Tytuł: Czas i mapa w historii

Autorka scenariusza: Katarzyna Kuczyńska

Grupa docelowa

Uczeń klasy V szkoły podstawowej.

Podstawa programowa

III. Refleksja nad historią jako nauką. Uczeń:

1. wyjaśnia, na czym polega praca historyka;

2. wskazuje sposoby mierzenia czasu w historii i posługuje się pojęciami chronologicznymi;

3. rozpoznaje rodzaje źródeł historycznych;

4. odróżnia historię od dziejów legendarnych.

Ogólny cel kształcenia

Uczeń zapoznaje się z podstawowymi pojęciami i źródłami historycznymi.

Kształtowane kompetencje kluczowe

• porozumiewanie się w języku ojczystym;

• porozumiewanie się w językach obcych;

• umiejętność uczenia się;

• kompetencje społeczne i obywatelskie.

Cele operacyjne

Uczeń:

• objaśnia własnymi słowami, że historia jest nauką, która porządkuje przeszłość przede wszystkim ze względu na miejsce wydarzeń na osi czasu;

• opisuje nastawienie badawcze historyka;

• wyjaśnia własnymi słowami pojęcie wieku oraz ery, potrafi trafnie odczytać wiek i erę określonego wydarzenia na podstawie daty dziennej/rocznej;

• opowiada o znaczeniu map historycznych jako źródła wiedzy historycznej. Potrafi odczytywać z nich informacje oraz poddawać je prostym interpretacjom;

• krytycznie podchodzi do metod badawczych historyków, czyli rozumie, że wiedza historyczna w części pochodzi z interpretacji.

Metody/techniki kształcenia

• metody programowane: z wykorzystaniem e‑podręcznika;

• metody problemowe: aktywizujące: dyskusja, eksperyment myślowy;

• metody praktyczne: praca z tekstem, ćwiczenia przedmiotowe;

• metody podające: komentarze i wyjaśnienia nauczyciela.

Formy pracy

• praca z całą klasą;

• praca w grupach;

• praca indywidualna.

Środki dydaktyczne

• e‑podręcznik;

• zeszyt i kredki lub pisaki;

• tablica interaktywna, tablety/komputery.

Przebieg zajęć

Faza wprowadzająca

1. Nauczyciel podaje uczniom temat i cel zajęć oraz kryteria sukcesu.

2. Rozpoczyna zajęcia od pogadanki na temat historii jako nauki oraz roli mapy jako źródła historycznego.

Faza realizacyjna

1. Nauczyciel dzieli uczniów na dwie grupy. Każda otrzymuje zadanie: „Wyobraźcie sobie, że udacie się w podróż w przeszłość. Nie wiecie, na którym przystanku (w jakim okresie historycznym i w jakim miejscu na Ziemi) wysiądziecie z wehikułu czasu. W tę podróż możecie zabrać tylko pięć rzeczy – wspólnie ustalcie, co to będzie”.

2. Grupy na forum klasy uzasadniają wybór ekwipunku.

3. Nauczyciel w komentarzu do ćwiczenia wskazuje, że uczniowie wykonali pewien eksperyment myślowy – wyobrazili sobie podróż w przeszłość oraz dokonali wyboru rzeczy, które uznali za wyjątkowo ważne. Przedmioty te i wyjaśnienie, dlaczego mogły okazać się potrzebne, wskazywały na cele, mniej lub bardziej wyraźne dla samych uczniów, z jakimi mogliby się w taką podróż udać; np. wybór akcesoriów militarnych wskazywał na chęć przeżycia, odnoszenia zwycięstw w trudnych czasach; zabranie skomplikowanego przyrządu do tłumaczenia języków – porozumienie z ludźmi minionych czasów. Zapewne większość wybranych rzeczy będzie wskazywała na potrzeby życiowe uczniów. Nauczyciel powinien tutaj podkreślić, że pewnym rodzajem podróży w przeszłość jest właśnie praca historyka. Za pomocą umysłu i wyobraźni odwiedza dawne czasy, ale cel, jaki mu w tym towarzyszy, nie dotyczy jego potrzeb tzw. życiowych – historyk chce po prostu poznać minione wieki. W tym kontekście prowadzący zajęcia zadaje uczniom pytanie: „Czego historyk potrzebuje do swojej podróży?”. Jeśli uczniowie podadzą wiele interesujących pomysłów, zwraca uwagę, że na lekcji będą omawiane tylko dwa: oś czasu i mapa.

