Temat lekcji: Polska po śmierci Bolesława Chrobrego

Autor scenariusza: Marcin Dyś

Adresat

Uczeń klasy V ośmioletniej szkoły podstawowej.

Podstawa programowa

V. Polska w okresie wczesnopiastowskim. Uczeń:

1) opisuje (...) kryzys monarchii Mieszka II;

2) charakteryzuje odbudowę i rozwój państwa Piastów za rządów Kazimierza Odnowiciela
i Bolesława Śmiałego;

3) przedstawia dokonania Bolesława Krzywoustego, opisuje konflikt z Cesarstwem Niemieckim;

4) opisuje społeczeństwo Polski pierwszych Piastów.

VI. Polska w okresie rozbicia dzielnicowego. Uczeń:

1) umieszcza w czasie i przestrzeni Polskę okresu rozbicia dzielnicowego;

2) opisuje przyczyny oraz wskazuje skutki rozbicia dzielnicowego;

3) umieszcza w czasie najważniejsze wydarzenia związane z relacjami polsko‑krzyżackimi oraz zagrożeniem najazdami tatarskimi w okresie rozbicia dzielnicowego;

4) opisuje przemiany społeczne i gospodarcze, z uwzględnieniem ruchu osadniczego;

5) charakteryzuje proces zjednoczenia państwa polskiego na przełomie XIII i XIV wieku, wskazując na rolę władców piastowskich (ze szczególnym uwzględnieniem roli Władysława Łokietka) oraz Kościoła.

Ogólny cel kształcenia

Uczniowie zapoznają się z okresem historycznym Polski pierwszych Piastów oraz czasem rozbicia dzielnicowego.

Kształtowane kompetencje kluczowe

• porozumiewanie się w języku ojczystym;

• porozumiewanie się w językach obcych;

• umiejętność uczenia się;

• kompetencje społeczne i obywatelskie.

Cele operacyjne

Uczeń:

• wymienia, jacy królowie i władcy rządzili Polską w okresie XII–XIV w.;

• rozumie przyczyny i dostrzega negatywne skutki rozbicia dzielnicowego;

• wyjaśnia, w jakich okolicznościach został sprowadzony na ziemię chełmińską (część Mazowsza)  zakon krzyżacki;

• opowiada o powodach konfliktu z zakonem krzyżackim;

• opowiada, kim był Władysław Łokietek i jakie były jego osiągnięcia.

Metody/techniki kształcenia

• metody programowane: z wykorzystaniem e‑podręcznika, z użyciem multimediów;

• metody problemowe: aktywizujące: dyskusja, pogadanka, burza mózgów;

• metody praktyczne: ćwiczenia przedmiotowe, praca z tekstem;

• metody podające: elementy pogadanki, wyjaśnienia i komentarze nauczyciela.

Formy pracy

• praca z całą klasą;

• praca w grupach;

• praca indywidualna.

Środki dydaktyczne

• e‑podręcznik;

• zeszyt i kredki/pisaki;

• tablica interaktywna, tablety/komputery;

• materiał multimedialny.

Przed lekcją

Nauczyciel prosi uczniów, by przypomnieli sobie postać Bolesława Chrobrego i jego zasługi – misję chrystianizacyjną Prus, zjazd w Gnieźnie, powiększenie państwa i koronację na króla Polski.

Przebieg zajęć

Faza wprowadzająca

1. Nauczyciel określa cel zajęć, wyjaśnia, że na zajęciach uczniowie porozmawiają o wydarzeniach po śmierci Bolesława Chrobrego, rozbiciu dzielnicowym i zjednoczeniu kraju. Podaje uczniom temat zajęć i kryteria sukcesu.

2. Nauczyciel, nawiązując do poprzednich lekcji, pyta uczniów o postać króla Bolesława Chrobrego i jego znaczenie dla historii Polski. Uczniowie powinni w czasie pogadanki podkreślić, że był on władcą, który powiększył terytorium kraju i, co najważniejsze, został koronowany na pierwszego króla Polski.

Faza realizacyjna

1. Uczniowie wykonują Polecenie 1. Nauczyciel przybliża burzliwe losy Polski po dojściu do władzy Mieszka II – utratę terytoriów, przegraną w konflikcie z Niemcami, utratę władzy i korony królewskiej. Opowiada, że z bardzo trudnego położenia kraj stara się odbudować jego syn – Kazimierz, któremu potomni nadali przydomek Odnowiciel. To za jego panowania Kraków stał się główną siedzibą władcy, stając się stolicą naszego państwa. Uczniowie wraz z nauczycielem wykonują Ćwiczenie 1, wskazując ziemie utracone po śmierci Bolesława Chrobrego. Następnie uczniowie wykonują Ćwiczenie 2 – szeregują chronologicznie władców Polski, wskazują także władców koronowanych (Ćwiczenie 3) oraz miasta będące pierwszymi stolicami Polski (Ćwiczenie 4). Podczas pracy nad ćwiczeniami i poleceniami nauczyciel wykorzystuje metodniki lub zestaw kart w trzech kolorach: zielonym, żółtym i czerwonym. Uczniowie dzięki kartom sygnalizują nauczycielowi, czy mają trudności z wykonywaniem poleceń (kolor zielony – radzę sobie świetnie, kolor żółty – mam wątpliwości, kolor czerwony – proszę o pomoc).

