Temat: Potop szwedzki

Adresat

Uczniowie klasy VI szkoły podstawowej

Podstawa programowa

XI. Rzeczpospolita Obojga Narodów i jej sąsiedzi w XVII wieku. Uczeń:

1. wyjaśnia główne przyczyny wojen Rzeczypospolitej ze (…) Szwecją (…);

2. omawia przebieg i znaczenie potopu szwedzkiego;

3. sytuuje w czasie, lokalizuje i omawia najważniejsze bitwy w XVII wieku;

4. dokonuje oceny następstw politycznych, społecznych i gospodarczych wojen w XVII wieku.

Ogólny cel kształcenia

Uczniowie poznają historię wojen polsko‑szwedzkich w XVII wieku.

Kompetencje kluczowe

• porozumiewanie się w językach obcych;

• kompetencje informatyczne;

• umiejętność uczenia się.

Kryteria sukcesu
Uczeń nauczy się:

• dlaczego toczyliśmy wojny ze Szwecją;

• jaka była historia potopu szwedzkiego i skąd wzięła się jego nazwa;

• jakie znaczenie miała obrona klasztoru na Jasnej Górze dla Polaków;

• jaką rolę odegrał Stefan Czarniecki podczas wojny ze Szwecją;

• jakie były skutki wojny ze Szwecją w latach 1655‑1660.

Metody/techniki kształcenia

• podające

  • pogadanka.

• aktywizujące

  • dyskusja.

• programowane

  • z użyciem komputera;

  • z użyciem e‑podręcznika.

• praktyczne

  • ćwiczeń przedmiotowych.

Formy pracy

• praca indywidualna;

• praca w parach;

• praca w grupach;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne

• e‑podręcznik;

• zeszyt i kredki lub pisaki;

• tablica interaktywna, tablety/komputery.

Przebieg lekcji

Przed lekcją

1. Nauczyciel prosi uczniów, aby przypomnieli sobie o związkach Polski i Szwecji w XVI wieku oraz ich współpracy w celu powstrzymania zagrożenia ze strony Księstwa Moskiewskiego.

Faza wstępna

1. Prowadzący lekcję podaje temat lekcji, określa cel zajęć i wspólnie z uczniami ustala kryteria sukcesu.

2. Nawiązując do zadania domowego, nauczyciel pyta uczniów, czy Polska i Szwecja w XVI wieku miały ze sobą coś wspólnego. Czy np. graniczyły ze sobą, miały wspólnego wroga itp. Następnie nauczyciel omawia położenie obu krajów, a uczniowie wykonują Polecenie 1. Nauczyciel upewnia się, że zadanie zostało poprawnie wykonane i udziela informacji zwrotnej.

Faza realizacyjna

1. Nauczyciel opowiada uczniom o wyborze Zygmunta III ze szwedzkiej dynastii Wazów na polskiego króla podczas trzeciej wolnej elekcji. Wspomina o jego pokrewieństwie z Jagiellonami, co miało ogromne znaczenie przy wyborze na tron. Następnie przybliża uczniom przyczyny konfliktu ze Szwecją – utrata korony – i związane z tym następstwa: wojny w I połowie XVII wieku.

2. Uczniowie wykonują Polecenie 2, a nauczyciel, komentując informacje w nim zawarte, podkreśla, że wojny ze Szwecją toczone były od 1600 do 1635 roku z niewielkimi przerwami. Mimo wspaniałych zwycięstw, jak te pod Kircholmem czy Trzcianą, wykazały one słabość Rzeczypospolitej i nieumiejętność wykorzystywania przewagi (zwycięstw) głównie z powodu niezdolności do utrzymania stałej, zawodowej armii.

