Tytuł: Pismo – wielki wynalazek człowieka

Autorka scenariusza: Katarzyna Kuczyńska

Grupa docelowa

Uczniowie klasy IV szkoły podstawowej.

Podstawa programowa

I. Cywilizacje starożytne. Uczeń:

5. charakteryzuje najważniejsze osiągnięcia kultury materialnej i duchowej świata starożytnego w różnych dziedzinach: filozofii, nauce, prawie, architekturze, sztuce, literaturze.

III. Refleksja nad historią jako nauką. Uczeń:

3) rozpoznaje rodzaje źródeł historycznych;

4) odróżnia historię od dziejów legendarnych.

Ogólny cel kształcenia

Uczeń poznaje historię pisma i zapoznaje się ze specyfiką pisma symbolicznego.

Kształtowane kompetencje kluczowe

• porozumiewanie się w języku ojczystym;

• porozumiewanie się w językach obcych;

• umiejętność uczenia się;

• kompetencje społeczne i obywatelskie.

Cele operacyjne

Uczeń:

• wskazuje oraz rozumie podobieństwa oraz różnice między mową a pismem jako dwiema formami komunikacji międzyludzkiej;

• opowiada o wybranych elementach z historii pisma: piktogramach i piśmie klinowym Sumerów, hieroglifach Egipcjan, piśmie alfabetycznym Fenicjan;

• wyjaśnia, że wynalezienie pisma jest jednym z najważniejszych odkryć ludzkości i rozpoczyna epokę starożytności.

Metody/techniki kształcenia

• metody programowane: z wykorzystaniem e‑podręcznika;

• metody problemowe: aktywizujące: dyskusja, analiza różnic i podobieństw dwóch obiektów; opracowanie mapy mowy i pisma;

• metody praktyczne: ćwiczenia przedmiotowe, praca z tekstem; zagadki logiczne, protokołowanie;

• metody podające: elementy wykładu, pogadanki.

Formy pracy

• indywidualna;

• w grupach;

• całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne

• e‑podręcznik;

• zeszyt i kredki/pisaki;

• tablica interaktywna, tablety/komputery.

Przed zajęciami

Nauczyciel prosi uczniów, aby przeczytali o różnych rodzajach pism używanych przez ludzi w historii, o tym, na czym napisali i jakich narzędziach używali.

Przebieg zajęć

Faza wprowadzająca

1. Nauczyciel podaje uczniom temat i cel zajęć oraz kryteria sukcesu.

2. Nauczyciel dyskretnie zleca zadanie trzem uczniom – każdemu to samo: aby rzetelnie przysłuchiwali się najbliższym 3 minutom lekcji i skrupulatnie zapisali, o czym będę rozmawiać pozostali uczniowie oraz nauczyciel, w tym czasie obserwatorom nie wolno brać udziału w rozmowie i w żaden sposób w nią ingerować. Pozostali uczniowie rozwiązują zagadkę: Co to jest? Jeśli wypowiemy jej imię – zniknie. Jeśli uczniowie odgadną, przechodzi dalej, jeśli nie – przekazuje im rozwiązanie (cisza). Następnie zadaje pytanie: Jak można „oszukać” ciszę? Jak wspólnie dla wszystkich obecnych przywołać jej imię, aby nie zniknęła? Podobnie jak przy poprzedniej zagadce – albo uzyskuje właściwą odpowiedź, albo udziela własnej (zapisać w miejscu widocznym dla wszystkich).

Faza realizacyjna

1. Wychodząc od odpowiedzi na drugą zagadkę, nauczyciel pyta, czym się różni jedna forma przywołania imienia ciszy (wypowiadanie) od drugiej (zapisania), a co je łączy. Wysłuchuje odpowiedzi uczniów – porządkując ich wypowiedzi, np. w dwóch słupkach („podobieństwa” i „różnice”). Wskazuje, że uzyskaliśmy w ten sposób podobieństwa i różnice między mową ustną (oralną) oraz mową pisaną.

2. Nauczyciel prosi obserwatorów o przytoczenie ich opisów lekcyjnej rozmowy z pierwszych 3 minut. Wspólnie z uczniami komentuje różnice w opisach trzech autorów, dopytuje, czy to ćwiczenie ukazuje jeszcze jakieś różnice i podobieństwa odnośnie do mowy ustnej i pisemnej.