2. Nauczyciel sugeruje, że nie był to koniec problemów państwa polskiego i przedstawia okoliczności „Testamentu Krzywoustego”, który zapoczątkował rozbicie dzielnicowe. Tłumaczy, dlaczego władca zdecydował się na podział kraju. Rozpoczyna dyskusję, pytając uczniów, czy uważają, że podział kraju na dzielnice i wybór seniora jako zwierzchnika był dobrym pomysłem? Po zakończonej dyskusji uczniowie wykonują Polecenie 2 i Polecenie 3 dotyczące podziału Polski przez Bolesława Krzywoustego, a także Ćwiczenie 5 z wykorzystaniem mapy interaktywnej. Nauczyciel upewnia się, że zadanie zostało poprawnie wykonane, i udziela informacji zwrotnej.

3. Nauczyciel rozpoczyna „burzę mózgów” – zadaje uczniom pytanie: “Jesteście władcami niewielkiego państwa, którego granice ciągle atakowane są przez wrogich sąsiadów. Niestety nie macie na tyle rycerzy i środków, aby temu zapobiec. Co możecie zrobić?” Uczniowie dyskutują, a jeden z nich zapisuje propozycje na tablicy. Na tym etapie pracy nie odrzuca się żadnego pomysłu. Uczniowie powinni dojść także do następującej odpowiedzi: poprosić o pomoc inne państwo/sąsiadów itp. Po etapie podawania pomysłów prowadzący powinien skomentować propozycje uczniów, dokonując ich selekcji oraz zwracając uwagę na plusy i minusy zaproponowanych sytuacji.

4. Po zakończeniu zadania nauczyciel przedstawia okoliczności sprowadzenia przez Konrada Mazowieckiego Krzyżaków do Polski oraz konsekwencje tego wydarzenia. Uczniowie wykonują Ćwiczenie 6. Nauczyciel upewnia się, że zadanie zostało poprawnie wykonane, i udziela informacji zwrotnej.

5. Nauczyciel wyświetla uczniom wizerunek Władysława Łokietka, przedstawiając jego zasługi w zjednoczeniu kraju: połączenie Wielkopolski i Małopolski, koronację na króla w 1320 r. oraz próby odzyskania Pomorza Gdańskiego. Pyta uczniów, które osiągnięcie miało najważniejszą wartość. Odpowiedzi mogą być różne, ważne, by uczniowie wskazali na koronację – Polska wróciła do rangi królestwa – oraz zjednoczenie (połączenie razem) dwóch najważniejszych dzielnic: Wielkopolski z Gnieznem i Małopolski z Krakowem.

Faza podsumowująca

1. W ramach podsumowania uczniowie wykonują Ćwiczenie 7 i Ćwiczenie 8, uzupełniając tekst oraz oś czasu. Nauczyciel upewnia się, że zadanie zostało poprawnie wykonane, i udziela informacji zwrotnej.

2. Nauczyciel ocenia pracę uczniów na lekcji, biorąc pod uwagę ich wkład i zaangażowanie. Przekazuje uczniom informację zwrotną dotyczącą ich pracy.

Uwaga, w czasie omawiania panowania poszczególnych władców nauczyciel prezentuje uczniom ich portrety, np. zawarte w abstrakcie (Polecenie 1).

Podsumowanie najważniejszych treści lekcji

1. Ukazanie gwałtowności zmian historycznych – od potęgi i siły do podzielonego i rozbitego kraju.

2. Ukazanie znaczenia rozbicia dzielnicowego i jego konsekwencji.

3. Zapoznanie się z postaciami władców Polski.

4. Refleksja nad burzliwą historią pierwszych wieków państwowości polskiej.

5. Umiejętność czytania i analizowania mapy historycznej.

W tej lekcji zostaną użyte m.in. następujące pojęcia oraz nagrania

Pojęcia

Teksty i nagrania

Poland after the death of Bolesław I the Brave

After the death of Bolesław I the Brave, the Polish state collapsed due to a series of invasions and rebellions. Casimir - the grandson of the first Polish king, rebuilt the duke's power and therefore he was called the Restorer. He transferred the capital city of Poland to Kraków. After the death of Bolesław III Wrymouth, the power in the country was divided among his several sons. This initiated the period of the so‑called fragmentation – Poland broke up into many independent principalities. The Piasts often fought among themselves for supremacy.

In the 13th century, the Teutonic Knights (knights of the Order of Brothers of the German House of Saint Mary in Jerusalem) came to Poland. They conquered the lands of pagan Prussians and founded their own state, which with time began to threaten Poland. Transitionally, Czech rulers from the Přemyslid dynasty became the kings of Poland. It was not until almost 200 years later that Władysław I the Elbow‑high from the Kuyavian line of Piasts united Greater Poland with Lesser Poland and was crowned king (in 1320). Outside the borders of the kingdom remained Silesia (incorporated into the Kingdom of Bohemia), Gdańsk Pomerania (seized by the Teutonic Knights) and Masovia (as an independent duchy under the rule of the side line of Piasts).