Temat: Filozofia epoki

Opracowanie scenariusza: Katarzyna Maciejak

Grupa docelowa

Uczniowie klasy II liceum lub technikum (stara podstawa programowa) oraz uczniowie klasy III liceum lub technikum (nowa podstawa programowa).

Podstawa programowa

Podstawa programowa (stara)

I. Odbiór wypowiedzi i wykorzystywanie zawartych w nich informacji

1. Czytanie i słuchanie. Uczeń:

1. odczytuje sens całego tekstu (a w nim znaczenia wyrazów, związków frazeologicznych, zdań, grup zdań uporządkowanych w akapicie, odróżnia znaczenie realne i etymologiczne) oraz wydzielonych przez siebie fragmentów; potrafi objaśnić ich sens oraz funkcję na tle całości;

2. rozpoznaje specyfikę tekstów publicystycznych (artykuł, felieton, reportaż), politycznych (przemówienie) i popularnonaukowych; wśród tekstów prasowych rozróżnia wiadomość i komentarz; odczytuje zawarte w odbieranych tekstach informacje zarówno jawne, jak i ukryte;

2. Samokształcenie i docieranie do informacji. Uczeń:

1) szuka literatury przydatnej do opracowania różnych zagadnień; selekcjonuje ją według wskazanych kryteriów (w zasobach bibliotecznych korzysta zarówno z tradycyjnego księgozbioru, jak i z zapisów multimedialnych i elektronicznych, w tym Internetu);

3. Świadomość językowa. Uczeń:

1) analizuje i definiuje (w razie potrzeby z pomocą słowników) znaczenia słów;

II. Analiza i interpretacja tekstów kultury.

3. Interpretacja. Uczeń:

2) wykorzystuje w interpretacji utworu konteksty (np. literackie, kulturowe, filozoficzne, religijne);

4. Wartości i wartościowanie. Uczeń:

1) dostrzega związek języka z wartościami, rozumie, że język podlega wartościowaniu, (np. język jasny, prosty, zrozumiały, obrazowy, piękny), jest narzędziem wartościowania, a także źródłem poznania wartości (utrwalonych w znaczeniach nazw wartości, takich jak: dobro, prawda, piękno; wiara, nadzieja, miłość; wolność, równość, braterstwo; Bóg, honor, ojczyzna; solidarność, niepodległość, tolerancja);

3) dostrzega w świecie różne hierarchie wartości (np. równość i wolność, prawo i miłosierdzie) oraz rozumie źródła konfliktów wartości;

III. Tworzenie wypowiedzi.

1. Mówienie i pisanie. Uczeń:

1) tworzy dłuższy tekst pisany lub mówiony (rozprawka, recenzja, referat, interpretacja utworu literackiego lub fragmentu) zgodnie z podstawowymi regułami jego organizacji, przestrzegając zasad spójności znaczeniowej i logicznej;

7) wykonuje różne działania na tekście cudzym (np. streszcza, parafrazuje, sporządza konspekt, cytuje).

Podstawa programowa (nowa)

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń:

4) analizuje strukturę tekstu: odczytuje jego sens, główną myśl, sposób prowadzenia wywodu oraz argumentację;

5) charakteryzuje główne prądy filozoficzne oraz określa ich wpływ na kulturę epoki;

6) odczytuje poglądy filozoficzne zawarte w różnorodnych dziełach; ZR

III. Tworzenie wypowiedzi.

1. Elementy retoryki. Uczeń:

5) formułuje tezy i argumenty w wypowiedzi ustnej i pisemnej przy użyciu odpowiednich konstrukcji składniowych;

6) rozumie, na czym polega logika i konsekwencja toku rozumowania w wypowiedziach argumentacyjnych i stosuje je we własnych tekstach;

2. Mówienie i pisanie. Uczeń:

6) zgadza się z cudzymi poglądami lub polemizuje z nimi, rzeczowo uzasadniając własne zdanie;

7) buduje wypowiedź w sposób świadomy, ze znajomością jej funkcji językowej, z uwzględnieniem celu i adresata, z zachowaniem zasad retoryki;

10) w interpretacji przedstawia propozycję odczytania tekstu, formułuje argumenty na podstawie tekstu oraz znanych kontekstów, w tym własnego doświadczenia, przeprowadza logiczny wywód służący uprawomocnieniu formułowanych sądów;

IV. Samokształcenie. Uczeń:

1. rozwija umiejętność pracy samodzielnej między innymi przez przygotowanie różnorodnych form prezentacji własnego stanowiska;

2. porządkuje informacje w problemowe całości poprzez ich wartościowanie; syntetyzuje poznawane treści wokół problemu, tematu, zagadnienia oraz wykorzystuje je w swoich wypowiedziach.

Kompetencje kluczowe

• porozumiewanie się w językach obcych;

• kompetencje informatyczne;

• umiejętność uczenia się.

Cele operacyjne

Uczeń:

• omawia podstawowe założenia filozofii Schopenhauera i Nietzschego;

• stosuje w wypowiedziach i wyjaśnia pojęcia dekadentyzmu, nihilizmu i nirwany;

• dyskutuje o koncepcji nadczłowieka.

Metody/techniki kształcenia

• podające

  • pogadanka.

• aktywizujące

  • dyskusja.

• programowane

  • z użyciem komputera;

  • z użyciem e‑podręcznika.

• praktyczne

  • ćwiczeń przedmiotowych.

