Tytuł: Filozofia i nauka w średniowieczu

Opracowanie scenariusza: Katarzyna Maciejak

Temat zajęć:

Filozofia i nauka w średniowieczu.

Grupa docelowa:

Uczniowie klasy I liceum lub technikum.

Podstawa programowa

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:

1) rozumie podstawy periodyzacji literatury, sytuuje utwory literackie w poszczególnych okresach: starożytność, średniowiecze, renesans, barok, oświecenie, romantyzm, pozytywizm, Młoda Polska, dwudziestolecie międzywojenne, literatura wojny i okupacji, literatura lat 1945–1989 krajowa i emigracyjna, literatura po 1989 r.;

2) rozumie pojęcie tradycji literackiej i kulturowej, rozpoznaje elementy tradycji w utworach, rozumie ich rolę w budowaniu wartości uniwersalnych; ZR

9) rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją refleksji;

13) porównuje utwory literackie lub ich fragmenty, dostrzega kontynuacje i nawiązania w porównywanych utworach, określa cechy wspólne i różne;

14) przedstawia propozycję interpretacji utworu, wskazuje w tekście miejsca, które mogą stanowić argumenty na poparcie jego propozycji interpretacyjnej;

15) wykorzystuje w interpretacji utworów literackich potrzebne konteksty, szczególnie kontekst historycznoliteracki, historyczny, polityczny, kulturowy, filozoficzny, biograficzny, mitologiczny, biblijny, egzystencjalny;

16) rozpoznaje obecne w utworach literackich wartości uniwersalne i narodowe; określa ich rolę i związek z problematyką utworu oraz znaczenie dla budowania własnego systemu wartości.

2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń:

1) analizuje strukturę eseju: odczytuje zawarte w nim sensy, sposób prowadzenia wywodu, charakterystyczne cechy stylu; ZR

2) analizuje strukturę tekstu: odczytuje jego sens, główną myśl, sposób prowadzenia wywodu oraz argumentację;

5) charakteryzuje główne prądy filozoficzne oraz określa ich wpływ na kulturę epoki;

6) odczytuje poglądy filozoficzne zawarte w różnorodnych dziełach; ZR

7) odczytuje pozaliterackie teksty kultury, stosując kod właściwy w danej dziedzinie sztuki.

III. Tworzenie wypowiedzi.

1. Elementy retoryki. Uczeń:

6) rozumie, na czym polega logika i konsekwencja toku rozumowania w wypowiedziach argumentacyjnych i stosuje je we własnych tekstach;

2. Mówienie i pisanie. Uczeń:

1) zgadza się z cudzymi poglądami lub polemizuje z nimi, rzeczowo uzasadniając własne zdanie;

4) zgodnie z normami formułuje pytania, odpowiedzi, oceny, redaguje informacje, uzasadnienia, komentarze, głos w dyskusji;

10) w interpretacji przedstawia propozycję odczytania tekstu, formułuje argumenty na podstawie tekstu oraz znanych kontekstów, w tym własnego doświadczenia, przeprowadza logiczny wywód służący uprawomocnieniu formułowanych sądów;

IV. Samokształcenie.

1) rozwija umiejętność pracy samodzielnej między innymi przez przygotowanie różnorodnych form prezentacji własnego stanowiska;

2) porządkuje informacje w problemowe całości poprzez ich wartościowanie; syntetyzuje poznawane treści wokół problemu, tematu, zagadnienia oraz wykorzystuje je w swoich wypowiedziach;

9) wykorzystuje multimedialne źródła informacji oraz dokonuje ich krytycznej oceny;

11) korzysta z zasobów multimedialnych, np. z: bibliotek, słowników on‑line, wydawnictw e‑book, autorskich stron internetowych; dokonuje wyboru źródeł internetowych, uwzględniając kryterium poprawności rzeczowej oraz krytycznie ocenia ich zawartość;

Ogólny cel kształcenia

Uczniowie poznają założenia augustynizmu i tomizmu, porównują je oraz rozważają koncepcję godności człowieka.

Kompetencje kluczowe

• porozumiewanie się w językach obcych;

• kompetencje informatyczne;

• umiejętność uczenia się.

Cele operacyjne

Uczeń:

• poznaje filozofię myślicieli, których dzieła stały się podwalinami myśli epoki średniowiecza (św. Tomasz z Akwinu i św. Augustyn);

• wyjaśnia założenia augustynizmu i tomizmu;

• dyskutuje na temat wartości uniwersalnych;

• zgadza się lub polemizuje z cudzymi poglądami, uzasadnia własne zdanie.

Metody/techniki kształcenia

• podające

  • pogadanka.

• programowane

  • z użyciem komputera;

  • z użyciem e‑podręcznika.

• praktyczne

  • ćwiczeń przedmiotowych;

  • metoda tekstu przewodniego.

Formy pracy

• praca indywidualna;

• praca w parach;

• praca w grupach;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne

• e‑podręcznik;

• tablica interaktywna, tablety/komputery.

