Tytuł: „Wątły, niebaczny, rozdwojony w sobie?” – Mikołaj Sęp Szarzyński

Opracowanie scenariusza: Magdalena Trysińska

Temat zajęć

„Wątły, niebaczny, rozdwojony w sobie?” – poezja Mikołaja Sępa Szarzyńskiego.

Grupa docelowa:

Uczniowie klasy I liceum lub technikum.

Podstawa programowa

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:

1) rozumie podstawy periodyzacji literatury, sytuuje utwory literackie w poszczególnych okresach: starożytność, średniowiecze, renesans, barok, oświecenie, romantyzm, pozytywizm, Młoda Polska, dwudziestolecie międzywojenne, literatura wojny i okupacji, literatura lat 1945–1989 krajowa i emigracyjna, literatura po 1989 r.;

4) rozpoznaje w tekście literackim środki wyrazu artystycznego poznane w szkole podstawowej oraz środki znaczeniowe: oksymoron, peryfrazę, eufonię, hiperbolę; leksykalne, w tym frazeologizmy; składniowe: antytezę, paralelizm, wyliczenie, epiforę, elipsę; wersyfikacyjne, w tym przerzutnię; określa ich funkcje;

9) rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją refleksji;

10) rozpoznaje w utworze sposoby kreowania: świata przedstawionego (fabuły, bohaterów, akcji, wątków, motywów), narracji, sytuacji lirycznej; interpretuje je i wartościuje;

14) przedstawia propozycję interpretacji utworu, wskazuje w tekście miejsca, które mogą stanowić argumenty na poparcie jego propozycji interpretacyjnej.

III. Tworzenie wypowiedzi.

1. Elementy retoryki. Uczeń:

4) wyjaśnia, w jaki sposób użyte środki retoryczne (np. pytania retoryczne, wyliczenia, wykrzyknienia, paralelizmy, powtórzenia, apostrofy, przerzutnie, inwersje) oddziałują na odbiorcę.

2. Mówienie i pisanie. Uczeń:

1) zgadza się z cudzymi poglądami lub polemizuje z nimi, rzeczowo uzasadniając własne zdanie;

2) buduje wypowiedź w sposób świadomy, ze znajomością jej funkcji językowej, z uwzględnieniem celu i adresata, z zachowaniem zasad retoryki;

10) w interpretacji przedstawia propozycję odczytania tekstu, formułuje argumenty na podstawie tekstu oraz znanych kontekstów, w tym własnego doświadczenia, przeprowadza logiczny wywód służący uprawomocnieniu formułowanych sądów.

Ogólny cel kształcenia

Uczniowie poznają twórczość Mikołaja Sępa Szarzyńskiego.

Kompetencje kluczowe

• porozumiewanie się w językach obcych;

• kompetencje informatyczne;

• umiejętność uczenia się.

Cele operacyjne

Uczeń:

• omawia wybrane utwory Mikołaja Sępa Szarzyńskiego;

• charakteryzuje cechy gatunkowe sonetu;

• rozpoznaje w wierszach środki stylistyczne, potrafi je wskazać, wie jaką funkcję pełnią;

• odczytuje przesłanie sonetu M. Sępa Szarzyńskiego i określa jego nastrój;

• wyjaśnia, dlaczego M. Sępa Szarzyńskiego nazywa się prekursorem baroku.

Metody/techniki kształcenia

• aktywizujące

  • dyskusja.

• programowane

  • z użyciem komputera;

  • z użyciem e‑podręcznika.

• praktyczne

  • ćwiczeń przedmiotowych.

Formy pracy

• praca indywidualna;

• praca w parach;

• praca w grupach;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne

• e‑podręcznik;

• tablica interaktywna, tablety/komputery.

Przebieg lekcji

Przed lekcją

1. W domu uczniowie tworzą galerię zdjęć, która byłaby ilustracją trzech pojęć: vanitas, metafizyka, egzystencja.

Faza wstępna

1. Nauczyciel określa cel zajęć, którym jest poznanie twórczości Mikołaja Sępa Szarzyńskiego, prekursora epoki baroku. Podaje uczniom kryteria sukcesu.