3. Największym starciem polsko‑szwedzkim była nazywana potocznie potopem wojna z lat 1655‑1660. Nauczyciel wyjaśnia, dlaczego doszło do wybuchu wojny i jaki był jej początkowy przebieg, wspominając o poddawaniu się szlachty polskiej Szwedom (kapitulacja pod Ujściem, układ w Kiejdanach, rozbrat szlachty z królem itp). Uczniowie wykonują Polecenie 3. Następnie zwraca uwagę uczniom na przełomowy etap wojny – oblężenie Jasnej Góry, wyjaśniając, że z militarnego punktu widzenia Częstochowa nie była strategicznym punktem. Dla Polaków była jednak symbolicznym miejscem i atak na klasztor z najważniejszym polskim świętym obrazem spotkał się z ogromnym oburzeniem w społeczeństwie.

4. Nauczyciel wyjaśnia, że oblężenie Jasnej Góry było jednym z kilku powodów zmiany nastawienia społeczeństwa do Szwedów. Również nowa taktyka wojny szarpanej (podjazdowej) przyczyniła się do kolejnych sukcesów polskiego wojska. Uczniowie wykonują Polecenie 4. Nauczyciel upewnia się, że zadanie zostało poprawnie wykonane i udziela informacji zwrotnej.

Faza podsumowująca

1. Nauczyciel, kończąc temat, rozpoczyna dyskusję: Jakie mogły być skutki wojny, którą nazwano potopem i do czego ona doprowadziła? Analizując odpowiedzi, nauczyciel powinien poruszyć wątek ostatecznej klęski państwa polskiego w walce o *dominium maris Baltici*, braku patriotyzmu u części magnaterii i szlachty oraz końcu panowania Wazów i wyborze na króla Polaka.

2. Uczniowie wykonują Ćwiczenie 1. Nauczyciel upewnia się, że zostało prawidłowo wykonane i udziela informacji zwrotnej.

3. Nauczyciel ocenia pracę uczniów na lekcji, biorąc pod uwagę ich wkład i zaangażowanie. Może w tym celu przygotować ankietę ewaluacyjną do samooceny.

Praca domowa

1. Nauczyciel zadaje zadanie domowe dla uczniów chętnych: Obrona Jasnej Góry, mimo że była niewielką potyczką i nie miała militarnego znaczenia dla losów wojny, to odcisnęła się w polskiej tradycji i historii. Poszukaj obrazów i tekstów dotyczących oblężenia Jasnej Góry i odpowiedz, jak na przestrzeni wieków artyści wyobrażali sobie walki o klasztor paulinów.

W tej lekcji zostaną użyte m.in. następujące pojęcia oraz nagrania

Pojęcia

Teksty i nagrania

Swedish Deluge

After the election of Sigismund III Vasa as the King of Poland, in time the Republic of Poland and Sweden were merged by a personal union (after the death of his father, Sigismund was also the King of Sweden). But soon his power was overthrown there. Sigismund, like his sons later, did not intend to give up his fatherhood and stubbornly called himself the King of Sweden. Additionally, Livonia become a major hotspot between the Polish‑Lithuanian Commonwealth and Sweden. The Swedes sought to occupy Livonia and then control Pomerania, so that the Baltic Sea would become a Swedish internal sea. This resulted in a long‑standing conflict. In the years 1655–1660, the so‑called Swedish Deluge took place. A well‑organized Swedish army invaded and occupied most of Poland and Lithuania, destroying and robbing many cultural goods. King John Casimir fled the country. The neighbouring countries even planned to divide up the Commonwealth lands between themselves. The heroic *defence of the Pauline Jasna Góra Monastery near Częstochowa became a powerful rallying symbol. On the other hand, in Wielkopolska (Greater Poland) Stefan Czarniecki, an outstanding military commander, used hit‑and‑run tactics (guerilla warfare) against the Swedes. As a result of war and diplomatic efforts, the alliances were reversed, and Swedes withdrew from Poland and Lithuania. Later, the Treaty of Oliva was struck, under which John Casimir relinquished his rights to the Swedish throne and recognised earlier Swedish conquests in Livonia.