Przebieg lekcji

Przed lekcją

1. Uczniowie przypominają sobie wiadomości na temat filozofii antyku.

Faza wstępna

1. Prowadzący lekcję podaje temat lekcji, określa cel zajęć i wspólnie z uczniami ustala kryteria sukcesu.

2. Wybrani przez nauczyciela uczniowie referują to, co powtórzyli na temat filozofii starożytności..

Faza realizacyjna

1. Nauczyciel zwraca uwagę, że określenie „mroki średniowiecza” bywa krzywdzące dla epoki, w której rozwijało się wiele nurtów filozoficznych..

2. Uczniowie przypominają i wyjaśniają termin „teocentryzm”.

3. Uczniowie zapoznają się z fragmentami tekstów i na ich podstawie odpowiadają na pytania. W razie potrzeby nauczyciel dodatkowo przedstawia sylwetki filozofów, jeśli uczniowie mają problem z odpowiedzią na pytania jedynie na podstawie tekstów źródłowych.

4. Uczniowie w dowolnej formie graficznej (rysunek, kolaż, galeria zdjęć) porównują założenia augustynizmu i tomizmu (zadanie interaktywne nr 4).

5. Nauczyciel opowiada o siedmiu sztukach wyzwolonych, a następnie prezentuje ilustrację, na której uczniowie identyfikują każdą z siedmiu sztuk i wskazują jej atrybuty.

6. Uczniowie zastanawiają się, jak poszczególne sztuki wyzwolone mogły służyć poznawaniu Boga (zgodnie z ideą teocentryzmu). W razie potrzeby korzystają z dostępnych źródeł. Uczniowie wykonują pozostałe ćwiczenia.

Faza podsumowująca

1. Nauczyciel zadaje pytania podsumowujące zajęcia: Która poznana koncepcja filozoficzna jest ci bliższa? Dlaczego? Czy uważasz, że współcześnie można uczyć w szkołach według modelu siedmiu sztuk wyzwolonych?.

2. Nauczyciel pyta uczniów, jakie słowa w abstrakcie sprawiły im trudność. Z każdym z wymienionych słów uczniowie układają jedno zdanie.

Praca domowa

1. Mając świadomość wszelkich różnic między filozofią antyku i średniowiecza, spróbuj poszukać podobieństw. Uzasadnij swoje spostrzeżenia.

2. Wysłuchaj w domu nagrań słówek. Na podstawie słownika zamieszczonego w abstrakcie nagraj swój własny.

W tej lekcji zostaną użyte m.in. następujące pojęcia oraz nagrania

Pojęcia

Teksty i nagrania

Philosophy and science in the Middle Ages

Try to refresh your knowledge about the ancient philosophy.

Dark Ages – is an unfair term concerning different aspects of life in this epoch. It suggests that people then had no sensible approach towards the world. Weren’t there any rationally thinking people at that time? Of course there were, but they considered the justification of the catechism their calling.

One of the greatest medieval theologians, philosophers and doctors of the Catholic church was bishop of Hippo. The philosophical belief, Augustinism, was named after him; its main principle was dualism. Saint Augustine believed that the reality consisted of two elements: good and evil, God and Satan, virtue and sin, darkness and brightness. The human is also composed of two elements: matter and spirit. In the age‑old struggle of good and evil, the nation of God and Satan, people should actively fight on the side of the former. The Christian knight who fought with infidels was on duty. Moreover, even a peasant could be such a knight, struggling with his temptations, praying and mortifying their flesh.

Saint Thomas was a Black Monk, theologian and doctor of the Catholic Church considered to be the greatest medieval philosopher. His beliefs are often called the Aristotelian theology. He proclaimed that to discover the truth about the world and fully understand it, one should not only by experiencing the God’s illumination, but also use their own mind. In this way, Saint Thomas contributed to the development of Scholasticism. He saw the world as very hierarchical. He believed that on the top of the “Ladder of Being” there is God and then angels, below them there were people, animals, plants and at the end - minerals. The special significance of human guaranteed the combination of the “Divine Spark” with the body matter. The human mind helped the philosopher to lead the evidence concerning the catechism; hence, Saint Thomas presented five evidences for the existence of God. The most important work of Aquinas is Summa theologica. The philosophical system, which bases on the Saint Thomas’ view was called Thomism

The philosophy was part of so‑called seven liberal arts (Latin: septem artes liberales). That were the branches of science based on the power of mind. Moreover, they were the basis of the education in the Middle Ages. Children started the course of artes liberales in the age of seven and it lasted for about seven years. Its completion was a prerequisite to study law, medicine or theology.
The liberal arts were also called as seven ways to wisdom. They were divided into two groups: trivium (three ways) and quadrivium (four ways).

Trivium included grammar, dialectics, rhetoric and quadrivium consisted of geometry, arithmetic, astronomy and music.