loyal to him, starting a civil war. By defeating his main adversary, Pompey, in the Battle of Pharsalus, he managed to obtain full power in Rome, becoming a dictator. Fearing the loss of their position, the Roman aristocrats staged a conspiracy against him, leading to his death on 15 March 44 BC. However, the assassins, thinking the death of the dictator would bring the Republic back, failed to foresee one thing. The numerous supporters of Caesar were not willing to give up without putting up a fight. The civil war that lasted as long as until 30 BC ended with the victory of Gaius Octavian, the grandson of Caesar’s sister whom he adopted and designated as his main heir. Thus, he assumed indivisible power over Rome. The Senate’s act of conferring upon him the sobriquet of “Augustus” (“full of divine power”) marks the symbolic end of the Republic, ushering in the Roman Empire. In order to maintain a republican facade, Augustus named himself the first among the officials (princeps), fulfilling his tasks in line with the republican tradition. This title became the origin of the name of the system that would exist in the Roman Empire until the end of the third century CE – “principate”.
Augustus sought to keep expanding the Roman territory, attempting to conquer the territories beyond the Rhine. However, he was stopped by the Germanic forces in the great Battle of the Teutoburg Forest in 9 CE. The Romans’ defeat put a stop to the conquests in Europe; from then on, the Empire would merely seek to defend its existing borders. Thus began the period called the “[Pax Romana]”, or the period of peace both within and outside the Empire, contributing to its strengthening and prosperity. Augustus died in 14 CE, after over four decades of rule, leaving the Empire at the peak of its might. For the next decades (until the second century), his successors supported the idea of “Pax Romana”, concentrating on the development of the conquered provincs and maintaining safety on the borders.