Temat: Stojące wody powierzchniowe Polski. Wody podziemne w Polsce

Autor: Magdalena Jankun

Adresat

Uczeń klasy III szkoły ponadpodstawowej, zakres podstawowy

Podstawa programowa

XIV. Regionalne zróżnicowanie środowiska przyrodniczego Polski: podział na regiony fizycznogeograficzne, budowa geologiczna i zasoby surowcowe, ukształtowanie powierzchni, sieć wodna, warunki klimatyczne, formy ochrony przyrody, stan środowiska przyrodniczego.

Uczeń:

8) wykazuje znaczenie przyrodnicze, społeczne i gospodarcze, w tym turystyczne jezior oraz sztucznych zbiorników na obszarze Polski;

Cel lekcji

Uczniowie charakteryzują typy genetyczne jezior i wskazują je na mapie oraz omawiają rodzaje i rozmieszczenie wód mineralnych w Polsce.

Kryteria sukcesu

• wymienisz typy genetyczne jezior i wskażesz je na mapie;

• scharakteryzujesz jeziora morenowe, rynnowe, cyrkowe, przybrzeżne, deltowe oraz krasowe;

• dokonasz klasyfikacji wód podziemnych;

• wskażesz na mapie uzdrowiska w Polsce.

Kompetencje kluczowe

• porozumiewanie się w języku ojczystym;

• porozumiewanie się w języku obcym;

• kompetencje informatyczne;

• umiejętność uczenia się;

• kompetencje społeczne i obywatelskie.

Metody/formy pracy

Metoda mapy mentalnej, praca z tekstem, praca z multimediami oraz praca z mapą.

Praca indywidualna, praca w parach oraz praca w grupach.

Środki dydaktyczne

• abstrakt;

• tablica interaktywna lub tradycyjna;

• rzutnik multimedialny;

• tablety/komputery;

• mapa fizyczna Polski;

• atlasy geograficzne;

• aplikacja LearningApps.

Fazy lekcji

Wstępna

1. Nauczyciel podaje temat i cel lekcji oraz kryteria sukcesu.

2. Nauczyciel prosi wybranych uczniów o zapisanie cech charakterystycznych dla jeziora na interaktywnej mapie myśli.

3. Uczniowie sprawdzają znaczenie terminu „jezioro” we wskazanych przez nauczyciela materiałach źródłowych. Następnie konfrontują znalezione informacje z zapiskami na mapie myśli i poprawiają ewentualne błędy.

Realizacyjna

1. Uczniowie pracują w parach: korzystając z atlasów geograficznych, wyszukują jeziora na terenie Polski. Ochotnicy wskazują je na ściennej fizycznej mapie Polski i określają krainę geograficzną, na której są położone.

2. Nauczyciel prosi uczniów, aby wskazali obszary Polski, na których występują największe skupiska jezior (pojezierza). Wyjaśnia przyczynę tego zjawiska oraz charakteryzuje jeziora polodowcowe, wyróżniając jeziora morenowe, rynnowe i oczka polodowcowe. Prezentuje fotografie przedstawiające omawiane jeziora. Uczniowie opisują widoczne różnice.

3. Uczniowie odczytują nazwy jezior leżących w bliskiej odległości od morza oraz wskazują je na mapie fizycznej Polski. Następnie, pracując w parach, w dostępnych im materiałach źródłowych odnajdują informacje na temat powstawania jezior przybrzeżnych. Ochotnicy dzielą się nimi na forum klasy.

4. Nauczyciel komentuje zabrane przez uczniów informacje i wyświetla film pt. „Powstanie jeziora przybrzeżnego”.

5. Uczniowie określają na mapie położenie jezior Druzno i Dąbie. Razem z nauczycielem zastanawiają się nad genezą ich powstania. Nauczyciel wyjaśnia, że są to jeziora deltowe i że powstały w wyniku odcięcia części zalewu morskiego przez osady rzeczne.

6. Nauczyciel prezentuje zdjęcie jeziora krasowego. Omawia cechy tego typu jezior oraz wskazuje na mapie Polski miejsca ich występowania.

7. Nauczyciel prosi wybranych uczniów, aby przypomnieli sposób powstawania starorzeczy.

8. Nauczyciel dzieli uczniów na cztery grupy i każdej z nich przydziela do opracowania jedno z następujących zagadnień:

• podział wód podziemnych ze względu na głębokość zalegania;

• przyczyny powstania wód mineralnych i ich przykłady;

• występowanie basenów artezyjskich na terenie Polski oraz sposób ich powstawania;

• uzdrowiska w Polsce funkcjonujące dzięki zasobom wód mineralnych i termalnych.

9. Przedstawiciele grup przedstawiają wyniki pracy na forum klasy, nauczyciel koryguje błędy.

10. Uczniowie wykonują wybrane ćwiczenia interaktywne zamieszczone w abstrakcie.

Podsumowująca

1. Nauczyciel uruchamia aplikację LearningApps i prosi o wykonanie ćwiczeń sprawdzających wiedzę zdobytą w czasie lekcji:

• https://learningapps.org/1923351 (określanie położenia naturalnych jezior Polski);

• https://learningapps.org/2315511 (quiz).

