Temat lekcji: Jan III Sobieski pod Wiedniem

Autor scenariusza: Marcin Dyś

Adresat

Uczeń klasy V szkoły podstawowej

Podstawa programowa

XI. Rzeczpospolita Obojga Narodów i jej sąsiedzi w XVII wieku. Uczeń:

1. wyjaśnia główne przyczyny wojen Rzeczypospolitej z (…) Turcją;

2. sytuuje w czasie, lokalizuje i omawia najważniejsze bitwy w XVII wieku;

3. dokonuje oceny następstw politycznych, społecznych i gospodarczych wojen w XVII wieku.

Ogólny cel kształcenia

Uczniowie zapoznają się z relacjami polsko‑tureckimi w XVII wieku oraz wielkim zwycięstwem polskiego króla pod Wiedniem w 1683 roku.

Kształtowane kompetencje kluczowe

• porozumiewanie się w języku ojczystym;

• porozumiewanie się w językach obcych;

• kompetencje informatyczne;

• umiejętność uczenia się.

Cele operacyjne

Uczeń:

• wyjaśnia, skąd i dlaczego Turcy osmańscy przybyli do Europy;

• opisuje historię relacji Polski i Turcji w XVII wieku;

• charakteryzuje Jana III Sobieskiego i jego zasługi dla Polski;

• opisuje jedno z najwspanialszych zwycięstw w historii polskiego oręża zbrojnego – bitwę pod Wiedniem w 1683 roku.

Metody/techniki kształcenia

• metody podające: pogadanka, wyjaśnienia i komentarze nauczyciela;

• metody programowane: z wykorzystaniem e‑podręcznika, z użyciem multimediów;

• metody problemowe: aktywizujące: dyskusja;

• metody praktyczne: ćwiczenia przedmiotowe, praca z tekstem, praca z ilustracją.

Formy pracy

• praca w parach lub grupach;

• praca indywidualna.

Środki dydaktyczne

• e‑podręcznik;

• tablica interaktywna lub tradycyjna;

• tablety/komputery;

• zeszyt i kredki/pisaki.

Przed lekcją

Uczniowie powinni przypomnieć sobie, jakie wojny toczyła Polska w XVII wieku oraz kiedy Turcy pojawili się w Europie (upadek Konstantynopola).

Przebieg zajęć

Faza wprowadzająca

1. Nauczyciel podaje uczniom temat, cel lekcji oraz kryteria sukcesu.

2. Nawiązując do zadania domowego, nauczyciel pyta uczniów, jak scharakteryzowaliby sytuację Rzeczypospolitej w XVII wieku. Czy był to czas spokoju i rozwoju dla Polski? Uczniowie powinni wymienić wojny ze Szwecją, Rosją, Turcją oraz konflikt z Kozakami. Zadając pytania, pamięta o takim ich formułowaniu, by miały charakter pytań kluczowych.

3. Następnie nauczyciel pyta o pojawienie się Turków w Europie. Uczniowie powinni znać datę upadku Konstantynopola (1456 rok) oraz bitwy pod Mohaczem (1526 rok), w trakcie której zginął król Czech i Węgier Ludwik II Jagiellończyk. Nauczyciel wspomina postać Sulejmana Wspaniałego, za życia którego imperium osmańskie osiągnęło apogeum swojego istnienia. Uczniowie wykonują Ćwiczenie 1.

Faza realizacyjna

1. Nauczyciel opowiada uczniom o stosunkach polsko‑tureckich w XVI i XVII wieku. Przypomina, że do początku XVI wieku były one poprawne, a dopiero udział polskich wojsk (lisowczyków) w tzw. pierwszej odsieczy wiedeńskiej w 1620 roku oraz konflikt o tereny hospodarstwa mołdawskiego stały się przyczyną wojny. Przywołuje także działania Tatarów i Kozaków. Nauczyciel wspomina o przegranej bitwie pod Cecorą i śmierci hetmana Żółkiewskiego oraz oblężeniu Chocimia. Uczniowie wykonują Ćwiczenie 2.