2. Wybrany przed lekcją uczeń prezentuje wiadomości dotyczące Mikołaja Sępa Szarzyńskiego. Powinien on zwrócić uwagę na trudność klasyfikacji twórczości poety jako renesansowej lub barokowej (np. Sęp Szarzyński zmarł kilka lat przed Janem Kochanowskim, który był najwybitniejszym reprezentantem renesansu, z drugiej strony podejmuje tematykę charakterystyczną dla epoki baroku).

Faza realizacyjna

1. Uczniowie zapoznają się z osią czasu w abstrakcie. Pod kierunkiem nauczyciela dyskutują o obecności poezji staropolskiej w świadomości współczesnych.

2. Uczniowie wykonują ćwiczenia 2 i 3 dotyczące manieryzmu oraz cech gatunku sonetu.

3. Nauczyciel mówi, że twórczość Mikołaja Sępa Szarzyńskiego zalicza się do nurtu poezji metafizycznej. Pyta uczniów, jak myślą, jakie tematy może podejmować taka poezja (np. nietrwałość istnienia człowieka, marność życia ludzkiego, grzeszność, uleganie namiętnościom).

4. Lektura Sonetu I, wyjaśnienie niezrozumiałych słów lub sformułowań. Pogłębiona analiza i interpretacja utworu. Uczniowie wykonują w parach ćw. 5‑9 w abstrakcie.

5. Uczniowie prezentują przygotowane w domu ilustracje pojęć: vanitas, metafizyka, egzystencja. Zastanawiają się wspólnie, jaki związek mają te pojęcia z twórczością Mikołaja Sępa Szarzyńskiego; czy któraś z zaprezentowanych ilustracji mogłaby być ilustracją Sonetu I.

Faza podsumowująca

1. Uczniowie zapisują w zeszytach słowa klucze dotyczące lekcji, które uważają za najważniejsze.

2. Nauczyciel zadaje uczniom pytania podsumowujące, np.
   - Jakie cechy charakterystyczne dla epoki baroku ma poezja M. S. Szarzyńskiego?
   - Z jakiego powodu Sęp Szarzyński mógłby zostać zaliczony w poczet poetów renesansu?
   - Jakie cechy typowe dla gatunku sonetu ma utwór Sępa Szarzyńskiego?.

Praca domowa

1. Odsłuchaj w domu nagrania abstraktu. Zwróć uwagę na wymowę, akcent i intonację. Naucz się prawidłowo wymawiać poznane na lekcji słówka.

2. Zinterpretuj sens słów: „O stokroć szczęśliwy/ Który tych cieniów w czas zna kształt prawdziwy”. Zapisz w punktach swoje spostrzeżenia na temat tego sformułowania.

W tej lekcji zostaną użyte m.in. następujące pojęcia oraz nagrania

Pojęcia

Teksty i nagrania

“Frail, yet headstrong, a soul in isolation?” – Mikołaj Sęp Szarzyński

The poetics of Sęp Szarzyński is extremely characteristic. It is a demanding poetry, both from the creator and the addressee. The sonnet is a genre bound by a number of imitations, namely: the number of verses, the rhyming system and the character of individual stanzas. The use of enjambment, oxymoron, inversion, alliteration, etc., makes the poetry of Sęp Sarzyński differ significantly from what an ordinary, used‑to‑the‑Renaissance‑model‑of‑poetry reader could expect.

The works of M. Sęp Szarzyński belong to the mainstream of metaphysical poetry. The term was originally used to describe works of English lyricists from the turn of the 16th and 17th century. In the 20th century the term applied to works touching on subjects like the precariousness of life, the vanity of human life, sinfulness or yielding to passions. The works of Sęp Szarzyński, however, were not solely pessimistic since there was hope that with God’s help the temptations of Satan, the world and the body could be overcome.