Temat: Pierścienice

Autor: Elżbieta Szedzianis

Adresat

Uczeń klasy VI szkoły podstawowej.

Podstawa programowa

5. Pierścienice. Uczeń:

a) przedstawia środowisko życia, cechy morfologiczne oraz przystosowania pierścienic do trybu życia,

b) dokonuje obserwacji poznanych przedstawicieli pierścienic (zdjęcia, filmy, schematy) i przedstawia cechy wspólne tej grupy zwierząt,

c) przedstawia znaczenie pierścienic w przyrodzie i dla człowieka.

Cel lekcji

Uczniowie opisują budowę pierścienic i ich przystosowania do środowiska i trybu życia oraz biologiczne znaczenie.

Kryteria sukcesu

• zaobserwujesz dżdżownicę i opiszesz budowę jej ciała, podasz 3 przystosowania do życia na lądzie i 2 do życia w glebie,

• rozpoznasz pijawkę i odróżnisz pierścienice od innych zwierząt,

• podasz przykład na to, że dżdżownice są potrzebne w glebie.

Kompetencje kluczowe

• porozumiewanie się w językach obcych;

• kompetencje matematyczne i podstawowe kompetencje naukowo‑techniczne; 

• umiejętność uczenia się.

Metody/formy pracy

Pogadanka, praca z tekstem, laboratoryjna.

Indywidualna, praca w grupach.

Środki dydaktyczne:

• abstrakt;

• tablica interaktywna lub tradycyjna;

• tablety/komputery;

• karty pracy;

• okazy dżdżownic;

• szorstki papier;

• lupy;

Fazy lekcji

Wstępna

1. Nauczyciel pyta uczniów, czy zastanawiali się, skąd wzięła się nazwa dżdżownica. Wyjaśnia, że słowo dżdżownica pochodzi od prasłowiańskiego deżdż, czyli deszcz. Zauważono bowiem, że dżdżownice po obfitym deszczu masowo wychodzą ze swoich norek w ziemi na powierzchnię. Pyta uczniów, jak powinna brzmieć współczesna nazwa tych zwierząt. Uczniowie wybierają najlepszą propozycję (musi się ona odnosić do zachowania lub budowy dżdżownicy). Informuje, że na dzisiejszej lekcji mogą używać nowej lub oficjalnej nazwy tego zwierzęcia.

2. Nauczyciel wyjaśnia, na czym będzie polegała lekcja i jakie są kryteria sukcesu ucznia.

Realizacyjna

1. Nauczyciel prosi uczniów, żeby przeczytali poniższe teksty i wykonali następujące zadania:
   a. nadali tekstom A‑C tytuły,
   b. ustalili, które fakty mogą potwierdzić poprzez obserwacje, a które przez doświadczenia,
   c. zaplanowali obserwacje i doświadczenia.

Teksty do przeczytania przez uczniów (zawarte w karcie pracy):
A. Norki dżdżownic umożliwiają dostanie się do gleby powietrza i wody.
Dżdżownice mieszają glebę.
Dżdżownice wydalają strawione szczątki organizmów. Ich wydaliny składają się z substancji potrzebnych do wzrostu roślin.
Dżdżownice są pokarmem dla wielu zwierząt.

B. Dżdżownice wolą glebę wilgotną od suchej. Pobierają tlen do oddychania całą powierzchnią wilgotnego ciała przez wilgotną powłokę ciała.
Ciało dżdżownicy nie jest chronione przed wysychaniem.
Czasami dżdżownice wychodzą w nocy na powierzchnię gleby, jeśli powietrze jest wilgotne.
Czasami dżdżownice drążą norki głęboko w glebie, aby uniknąć suszy lub zamarznięcia.
Robakowaty kształt ciała pozwala im sprawie drążyć norki i poruszać się w nich.

C. Ciało dżdżownicy składa się z wielu segmentów - pierścieni.
Każdy segment ma na spodzie szczecinki - sztywne „włosy”, które pomagają dżdżownicy w poruszaniu się. Szczecinki te można wyczuć gładząc palcem brzuszną stronę ciała dżdżownicy od tyłu do przodu.
Dżdżownice nie mają typowego szkieletu, ale mają dużo mięśni.
Dżdżownice mają z przodu ciała otwór gębowy, a z tyłu – odbytowy.
Dżdżownice nie mają oczu.
Ich powłoka ciała jest wrażliwa na dotyk, światło i substancje chemiczne.
Dżdżownice mają czerwoną krew, którą można zobaczyć przez powłokę ciała.

2. Uczniowie omawiają wykonane zadania. Nauczyciel notuje najlepsze pomysły na obserwacje i doświadczenia, których nie będzie można wykonać na tej lekcji i imiona ich autorów. Zaproponuje im po lekcji udział w projektach badawczych i zaprosi na zajęcia pozalekcyjne.

