Tytuł: Stylistyczne nacechowanie tekstu

Opracowanie scenariusza: Magdalena Trysińska

Temat zajęć:

Stylistyczne nacechowanie tekstu.

Grupa docelowa:

Uczniowie klasy II liceum lub technikum.

Podstawa programowa

II. Kształcenie językowe.

1. Gramatyka języka polskiego. Uczeń:

1) wykorzystuje wiedzę z dziedziny fleksji, słowotwórstwa, frazeologii i składni w analizie i interpretacji tekstów oraz tworzeniu własnych wypowiedzi;

2. Zróżnicowanie języka. Uczeń:

2) rozróżnia pojęcie stylu i stylizacji, rozumie ich znaczenie w tekście;

3) rozróżnia style funkcjonalne polszczyzny oraz rozumie zasady ich stosowania;

4) rozpoznaje słownictwo o charakterze wartościującym; odróżnia słownictwo neutralne od słownictwa o zabarwieniu emocjonalnym, oficjalne od potocznego

3. Komunikacja językowa i kultura języka. Uczeń:

5) posługuje się różnymi odmianami polszczyzny w zależności od sytuacji komunikacyjnej;

III. Tworzenie wypowiedzi.

2.Mówienie i pisanie. Uczeń:

6) zgadza się z cudzymi poglądami lub polemizuje z nimi, rzeczowo uzasadniając własne zdanie;

IV. Samokształcenie.

7) posługuje się słownikami ogólnymi języka polskiego oraz słownikami specjalistycznymi (np. etymologicznymi, frazeologicznymi, skrótów, gwarowymi), także w wersji on‑line.

Ogólny cel kształcenia

Uczniowie zdobywają wiedzę na temat środków słowotwórczych i leksykalnych służących stylizacji tekstu.

Kształtowane kompetencje kluczowe

• porozumiewanie się w języku ojczystym;

• porozumiewanie się w językach obcych;

• świadomość i ekspresja kulturalna.

Cele operacyjne

Uczeń:

• rozróżnia pojęcie stylu i stylizacji, rozumie ich znaczenie w tekście;

• opisuje czynniki decydujące o różnorodności stylistycznej;

• rozpoznaje funkcje wyrazów zdrobniałych i zgrubiałych w tekście;

• rozpoznaje wyrazy o ograniczonym zasięgu chronologicznym i terytorialnym; wie, jak wpływają na nacechowanie stylistyczne tekstu;

• tworzy teksty zróżnicowane stylistycznie.

Metody /techniki kształcenia

• problemowa: rozmowa kierowana, dyskusja, elementy dramy;

• programowane: z użyciem komputera i e‑podręcznika;

• praktyczna: ćwiczeń przedmiotowych.

Formy pracy:

• aktywność indywidualna jednolita;

• aktywność zbiorowa jednolita;

• aktywność w grupach.

Przebieg zajęć

Faza wprowadzająca

1. Nauczyciel określa cel zajęć i podaje uczniom kryteria sukcesu.

2. Nauczyciel pyta klasę o to, czy mieli do czynienia sytuacjami, kiedy oni lub ktoś inni spotkali się z niezrozumieniem z powodu użycia niewłaściwego stylu języka w komunikacji. Następnie prosi uczniów o przygotowanie w parach lub w grupach scenek ilustraujących takie sytuacje. Po wyznaczonym czasie następuje prezentacja pracy uczniów oraz wspólne omówienie.

Faza realizacyjna

1. Nauczyciel wyświetla na tablicy ilustrację z ćw. 1 z e‑podręcznika. Uczniowie opisują sytuację przedstawioną na ilustracji: z punktu widzenia osoby dorosłej, której przeszkadzają hałasujące dzieci, z punktu widzenia dziadków zachwyconych widokiem bawiących się wnuków, z punktu widzenia artysty, który w bawiących się dzieciach widzi temat na wiersz lub obraz. Następnie porównują teksty, zwracają uwagę na nacechowanie stylistyczne; można założyć, że uczniowie użyją słów zgrubiałych wyrażających negatywne emocje, zdrobniałych lub pieszczotliwych wyrażających pozytywne emocje oraz poetyckich. Nauczyciel może zaproponować pracę w grupach i każdej grupie przydzielić do zredagowania tylko jedną wypowiedź z punktu widzenia jednego nadawcy.

2. Uczniowie wykonują ćw. 2 w abstrakcie: dopasowują nazwę kategorii słowotwórczej do opisu. Jest to dobra okazja do powtórzenia wiadomości ze słowotwórstwa z poprzednich etapów edukacyjnych. Nauczyciel sprawdza, czy uczniowie wiedzą, za pomocą jakich formantów tworzone są wyrazy zdrobniałe i zgrubiałe w języku polskim i angielskim.

3. Uczniowie wykonują ćw. 3 w abstrakcie.

4. Nauczyciel wyświetla na tablicy dwie wypowiedzi, w których pojawiają się wyrazy zdrobniałe. Uczniowie oceniają wypowiedzi: mówią, co sądzą na temat wypowiedzi skierowanych do dziecka, w których przeważają wyrazy zdrobniałe? Zastanawiają się nad ich poprawnością oraz znaczeniem (wyrażenie uczuć czy protekcjonalny ton) i nacechowaniem.

5. Uczniowie poznają leksykalne środki stylistyczne, wykonują ćw. 5 i 6.

6. Uczniowie przygotowują pytanie testowe dla kolegi lub koleżanki z ławki, dzięki któremu sprawdzą swoją wiedzę. Następnie wymieniają się pytaniami.

Faza podsumowująca

1. Uczniowie przygotowują listę pytań, jakie zadać można na kartkówce po przeprowadzonej lekcji.

2. Nauczyciel prosi uczniów o podanie przykładów środków leksykalnych, jakimi posługują się każdego dnia. Prosi ich, by ocenili, czy używają ich w celu nacechowania stylistycznego wypowiedzi.

Praca domowa

Przypomnij sobie jakieś ciekawe wydarzenie z ostatnich dni. Sformułuj trzy krótkie wypowiedzi na ten temat. Za każdym razem uwzględnij inne czynniki wpływające na styl wypowiedzi.

1. Komunikacja ustna, wypowiedź odbywająca się w szkole na lekcji, skierowana do nauczyciela oraz koleżanek i kolegów.

2. Komunikacja pisana, krótka notatka zamieszczona w codziennej prasie lokalnej.

3. SMS skierowany do koleżanki.

Jakimi cechami językowymi różnią się te wypowiedzi?

W tej lekcji zostaną użyte m.in. następujące pojęcia oraz nagrania

Pojęcia

Teksty i nagrania

Stylistic characterization of the text

Individual utterances differ because each of us – depending on the situation and the topic of the conversation – uses different linguistic measures, namely by using a different style. We understand style as an effect of a specific linguistic measure selection. Our linguistic choices are determined by various factors, such as the topic of the conversation, the communication situation as well as the age and education level of the addressee and the relation between the addressee and the speaker. What is more, factors related to the speaker are also important, e.g. their communication skills, social background or place of residence.

The style is determined by the use of phonetic, inflectional, word‑formation, syntactic as well as lexical and semantic measures.

Changing the tone of a word from neutral to positive or negative can be the effect of word‑formation stylistic operation, which results in diminutives or augmentatives.

Lexical stylistic means are such means of artistic expression that relate to the meanings of words, such as archaism (a word that has gone out of use), an epithet (a word defining a noun), an oxymoron (a combination of words with opposite meaning).

We can divide the lexical stylistic means into several categories.

Name the following categories of stylistically charged words.