Tytuł: U źródeł wiedzy

Opracowanie scenariusza: Katarzyna Maciejak

Temat zajęć

Jak korzystać ze słowników?

Grupa docelowa

Uczniowie klasy VI szkoły podstawowej.

Podstawa programowa

II. Kształcenie językowe.

2. Zróżnicowanie języka. Uczeń:

2) posługuje się oficjalną i nieoficjalną odmianą polszczyzny;

3) używa stylu stosownego do sytuacji komunikacyjnej;

4) rozumie dosłowne i przenośne znaczenie wyrazów w wypowiedzi; rozpoznaje wyrazy wieloznaczne, rozumie ich znaczenie w tekście oraz świadomie wykorzystuje do tworzenia własnych wypowiedzi;

5) rozpoznaje w wypowiedziach związki frazeologiczne, dostrzega ich bogactwo, rozumie ich znaczenie oraz poprawnie stosuje w wypowiedziach;

6) rozpoznaje słownictwo neutralne i wartościujące, rozumie ich funkcje w tekście;

7) dostosowuje sposób wyrażania się do zamierzonego celu wypowiedzi;

8) rozróżnia synonimy, antonimy, rozumie ich funkcje w tekście i stosuje we własnych wypowiedziach.

III. Tworzenie wypowiedzi.

1. Elementy retoryki. Uczeń:

1) uczestniczy rozmowie na zadany temat, wydziela jej części, sygnały konstrukcyjne wzmacniające więź między uczestnikami dialogu, tłumaczące sens;

IV. Samokształcenie. Uczeń:

3) korzysta z informacji zawartych w różnych źródłach, gromadzi wiadomości, selekcjonuje informacje;

5) korzysta ze słowników ogólnych języka polskiego, także specjalnych, oraz słownika terminów literackich;

6) zwraca uwagę na typ definicji słownikowych, określa ich swoistość;

7) rozwija umiejętność krytycznej oceny pozyskanych informacji;

9) rozwija umiejętności efektywnego posługiwania się technologią informacyjną oraz zasobami internetowymi i wykorzystuje te umiejętności do prezentowania własnych zainteresowań.

Ogólny cel kształcenia

Uczniowie ćwiczą korzystanie z różnych słowników tradycyjnych i internetowych i poznają budowę artykułu hasłowego.

Kształtowane kompetencje kluczowe

• porozumiewanie się w języku ojczystym;

• porozumiewanie się w językach obcych;

• umiejętność uczenia się;

• kompetencje społeczne i obywatelskie.

Cele operacyjne

Uczeń:

• korzysta ze słowników: języka polskiego, poprawnej polszczyzny, ortograficznego, frazeologicznego, wyrazów obcych i wyrazów bliskoznacznych (zarówno tradycyjnych, jak i w wersji elektronicznej);

• decyduje, który słownik wybrać w celu znalezienia potrzebnych informacji;

• objaśnia najważniejsze skróty w artykule hasłowym;

• określa przeznaczenie różnych słowników.

Metody/techniki kształcenia

• podająca: pogadanka;

• praktyczne: ćwiczenia przedmiotowe; praca ze słownikami;

• programowane: z użyciem komputera, z użyciem e‑podręcznika.

Formy pracy

• aktywność indywidualna jednolita;

• aktywność w parach;

• aktywność zbiorowa.

Przebieg zajęć

Faza wprowadzająca

1. Nauczyciel określa cel zajęć: uczniowie poznają zasady korzystania z różnych słowników.

2. Nauczyciel pyta uczniów, czy zdarza im się korzystać ze słowników (jeśli tak, to z jakich i w jakiej sytuacji), jakie znają słowniki, które z nich uznają za najbardziej przydatne.

Faza realizacyjna

1. Uczniowie wykonują zadanie interaktywne nr 1 polegające na określaniu, z jakich słowników pochodzą podane definicje (na tym etapie lekcji są to: słownik języka polskiego, słownik poprawnej polszczyzny, słownik ortograficzny).

2. Nauczyciel rozdaje uczniom słowniki, po jednym na osobę lub na parę. Dobrze by było, żeby były to różne słowniki poprawnościowe. Uczniowie wybierają jeden artykuł hasłowy i starają się omówić jego budowę, zwracając uwagę na skróty i symbole. Zapisują wybrane skróty na tablicy. Ponieważ skrótów używanych w słownikach jest wiele, nauczyciel powinien skupić się na wyjaśnieniu wybranych, np.
a.– albo
ang.– angielski
M, D, B – pierwsze litery przypadków
bezok.– bezokolicznik.
W miarę pojawiania się na tablicy nowych skrótów kolejnym uczniom będzie łatwiej omówić swoje przykłady.

