Temat: Kryzys i upadek cesarstwa rzymskiego

Adresat

Uczniowie klasy V szkoły podstawowej

Podstawa programowa

I. Cywilizacje starożytne. Uczeń:

2. lokalizuje w czasie i przestrzeni (…) cywilizacje starożytnego (…) Rzymu;

3. charakteryzuje strukturę społeczeństwa w (…) Rzymie;

4. umiejscawia w czasie i zna różne systemy sprawowania władzy oraz organizację społeczeństwa w (…) Rzymie.

Ogólny cel kształcenia

Uczniowie poznają przyczyny upadku Cesarstwa Rzymskiego.

Kompetencje kluczowe

• porozumiewanie się w językach obcych;

• kompetencje informatyczne;

• umiejętność uczenia się.

Kryteria sukcesu
Uczeń nauczy się:

• definiować jakie były przyczyny kryzysu cesarstwa rzymskiego w III w. n.e.;;

• opowiadać kim był Dioklecjan i co zrobił dla zażegnania kryzysu;

• opisywać kiedy doszło do podziału na cesarstwo wschodnio- i zachodniorzymskie;

• charakteryzować czym była wielka wędrówka ludów i jaki miała wpływ na upadek cesarstwa zachodniorzymskiego;

• definiować kiedy kończy się starożytność a zaczyna średniowiecze.

Metody/techniki kształcenia

• podające

  • pogadanka.

• aktywizujące

  • dyskusja.

• programowane

  • z użyciem komputera;

  • z użyciem e‑podręcznika.

• praktyczne

  • ćwiczeń przedmiotowych.

Formy pracy

• praca indywidualna;

• praca w parach;

• praca w grupach;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne

• e‑podręcznik;

• zeszyt i kredki lub pisaki;

• tablica interaktywna, tablety/komputery.

Przebieg lekcji

Przed lekcją

1. Uczniowie powinni wiedzieć, dlaczego doszło do zmiany ustroju z monarchii na republikę, kto i kiedy wprowadził pryncypat i czym on się charakteryzował.

Faza wstępna

1. Prowadzący lekcję podaje temat lekcji, określa cel zajęć i wspólnie z uczniami ustala kryteria sukcesu.

2. Nauczyciel, zaczynając zajęcia, pyta uczniów, jakie formy władzy były obecne w starożytnym Rzymie do II w. n.e. oraz czym się one charakteryzowały. Uczniowie powinni wymienić i opisać monarchię, republikę i cesarstwo (pryncypat).

Faza realizacyjna

1. Nauczyciel przypomina uczniom, że od czasu panowania cesarza Oktawiana Augusta w Rzymie zapanował *pax romana* - pokój rzymski, który pozwolił cesarstwu osiągnąć status wielkiego imperium oraz zachować względny spokój wewnętrzny i na granicach. Niestety nie udało się uniknąć rozkładu i słabości państwa w III w., kiedy nastąpił kryzys (zwany kryzysem III w.). Był on spowodowany wkraczaniem ludów germańskich na tereny cesarstwa, słabością rządów oraz kryzysem gospodarczym i administracyjnym.

2. Nauczyciel przedstawia postać cesarza Dioklecjana, któremu udało się odbudować pozycję imperium i zatrzymać kryzys. Nauczyciel tłumaczy uczniom, czym była tetrarchia, a następnie pyta, zaczynając dyskusję, dlaczego Dioklecjan zdecydował się na taki ruch i zgodził podzielić władzą? Uczniowie wskazują przyczyny i rodzaje wprowadzonych zmian (**Ćwiczenie 1**) oraz wykonują **Ćwiczenie 2**, w którym przyporządkowują tetrarchom zarządzane przez nich ziemie. Nauczyciel upewnia się, że zadanie zostało wykonane prawidłowo, a następnie udziela informacji zwrotnej.

3. Nauczyciel mówi uczniom o pozostałych reformach Dioklecjana, które wpłynęły na zażegnanie kryzysu. Uczniowie wykonują **Ćwiczenie 3**. Nauczyciel upewnia się, że zadanie zostało poprawnie wykonane, i udziela informacji zwrotnej.

4. Niestety pod koniec IV w. imperium rzymskie chyliło się powoli ku upadkowi i nie prezentowało już jedności jak kilka wieków wcześniej. Nauczyciel wyjaśnia, dlaczego doszło do podziału Cesarstwa Rzymskiego (inny rozwój świata łacińskiego a inny greckiego, chrześcijaństwo itp.). Przyczyn można upatrywać już w decyzji Dioklecjana o podziale władzy i ustanowieniu czterech stolic‑ośrodków władzy. Uczniowie wykonują **Ćwiczenie 4** i omawiają jego rozwiązanie z nauczycielem.

5. Nauczyciel zapisuje na tablicy hasło „Wielka wędrówka ludów”, a następnie prosi, aby uczniowie wymienili skojarzenia z tym pojęciem. Następnie pyta uczniów, czym ona mogła być i do czego doprowadzić, skoro potomni nadali jej przydomek „wielka”. Zadając pytania, pamięta o takim ich formułowaniu, by miały charakter pytań kluczowych. Nauczyciel tłumaczy przełomowość tego procesu i jego wpływ na historię nie tylko cesarstwa zachodniorzymskiego, ale i całej Europy. Uczniowie na podstawie mapy z **Ćwiczenia 5** wymieniają plemiona osiadłe na terenie cesarstwa. Na koniec nauczyciel upewnia się, że zadanie zostało poprawnie wykonane i udziela informacji zwrotnej.