4. Nauczyciel wyświetla zadanie (Ćwiczenie 1) przedstawiające różne typy czasomierzy. Po jego wykonaniu pyta uczniów, np. „Czy jednostki czasu, jakie odmierzane są przez zegary, wystarczają do pomiarów prowadzonych przez historyka?”. Następnie omawia zasoby dotyczące pojęć wieku oraz ery – uczniowie wykonują ćwiczenia wybrane przez nauczyciela (obowiązkowo Ćwiczenie 2 oraz Ćwiczenie 3). Nauczyciel prosi uczniów o wykonanie Polecenia 1, a następnie omawia pojęcie osi czasu. Uczeń otrzymuje do wykonania Ćwiczenie 4 – na osi czasu musi rozmieścić daty w odpowiednich miejscach. Podczas wykonywania ćwiczeń uczniowie powinni mieć możliwość poproszenia o pomoc nauczyciela lub wyznaczonych do tego uczniów (np. w roli ekspertów). Potrzebę udzielenia pomocy mogą sygnalizować np. dzięki metodnikom (system kartek w trzech kolorach). Nauczyciel upewnia się, że zadania zostały poprawnie wykonane i udziela informacji zwrotnej.

5. Nauczyciel wyświetla mapę historyczną – uczniowie wykonują wskazane Ćwiczenia 5 i 6 dotyczące pracy z mapą historyczną. Uczeń zapoznaje się z interaktywną mapą Polski i jej sąsiadów. Nauczyciel pyta, czy kiedyś któreś z tych miast były częścią naszego państwa i z czego takie zmiany mogły wynikać. Nauczyciel upewnia się, że zadania zostałī poprawnie wykonane i udziela informacji zwrotnej.

Faza podsumowująca

1. Na zakończenie nauczyciel dodaje wyjaśnienie: wskazuje, że czytanie map historycznych nie ogranicza się do odtworzenia zawartych tylko tam informacji. Historycy próbują uzyskać z nich dodatkowe informacje dzięki procedurom logicznego myślenia i ogólnej wiedzy o świecie (np. kiedy widzimy osadę utworzoną wśród wysokich gór, zakładamy, że osadnicy próbowali się w ten sposób ochronić) – w ten sposób, poprzez interpretację, starają się wyjaśnić, czyli zrozumieć przeszłość.

2. Nauczyciel zadaje zadanie domowe dla uczniów chętnych: „Czy wiedza historyczna jest wiedzą pewną, taką jak np. wiedza matematyczna?”

Podsumowanie najważniejszych treści lekcji

1. Omówienie historii jako nauki o przeszłości.

2. Zapoznanie się z pojęciem wieku oraz ery jako miarą czasu; ćwiczenia w zakresie korzystania z miary wieku i ery.

3. Omówienie mapy historycznej oraz ćwiczenia z ich odczytywaniem.

4. Wskazanie na element interpretacji w wiedzy historycznej.

W tej lekcji zostaną użyte m.in. następujące pojęcia oraz nagrania

Pojęcia

Teksty i nagrania

Time and maps in history

Chronology (sequence of events corresponding to their order of occurrence in time) is the basic point of reference for historians. One of the first questions a historian asks himself or herself is “When did this happen?” The basic time unit is the year. A period of a hundred years is called a century. Today, we are living in the 21Indeks górny st^stcentury. Our century began on 1 January 2001 and will end on 31 December 2100. In our calendar, we count years from the birth of Jesus Christ. When referring to an event which took place before the birth of Jesus Christ, we say “before Christ” or “BC” for short. Events which happened after the birth of Jesus Christ are labelled “anno Domini” or “AD” for short. “Anno Domini” is a Latin phrase and means “in the year of our Lord.” We use timelines to present events in their chronological order.

A map is another important element of a historian’s toolkit. Maps help us understand where past events took place. A historical map is not just a representation of a territory. It also shows e.g. sites of major battles, directions of military movements and shifts of borders. All items represented on a map are divided into categories which have their own symbols. All the symbols used in a map are called map symbolization. These symbols are explained in a map key or a map legend.