Temat: Gleba i jej główne typy. Rozmieszczenie typów gleb na Ziemi

Autor: Magdalena Jankun

Adresat

Uczeń klasy II liceum ogólnokształcącego i technikum (poziom podstawowy).

Podstawa programowa

VI. Pedosfera i biosfera: proces glebotwórczy, typy gleb, strefowość i piętrowość gleb oraz roślinności.

Uczeń:

1) przedstawia czynniki i przebieg głównych procesów glebotwórczych, w tym zachodzących na obszarze, na którym zlokalizowana jest szkoła;

2) wyróżnia cechy głównych rodzajów gleb strefowych i niestrefowych, wyjaśnia ich rozmieszczenie na Ziemi;

4) wyjaśnia zależności między klimatem, występowaniem typów gleb i formacji roślinnych w układzie strefowym.

Cel lekcji

Uczeń określa cechy i występowanie gleb strefowych i niestrefowych oraz ich przydatność rolniczą.

Kryteria sukcesu

• wyjaśnisz termin: „gleba”;

• podasz czynniki wpływające na przebieg procesu glebotwórczego;

• wymienisz typy gleb strefowych: bielicowe, brunatne i płowe, czarnoziemy;

• omówisz przyczyny powstania gleb astrefowych: mady, rędziny, czarne ziemie i górskie;

• wskażesz na mapie świata gleby strefowe i astrefowe;

• omówisz profile glebowe;

• wskażesz różnice w budowie profilów glebowych gleb;

• omówisz znaczenie gospodarcze i degradację gleb.

Kompetencje kluczowe

• porozumiewanie się w języku ojczystym;

• porozumiewanie się w języku obcym;

• umiejętność uczenia się;

• kompetencje informatyczne.

Metody/formy pracy

• z wykorzystaniem narzędzi TIK;

• praca z materiałem edukacyjnym oraz multimediami na platformie epodreczniki.pl;

• praca indywidualna, w parach, w grupach i całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne

• e‑podręcznik do nauczania geografii;

• tablica interaktywna;

• rzutnik multimedialny;

• tablety/komputery;

• mapa świata – gleby;

• atlasy geograficzne.

Przebieg lekcji

Faza wstępna

1. Nauczyciel odwołuje uczniów do materiałów źródłowych takich jak podręcznik do geografii, e‑podręcznik, zasoby internetu i prosi ich o wyjaśnienie terminów: gleba, czynniki glebotwórcze, proces glebotwórczy. Nauczyciel dopowiada treści w odniesieniu do czynników glebotwórczych, na przykład: podłoże skalne, czyli skład mineralny, porowatość, przepuszczalność, klimat – opady i temperatura, działalność człowieka – melioracje, nawożenia, organizmy – grubość i jakość warstwy próchnicznej oraz czas, który jest bardzo istotny – czas tworzenia się gleby.

2. Nauczyciel na tablicy interaktywnej prezentuje ilustrację interaktywną „Proces glebotwórczy”. Wspólnie z uczniami analizuje etapy powstawania gleby.

Faza realizacyjna

1. Praca w grupach. Uczniowie analizują przykładowe profile glebowe:

• I grupa: gleba bielicowa;

• II grupa: gleba brunatna;

• III grupa: czarnoziem;

• IV grupa: mada rzeczna;

• V grupa: rędziny.

Każda grupa przygotowuje najważniejsze informacje i podaje cechy charakterystyczne dla wybranego profilu oraz wskazuje na mapie ściennej świata miejsce występowania tych gleb. Określa przydatność rolniczą.

2. Praca w parach: korzystając z mapy gleb w abstrakcie lub w atlasie geograficznym, zwracając uwagę na legendę mapy, uczniowie wyszukują gleby występujące w regionie, w którym mieszkają, odnosząc się np. do krainy geograficznej. Analiza, których gleb jest najwięcej i dlaczego tak się dzieje. Nauczyciel wskazuje 2‑3 pary uczniów, które udzielają odpowiedzi.

3. Nauczyciel na tablicy interaktywnej wyświetla harmonię interaktywną przedstawiającą rozmieszczenie typów gleb na Ziemi. Uczniowie analizują typy gleb występujących w poszczególnych strefach.

Faza podsumowująca

1. Na zakończenie zajęć uczniowie wykonują ćwiczenia interaktywne na tablicy interaktywnej.

2. Nauczyciel ocenia pracę uczniów na lekcji, doceniając wkład i zaangażowanie.

Praca domowa

Praca w parach. Uczniowie mają do opracowania do wyboru dwa tematy:

1. Znaczenie gospodarcze gleb na świecie.

2. Przyczyny i skutki degradacji gleb na świecie.

Praca może mieć formę plakatu bądź prezentacji multimedialnej.

W tej lekcji zostaną użyte m.in. następujące pojęcia oraz nagrania

Pojęcia

Teksty i nagrania

Soil and its main types. Distribution of soil types on Earth

Soil is the outer layer of the earth's crust, which apart from mineral particles also contains water, air, various soil organisms and dead matter of organic origin, called humus. Soil is formed as a result of a slow soil‑forming process that involves the transformation of the parent rock into soil and its further development. This process takes place in two stages:

1. fragmentation of the parent rock or accumulation of rock crumbs as a result of the activity of water, wind, temperature or other processes;

2. transformation of rock material into soil with the participation of soil organisms; characteristic soil levels are formed then, starting from the surface level with a high content of humus to the parent rock; these levels specific for each type of soil form the so‑called soil profile.
   The main factors that shape the properties of soils are: climate, water, parent rock, organisms, relief and human activity.

These factors are called soil‑forming factors.

The diversity and zonation of climate, and with it the plant zones, resulted in the formation of climatic‑plant‑soil zones with characteristic soil types.

Regardless of the climatic‑plant‑soil zone, there are intrazonal soils. Examples of them are:

• fen soils – formed during river floods in valleys and deltas; they are fertile and rich in humus;

• rendzinas– formed on limestone substrates, mainly in temperate climates; they are rich in humus, fertile but difficult to do farming;

• black soils – formed in areas of vanishing swamps and lakes; rich in humus, very fertile but difficult to do farming;

• bog soils – formed in swamps, swamp drying increases their fertility;

• mountain soils – they generally do not have a developed soil profile, low fertility.