2. Nauczyciel ocenia pracę uczniów, biorąc pod uwagę ich aktywność w czasie lekcji oraz indywidualne możliwości.

W tej lekcji zostaną użyte m.in. następujące pojęcia oraz nagrania

Pojęcia

Teksty i nagrania

Still surface waters in Poland. Underground waters in Poland

Before the lesson, ponder about your knowledge concerning lakes. Write down your thoughts below.

In the territory of Poland, there is about 9.3 thousands of lakes which in total cover the area of 3169.3 kmIndeks górny 2² (a bit more than 1% of Poland’s total area). These lakes, in their majority, originate from the erosive and accumulative activity of the latest glaciation.
Lake distribution in Poland is very uneven – the largest concentrations are in the north. These include 3 major lakelands: Pomeranian, Masurian and Greater Poland Lakeland.
Most lakes are located in the Pomeranian Lakeland (about 4130), however, a mere fraction achieved significant size. In the Masurian Lakeland, there are far fewer lakes (about 2560), however, they cover up much larger area (almost 45% of total lake area in Poland). This region boasts with the largest one – Śniardwy (113,8 kmIndeks górny 2²) – and the deepest one – Hańcza (108.5 m).
In the southern part of Poland, in the Tatra Mountains and the Giant Mountains (Karkonosze), post‑glacial depressions contributed to the formation of cirque lakes. Most frequently, they are called “staw”, as in Czarny Staw, Przedni Staw in the Tatra Mountains, Wielki Staw and Mały Staw in Karkonosze.
The most popular mountain lake in Poland is Morskie Oko.

The list below contains types of lakes present in Poland.

The applicationin e‑book depicts the process of formation of a coastal lake. What lakes of this type do you know of?

Apart from natural lakes, there are also many artificial lakes in the territory of Poland. Such reservoirs have various functions, e.g. they enable river engineering or hold water surplus during increased water discharge or may be used for sports and recreation; banked up water is used to drive turbines of hydropower plants.

Another work of a human, related to hydraulic engineering, are canals. These are used, inter alia, for inland transport. The most important artificial waterways in Poland are the following canals: Augustów Canal, Gliwice Canal, Ślesiński Canal, Notecki Canal, Bydgoszcz Canal, Żerański Canal, and ElblągCanal, with an inclined plane system, unique on a global level, which assists vessels in overcoming more than 100 m level difference. The longest waterway in Poland is the Wieprz‑Krzna Canal, a drainage channel reaching 140 km.

Lands permanently saturated with water, namely swamps and marshes, are formed on an impermeable bed. They are overgrown with typical hygrophilous vegetation, dominated by moss (e.g. peat moss), grass (e.g. reed) and sedge. The largest concentrations of swamps and marshes in Poland are located in the catchment area of Narew and Biebrza and in the Lublin Polesie. Besides, boggy lands may be encountered, inter alia, in other river valleys and in the lakelands.

Currently, water in the permanently frozen state - meaning ice‑sheet, mountain glaciers, floating ice or permafrost - does not appear in Poland. Neither do salt plains which are typical for dry and hot climate.

Underground waters exist under the surface of rocky aquifers which were formed on an impermeable bed.

Underground waters are categorised in the following way, according to their depth:

Underground waters in Poland are present in loose Caenozoic rocks and solid rocks as crevice waters and, locally, karst waters. Some of the confined groundwater, accumulated mainly in sands and clays, formed a system of artesian aquifers and subartesian aquifers where water is subject to hydrostatic pressure. An example may be found in the Masovian Lowland.

Some waters circulating underground becomes highly mineralised, as a result of the dissolution of some elements. This is a way of formation of mineral waters such as:

• saline waters – containing dissolved rock salt;

• oxalates – containing acid calcium carbonates and sodium carbonates;

• sulphur waters - containing sodium sulphates and calcium sulphates.

The towns located in places where mineral water is present may obtain spa status. Their distinctive trait is a suffix “Zdrój” in their names. In Poland, spa towns are concentrated in three major regions:

• Sudetes - e.g. Kudowa‑Zdrój, Polanica‑Zdrój, Duszniki‑Zdrój, Szczawno‑Zdrój, Świeradów‑Zdrój;

• Carpathians and Subcarpathia - e.g. Krynica‑Zdrój, Piwniczna‑Zdrój, Rabka‑Zdrój, Iwonicz‑Zdrój, Busko‑Zdrój;

• Kuyavia and West Pomerania - e.g. Ciechocinek, Połczyn_Zdrój, Kamień Pomorski.

Such locations as Cieplice Śląskie‑Zdrój (a district of Jelenia Góra), Lądek‑Zdrój, and Zakopane are rich in thermal source waters, also called hot springs. These waters are warmer than average annual air temperature on location, for example, in Cieplice, the water temperature of 61.5°C has been recorded, setting the record for Polish underground waters.
Thermal waters are universally applied in medicine and recreation, and are also more and more frequently used for home heating.