Tytuł: Pozytywistyczne ścieżki

Opracowanie scenariusza: Katarzyna Maciejak

Temat zajęć:

Pozytywistyczne ścieżki.

Grupa docelowa

Uczniowie klasy II liceum lub technikum.

Podstawa programowa

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:

3) rozróżnia gatunki epickie, liryczne, dramatyczne i synkretyczne, w tym: gatunki poznane w szkole podstawowej oraz epos, odę, tragedię antyczną, psalm, kronikę, satyrę, sielankę, balladę, dramat romantyczny, powieść poetycką, a także odmiany powieści i dramatu, wymienia ich podstawowe cechy gatunkowe;

4) rozpoznaje w tekście literackim środki wyrazu artystycznego poznane w szkole podstawowej oraz środki znaczeniowe: oksymoron, peryfrazę, eufonię, hiperbolę; leksykalne, w tym frazeologizmy; składniowe: antytezę, paralelizm, wyliczenie, epiforę, elipsę; wersyfikacyjne, w tym przerzutnię; określa ich funkcje;

9) rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją refleksji;

14) przedstawia propozycję interpretacji utworu, wskazuje w tekście miejsca, które mogą stanowić argumenty na poparcie jego propozycji interpretacyjnej;

15) wykorzystuje w interpretacji utworów literackich potrzebne konteksty, szczególnie kontekst historycznoliteracki, historyczny, polityczny, kulturowy, filozoficzny, biograficzny, mitologiczny, biblijny, egzystencjalny;

16) rozpoznaje obecne w utworach literackich wartości uniwersalne i narodowe; określa ich rolę i związek z problematyką utworu oraz znaczenie dla budowania własnego systemu wartości.

2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń:

2) analizuje strukturę tekstu: odczytuje jego sens, główną myśl, sposób prowadzenia wywodu oraz argumentację;

3) rozpoznaje specyfikę tekstów publicystycznych (artykuł, felieton, reportaż), retorycznych (przemówienie, laudacja, homilia), popularnonaukowych i naukowych (rozprawa); wśród tekstów prasowych rozróżnia wiadomość i komentarz; rozpoznaje środki językowe i ich funkcje zastosowane w tekstach; odczytuje informacje i przekazy jawne i ukryte; rozróżnia odpowiedzi właściwe i unikowe;

6) odczytuje pozaliterackie teksty kultury, stosując kod właściwy w danej dziedzinie sztuki;

III. Tworzenie wypowiedzi.

2. Mówienie i pisanie. Uczeń:

1) zgadza się z cudzymi poglądami lub polemizuje z nimi, rzeczowo uzasadniając własne zdanie;

4) zgodnie z normami formułuje pytania, odpowiedzi, oceny, redaguje informacje, uzasadnienia, komentarze, głos w dyskusji;

10) w interpretacji przedstawia propozycję odczytania tekstu, formułuje argumenty na podstawie tekstu oraz znanych kontekstów, w tym własnego doświadczenia, przeprowadza logiczny wywód służący uprawomocnieniu formułowanych sądów;

IV. Samokształcenie. Uczeń:

1) rozwija umiejętność pracy samodzielnej między innymi przez przygotowanie różnorodnych form prezentacji własnego stanowiska;

2) porządkuje informacje w problemowe całości poprzez ich wartościowanie; syntetyzuje poznawane treści wokół problemu, tematu, zagadnienia oraz wykorzystuje je w swoich wypowiedziach;

6) wybiera z tekstu odpowiednie cytaty i stosuje je w wypowiedzi.

Ogólny cel kształcenia

Uczeń dostrzega związek literatury z programem danej epoki literackiej, filozofią, zjawiskami społecznymi i historycznymi.

Kompetencje kluczowe

• porozumiewanie się w językach obcych;

• kompetencje informatyczne;

• umiejętność uczenia się.

Cele operacyjne

Uczeń:

• wyjaśnia przyczyny odwrotu od ideałów romantycznych;

• analizuje manifest pozytywistyczny;

• wyjaśnia znaczenie najważniejszych prądów filozoficznych epoki;

• omawia różnice między realizmem i naturalizmem w sztuce.

Metody/techniki kształcenia

• podające

  • pogadanka.

• programowane

  • z użyciem komputera;

  • z użyciem e‑podręcznika.

• praktyczne

  • ćwiczeń przedmiotowych;

  • metoda tekstu przewodniego.

Formy pracy

• praca indywidualna;

• praca w parach;

• praca w grupach;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne

• e‑podręcznik;

• tablica interaktywna, tablety/komputery.