3. Uczniowie wykonują zadanie interaktywne nr 2 – wykorzystując wiadomości z haseł słownikowych znajdujących się w ćwiczeniu nr 1, uzupełniają zdania odpowiednimi formami wyrazu „książę”.

4. Wykonanie ćw. nr 3 polegającego na rozpoznaniu, z którego słownika pochodzi podane hasło. Następnie nauczyciel rozdaje uczniom karty pracy np. o treści jak poniżej:

Przeczytaj poniższy tekst i wykonaj zadania.

W peerelowskich barach czy klubokawiarniach dominowała z kolei prostota, też niejednokrotnie apetyczna. W dzisiejszych restauracjach więcej obco brzmiących nazw, i to nie tylko smakowicie francuskich, jak ragoût czy de volaille, ale wręcz wschodnioazjatyckich. A w snack‑barach – wszechobecna angielszczyzna. Ale to nie à propos, zjechaliśmy z traktu. Przejeżdżamy przecież przez Warszawę. [tekst pierwszego „Warszawskiego Dyktanda” z 2017 r., autor: prof. Jerzy Bralczyk]

1. Z powyższego tekstu wypisz trzy wyrazy, których znaczenia nie rozumiesz lub które mogłyby być niezrozumiałe. Wyjaśnij ich znaczenie. W tym celu skorzystaj z wybranego przez siebie słownika. Jaki to słownik?

2. Przepisz treść tekstu, zastępując następujące słowa innymi: klubokawiarnia, apetyczna, ragoût, de volaille, snack‑bar, Warszawa, à propos. W razie konieczności skorzystaj ze słownika. Jaki słownik wybierzesz?

3. Przepisz ponownie treść tekstu, używając trzech wybranych przez siebie związków frazeologicznych. Jakiego słownika użyjesz, żeby wykonać to zadanie?

5. Nauczyciel podaje kilka przykładów niepoprawnie sformułowanych związków frazeologicznych np.

Patrzeć jak ciele na malowane drzwi. (wrota)

Puszka Pandora. (Pandory)

Mieć gada w kieszeni. (węża)

Nabrać dużo wody w usta. (niepotrzebny przysłówek dużo)

Głos wołającego na pustyni. (puszczy)

Iść po najmniejszej linii oporu. (po linii najmniejszego oporu).

Uczniowie, w parach, analizują podane przykłady, podają poprawne związki. Nauczyciel pyta, o czym powinniśmy pamiętać, używając związków frazeologicznych. Uczniowie powinni sami dojść do wniosku, że nie wolno ich modyfikować, dodawać czy zmieniać słów itd.

6. Nauczyciel pyta uczniów, w którym słowniku szukaliby informacji, żeby wykonać następujące zadania:

1. Język polski: napisanie wypracowania.

2. Historia: przygotowanie prezentacji.

3. Napisanie listu do wychowawcy.

4. Przeczytanie artykułu popularnonaukowego.

Wykonanie zadania interaktywnego nr 5.

7. Analiza galerii zdjęć w abstrakcie (różne słowniki internetowe). Uczniowie mówią, jakiego rodzaju informacje mogliby w nich znaleźć.

Faza podsumowująca

Uczniowie w parach zadają sobie pytania dotyczące omówionych zagadnień: jeden uczeń pyta, drugi odpowiada, i następuje zmiana.

Nauczyciel zadaje uczniom pytania na podsumowanie:

• Jakie korzyści możemy mieć ze słowników?

• Który słownik warto mieć w domu i dlaczego?

Praca domowa

Poszukaj w internecie poznanych dziś na lekcji słowników dostępnych w wersji online (także w języku angielskim). Spróbuj odnaleźć w nich dowolne hasła. Zapisz w zeszycie adresy stron, aby móc z nich skorzystać w przyszłości. Możesz też dodać je do zakładek w swoim komputerze.

W tej lekcji zostaną użyte m.in. następujące pojęcia oraz nagrania

Pojęcia

Teksty i nagrania

At the source of knowledge

What dictionaries do you know? Which dictionaries do you use most often and at what occasion?

Do you know what do the different abbreviations and symbols in the dictionary entries mean?

In which situations will you use a thesaurus or a dictionary of foreign words?

Idioms (or set phrases) can not be modified as they are fixed expressions. It is worth taking a look into the dictionary of idioms to avoid mistakes.

Let’s summarise everything that you have learned about different dictionaries. Which one would you choose to find the meaning of a given word? Which dictionary gives the right pronunciation? In which dictionary you will find the declension?

If you do not have a traditional dictionary, you can always use the electronic version (i.e. Słownik języka polskiego PWN). On‑line dictionaries are easy to use, as you do not have to look for the word yourself, just write it in the search engine. However, it is worth to practice using the traditional dictionaries as well.