3. Nauczyciel wskazuje, że historia ludzkich języków zaczęła się od mowy ustnej, a dopiero później pojawiło się pismo. Uczniowie wykonują Polecenie 1. Następnie w oparciu o wiadomości, które mieli przygotować przed lekcją, dyskutują nad wynalazkiem Sumerów sprzed ponad 6000 lat, jakim było pismo i celem jego powstania. Następnie wykonują Polecenie 2. Wykonują pierwszą część Polecenia 3 oraz, jeśli pozwala na to czas, Polecenie 4. Podczas rozwiązywania zadań uczniowie powinni mieć możliwość poproszenia o pomoc. Nauczyciel udziela informacji zwrotnej i sprawdza poprawność wykonanych zadań.

4. Nauczyciel wspólnie z uczniami omawia system pisma Egipcjan i dyskutuje, które warstwy społeczne się nim posługiwały. Następnie prosi uczniów o zapoznanie się z ilustracją interaktywną, wyjaśnia, kiedy i w jaki sposób udało odczytać się hieroglify. Nauczyciel pyta uczniów, czy wiedzą, na czym zapisywano kiedyś swoje myśli, a czego używamy dzisiaj?

5. Uczniowie (samodzielnie, parami lub w grupach) wspólnie z nauczycielem analizują mapę z części “Gdzie powstało pismo?” przyglądając się różnym alfabetom oraz wykonują Polecenie 5. Następnie wspólnie z części “Podsumowanie” wykonują interaktywne Ćwiczenia 1 i 2 oraz Ćwiczenie 3 – dopasowywanie współczesnych alfabetów do krajów, w których się nimi posługuje. Nauczyciel udziela informacji zwrotnej i sprawdza poprawność wykonanych zadań.

6. Uczniowie wspólnie wykonują mapę mowy i pisma: na tablicy symbolicznie zaznaczają obszary ludzkiego doświadczenia, w których – ich zdaniem – bardzo ważna jest komunikacja ustna, bezpośrednia, oraz takie, w których ważne jest korzystanie z pisma. Mogą wskazać także na obszary wspólne. 7. Nauczyciel moderuje dyskusję – może zadawać dodatkowe pytania problemowe (np. co się dzieje, kiedy ważne informacje o uczuciach przekazujemy sobie tylko pisemnie, np. wyrażając gniew do określonej osoby na portalu społecznościowym, albo życzenia bliskiej osobie przekazujemy tylko SMS‑em; lub co się stanie, jeśli w szkole już nikt niczego nie będzie musiał notować).

Faza podsumowująca

1. Nauczyciel prezentuje uczniom przykład alfabetu niebędącego systemem pisma - alfabet Morse’a. Następnie prosi, by wykonali Ćwiczenie 4. Nauczyciel udziela informacji zwrotnej i sprawdza poprawność wykonanych zadań.

2. Nauczyciel ocenia pracę uczniów na lekcji, biorąc pod uwagę ich wkład i zaangażowanie. Może w tym celu przygotować ankietę ewaluacyjną do samooceny oraz oceny pracy prowadzącego i innych uczniów.

Podsumowanie najważniejszych treści lekcji

1. Refleksja nad podobieństwami i różnicami między mową ustną a pismem jako dwiema formami komunikacji ludzkiej.

2. Zapoznanie się z wybranymi elementami z historii pisma.

W tej lekcji zostaną użyte m.in. następujące pojęcia oraz nagrania

Pojęcia

Teksty i nagrania

Writing – mankind’s great invention

The oldest surviving written texts date back to the 4th millennium BC. Writing first assumed the form of pictographic script and continued to evolve over time. The cuneiform script was developed in Mesopotamia. Clay tablets served as main carriers of information. Wedge‑shaped marks were made on the tablets with a reed stylus. In Egypt, hieroglyphs (which means: sacred writing) were invented. They were engraved in stone or written on papyrus, a material made from plant fibre. Initially, writing was used to record economic information. Later on, it was also used to document traditional stories about gods and heroes.

Writing is considered to be one of mankind’s greatest inventions. Thanks to writing, we can accumulate knowledge and benefit from the legacy of both past generations and other peoples. The invention of writing marks the end of prehistory and the start of a new era, antiquity.