Formy pracy

• praca indywidualna;

• praca w parach;

• praca w grupach;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne

• e‑podręcznik;

• tablica interaktywna, tablety/komputery.

Przebieg lekcji

Przed lekcją

1. Nauczyciel prosi wybranych uczniów o przyniesienie na lekcję memów nawiązujących do postaci i myśli Artura Schopenhauera.

Faza wstępna

1. Prowadzący lekcję podaje temat lekcji, określa cel zajęć i wspólnie z uczniami ustala kryteria sukcesu.

2. Nauczyciel pyta, czy uczniowie rozumieją słowo „dekadencki”, „dekadentyzm”, „dekadent”. Wspólne ustalenie zakresu znaczeniowego słów: określenie ich współczesnego, potocznego użycia (zwłaszcza przymiotnika) oraz znaczenia pierwotnego.

Faza realizacyjna

1. Nauczyciel lub wybrany przez lekcją uczeń przedstawia sylwetkę Arthura Schopenhauera. Następnie uczniowie czytają fragment tekstu filozofa i wyjaśniają metafory życia zastosowane przez autora. Zastanawiają się, czy znają je z poprzednich epok.

2. Uczniowie wykonują ćwiczenie nr 3 w abstrakcie, sprawdzając rozumienie myśli filozofa.

3. Wyznaczony przed lekcją uczeń prezentuje przygotowane przez siebie memy, w których wykorzystano postać Schopenhauera. Uczniowie dyskutują o cechach i funkcjach memów, a następnie formułują wnioski dotyczące sposobów funkcjonowania poglądów Schopenhauera w potocznej świadomości (zadanie nr 4). Następnie w parach układają myśl, która mogłaby stać się hasłem kolejnego mema.

4. Nauczyciel lub wybrany przed lekcją uczeń przedstawia postać Fryderyka Nietzschego i podstawowe założenia jego filozofii. Uczniowie czytają fragment tekstu „Tako rzecze Zaratustra” i zastanawiają się, kim jest człowiek, a kim – nadczłowiek. Uczniowie wykonują zadanie interaktywne nr 6 – przyporządkowują określenia do odpowiednich grup (pojęcia związane z nirwaną oraz koncepcją nadczłowieka).

5. W ramach podsumowania rozmowy o dwóch filozofach uczniowie łączą fragmenty tekstów z ich autorami.

6. Uczniowie przygotowują krótki tekst argumentacyjny, w którym uzasadniają, czy bliższy jest im pesymizm Schopenhauera czy nietzscheańskie poczucie nadludzkiej potęgi.

Faza podsumowująca

1. Nauczyciel podsumowuje zajęcia, zadając pytania o to, co różni, a co łączy dwóch poznanych w czasie lekcji filozofów.

2. Nauczyciel prosi chętnego ucznia o podsumowanie lekcji z jego punktu widzenia. Pyta pozostałych uczniów, czy chcieliby coś dodać do wypowiedzi kolegi na temat wiedzy i umiejętności opanowanych na lekcji.

Praca domowa

1. Odsłuchaj w domu nagrania abstraktu. Zwróć uwagę na wymowę, akcent i intonację. Naucz się prawidłowo wymawiać poznane na lekcji słówka.

2. Czy cierpienie może być człowiekowi do czegoś potrzebne? Rozważ w formie rozprawki, odwołując się do koncepcji filozoficznych Arthura Schopenhauera i Friedricha Nietzschego.

W tej lekcji zostaną użyte m.in. następujące pojęcia oraz nagrania

Pojęcia

Teksty i nagrania

Philosophy of the era

The philosophy of the late nineteenth and early twentieth century, analogically to earlier periods, had a great influence on literature and art. Artists reflected the mood, human anxieties and strivings in their creativity in a characteristic way, inspired by the works of great thinkers – Arthur Schopenhauer and Friedrich Nietzsche.

Arthur Schopenhauer (1788 – 1860) – German philosopher born in Gdansk. Although his main work entitled The world as will and representation was published for the first time in 1819, only at the end of the nineteenth century did it gain publicity and the status of obligatory reading among contemporary artists and intellectuals. Schopenhauer’s pessimistic and nihilistic views according to which human life is a band of suffering and disappointments, corresponded perfectly with the mood of the era. The philosopher claimed that our existence is governed by a blind drive that can never be satisfied. The happiness that each of us strives for is unachievable, and life, full of goals and desires, ends in an inevitable death. The absurdity of the complete torment of existence could be soothed, in the thinker's opinion, by religion, art and, above all, by the abandonment of all desires and needs. In this way Schopenhauer referred to the concept of nirvana originating from the philosophy of the East, which means a state of absolute peace, caused by the total negation of the will to live.

Friedrich Nietzsche (1844 – 1900) – not only a famous philosopher, but also a classical philologist, prose writer and poet, which was not without effect on the presentation of his thoughts, which often took the form of aphorisms. The views expressed in two most important works by the German thinker – Thus spoke Zarathustra (1883 – 1884) and Beyond good and evil (1886) – became a great inspiration for the artistic elite at the turn of the century. Nietzsche criticized the prevailing moral principles: he claimed that morality is a subjective matter, individual for each man and created by him. In his opinion, the most‑privileged group in society was the „race of masters”, superhuman – exceptionally strong and outstanding individuals. They were to serve as a leader for a crowd of „slaves”: weak, vulnerable, unable to achieve higher goals.