6. Ostateczny kres istnieniu cesarstwa na Zachodzie dopełniły najazdy ludów barbarzyńskich. Nauczyciel podaje uczniom przykłady takich najazdów: Wizygoci, Ostrogoci, Wandalowie oraz zagrożenie przez Hunów. Wymienia również ich skutki: bitwa pod Adrianopolem (378 rok); złupienie Rzymu, bitwa na Polach Katalaunijskich (451 rok); powtórne złupienie Rzymu i jego ostateczny upadek (476 rok). Uczniowie zapoznają się z osią czasu w **Poleceniu 1**.

Faza podsumowująca

1. Podsumowując lekcję, uczniowie wykonują **Ćwiczenie 6** (uzupełniają krótki tekst), a następnie omawiają je razem z nauczycielem.

2. Kończąc zajęcia, nauczyciel pyta uczniów, jak myślą, dlaczego upadek cesarstwa zachodniorzymskiego uważa się za datę kończącą starożytność? Co może być tego przyczyną?.

3. Nauczyciel ocenia pracę uczniów na lekcji, biorąc pod uwagę ich wkład i zaangażowanie. Może w tym celu przygotować ankietę ewaluacyjną do samooceny.

Praca domowa

1. Nauczyciel zadaje zadanie domowe dla uczniów chętnych: Poszukanie informacji o przyczynach upadku Rzymu. Od dawna budzą one kontrowersje i są bardzo zagadkowe, wszak wielkie imperium, jakim był Rzym, nie zostało podbite i pokonane przez inne mocarstwo. Co badacze uważają za przyczyny upadku cesarstwa?.

W tej lekcji zostaną użyte m.in. następujące pojęcia oraz nagrania

Pojęcia

Teksty i nagrania

The Crisis and Collapse of the Roman Empire

The period of “Roman Peace”, ushered in by Emperor Augustus, brought the Empire peace and prosperity. Halfway through the second century CE the Roman Empire reached the peak of its power and greatness. The provinces thrived, undergoing the process of romanization, i.e. the spread of Roman models and customs. It was, however, not an easy task to maintain peace and power in such a large area. In order to keep the borders safe, the construction of the border fortification system, known as the limes was undertaken. Its most widely‑known portion – the over 120 kilometer‑long Hadrian’s Wall – is still present in Britain. That notwithstanding, the Empire was facing ever greater inner problems. Especially in the third century, the state’s wellbeing was marred by numerous civil wars, usurpations, and an economic crisis. The situation was exacerbated by power struggles, joined by the legion commanders and the Praetorian Guard ever more often. Those problems resulted in the need to make changes that would restore Rome’s might.

Relative peace was brought by the rule of the Emperor Diocletian at the turn of the third century. Despite his absolutist ambitions (the Emperor demanded, for example, to be worshipped as a god) he was well aware that such a large area could not be efficiently ruled by one person. A move that was meant to save Rome was the introduction of a new system of rule – the collaborative rule of four Emperors – two of them of the superior rank of Augustus, and two of the inferior rank – the Caesars. This system was called tetrarchy. Every ruler oversaw a different part of the Empire, and it was established that the Emperors of the superior rank would pass their power onto the Caesars after 20 years, and those would in turn choose their successors. The military power of the Empire was increased as well by increasing the legions’ numbers, strengthening the borders, fortifying the cities and enacting fiscal and administrative reform. That notwithstanding, the city of Rome lost its significance, especially when in 330 CE the Emperor Constantine the Great founded the opulent city named after himself – Constantinople. It quickly became the main capital of the Empire, heralding its looming division. The empire was divided in 395 CE, in accordance with the will of Theodosius the Great – at the moment of his death. The Roman Empire became permanently divided into the Western Empire with its capital in Ravenna, and the Eastern Empire with its capital in Constantinople.

By the end of the fourth century, the Empire experienced a period of mass migration, later known as the Migration Period. The Empire’s borders started experiencing an influx of numerous barbaric peoples. The Germanic Visigoths entered the area of Italy, sacking and burning the city of Rome in 410 CE. Subsequent Germanic tribes settled in Gaul and Spain (initially as allies), the Vandals seized part of North Africa. This led to the loss of control of the emperors over the key provinces of the Roman Empire. Unfortunately, the Empire’s worst moments were only yet to come. At the beginning of the fifth century Attila, the ruler of the Asian Huns, together with the tribes subject to him, attacked Gaul. In the great battle of the Catalaunian Plains in 451, he was stopped by the united forces of Roman Gaul and the barbarians inhabiting the Empire’s territory. The peace, however, did not last long, and Rome was still threatened by the Vandals, who, led by Genseric, sacked the city again in 455. Since then, the power in the Western Empire was effectively held by the Germanic leaders, which in turn led to the deposition of the young Emperor, Romulus Augustulus, in 476. This event is considered the final collapse of the Western Roman Empire and became the point in history that marked the end of Antiquity and the beginning of the Middle Ages.