2. Do kolejnej wojny doszło po blisko 50 latach, za panowania króla Michała Korybuta Wiśniowieckiego i z przerwami trwała ona do końca XVII wieku. Nauczyciel powinien wspomnieć o utracie twierdzy w Kamieńcu Podolskim oraz zwycięstwie Jana III Sobieskiego pod Chocimiem w 1673 roku, co było jedną z głównych przyczyn wyboru hetmana na kolejnego króla Polski.

3. Nauczyciel pyta uczniów z czym kojarzy im się Jan III Sobieski? Powinny paść odpowiedzi: Wiedeń, Turcy, odsiecz wiedeńska, 500zł itp. Nawiązując do odpowiedzi, nauczyciel wyjaśnia uczniom, jak doszło do jednego z najwspanialszych zwycięstw polskiego oręża w historii. Powinien powiedzieć o porozumieniu z Austrią, wyprawie z Krakowa pod Wiedeń (350 km w dwa tygodnie, co było niezwykłe jak na owe czasy), przebiegu starcia (dowództwo Sobieskiego, szarża husarska i atak od najmniej spodziewanej strony Lasku Wiedeńskiego).

4. Następnie dyskutuje z uczniami o konsekwencjach bitwy. Uczniowie wykonują Polecenie 1 i Polecenie 2. Nauczyciel opowiada, że oprócz listu do papieża, którego wręczenie uwiecznił polski malarz Jan Matejko, król wysłał również list do swojej ukochanej żony – królowej Marysieńki. Uczniowie wykonują Ćwiczenie 3. Nauczyciel upewnia się, że zadanie zostało poprawnie wykonane i udziela informacji zwrotnej.

5. Nauczyciel dba o informację zwrotną przekazywaną uczniom podczas rozwiązywania ćwiczeń i wykonywania poleceń.

Faza podsumowująca

1. Podsumowując, nauczyciel zadaje pytania uczniom związane z najważniejszymi wydarzeniami dotyczącymi relacji polsko‑tureckich; pyta m.in. dlaczego doszło do wojen z Turcją; kim byli Tatarzy i Kozacy; jakie znaczenie miała bitwa pod Wiedniem.

2. Uczniowie wykonują Ćwiczenie 4. Nauczyciel upewnia się, że zadanie zostało poprawnie wykonane i udziela informacji zwrotnej.

3. Nauczyciel ocenia pracę uczniów na lekcji, biorąc pod uwagę ich wkład i zaangażowanie. Może w tym celu przygotować ankietę ewaluacyjną do samooceny oraz oceny pracy prowadzącego i innych uczniów.

4. Nauczyciel zadaje zadanie domowe dla uczniów chętnych (nie jest obligatoryjną częścią scenariusza): Piękne wawelskie arrasy to nie jedyne rzeczy, które dotarły do Polski i Europy wraz z sukcesem Jana III Sobieskiego pod Wiedniem. Dowiedz się, jakie jeszcze konsekwencje kulturowe (np. kulinarne, w zachowaniu, ubiorze, modzie itp.) zawdzięczamy kontaktom z Turcją? Kim był Jerzy Kulczycki i co zawdzięczają mu mieszkańcy Wiednia?

W tej lekcji zostaną użyte m.in. następujące pojęcia oraz nagrania

Pojęcia

Teksty i nagrania

John III Sobieski at Vienna

Since the 14th century the Ottoman Empire (the name comes from Osman – tribe leader from the medieval times) had been creating with conquests a great empire encompassing wide territories of Asia Minor, Middle East, North Africa and Europe. In Europe almost the whole Balkan Peninsula was under the sultan (Turkish ruler). The Turks threatened Poland and the Habsburg monarchy (Austria). Transylvania, Wallachia and Moldova (duchies which are parts of present‑day Romania and Moldova) were a bone of contention. In 1683 Vienna, the capital of Austria, was besieged by the Turkish army. Polish king John III Sobieski concluded an alliance with the emperor Leopold I. United Polish and German armies under the command of the Polish monarch came to the relief of Austrian capital. On 12th September 1683 there was a great battle of Vienna where John III magnificently defeated Turks. Polish mercenaries (Hussars) and artillery had the key role there. The Turkish army was crashed. Vienna was saved.