Przebieg lekcji

Przed lekcją

1. Uczniowie powtarzają wiadomości na temat romantyzmu: opisują dziesięcioma stworzonymi przez siebie lub zaczerpniętymi z literatury hasłami epokę oraz notują cechy bohatera romantycznego.

Faza wstępna

1. Nauczyciel określa cel zajęć i ustala z uczniami kryteria sukcesu.

2. Chętnie uczniowie przedstawiają opracowane na lekcję zagadnienia. Wybrany uczeń notuje na tablicy najważniejsze hasła, którymi jego koledzy i koleżanki opisali epokę romantyzmu. Następnie nauczyciel dzieli klasę na grupy. Każdy zespół ma opracować hipotetyczny manifest przedstawicieli nowej epoki, stawiających się w kontrze do swoich poprzedników. Po wyznaczonym czasie grupy czytają swoje manifesty.

Faza realizacyjna

1. Rozmowa nt. historycznych wydarzeń, które zbiegły się ze schyłkiem romantyzmu. Wybrany uczeń zapisuje wydarzenia historyczne połowy XIX w. na osi czasu na tablicy.

2. Wspólna lektura fragmentu manifestu Aleksandra Świętochowskiego pt. „My i wy”. Odniesienie słów Świętochowskiego do uczniowskich wizji nowej epoki. Nauczyciel pyta, z czego mógł wynikać brak porozumienia między przedstawicielami romantyzmu i pozytywizmu (np. niepowodzenie powstania listopadowego, rozczarowanie ideami romantycznymi). Następnie uczniowie zestawiają w tabeli (ćw. 3) cechy młodych (pozytywistów) i starych (romantyków) i zastanawiają się, czy odcinanie się od poglądów pokoleń jest nieroztropne, czy – wręcz przeciwnie – konieczne dla rozwoju. Na koniec nauczyciel prosi o wyjaśnienie funkcji pierwszej i drugiej osoby liczby mnogiej w tekście manifestu.

3. Uczniowie wykonują ćwiczenie 4 w abstrakcie polegające na rozpoznaniu nurtów filozoficznych epoki pozytywizmu.

4. Uczniowie opracowują w parach wiadomości dotyczące realizmu i naturalizmu w sztukach plastycznych i w literaturze. Efektem pracy uczniów ma być notatka dotycząca obu nurtów, zawierająca następujące informacje:
   1. Inicjatorzy.
   2. Cechy charakterystyczne nurtów, założenia.
   3. Podejmowane tematy.
   3. Przykłady dzieł sztuki oraz literackich.

5. Lektura tekstu B. Prusa i odpowiedź na pytania pod tekstem (ćw. 5 i 6).

6. Uczniowie zastanawiają się, który światopogląd jest im bliższy – romantyczny czy pozytywistyczny.

Faza podsumowująca

1. Nauczyciel prosi chętnego ucznia o podsumowanie lekcji z jego punktu widzenia. Pyta pozostałych uczniów, czy chcieliby coś dodać do wypowiedzi kolegi na temat wiedzy i umiejętności opanowanych na lekcji.

2. Uczniowie na podstawie słownika wybierają najtrudniejsze słowa i układają z nimi zdania związane z tematyką lekcji.

Praca domowa

1. Wybierz dowolny obraz z zawartych w abstrakcie ilustracji. Opisz przedstawioną na nim sytuację z dwóch punktów widzenia: romantyka i pozytywisty.

W tej lekcji zostaną użyte m.in. następujące pojęcia oraz nagrania

Pojęcia

Teksty i nagrania

Positivist paths

The positivist era in Poland started in 1864, after the fall of the January Uprising. It was the time when romantic ideals started to lose over cognitive recognition. Attitudes aimed at the reconstruction and integration of society were promoted (work at the grassroots, organic work, emancipation of women, assimilation of Jews). People believed in progress, the value of science and hard work.

The basic creative method for positivists was realism, an idea of a faithful recreation of reality.

Realism in painting is a particular starting point and at the same time a destination for the era of positivism – in regards to both the belief system, literature and philosophy…

Painter Gustav Courbet – French realist – advised his students to wander – walk and observe, and then capture the details of the world they saw on canvas. French writer – Stendhal – argued that a good novel should be like a „a mirror that hangs over a road. It reflects the azure sky, the mud of a roadside puddle”.

This is why positivists reached for entirely new themes. An audience used to romantic landscapes and a romantic dimension in novels was destined to be surprised by the portrayals of ordinary people, short stories about peasants seeking work in the city, a purchase of a cow, mines, Vogt, uneducated writers, or neglected children…