3. Uczniowie dzielą się na grupy, będą prowadzić obserwację budowy zewnętrznej i poruszania się dżdżownicy. Zwierzęta są umieszczane na szorstkim papierze, żeby było słychać szuranie szczecinek po podłożu. Uczniowie prowadzą obserwację. Fakty nt. dżdżownicy zapisane w karcie pracy, które mogą potwierdzić na podstawie obserwacji, podkreślają, ew. uzupełniają o poczynione spostrzeżenia.

4. Nauczyciel wyjaśnia, że bliskimi kuzynami dżdżownic są pijawki. Prosi uczniów, by obejrzeli film z zasobów Internetu pt.: „Shape of Life: Annelids - Leeches” i komentowali to, co widać na ekranie (budowę pijawki, sposób poruszania się, odżywianie, przynależność do pierścienic).

Podsumowująca

1. Nauczyciel prosi uczniów, żeby omówili przystosowania dżdżownicy i pijawki odpowiednio do
   ● lądowego środowiska życia,
   ● życia w glebie,
   ● poruszania się
   ● pasożytniczego trybu życia.

2. Uczniowie kończą zdania:
   Na tej lekcji podobało mi się …
   Na tej lekcji trudne było…

Zadanie domowe dla zainteresowanych

Rozwiąż zadanie interaktywne 1.

W tej lekcji zostaną użyte m.in. następujące pojęcia oraz nagrania

Pojęcia

Teksty i nagrania

Annelids

Annelids live mainly in fresh and salt water but terrestrial species are also known. Most of them lead an active lifestyle – they dig underground corridors, crawl on the bottom of water reservoirs or dig them, float under the surface of water. Some species are sedentary. The rear end of the body is attached to stones located on the bottom. They can also settle on the armour of other organisms. Their bodies are often hidden in special tubes that are also called houses. These tubes are made of mucus secreted by the annelid's body and materials available in the animal's surroundings, such as sludge and sand grains. Species that lead an active lifestyle have two‑sided symmetry, and those leading a sedentary lifestyle usually have radial symmetry.

Annelids have vermiform bodies divided into segments also known as rings. They do not have a hard skeleton. It is replaced by fluid that fills empty spaces inside the body with no organs. Under the epithelium covering the body there is a thick layer of muscles that allows changing the shape of the body and moving around.

Earthworms, which lead an underground lifestyle, feed on dead organic matter found in the soil. They eat huge amounts of soil, and acids contained therein are neutralized with special limestone glands escaping into the oesophagus. They digest organic substances found in the substrate, and excrete mineral components from the body in a form easy to assimilate for plants.

Leeches are mostly external parasites. They feed on the blood of their hosts. They have suction cups on the front and back of their bodies. They use them to attach to the host and cut its skin with teeth in the mouth hole placed inside one of the suction cups. Leeches put in an anaesthetic substance into the victim's body thanks to which the victim does not notice the presence of the parasite, and hirudin, a substance that prevents blood from clotting. Leeches suck a large amount of blood at one time, and then they store it in the crop, a part of the digestive tract. Digestion can last up to 2 years. Some leeches and some marine annelids are predators. They hunt their prey, mainly small crustaceans and mollusks, chasing them in water.

Earthworms and leeches are both hermaphrodites. They are characterized by simple development, i.e. without the larva stage. There occurs cross fertilization, during which two annelids stick together with the abdominal sides of the body and exchange sperm. They release large amounts of mucus used to connect them and to which gametes go. It transforms into a cocoon in which fertilized eggs will develop. The number of eggs therein is from 1 up to 300. Cocoons are deposited in the soil, on plants, stones or on the abdominal side of the parent organism.

Annelids, mainly earthworms, participate in soil formation and fertilization, and improve its structure. Their underground corridors scarify it, thanks to which other soil organisms and plant roots have better access to oxygen, and the loose substrate absorbs and retains large amounts of water. Earthworms eat leaves and manure particles, accelerating the decomposition of organic matter. Their impact on soil quality is so great that they are deliberately bred and then used to decompose waste from slaughterhouses or fruit and vegetable, paper, sawdust, sewage sludge processing plants. They transform it into a very valuable fertilizer that is called biohumus.

Marine annelids, which live at the bottom and feed on dead organic matter, contribute to purification of water.

Annelids are a valuable source of food for many groups of animals, such as cancers, insects, fish, amphibians, birds and mammals. They are often used as a fishing bait or food for aquarium fish. Some predatory leeches and marine annelids balance the numbers of other organisms, mainly small crustaceans and molluscs. Leeches parasitizing fish cause considerable damage in their breeding. The ability of leeches to suck blood is used in the treatment of many diseases, such as: hypertension, ischemic heart disease, varicose veins and limb oedema. Applied to wounds after surgery, skin transplants and burns, they accelerate healing.

• Annelids are animals with worm‑shaped bodies composed of segments (annuli).

• Annelids are: saprophages (earthworms), parasites (most leeches) or predators.

• Annelids that live underground do not have legs or eyes.

• Annelids contribute to soil fertilization and purification of water reservoirs.